دیدگاه فرقه وهابیت در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)

دیدگاه فرقه وهابیت در باره علم غیب چیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره علم غیب چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

دیدگاه فرقه وهابیت در باره علم غیب چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• وهابیان چه دیدگاهی راجع به علم غیب دارند؟
• سلفیان چه دیدگاهی راجع به علم غیب و قلمرو آن دارند؟

پاسخ جامع اجمالی

معناشناسی غیب و علم غیب

معنای لغوی

«غیب» در لغت به امری که از حس (باطنی و ظاهری) پوشیده باشد، اطلاق شده است، خواه آن چیز هم اکنون تحقق یافته باشد یا بعد از این تحقق پیدا کند؛ ‌این واژه در مقابلِ شهود (شهادت) است به‌ معنای چیزی که با حواس قابل درک باشد. بنابراین معنای لغوی، اگر در کاربری عرفی عام - و نه اصطلاحی - «علم غیب» گفته شود، یعنی: «علم به هر چیزی که غایب از حواس بشری باشد»؛ چه علومی که قرآن و حدیث و کتب مفسران و متکلمان آن را «علم غیب» نامیده است و چه علومی که قرآن و حدیث و این کتب آن را «علم به غیب» نمی‌نامند.

معنای اصطلاحی

از منظر وهابیت غیب در دایره‌ای خارج از عرف عام اهل لغت، اصطلاحی است که هم در قرآن کریم و حدیث معصومان از آن یاد شده و هم در آثار تفسیری و اعتقادی:

1. اصطلاح قرآن و حدیث: واژه «غیب» در کاربری‌های آیات قرآن کریم و روایات نبوی، دو استعمال دارد؛ یکی: همان استعمال لغوی (امور پنهان از حواس) و دیگری: معنایی خاص‌تر از معنای لغوی است که تنها شامل اموری می‌‌شود که خدای متعال آگاهی از آنها را تنها به خود اختصاص داده و احدی از مخلوقاتش اعم از انبیاء، ملائکه و غیر ایشان را نیز از آن مطلع نکرده است که اصطلاحاً به آنها، «امور مستأثر» می‌‌گویند. اما واژه «علم غیب» در استعمالات قرآنی برای علم به هر غیبی اطلاق نشده است؛ بلکه به یکی از دو معنای ذیل آمده؛ کاربری اول: به علم ذاتی و استقلالی به امور غیبی؛ یعنی: علمی که از کسی گرفته نشده (علم غیر مستفاد) و کاربری دوم: به خصوص علوم مختص به خدای تبارک و تعالی که در تعبیر روایات، علم مستأثر نامیده شدند. در این اصطلاح، علم به غیب فقط به علوم اختصاصی خداوند متعال (علم مکنون و مستأثر) که ذاتی بوده و اکتسابی نیستند اطلاق می‌شود و به علم دیگران اگرچه به تعلیم الهی یا اعطای او باشد غیب گفته نمی‌شود.
2. اصطلاح مفسران و دانشمندان عقاید: برای واژه «غیب» در آثار تفسیری مورد قبول وهابیت معانی مختلفی شده از جمله: معنای لغوی (امور پنهان از حواس)، خدای متعال، قدر، بهشت و جهنم، روز قیامت، حیات بعد از مرگ، و... و همه موارد مذکور. آنها همچنین برای «غیب» به لحاظ اطلاق و تقیید، دو قسم مختلف بیان کرده‌اند:
   1. غیب مطلق: غیبی است که از همه مخلوقات پوشیده است و هیچ کس نمی‌تواند آن را درک کرده یا به آن علم پیدا کند و هیچ راهی برای کشف آن از طریق حواس وجود ندارد؛ چراکه این علم مختص خدای متعال بوده و او آن را از دیگران مخفی نگاه داشته است. به عبارت دیگر دلیل و راهی برای اطلاع از این غیب نیست. این معنا مطابق با آیه: ﴿وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ﴾ است. مگر کسانی که خدا اراده کرده و آنها را از بخشی از غیب خود آگاه سازد. بر این اساس گاهی خدای متعال این غیب را به واسطه وحی برای برخی از رسولان خویش کشف می‌نماید. این غیب خود بر دو قسم است: نخست: غیب مطلقی که خدای متعال علم به آن را مخصوص به خود قرار داده و هیچ احدی را هم از آن آگاه ننموده است که بدان علم مستأثر نیز می‌گویند؛ مانند: علم خدا به زمان وقوع قیامت، سبب مرگ یا زمان و مکان آن و غیره. دوم: غیب مطلقی که جز خدای متعال کسی به آن علم ندارد، لکن بعضی از رسولان خویش یا همه آنها را از بخشی از این علم و جزئیات آن آگاه می‌نماید و به هر مقداری که بخواهد از طریق وحی آن را در اختیارشان می‌گذارد و اطلاع از این علم را به عنوان دلیل و معجزه نبوت ایشان قرار می‌دهد، از این رو انبیا و رسل نیز تنها از طریق وحی از این غیب اطلاع دارند.
   2. غیب مقید: غیبی است که خدای متعال آن را به بعضی از آفریده‌های خویش - اعم از جن و انس و ملائکه - تعلیم داده و آنها را از آن آگاه کرده است. برخی به جای این عنوان از عنوان غیب نسبی یا غیب اضافی استفاده کرده و گفته‌اند این غیب، غیبی است که مخلوقات می‌توانند از آن مطلع بشوند؛ از راه شناخت اسباب و علل آن غیب که البته برای بعضی از مردم آشکار و شناخته شده است و برای برخی غیب و نامعلوم است. از جمله آیات دال بر این غیب: ﴿ذَلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ﴾ این اطلاعات غیبی‌ای که خدای متعال به پیامبر خاتم داده است برای او و ما قبل از آن، غیب بوده و پس از آگاهی آشکار و عیان شده است.

