احساس امید

متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.

مقدمه

امید از آثار انتظار

امید، از مهم‌ترین آثار روانشناختی انتظار و به معنی چشم‌داشت و توقع امور عالی و والاست، برخلاف هوا و هوس که میل و آرزوی امور مادی است و نقشی در تکامل معنوی بشر ندارد. امید صرف یک حالت انفعالی نیست، بلکه یک حالت فعال و پویا، همراه با تلاش و حرکت و پایداری است. امام صادق (ع) فرمود: «هرکس به چیزی امیدوار باشد در راه رسیدن به آن کار می‌کند»^[۱].^[۲]
امید، حالت حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی و روحی و رفتاری شخص منتظر است؛ یعنی حتی در زمان دردمندی و تشویش و دلهره، او خود را تسلیم حالت پیش‌آمده و موقعیت حاکم بر اجتماع و اوضاع زمانه نمی‌کند. چون او در پس تمام این ناملایمات و تشویش‌ها و گرفتاری‌ها و اندوه‌های طولانی، ساحل امن را می‌بیند و دل مطمئنی را جست‌وجو می‌کند. او می‌داند این بیم‌ها ناپایدار است و با ظهور منتظر تمام تشویش‌های به سرانجام نجات و امید ختم می‌گردد. آنچه این نوع انتظار را از دیگر انواع انتظار مخرب و ویران‌گر متمایز می‌سازد^[۳].

امید عامل تلاش منتظر

امید محرک انسان برای رویارویی با آینده است که برخی آن را انگیزه و برخی دیگر هم آن را نیاز می‌دانند. آدمی، پیوسته و در پی انجام هر کاری، دنبال غایت و مقصودی مشخص بوده و قبل از اقدام به آن نیز، نیازمند انگیزه‌ای برای آغاز عمل است. بر این اساس، انسان برای تداوم زندگی و تحمل دشواری‌ها نیازمند انگیزه‌ای نیرومند است که در پدیدۀ امید به آینده تجلی می‌یابد، آینده‌ای به مراتب جالب‌تر، زیباتر و بهتر از امروز (امید به فردایی بهتر)^[۴].
انتظار حالتی روحی و روانی است که از ناخرسندی انسان از وضعیت موجود و امید به مرتفع شدن این حالت و رسیدن به وضعیت مطلوب حکایت می‌کند، لذا حالت حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی، روحی و رفتاری شخص منتظر، امید است. آنچه این نوع انتظار را از دیگر انواع انتظار مخرب و ویرانگر متمایز می‌‌کند، همین نکته و بخش مفهمومی واژۀ انتظار است. در کنار تمام ناملایمات، تلخی‌ها، ناهنجاری‌ها و تشویش‌ها، امید به آینده روشن است که از عمق جان انسان‌ها سرچشمه می‌‌گیرد و آنها را به تکاپو وامی دارد. اصل انتظار فرج، از یک اصل کلی اسلامی و قرآنی دیگر استنتاج می‌‌شود و آن اصل "حرمت یأس از روح الله" است یعنی اگر افراد خود را در این شرایط ببینند که منتظر دادگستر و عدل‌گستر جهان هستند، مسلماً در راستای تحقق اهداف این موعود تلاش خواهند کرد و نگرش منفی و یأس‌آور نسبت به جهان نخواهند داشت. نگرش مثبت به آینده، انگیزۀ حرکت و پویایی به انسان می‌دهد و باعث تقویت اراده، استقامت و پایداری در برابر مشکلات و ناگواری‌ها می‌گردد و همچنین توانمندی افراد را در ابعاد مختلف مضاعف می‌گرداند^[۵].

