تطبیق دادن نشانه‌های ظهور با وقایع

تطبیق در اصطلاح مهدویت

تطبیق در مباحث مهدویت به‌معنای مطابقت دادن نشانه‌های ظهور بر وضعیت هر زمان است؛ به این معنا که عده‌ای با خواندن یا شنیدن چند روایت در نشانه‌های ظهور، آنها را بر افراد یا حوادثی خاص، بدون تشخیص صحیح بودن آن و بدون بررسی آیات و روایات دیگر، تطبیق می‌دهند. نفسِ تطبیق روایات بر حوادث پیش‌آمده در جهان، آفت و آسیب نیست، بلکه آفت اساسی و اصلی، مطالب و ادعاهایی است که افرادی به صرف خواندن یک یا دو روایت و بدون بررسی آیات و روایات و مطالب تاریخی و قدرت تشخیص صحیح و ناصحیح، به اظهارنظر می‌پردازند.

علل تطبیق دادن

در روایات، نشانه‌هایی برای ظهور امام مهدی(ع) بیان شده است، اما کیفیت دقیق و خصوصیات آنها روشن نیست؛ همین امر بستری برای تحلیل‌ها و تفسیرهای شخصی و احتمالی گردیده است. در این میان، احتمال جعل و تحریفِ لفظی و معنوی به انگیزه‌های مختلف را هم نمی‌توان از نظر دور داشت؛ بدین رو، دقت در احادیث علائم ظهور و شناخت دقیق آنها در بازشناسی ادعاهای دروغین از ادعای واقعی، بسیار مهم و نقش¬آفرین است. در تطبیق علامت‌های ظهور نمی‌توان به صرف احتمالِ مطابقت یک واقعۀ خارجی با یکی از علائم ظهور، به پیش‌بینی وقت ظهور یا قیامِ متصل بدان پرداخت. این نکته نیز درست است که در کنار هم قرار گرفتن شماری از نشانه‌ها، به ویژه آنهایی که در احادیث معتبر آمده‌اند و حتمی توصیف شده‌اند، موجب اطمینان به نزدیک بودن ظهور می‌گردد؛ ولی متأسفانه هر از چند گاه، به بهانۀ ایجاد شوق ظهور، موجی انحرافی، فضای فکری و رفتاری مردم را دچار تشویش کرده و با ایجاد برخی انتظارات و توقعات کاذب، آسیب جدی به جامعۀ منتظر می‌زند؛ در حالی که مباحث مهدویت، از پشتوانۀ عقلی و نقلی برخوردار است و کسی در نقل روایات حق ندارد بدون توجه به شواهد قطعی، نشانه‌های ظهور را بر افراد مختلف و حوادث زمان تطبیق دهد. نکته مهمی که بایستی بدان توجه داشت این است که به دلیل عدم تحقق تطبیق‌های مطرح شده، باعث بی‌اعتقادی افراد نسبت به اصل ظهور می‌گردد و افراد در اصل ظهور و روایات به شک و تردید می‌افتند. نکاتی در زمینه تطبیق در زمینۀ تطبیق توجه به نکات زیر مهم است:

1. منابع اصلی و قدیمی شیعه معمولاً از نشانه‌هایی محدود نام برده‌اند و برخی از این نشانه‌هایی که مطرح می‌شود، در این منابع ذکر نشده است.
2. اَسناد برخی از احادیث در این زمینه دارای اشکال است و شاید علت ذکر این روایات این باشد که اصل روایات برای تحقیق و تأمل درباره آن باقی بماند و روشن شود که همۀ گروه‌ها چه مخالفین و چه موافقین اهل¬بیت(ع) در اصل ظهور حضرت مهدی(ع) اتفاق دارند.
3. شاید مراد امام، واقعۀ خارجی دیگری باشد. در مواردی که سخن از وقوع یک نشانه و فرج بعد از آن بیان شده است، گویا مراد، فرج و ظهور امام زمان(ع) نیست، بلکه یک گشایش و آرامش و راحتی برای مؤمنان مورد نظر است. از امام باقر(ع) نقل شده فرمودند: «منتظر صدایی باشید که از طرف دمشق ناگهان به شما می‌رسد و در آن گشایشی بزرگ برای شما خواهد بود». اینکه کلمۀ "فرج" به صورت نکره آمده و معنای آن "گشایشی" است نه "گشایش خاص" و ویژه، همین نکته نشان می‌دهد این فرج معلوم نیست مربوط به قیام امام زمان(ع) باشد. ضمن آنکه برخی از علامت‌ها خبر از یک اتفاق و واقعه است و ربطی به ظهور حضرت ندارد؛ مانند وقوع گرمای شدید یا روایات "پرچم‌های سیاه" که به بنی العباس اشاره دارد.