اختصاص علم غیب به خدای متعال

وهابیت - همانند دیگر فرقه‌ها و مذاهب اسلامی - با استناد به برخی آیات قرآن کریم و روایات نبوی، اصل علم به غیب را منحصر در خدای متعال و مختص او دانسته و معتقدند کسی غیر از او علم به غیب ندارد. لکن، با وجود ادله‌ای قرآنی و روایی بر آگاهی غیر خدا از امور غیبی، بر خلاف عموم مسلمین، بدون دقت در معنای منظور از علم غیب غیر خدا (آیا معنای لغوی اراده شده است یا معنای اصطلاحی) باورمندان به این ایده را کافر به کفر اکبر می‌دانند. با این حال این فرقه نه تنها منکر امکان اطلاع و آگاهی یافتن برخی از اولیای الهی توسط خدای متعال از غیب نیستند، بلکه با استناد به دسته‌ای دیگر از آیات، اطلاع رسل و انبیای الهی را از برخی امور غیبی و نه تمام امور، به اثبات رسانده و ادله‌ای را نیز در اثبات آن بیان کرده‌اند.

جواز اطلاع انبیاء و رسل از برخی امور غیبی

اگر چه وهابیت نظر مفسرانی که معتقدند علم غیب تنها مختص خداوند متعال است و کسی غیر از او علم به غیب ندارد را قبول دارند، لکن این فرقه اطلاع رسل و انبیای الهی را از برخی امور غیبی جایز دانسته و معتقدند انبیا و رسل از آنجا که در خلقتشان وجه امتیازی با سایر افراد بشر ندارند، خدای متعال آنان را به واسطه اعطای مقام نبوت و رسالت از میان دیگران برگزیده و با حجج، براهین و معجزاتی که در اختیارشان قرار داده آنان را تأیید نموده است تا این امور دلیلی باشد جهت اثبات صدق ادعای نبوت و رسالتشان. از جمله این براهین، اطلاع یا آگاه نمودن آنان از برخی امور غیبی است که علم آنها مختص خدای متعال بوده است. از این رو خدای متعال برخی برگزیدگان خویش را به واسطه وحی از بخشی از امور غیبی مطلع ساخته تا این امر تاکیدی باشد بر درستی و راستی ادعای آنان در نبوتشان.

ادله وهابیت بر اطلاع رسل از بعضی امور غیبی

ادله قرآنی

1. آیه ۱۷۹ سوره آل عمران؛ ﴿وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِنْ رُسُلِهِ مَنْ يَشَاءُ﴾: این آیه دلالت دارد بر اینکه خدای متعال هر کسی را از میان رسولان خویش بخواهد، به هر میزانی که اراده کند، از غیب مطلع می‌نماید و بدین وسیله او را حجت بر کسانی که منکر رسالت او هستند قرار می‌دهد. در تفسیر این آیه گفته‌اند: "بر خداوند متعال شایسته نیست که مؤمنین را در میان منافقین رها کرده و آنها را از یکدیگر مشخص ننماید، از این رو چاره‌ای جز این نیست که خداوند اسباب تمییز این دو گروه را فراهم آورد به گونه‌ای که مؤمن از منافق شناخته گردد. روشن است که این امر جز با مطلع ساختن انبیا و رسل از آنچه در درون و دل‌های مردم نهفته است، ممکن نیست و این در شمار همان علم غیبی است که خدای متعال بر اساس این آیه، برگزیدگان خویش را به وسیله وحی از آن مطلع می‌سازد. چنانکه خدای متعال رسول خویش را در جریان غزوه تبوک زمانی که منافقین قصد ترور آن حضرت را کردند، از نیت درونی آنها آگاه ساخت و به او خبر داد".
2. آیات ۲۶ و ۲۷ سوره جن؛ ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ﴾: در تفسیر این آیه گفته شده: "از آنجا که سیاق آیه چنین توهمی را ایجاد می‌کند که حتی رسول گرامی اسلام نیز هیچ اطلاعی از غیب ندارد؛ خدای متعال ـ پس از آنکه خود را عالم به غیب معرفی کرده ـ رسولان برگزیده خویش را از کلام قبل استثنا کرده و اشاره می‌کند که خدای متعال برخی از آنها را به تناسب مقامشان از علم غیب خویش مطلع می‌سازد".

ادله روایی

روایات فراوانی مبنی بر اطلاع پیامبراکرم (ص) از امور غیبی و صدور این اخبار به صحابه در مصادر اهل سنت وجود دارد که علمای وهابیت نیز آنها را پذیرفته‌ و بر صحت انها تاکید کرده‌اند. این روایات را می‌توان در دو بخش آگاهی از غیب زمانی و آگاهی از غیب مکانی جای داد:

1. آگاهی از غیب زمانی: مسلم بن حجاج نیشابوری در صحیح خود بابی را با عنوان خبرهای غیبی پیامبر (ص) از حوادث آینده (غیب زمانی) دارد که در آن دویست روایت درباره علم غیب پیامبر، آمده است. به عنوان نمونه در یک روایت این‌گونه نقل می‌‌کند: "پیامبر (ص) نماز صبح را با ما خواند و به منبر رفت و تا ظهر به سخنرانی پرداخت، سپس پایین آمد و نماز ظهر را خواندیم و دوباره به منبر رفت و تا غروبسخنرانی کرد و در آن روز از تمام حوادث حال و آینده ما را با خبر ساخت».
2. آگاهی از غیب مکانی: محمد بن اسماعیل بخاری در صحیح خود روایات فروانی درباره علم غیب پیامبر (ص) نقل می‌‌کند، که بخشی از آنها به غیب مکانی ارتباط دارد. مانند اینکه می‌گوید: پیامبر (ص) فرمود: آیا من را در مقابل خود اینجا می‌بینید؟ قسم به خدا خشوع و رکوع شما بر من پنهان نیست، من شما را از پشت سر خویش می‌بینم.