امید به آینده بر اساس آیات و روایات

امیدی که از انتظار سرچشمه می‌یابد، ریشه در فطرت کمال‌گرا و عدالت‌خواه انسان دارد و پشتوانۀ این امید، نوید حتمی خداوند به پیروزی صالحان و مستضعفان جهان است: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾^[۶] امیدواری در جایی است که امکان نومیدی وجود دارد و یا می‌تواند پدیدار شود. امید، معطوف به نجات است و خروج از تاریکی، ناهنجاری، جدایی، غربت یا بندگی را شامل می‌شود. امید، توکل به غلبۀ نهایی حق و عشق الهی است. امیدواری، موجب جلوگیری از یأس و سرخوردگی می‌شود؛ زیرا وعده‌های پیروزی حتمی، از منظر روان‌شناختی در شخص منتظر ثبات روحی و پایداری روانی پدید می‌آورد^[۷].
انتظار نور سپید و بارقۀ امید را در دل انسان زنده می‌‌کند. قرآن مجید می‌‌فرماید: ﴿وَأَشْرَقَتِ الأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاء وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ﴾^[۸]، امام صادق (ع)، ﴿بِنُورِ رَبِّهَا﴾ را "امام الارض" می‌‌نامند^[۹]. امام علی(ع) فرمود: «مردم، در واپسین حرکت تاریخ و آخرالزمان، بزرگ‌مردی از فرزندانم ظهور می‌‌کند. هنگامی که پرچمش به اهتزاز درآید، شرق و غرب جهان را روشن سازد. با ظهورش موجی از شادی و نور، عالم‌گستر می‌‌گردد»^[۱۰].^[۱۱]

ابعاد امیدواری

ابعاد امیدواری را می‌توان در چهار محور کلی بررسی کرد:

امید به پیروزی و استقرار مدینۀ فاضله: ایجاد جامعۀ آرمانی و رسیدن به مدینۀ فاضله، گرایش فطری بشری است؛ قرآن این مدینۀ فاضله را به شایستگان و بندگان صالح الهی نوید می‌دهد^[۱۲]. منتظران ظهور تلاش فردی و خانوادگی خود را در تحقق حیات طیبۀ موعود وحیانی معطوف نموده‌، با امید به پیروزی و دست‌یابی به فتح، مشعوف گشته و زندگی توأم با نشاطی را دنبال می‌کنند^[۱۳].
امید همراهی محبوب: امید همراهی و مصاحبت با آخرین حجت خداوند متعال، شوق‌آفرین و حرکت‌زاست که در آموزه‌های روایی مژده همراهی و درک حضور داده شده است^[۱۴].
امید به پاداش اخروی: حضرت صادق (ع) در تبیین آیه شریفه ﴿لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ﴾^[۱۵] می‌فرماید: «مراد از بشارت در حیات دنیا و آخرت این است که امام، مؤمنین را مژدگانی می‌دهد به قیام قائم آل محمد (ع) و به ظهور او و به قتل دشمنانشان و به نجات در آخرت و وارد شدن بر محمد و آل صادقین او بر کنار حوض کوثر با خیر و نیکی و پاداش اخروی»^[۱۶].^[۱۷]
امید به حسن عاقبت: اطمینان به هدایت یافتن و نیز حسن عاقبت و تداوم هدایت در روایات اسلامی بیان شده که این موجبات امیدواری و سلامت دینی فرد منتظر است و امام صادق (ع) در این خصوص می‌فرماید: «خوش بر احوال کسی که در زمان غیبت به امر ما ملتزم باشد، قلب چنین شخصی از امر هدایت رویگردان نمی‌شود.. و این قول خداوند است: خوش بر سعادت آنان و عاقبت نیک برای ایشان است»^[۱۸].^[۱۹]

نتیجه گیری

بنابراین امید، حرکتی است که در آن پویایی، جهش و قصد عالی است که با ایجاد نگرش مثبت به آینده، انگیزۀ حرکت و پویایی به انسان می‌دهد و باعث تقویت اراده، استقامت و پایداری در برابر مشکلات و ناگواری‌ها می‌گردد و همچنین توانمندی افراد را در ابعاد مختلف مضاعف می‌گرداند. امیدهای واقعی ریشه در اعتقادات و باورهای دینی دارند که نتیجۀ آن "سلامت روان" است.