بنابراین، شباهت یک واقعۀ خارجی با یک علامت این احتمال را در ذهن ایجاد می‌کند که شاید این واقعه همان علامتی باشد که امام خبر داده است و به همین جهت، انسان به دنبال کسب آمادگی بیشتر برای ظهور خواهد بود و از طرفی چون صرف احتمال است، اگر ظهور واقع نشد انسان دچار سرخوردگی نمی‌شود و روحیۀ خود را از دست نمی‌دهد.

نمونه‌هایی از تطبیق

گروه‌هایی از شیعیان در دوره‌هایی، با امید به گشایش و فرج در کارشان و گاه با اغراض خاصی، به تطبیق علائم ظهور بر وقایع اقدام کرده‌اند. مثلا برخی معتقد بودند نفس زکیه همان محمد بن عبد الله بن حسن مثنی است و استدلال‌هایی را هم برای اثبات این مطلب آورده‌اند که کافی نیست. گروه‌های اسماعیلیه، در تطبیق، گوی سبقت را از همگان ربوده و تطبیق نشانۀ طلوع خورشید از مغرب و نشانه‌های دیگر را بر فاطمیان و مهدی آنان تطبیق کرده‌اند. در بعضی از متونِ علمای عصر صفویه، مطالبی به چشم می‌خورد که بیانگر تطبیق ناصواب بعضی از روایات بر دولت صفوی است. عده‌ای بر این باورند که بسیاری از علائم غیر حتمی‌ ظهور اتفاق افتاده است و فقط علائم حتمی‌ نزدیک ظهور باقی مانده است. به نظر می‌آید در این باره سخن قطعی و کاملی نمی‌توان گفت؛ زیرا بسیاری از این علائم یا اصولاً در منابع معتبر ذکر نشده یا بسیار کم بیان شده و چندان مورد توجه علمای گذشته نبوده است.

پیامدهای تطبیق دادن نشانه‌های ظهور

مهم‌ترین و اساسی‌ترین پیامد تطبیق دادن نشانه‌های ظهور با حوادث و اتفاقات جامعه، ایجاد امید کاذب برای منتظران و دیگر انسان‌هاست؛ نتیجه این امید کاذب دلسردی نسبت به ظهور و امام مهدی می‌شود؛ زیرا با تطبیق نشانه‌های ظهور انتظار دارد امام مهدی ظهور کند و وقتی ظهور محقق نمی‌شود، نسبت به مهدویت تردید پیدا می‌کند و چه‌بسا از ایمان و باورهای او نیز کاسته شود.

نتیجه

نمی‌توان به‌راحتی نشانه‌های ظهور را بر حوادث تطبیق داد؛ حتی علمای مهذب و والامقام هم درصدد تطبیق نیستند و نیز منتظران را به این امر سفارش نمی‌کنند. تطبیق نشانه¬های ظهور با حوادث بیرونی، بدون دلیل و پشتوانه محکم عقلی و نقلی، باعث ایجاد امید کاذب به تعجیل در جامعه می‌شود و به دنبال اتفاق نیفتادن ظهور بعد از این تطبیق، یأس و ناامیدی جای آن را می‌گیرد و چه بسا انسان‌هایی که این تطبیق را باور کرده‌اند، نسبت به اصل ظهور، دلسرد و ناامید و نسبت به روایت‌های اهل بیت(ع) دچار شک و تردید شوند.