دیدگاه وهابیت پیرامون روایات آگاهی غیر خدا از غیب

از آنجا که وهابیت به استناد قرآن کریم، اطلاع و آگاهی رسولان الهی از بخشی از امور غیبی را جایز می‌دانند، لذا در مواجهه با بسیاری از روایات مشتمل بر این امر نیز موضع موافق گرفته و بر صحت آنها اعتراف کرده‌اند؛ به عنوان نمونه: البانی که در میان وهابیت به بخاری دوران مشهور است در پاسخ به پرسشی مبنی بر صحت و سقم روایات موجود در صحیح مسلم و بخاری پیرامون اخبار پیامبر از غیب و مراد از اینکه در آن روایات آمده رسول خدا (ص) علم ما هو کائن داشته است، چیست، ضمن اقرار به صحت این روایات، می‌گوید: "ممکن است مراد از عبارت بما هو کائن إلی یوم القیامة در این روایات، خبر از امور مهم بوده باشد نه امور تفصیلی غیبی که هیچ بشری نمی‌تواند از آنها خبر دهد"، سپس می‌گوید: "البته ممکن است این عبارت، اخبار از امور غیبی نیز باشد لکن سوال این است که چگونه پیامبر (ص) آنها را برای افرادی که درک این مسائل را ندارند بازگو می‌کند؟".

اعتقاد به جواز اطلاع برخی دیگر غیر از رسل از امور غیبی

روایات فراوانی در منابع مختلف تاریخی و روایی اهل‌سنت و مورد قبول وهابیت وجود دارد که دال بر اخبار غیبی توسط افراد مختلف غیر از انبیا و رسل است. وجود و نقل چنین روایاتی توسط این گروه حاکی از آن است که به باور ایشان هر چند بر اساس نصوص قرآن کریم تنها رسولان برگزیده الهی از غیب مطلعند، اما امکان اطلاع برخی دیگر از افراد بشر نیز از این امر به واسطه اطلاع نبی یا رسول یا غیر آن وجود دارد. یکی از این روایات، داستان اطلاع حذیفة بن یمان از اسامی منافقین عصر نبوی است آنجا که پس از غزوه تبوک و در جریان بازگشت سپاه اسلام، منافقین قصد ترور رسول خدا و پایین انداختن آن حضرت از گردنه را داشتند که خدای متعال، رسولش را به واسطه وحی از نیت درونی منافقین مطلع ساخت و آن حضرت نیز حذیفه بن یمان را از اسامی منافقین آگاه نمود؛ تا آنجا که حذیفه به واسطه اطلاع رسول خدا، منافقین را می‌شناخت و از این رو به او صاحب سری گفته می‌شد که کسی دیگر غیر از او از آن آگاه نبود. حتی ابن قیم جوزیه - برجسته‌ترین شاگرد ابن تیمیه - در مورد استاد خود ادعا کرده که او اخبار از امور غیبی داشته است؛ البته نام آن اخبارات را «فراست» گذاشته است.

مخالفت وهابیت با قول به آگاهی امامان اهل‎ بیت از امور غیبی

هرچند وهابیت به جواز اطلاع برخی دیگر از افراد بشر که به مقام نبوت یا رسالت نرسیده‌اند از بخشی از امور غیبی، معتقد بوده و در این خصوص با استناد به روایات، اطلاع افرادی همچون حذیفة بن یمان، خلیفه دوم و حتی ابن تیمیه را از امور غیبی، ثابت می‌نمایند اما زمانی که به آگاهی امامان اهل‌بیت از غیب و روایاتی که پیرامون اخبارات غیبی آنها صادر شده، می‌رسند، یا به کلی منکر اطلاع آنها از امور غیبی شده و روایات مذکور را تضعیف و توجیه می‌نمایند و مدعیان آگاهی امامان از غیب را کافر و مشرک معرفی می‌کنند، یا در صورت پذیرش این مسأله، دایره علم آنان را بسیار کوچک و مانند سایر افراد عادی بشر، تلقی می‌نمایند.

به همین دلیل همواره تأکید می‌کنند که شیعیان در باورمندی به علم غیب امامان خود، غلو در دین دارند و چون صفات الوهی را به آنان نسبت داده‌اند پس مشرک و کافرند و این اعتقاد را از نصاری گرفته‌اند.

نتیجه‌گیری

پیروان وهابیت با استناد به برخی آیات قرآن کریم و روایات نبوی، اصل علم به غیب را منحصر در خدای متعال و مختص او دانسته و معتقدند کسی غیر از او علم به غیب ندارد. این گروه میان اصل دانستن علم غیب و آگاهی از آن فرق گذاشته و بر این اساس با استناد به دسته‌ای دیگر از آیات، نه تنها اطلاع و آگاهی یافتن برخی از اولیای الهی از غیب را ممکن می‌دانند بلکه به باور ایشان وجود روایاتی در منابع معتبر که بر اخبارات غیبی توسط افراد مختلف غیر از انبیا و رسل دلالت دارند، حاکی از امکان اطلاع برخی دیگر از افراد بشر غیر از رسل از غیب است.

علی‌رغم این اعتقاد، پیروان وهابیت آن هنگام که سخن از آگاهی امامان اهل‌بیت (ع) از غیب و روایات دال بر اخبارات غیبی ایشان، به میان می‌آید، یا به کلی منکر اطلاع آنها از امور غیبی شده و روایات مذکور را تضعیف و توجیه می‌نمایند یا در صورت پذیرش این مسأله، دایره علم آنان را بسیار کوچک و مانند سایر افراد عادی بشر، تلقی می‌نمایند. به همین دلیل همواره تأکید می‌کنند که شیعیان در باورمندی به علم غیب امامان خود، غلو در دین دارند و چون صفات الوهی را به آنان نسبت داده‌اند پس مشرک و کافرند و این اعتقاد را از نصاری گرفته‌اند.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین مدقق؛