پرسش مستقیم

احساس امید به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ کافی، ج۲، ص۱۱.
↑ ر.ک: انصاری، رضا، پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار، ص؟؟؟.
↑ ر.ک: زینتی، علی، گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان نهم ج۲، انتظار و امنیت روانی، ص۲۹۸.
↑ ر.ک: انصاری، رضا، پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار، ص؟؟؟؛ سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۵-۱۱۷.
↑ ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۵-۱۱۷؛ کشاورز، سوسن، مفاهیم آینده‌نگر در اسلام و آثار تربیتی آنها، ص۱۴۷-۱۴۸؛ زینتی، علی، گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان نهم ج۲، انتظار و امنیت روانی، ص۲۹۸.
↑ «و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.
↑ ر.ک: نظری شای، عبدالله، نقش انتظار در بهداشت روانی، ص ۱۱۳.
↑ «و زمین (رستخیز) به نور پروردگارش تابناک می‌گردد و کارنامه (ها) برنهاده می‌شود و پیامبران و گواهان را می‌آورند و میان آنان به حقّ داوری می‌کنند و بر آنان ستم نخواهد رفت» سوره زمر، آیه ۶۹.
↑ علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج۲، ص۲۵۳.
↑ «یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی فِی آخِرِ الزَّمَان‏... إِذَا هَزَّ رَایَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِب‏»؛ شیخ صدوق، کمال الدین وتمام النعمه،، ج۲، ص۶۵۳.
↑ ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۵-۱۱۷.
↑ ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾«و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.
↑ ر.ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟
↑ «طُوبَی لِشِیعَتِنَا الْمُتَمَسِّکِینَ بِحَبْلِنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا الثَّابِتِینَ عَلَی مُوَالاتِنَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِنَا أُولَئِکَ مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ قَدْ رَضُوا بِنَا أَئِمَّةً وَ رَضِینَا بِهِمْ شِیعَةً فَطُوبَی لَهُمْ ثُمَّ طُوبَی لَهُمْ وَ هُمْ وَ اللَّهِ مَعَنَا فِی دَرَجَاتِنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ»؛ خوشا بر احوال شیعیان ما که به ریسمان ما در دوران غیبت قائم ما، تمسک جسته‌اند، آنان از ما و ما از ایشانیم، آنان از ما به عنوان پیشوایان دین رضایت دارند و ما از آنان به عنوان شیعیان، خوشا بر احوال آنان و خوشا بر احوال آنان، سوگند به خدا آنان همراه ما در درجات ما هستند در روز قیامت؛ کمال الدین و تمام النعمۀ، ج۲، ص۳۶۱.
↑ «در زندگی این جهان و در جهان واپسین نوید آنان راست. هیچ دگرگونی در کلمات خداوند نیست، این است که رستگاری سترگ است» سوره یونس، آیه ۶۴.
↑ «وَ الْإِمَامُ یُبَشِّرُهُمْ بِقِیَامِ الْقَائِمِ وَ بِظُهُورِهِ وَ بِقَتْلِ أَعْدَائِهِمْ وَ بِالنَّجَاةِ فِی الْآخِرَةِ وَ الْوُرُودِ عَلَی مُحَمَّد صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الصَّادِقِینَ عَلَی الْحَوْض‏»؛ نهاوندی، محمد، نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن، ص١٩۴-١٩۵؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص١٩۵.
↑ ر.ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟
↑ «طُوبَی لِمَنْ تَمَسَّکَ بِأَمْرِنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا فَلَمْ یَزِغْ قَلْبُهُ بَعْدَ الْهِدَایَةِ... وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: طُوبَی لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ»«خوشا بر آنان و آنان را فرجام نیکوست» سوره رعد، آیه ۲۹؛ بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۲۵۴؛ حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی‌عشری، ج۶، ص۳۸۳.
↑ ر.ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟

[1] کافی، ج۲، ص۱۱.