پرسش مستقیم

• چرا تطبیق نشانه‌های ظهور با وقایع را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)

1. آسیب‌های اندیشه مهدویت چیستند؟ (پرسش)
   1. آسیب‌های تربیتی مهدویت کدامند؟ (پرسش)
   2. چرا برداشت انحرافی از انتظار را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   3. چرا افراط و تفریط در تبین کشتارهای آغاز قیام را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   4. چرا طرح مباحث غیر ضروری را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   5. چرا عدم پیروی از ولایت فقیه و نواب عام را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   6. چرا مدعیان دروغین مهدویت و نیابت خاصه و عامه را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   7. چرا عاشق‌نمایان دنیاطلب را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   8. چرا آرزوگرایان بی‌عمل را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   9. چرا ملاقات‌گرایی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   10. چرا افراط و تفریط در تبیین مفهوم غیبت را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   11. چرا تطبیق نشانه‌های ظهور با وقایع را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   12. چرا تعیین وقت ظهور را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   13. چرا تعجیل در امر ظهور را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   14. چرا فعالیت‌های غرب و مستشرقان را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   15. چرا خوگرفتن با شرایط موجود را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   16. چرا عافیت‌طلبی را به عنوان یکی از آسیب‌های مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   17. چرا منجی‌گرایی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   18. چرا غلو در محبت را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   19. چرا باطن‌گرایی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
2. آسیب‌های فکری و اعتقادی مهدویت کدامند؟ (پرسش)
   1. چرا عدم درک صحیح از اضطرار به حجت را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   2. چرا برداشت انحرافی از مفهوم غیبت را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   3. اراده الهی و انسانی در مسئله انتظار به چه معناست؟ (پرسش)
   4. چرا آمیختگی نشانه‌های ظهور با شرایط ظهور را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   5. چرا زمینه‌سازی از راه گسترش ظلم و فساد را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   6. آیا برای ظهور امام مهدی باید به افزودن ظلم و ستم کمک کرد؟ (پرسش)
   7. چرا کوتاهی متولیان در ارائه معارف را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
3. آسیب‌های رفتاری مهدویت کدامند؟ (پرسش)
   1. چرا ایجاد هرج و مرج و بروز اختلافات شدید را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   2. چرا تعجیل در امر ظهور را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   3. چرا مدعیان دروغین مهدویت و نیابت خاصه و عامه را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   4. چرا بروز کسالت و سستی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   5. چرا نمادگرایی افراطی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   6. چرا ارتباط موقت و گسسته با امام مهدی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   7. چرا عدم انسجام اجتماعی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   8. چرا کم فروغ شدن عواطف انسانی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   9. چرا شیوع ناهنجاری‌های رفتاری را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   10. چرا انگیزه‌های غیر انسانی در روابط اجتماعی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   11. چرا آسیب‌های سیاسی در عصر انتظار را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   12. چرا ابهام در آثار روانی مهدویت را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   13. چرا انتظار کشیدن بدون تلاش برای تغییر را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
   14. چرا بی‌تفاوتی منتظران در قبال زمینه‌سازی را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
4. آسیب‌های فردی انتظار چیست؟ (پرسش)
   1. چرا ترس از امام و آرمان‌ها را از آسیب‌های فردی انتظار شمرده‌اند؟ (پرسش)
   2. چرا گریز از امام و آرمان‌ها را از آسیب‌های فردی انتظار شمرده‌اند؟ (پرسش)
   3. چرا ترک وظایف انتظار را از آسیب‌های فردی انتظار شمرده‌اند؟ (پرسش)
   4. آسیب‌های اجتماعی انتظار چیست؟ (پرسش)
   5. چرا ناامیدی افراد جامعه را از آسیب‌های اجتماعی انتظار شمرده‌اند؟ (پرسش)
   6. چرا عدم پیروی از فقها را از آسیب‌های اجتماعی انتظار شمرده‌اند؟ (پرسش)
5. چرا انتظار بدون تلاش برای تغییر را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
6. چرا ترک وظایف منتظران را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)

منابع

1. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی
2. میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر
3. جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها
4. صالح‌نیا، یحیی؛ تنها بر فراز
5. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵
6. قرائتی، محسن، جهت‌نما
7. زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی
8. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها
9. نویسندگان آفتاب مهر، آفتاب مهر

پانویس