سید عبدالحکیم مدقق حجت الاسلام و المسلمین سید عبدالحکیم مدقق در مقاله «علم غیب از منظر قرآن و سنت» در این‌باره گفته است: «گروه وهابیت بر این باورند که علم غیب مخصوص خدای متعال است. بر این اساس، اعتقاد به علم غیب اولیای خدا را موجب کفر و شرک می‌دانند. این باور ناشی از برداشت نادرست از برخی آیات مربوط به این مسأله و عدم توجه به آیات دیگر است. این نوشتار در صدد است که با نگاه جامع به همه این آیات و بااستفاده از روایات شیعه و سنی به اثبات رساند: علم غیب بر دو نوع است: یکی علم غیب ذاتی و دیگری علم غیب خدا دادی. نوع اول مخصوص خدای متعال است و اثبات آن برای غیر خدا موجب کفر و شرک است. نوع دوّم، از ویژگی‌های اولیا است و اعتقاد به این نوع علم غیب برای آنها عین توحید است. برخی از وهابیان پنداشته‌اند که اعتقاد به علم غیب اولیا، اختصاص به شیعیان دارد؛ از این رو اقدام به تکفیر آنها نموده‌اند. در این نوشتار با استناد به منابع و روایات اهل سنت به اثبات رسیده است که این اعتقاد مخصوص شیعیان نیست؛ پس اگر چنین باوری موجب کفر و شرک باشد، خود این گروه ناخودآگاه در دام آن افتاده است. محمد بن عبدالوهاب: هرکه ادعای علم غیب حتی در یک مورد کند طاغوت است. او هم چنین می گوید: خدای متعال فرموده است: ﴿قُل لاَّ أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلا أَعْلَمُ الْغَيْبَ ﴾ این آیه صریح است در بیزاری جستن از کسی که ادّعای علم غیب کند. دهلوی: اعتقاد شیعیان به این که امام (ع) باید علم غیب داشته باشد برگرفته از نصاری است. احسان الهی ظهیر: آگاهی امامان (ع) از چیزهای که دیگران نمی‌دانند اندیشه یهودی است. شورای مفتیان وهابیت: کسی که معتقد باشد به این که افراد صالح علم غیب دارند کافر است زیرا خدای متعال فرموده است: ﴿قُل لّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللَّهُ﴾. فوزان از مفتیان وهّابیت: غیب را جز خدای متعال نمی‌داند. به فرموده قرآن کریم: ﴿قُل لّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللَّهُ﴾. بنابراین کسی که ادّعای علم غیب کند خود را شریک خدا در آن قرار داده است پس چنین کسی طاغوت است. بن باز: کسی که ادّعای علم غیب کند از او خواسته می‌شود که توبه کند. اگر توبه نکرد به جرم این که کافر شده است کشته می‌شود غسل و نماز ندارد و در قبرستان مسلمانان دفن نمی‌شود؛ زیرا غیب را جز خدا نمی‌داند.»

۲. حجت الاسلام و المسلمین موسوی؛

سید امین موسوی حجت الاسلام و المسلمین سید امین موسوی، در کتاب «گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی» در این‌باره گفته‌ است: «برخی از علما اهل سنت، مخصوصاً گروه وهابیت به قصد گمراه کردن اذهان با تمسک به برخی از آیات و روایات گفته‌اند، علم غیب صفتی از صفات خداوند است و احدی از مخلوقات متصف به آن نمی‌شود، و بر این اساس، اعتقاد به علم غیب را برای غیر ذات حق تعالی موجب کفر و شرک می‌دانند. ابوالشیخ اصفهانی گوید: غیر از خداوند، کسی از اهل آسمان و زمین غیب نمی‌داند، قسم به جانم، اگر کسی غیب می‌دانست، هر آینه آدم (ع) که خداوند او را به دست خودش آفرید و ملائکه بر او سجده کردند و خداوند اسماء حسنی را به او یاد داد و در بهشت جایش داد و هرچه دلش می‌خواست می‌خورد، فقط از یک درخت منع شده بود، اگر غیب می‌دانست، خودش را با خوردن از درخت ممنوعه به گرفتاری و بلا نمی‌انداخت! اگر کسی غیر از خدا غیب می‌دانست جن‌ها باید از مرگ سلیمان آگاه می‌شدند و حال آن که بدن او دو سال تکیه بر عصا ماند و آن‌ها در عذاب شدید بودند و از مرگ او خبر نداشتند تا این که موریانه عصا را خورد و آن‌ها متوجه به مرگ سلیمان شدند. اگر جن‌ها غیب می‌دانستند، دو سال در عذاب شدید نمی‌ماندند، مرگ سلیمان موعظه برای جن‌ها و عبرت برای