[2] ر.ک: انصاری، رضا، پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار، ص؟؟؟.

[3] ر.ک: زینتی، علی، گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان نهم ج۲، انتظار و امنیت روانی، ص۲۹۸.

[4] ر.ک: انصاری، رضا، پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار، ص؟؟؟؛ سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۵-۱۱۷.

[5] ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۵-۱۱۷؛ کشاورز، سوسن، مفاهیم آینده‌نگر در اسلام و آثار تربیتی آنها، ص۱۴۷-۱۴۸؛ زینتی، علی، گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان نهم ج۲، انتظار و امنیت روانی، ص۲۹۸.

[6] «و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.

[7] ر.ک: نظری شای، عبدالله، نقش انتظار در بهداشت روانی، ص ۱۱۳.

[8] «و زمین (رستخیز) به نور پروردگارش تابناک می‌گردد و کارنامه (ها) برنهاده می‌شود و پیامبران و گواهان را می‌آورند و میان آنان به حقّ داوری می‌کنند و بر آنان ستم نخواهد رفت» سوره زمر، آیه ۶۹.

[9] علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج۲، ص۲۵۳.

[10] «یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی فِی آخِرِ الزَّمَان‏... إِذَا هَزَّ رَایَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِب‏»؛ شیخ صدوق، کمال الدین وتمام النعمه،، ج۲، ص۶۵۳.

[11] ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۵-۱۱۷.

[12] ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾«و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.

[13] ر.ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟

[14] «طُوبَی لِشِیعَتِنَا الْمُتَمَسِّکِینَ بِحَبْلِنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا الثَّابِتِینَ عَلَی مُوَالاتِنَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِنَا أُولَئِکَ مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ قَدْ رَضُوا بِنَا أَئِمَّةً وَ رَضِینَا بِهِمْ شِیعَةً فَطُوبَی لَهُمْ ثُمَّ طُوبَی لَهُمْ وَ هُمْ وَ اللَّهِ مَعَنَا فِی دَرَجَاتِنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ»؛ خوشا بر احوال شیعیان ما که به ریسمان ما در دوران غیبت قائم ما، تمسک جسته‌اند، آنان از ما و ما از ایشانیم، آنان از ما به عنوان پیشوایان دین رضایت دارند و ما از آنان به عنوان شیعیان، خوشا بر احوال آنان و خوشا بر احوال آنان، سوگند به خدا آنان همراه ما در درجات ما هستند در روز قیامت؛ کمال الدین و تمام النعمۀ، ج۲، ص۳۶۱.

[15] «در زندگی این جهان و در جهان واپسین نوید آنان راست. هیچ دگرگونی در کلمات خداوند نیست، این است که رستگاری سترگ است» سوره یونس، آیه ۶۴.

[16] «وَ الْإِمَامُ یُبَشِّرُهُمْ بِقِیَامِ الْقَائِمِ وَ بِظُهُورِهِ وَ بِقَتْلِ أَعْدَائِهِمْ وَ بِالنَّجَاةِ فِی الْآخِرَةِ وَ الْوُرُودِ عَلَی مُحَمَّد صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الصَّادِقِینَ عَلَی الْحَوْض‏»؛ نهاوندی، محمد، نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن، ص١٩۴-١٩۵؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص١٩۵.

[17] ر.ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟

[18] «طُوبَی لِمَنْ تَمَسَّکَ بِأَمْرِنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا فَلَمْ یَزِغْ قَلْبُهُ بَعْدَ الْهِدَایَةِ... وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: طُوبَی لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ»«خوشا بر آنان و آنان را فرجام نیکوست» سوره رعد، آیه ۲۹؛ بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۲۵۴؛ حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی‌عشری، ج۶، ص۳۸۳.

[19] ر.ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]