مردم بود. شیخ زاده حنفی از قاسم صفار نقل می‌کند که فتوی داده است: یکی از شرایط نکاح حضور دو شاهد است، حالا اگر کسی با زنی ازدواج کند به شهادت خداوند و رسولش، علاوه بر این که نکاح باطل است کفر محض می‌باشد. چون اعتقادش بر این است که پیامبر (ص) غیب می‌داند و این کفر است. محمد بن عبدالوهاب گوید: هر کس ادعای علم غیب کند حتی در یک مورد، طاغوت است. صدیق‌ خان در کتاب الدین الخاص نوشته است: درک امور غیبیه از شأن خداوند است، در اختیار احدی از بندگانش نیست، فرقی هم نمی‌کند که این شخص ولی، یا پیامبر، یا جن، یا فرشته، یا شیخ، یا شهید، یا امام، یا فرزند امام، یا خبیث و یا جنّی باشد. بنابراین خداوند به احدی از بندگان خودش قدرت درک علم غیب نداده است، تا هر موقع خواست آن را درک کند و به آن علم پیدا کند. پس اگر کسی ادعا کند، نزد او علمی است که به وسیله آن هر موقع خواست به امور غیبه آگاهی پیدا می‌کند و در قدرتش است که از امور آینده خبر می‌دهد، از دروغ‌گوترین دروغ‌گویان است ادعای خدایی می‌کند، و کسی هم اعتقادش بر این باشد که بر پیامبر، یا ولی، یا جن، یا فرشته یا امام، یا فرزند امام، یا شیخ، یا شهید، یا ستاره‌شناس، یا رمّال یا حفار، یا فال‌گیر، برهمن، یا راهب، یا جنیه و یا خبیث علمی است که به وسیله آن از غیب آگاهی می‌یابد، او مشرک به خداوند است و عقیده‌اش از باطل‌ترین باطلات و از دروغ‌گوترین دروغ‌گویان است و منکر آیاتی از قرآن کریم است. ابن باز از مفتیان بزرگ وهابیت می‌گوید: اگر اعتقاد شخصی بر این باشد که جبرئیل یا پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) یا شیخ عبدالقادر گیلانی یا بدوی یا حسین یا علی‌ بن ابی‌طالب (ع) غیب می‌دانستند پیش همه اهل علم به خاطر چنین اندیشه‌ای کافر است. در جای دیگر نوشته است: پیامبر اسلام (ص) با این که اشرف و افضل انبیاست غیب نمی‌دانست، چگونه امکان اطلاع سایر آفریده‌ها از غیب خواهد بود؟ بنابراین کسی اعتقادش بر این باشد که آگاه به امور غیبی است یا یکی از آفریده‌ها از آن اطلاع دارد افترا بزرگی بر خداوند بسته و دور از معرفت بوده و سخت در گمراهی است و منکر خدای سبحان می‌باشد. در جای دیگر گفته است: عقیده شخصی بر این باشد که محمد (ص) غیب می‌دانست و یا این که در کائنات تصرف می‌کرد و نظایر این‌ها، منکر خدای سبحان است و در ظاهر مشرک و از ملّت اسلام خارج است ولو منتسب به آن باشد. عبدالله قمیصی می‌گوید: علم غیب از آن خداوند است و اگر پیامبر یا امام نیز از آن بهره‌مند باشد، لازم می‌آید که پیامبر و امام با خداوند در این صفت شریک باشند، که این سخن باطل است. عبدالرئوف محمد عثمان از علما وهابیون می‌گوید: اگر کسی عقیده‌اش بر این باشد که پیامبر اکرم (ص) غیب می‌دانست و او آگاه بر قلب‌ها در زمان حیاتش و مماتش بوده است، چنین شخصی مشرک است چون پیامبر غیب نمی‌دانست. ابن تیمیه از علمای حنبلی است که عقاید و آرایی خلاف معتقدات عموم فرقه‌های اسلامی اظهار می‌داشت و پیوسته مورد مخالفت علمای دیگر قرار داشت. همین عقاید ابن تیمیه است که بعدها اساس معتقدات "وهّابیان" را تشکیل داده است، اما با این عقاید وقتی از او سؤال می‌شود: آیا در امت پیامبر اکرم (ص) افراد صالحی هستند که خداوند آن‌ها را از انظار مردم مخفی نموده است و از امور غیبی قبل از فرا رسیدنشان گزارش می‌دهند؟ او پاسخ می‌دهد: وجود اقوامی که همیشه از مردم مخفی هستند سخنی درست نیست، اما گاهی افرادی با داشتن حال رحمانی که کرامت است از مردم مخفی می‌شوند... و هم‌چنین بعضی مواقع مکاشفاتی از اولیا الهی سر می‌زند، چرا که اولیای الهی بر اثر پیروی از پیامبر اکرم (ص) و خوردن مال‌های حلال و عمل صالح، احوال رحمانی از مکاشفات و تأثیراتی که خداوند و رسولش دوست دارند، به ارث می‌برند».

۳. آقایان دکتر غفاری و دکتر باغبان‌زاده؛

محمد هادی غفاری آقایان محمد هادی غفاری و محمد رضا باغبان‌زاده امشه، در مقاله «نقد رویکرد ابن‌تیمیه در منهاج السنه در باب مقام علمی امام علی بر اساس متون اهل سنت» در این‌باره گفته‌‌اند: «ابن‌ تیمیه در منهاج‌ السنة اندیشه شیعیان درباره امام را نقل می‌کند و می‌نویسد: امامیه مذهب خود را، از ائمه مشهور به فضل، علم، زهد و ورع می‌گیرند. وی در ادامه می‌افزاید:از نظر شیعه، آنان کسانی هستند که علوم را به مردم آموزش می‌دهند. وی پس از ذکر این موضوع، در خصوص باور شیعیان درباره مقام علمی امام علی (ع) موضع می‌گیرد و به طرق مختلف آن را انکار می‌کند. وی در ابطال نظر شیعیان، که علی (ع) را عالم‌ترین اشخاص پس از رسول خدا (ص) می‌دانند، معتقد است هیچ یک از اهل سنت به این اعلمیت اعتقاد نداشته‌اند و متفق‌القول، ابوبکر و سپس عمر را عالم‌ترین افراد بعد از رسول خدا (ص) می‌دانند؛ به اعتقاد وی، اجماع هم بر این موضوع صحه می‌گذارد. از نظر ابن‌ تیمیه، تنها کسی که در محضر پیامبر (ص) به قضاوت و فتوا مبادرت می‌کرد، ابوبکر بود. ابن‌ تیمیه برای اثبات نظر خود، روایات متعددی از کتب صحاح را نقل می‌کند. وی در مواجهه با روایتی که رسول خدا (ص) فرمود "قاضی‌ترین شما علی است" و شیعیان با استناد به آن اعلمیت امام (ع) را ثابت می‌کنند، می‌نویسد: این حدیث اثبات نشده و سند قوی که بتوان به عنوان حجت به آن استناد کرد، وجود ندارد. هیچ کس آن را در کتب حدیثی مشهور نقل نکرده است؛ نه در کتاب‌های سنن و نه در کتاب‌های مسند، نه با سند صحیح و نه با سند ضعیف. این حدیث صرفاً از طریق کسی نقل شده که به دروغ‌گویی معروف است. ابن‌ تیمیه در انکار حدیث منقول از پیامبر خدا (ص) که فرمود: «أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ‏ وَ عَلِيٌ‏ بَابُهَا‏‏». می‌گوید این حدیث بسیار ضعیف و سست است؛ لذا در جرگه احادیث دروغین قرار گرفته است. وی درباره روایاتی که در باب علم امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است، اشکال، و آن‌ها را رد می‌کند؛ یکی از این نمونه‌ها این آیه شریفه است: ﴿وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ﴾ . طبق روایات، این آیه در شأن حضرت علی (ع) نازل شده است. ابن‌ تیمیه می‌گوید: این حدیث به اتفاق و اجماع اهل علم، ساختگی است؛ زیرا خداوند از گوش شنوا، گوش شخص معینی را اراده نکرده، بلکه مراد او، نوع گوش بوده است. وی در خصوص ذکاوت بسیار قوی و شدت حرص امام علی (ع) به تعلیم از رسول خدا (ص) می‌نویسد: از کجا معلوم که او از عمر و ابوبکر باهوش‌تر بوده و نسبت به آن دو، در یادگیری علم رغبت بیشتری داشته است؟ در حالی که در صحیحین آمده است که رسول خدا (ص) فرمود: در امت‌های قبل از شما محدثانی وجود داشت ولی در امت من غیر از عمر کسی وجود ندارد. محدث یعنی الهام‌پذیر و او کسی است که خدا به او الهام می‌کند. او در این مجال، با ذکر روایات متعدد در صدد اثبات رجحان علمی دیگران برآمده است تا مقام علمی علی را کم‌ارزش جلوه دهد، تا جایی که روایتی از ابن‌ مسعود نقل می‌کند که گفت:وقتی عمر از دنیا رفت، من گمان کردم نُه‌دهم علم از بین رفت و مردم در یک‌دهم باقی‌مانده آن سهیم‌اند. ابن‌ تیمیه در نهایت نتیجه می‌گیرد در مسائلی که بین عمر و علی اختلاف وجود داشت، همانند مباحث مرتبط با زوجه حامله از متوفی و مسائل حرام، غالباً قول عمر ارجح بوده است. او می‌نویسد: بدان که اهل کوفه و اصحاب ابن‌ مسعود مثل علقمه، اسود، شریح، حارث بن قیس، عبیده سلمانی، مسروق، وزر بن حبیش، ابی‌ وائل و دیگران، علم عمر و ابن‌ مسعود را بر علی فضیلت دادند و اکثر اوقات، قول عمر و ابن‌ مسعود را بر قول علی ترجیح می‌دادند. شیعیان معتقدند علم علی (ع) بر دیگر صحابه برتری دارد، چرا که رسول خدا (ص) فرمود:آموختن علم در کودکی چون نقش بر روی سنگ می‌ماند؛ و از آنجایی که علی (ع) از کودکی علوم را از محضر پیامبر دریافت کرده و خود نیز انسان کاملی بوده است علوم علی (ع) نسبت به علوم دیگران بیشتر است. وی در پاسخ به این عقیده شیعیان می‌نویسد: این نیز نشان از ناآگاهی رافضیان از علم حدیث دارد، زیرا اصحاب رسول خدا (ص) ایمان، قرآن و سنت را از پیامبر (ص) می‌آموختند و علی نیز از این امر مستثنا نبود. این در حالی است که تا علی به سی‌سالگی نرسید، قرآن تکمیل نشد و این حاکی از آن است که علی بیشتر قرآن را در بزرگ‌سالی حفظ کرده است نه در خردسالی. وانگهی، تعلیم پیامبر (ص) اختصاص به شخص واحدی نداشت بلکه هر کسی به حسب استعداد خود علوم را فرا می‌گرفت. ابن‌ تیمیه در واکنش به اینکه مردم از علوم علی (ع) استفاده می‌کردند، با پیش‌کشیدن نقش ابن‌ مسعود در علوم قرآنی و جایگاه او در میان مردم، معتقد است کوفیان، ایمان، قرآن و تفسیر آن را به انضمام فقه و سنت از ابن‌ مسعود و دیگران می‌آموختند و این زمانی است که علی وارد کوفه نشده بود. وی پا را از این فراتر می‌گذارد و می‌نویسد:اهل مدینه و مکه، شام و بصره نیز علوم خود را از علی (ع) دریافت نکردند و آنچه از ایمان و قرآن و شریعت به یاد دارند، از نبوت آموخته‌اند. او با وارد کردن اشکال بر عقیده شیعیان در باب اینکه علی (ع) واضع علم نحو است، می‌افزاید: علم نحو از علوم نبوت نیست، بلکه معیاری است برای حفظ زبانی که قرآن به آن زبان نازل شده است. در زمان خلفای سه‌گانه هیچ‌گونه انحرافی در زبان وجود نداشت و منقول است هنگام استقرار علی در کوفه، با دستور ایشان به ابوالأسود دوئلی مبنی بر تقسیم کلمه به اسم و فعل و حرف، علم نحو بنا شده است. وی با جبهه‌ گرفتن در برابر این عقیده شیعیان که فقها به علی مراجعه می‌کردند، می‌گوید:این دروغی آشکار است و هیچ یک از ائمه چهارگانه از فقها، به او مراجعه نکرده‌اند. وی در ادامه به‌ تفصیل نظر خود را بیان می‌کند و با نام‌ بردن از هر یک از پیشوایان مذاهب چهارگانه اهل سنت، از دیدگاه خود دفاع می‌کند و همه دیدگاه‌های شیعیان را کذب محض می‌داند. ابن‌ تیمیه با کذب‌ خواندن نظر شیعیان در بازگشت علم کلام به علی استدلال می‌آورد که این بحث مخالف کتاب و سنت بوده و در میان صحابه و تابعان، احدی با استدلال به حدوث اجسام به حدوث عالم نپرداخته است. این در حالی است که علم کلام بعد از قرن اول در جهان اسلام رواج یافته است. او در انکار این گفتار امام (ع) که فرمود:قبل از آنکه مرا از دست دهید از من بپرسید. از من درباره راه‌های آسمان بپرسید که من به راه‌های آسمان نسبت به راه‌های زمین آگاه‌ترم چنین استدلال می‌کند: علی این سخن را در مدینه، بین مهاجران و انصار نگفته است، بلکه هنگامی که او به عراق رفت این سخن را ایراد کرد و آن زمانی بود که جمعیت بسیاری به اسلام گرویده بودند و از دین اسلام اطلاع کامل نداشتند. علی نیز به عنوان امامی که باید به او مراجعه شود و به آنان تعلیم و فتوا دهد چنین سخنی را بیان کرده است. وی در رد این دیدگاه شیعیان که عمر در قضایای متعددی به علی مراجعه کرده و اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد، می‌نویسد:اگر صحیح باشد، این اتفاق یک بار پیش آمده و اگر غیر از علی، کسی دیگر می‌بود، قطعاً عمر به او هم اشاره می‌کرد. نتیجه: ابن‌ تیمیه در منهاج‌السنة با استمداد از شیوه انکار روایات، یا ضعیف‌ دانستن اسناد آنان و منحرف‌ کردن خطاب روایت از علی و توجه‌دادن آن به شخص دیگر، در صدد بی‌پایه و اساس نشان‌دادن نظر شیعیان درباره مقام علمی علی برآمده است. او در این مسیر با تکیه بر تعدادی از روایات باب میل خود، کوشیده است علم دیگران را بر علم علی رجحان دهد؛ و روایات مشهوری که در باب علم امام (ع) از پیامبر (ص) نقل شده را انکار کند. او با ضعیف‌ دانستن روایت رسول خدا (ص) که علی را دروازه علم پیامبر دانست، در سند گفتار دیگری از پیامبر (ص) درباره امیرمؤمنان تشکیک کرد؛ روایتی که در آن علی را قاضی‌ترین افراد صحابه دانست. این در حالی است که روایت مزبور را بخاری در صحیح و همچنین شارحان صحیح نقل کرده‌اند. وی از روی لجاجت، سخن مشهور و کثیرالنقل "اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد" را به سخره گرفته و به این سخن خلیفه دوم که گفته بود هر گاه علی در مسجدی حضور یابد کسی حق فتوا ندارد، وقعی نمی‌نهد. اما این سخنان به حدی در تاریخ تکرار شده که انکار آن‌ها میسر نیست. وی در مسیر خود، با پیش‌کشیدن تعدادی از صحابه و تلاش برای اثبات رجحان علمی آنان بر علی (ع) عنادش با علی (ع) را به نمایش گذاشت؛ اما با توجه به فراوانی منابع و ثبت وقایع تاریخی در خلال متون اهل سنت، خلاف گفته‌های ابن‌ تیمیه اثبات می‌شود و می‌بینیم که او تا چه اندازه، تمام همت خود را صرف قلب و تدلیس واقعیاتی می‌کند که مورخان و محدثان به ثبت و ضبط آن مبادرت کرده‌اند. جالب اینکه ابن‌ تیمیه برای اثبات نظر خود به صحاح ارجاع می‌دهد، اما روایاتی از صحاح را که در باب مقام علمی امام است و با اندیشه وی منطبق نیست، با دیده اغماض می‌نگرد و به تضعیف یا رد آن رأی می‌دهد که بیانگر شدت کینه‌توزی وی به ساحت علی (ع) است.

۴. پژوهشگران پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب؛

پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب پژوهشگران «پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «وهابیت با نگاهی یک‌سویه به آیات قرآن کریم علم غیب را منحصر به خداوند دانسته و طبق معمول با تعبیراتی تند و اهانت‌آمیز، قائلان به علم غیب را مورد خطاب قرار می‌دهند؛ به عنوان نمونه محمد عبدالوهاب رئیس فرقه‌ وهابیت در کتاب خود پس از دسته‌بندی که در ادامه می‌آید آیه‌ای که در صدد اثبات علم غیب برای رسولان است را مصادره به مطلوب کرده و در جهت تفسیر شخصی خود استفاده نموده و می‌گوید: طاغوت‌ها بسیارند که بدترین آنها پنچ گروه‌اند: ابلیس ملعون؛ بنده‌ای که از روی رضایت، شیطان را می‌پرستد؛ کسی که مردم را به پرستش خود می‌خواند؛ کسی که به چیزی حکم می‌کند که خداوند به آن حکم نکرده باشد؛ کسی که ادعای ذره‌ای از علم غیب داشته باشد به دلیل آیه‌: ﴿إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا﴾ در حالی که محمد بن عبدالوهاب در متن بالا علاوه بر استفاده‌ اشتباه و تفسیر نابجا از آیه شریفه، موارد بسیاری از علم غیب انبیا و اولیای الهی که در منابع اهل‌ سنت و مورد قبول وهابیت گزارش شده را نادیده گرفته است؛ به عنوان نمونه موارد زیر: در منابع اهل‌سنت و مورد قبول وهابیت روایت با سند صحیح آمده مبنی بر آن که امیرمؤمنان (ع) از تمام اتفاقات آینده تا روز قیامت آگاه بوده و بارها از مردم خواست هر پرسشی دارند بپرسند؛ عبدالرزاق صنعانی، استاد بخاری در تفسیر خود می‌نویسد: ابو طفیل گوید: شاهد بودم که علی (ع) خطبه خواند و فرمود: از من بپرسید، به خدا سوگند! از هر چه که تا روز قیامت به وجود می‌آید و اتفاق می‌افتد بپرسید، پاسخ آن را خواهید شنید. به خدا سوگند! هیچ آیه‌ای نازل نشده، مگر آنکه از همه شما داناترم که شب نازل شده یا روز، در صحرا یا کوه»دیگر محدثان اهل‌سنت، نیز همین روایت را با سندهای خود نقل کرده‌اند که جهت اختصار از بیان آنها خودداری می‌کنیم. مسلم بن حجاج نیشابوری در کتاب موسوم به صحیحش که به همراه کتاب بخاری نزد اهل‌سنت و وهابیت مهم‌ترین کتاب‌ها پس از قرآن کریم به شمار می‌رود بابی را در این کتاب گشوده با عنوان باب خبرهای پیامبر (ص) از حوادث آینده تا برپایی قیامت نامبرده در کتاب فوق‌الذکر حدود دویست روایت در خصوص پیش‌گویی‌ها و علوم غیبی آن حضرت در چند باب پی‌درپی آورده که از باب نمونه به یک روایت قابل تأمل از آن اشاره می‌نماییم: «پیامبر (ص) نماز صبح را به ما خواند و به منبر رفت و تا ظهر به سخنرانی پرداخت، سپس پایین آمد و نماز ظهر را خواندیم و دوباره به منبر رفت و تا غروب سخنرانی کرد و در آن روز از تمام حوادث زمان حال و آینده، ما را با خبر ساخت». محمد بن اسماعیل بخاری نیز در کتاب موسوم به صحیحش، روایات فراوانی را در این باره آورده که به روایت شگفت‌آوری از این کتاب نیز بسنده می‌کنیم: راوی گوید: در محضر پیامبر (ص) بودیم که مردی آمد و از سختی‌هایش شکایت کرد؛ پس از او شخص دیگری آمد و از شخص راهزنی شکایت کرد؛ حضرت فرمود: آیا تا به حال سرزمین حیره را دیده‌ای؟ گفت: خیر، ندیده‌ام؛ ولی برایم تعریف کرده‌اند. حضرت فرمود: اگر عمرت دراز شود، زنی را در هودج خواهی دید که برای طواف خانه‌ کعبه از حیره حرکت کرده، در حالی که جز از خدا نمی‌ترسد. راوی گوید با خود گفتم: پس دزدان سرزمین طیّ که باعث ناامنی شهرها شده‌اند چه می‌شوند؟! سپس حضرت فرمود: اگر عمرت طولانی شود، فتح گنج‌های کسری و گنج‌های خسرو پسر را و مردی که مشتی پر از طلا و نقره از خاک بیرون آورد و دنبال کسی می‌گردد که آن را قبول کند، اما کسی را نمی‌یابد که آن را بپذیرد، خواهی دید. راوی گوید: من زنده ماندم و آن زن و فتح گنج‌های کسری را دیدم» . جالب است که در کتاب‌های اهل‌سنت و روایات مورد قبول وهابیت، روایات و اخبار عجیب و غریبی از خبرهای غیبی ابوبکر و عمر نیز وارد شده، امّا برای وهابیتی که یکسره به علم غیب اهل‌بیت (ع) خرده می‌گیرند هیچ جای تعجب و سؤال ایجاد ننموده، ولی چون نوبت به علم غیب این بزرگواران می‌رسد فریاد "وا اسلاماه" از سوی آنان بلند می‌شود! ابن تیمیه در کتاب "مجموع الفتاوی" بابی به نام باب کرامات أولیاء الله گشوده و در آن برای بزرگان مورد قبول خود کراماتی در حد کرامات پیامبران نقل کرده است. عجیب‌تر این که ابن تیمیه و پیروان او آگاهی از خبرهای غیب را برای کاهنان و پیشگویان ممکن می‌دانند، ولی برای انبیا و ائمه (ع) ممکن نمی‌دانند، ابن‌ تیمیه‌ حرّانی در کتاب خود می‌گوید: و اما برخی خبرهایی که برخی پیشگوهای کاهن در رابطه با برخی امور غیبی می‌دهند و یا سحری که ساحران می‌کنند از خبرهایی است که شیاطین برای آنها می‌آورند، به شکلی که گاهی انسانی را به واسطه سحر از بین می‌برند، یا او را مریض می‌سازند، یا مانع ازدواج او و... می‌شوند. اینها همه با کمک شیاطین صورت می‌گیرد... . و یا همو در جای دیگر آگاهی از علم غیب را برای مدعیان نبوت ممکن می‌داند، ولی برای انبیا و ائمه (ع) خیر: گروهی از مدعیان دروغین نبوت نیز پاره‌ای از کارهای خارق عادت، از جنس کارهای کاهنان و ساحران داشته‌اند... همچون اسود عنسی که در زمان حیات پیامبر (ص) در سرزمین یمن ادعای نبوت نمود و توانست توسط دو شیطان به نام‌های سحیق و محیق که اخبار غیبی را به او می‌رساندند بر تمامی یمن چیره و غالب گردد... همچنین حارث دمشقی و مکحول حلبی و پاپ رومی لعنة الله علیهم». و عجیب‌تر از عجیب آن که همان گروه کج‌فهم که علم غیب را فقط مختص خداوند می‌دانند، برای رهبر خود ابن‌تیمیه حرّانی کرامات و فضائلی قائلند که اگر شیعیان همان‌ها را برای امامان (ع) خود قائل شوند مورد توهین و تکفیر آنان قرار می‌گیرند».

۵. پژوهشگران پایگاه تخصصی نقد وهابیت؛

پایگاه تخصصی نقد وهابیت پژوهشگران «پایگاه تخصصی نقد وهابیت» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: وهابیت برخلاف آیات قرآن و روایات، اعتقاد به علم غیب را نوعی شرک اکبر دانسته و به معتقدین آن، حکم کفر می دهند. محمد بن عبدالوهاب نیز در نوشته‌هایش، بدترین طاغوت‌ها را پنج دسته بیان کرده، و یکی از آنها را، کسی معرفی می‌کند که ادّعای علم غیب داشته باشد. او در ادامه به آیه ذیل استدلال می کند: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا * إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا﴾؛ ولی مسلمانان بر این باورند علم غیب مختص به خداوند است، که این علم ذاتى و استقلالى برای اوست، و غیر خداوند مستقلاً هیچگونه آگاهى از غیب ندارند، و هر چه دارند از ناحیه خدا، با الطاف و عنایت او می‌باشد. آلوسی می‌نویسد: "حق این است، علم غیب که از غیر خداوند عزوجل نفى شده، علمى است که براى ذات شخص و بدون واسطه، ثابت باشد. و اما آنچه را که براى بعضى از خواص به وقوع پیوسته از این سنخ نیست بلکه جزء عنایات وافاضات الهى است که خداوند آن را بر عده‌اى از بندگان خود افاضه کند". آیه‌ای که مورد استدلال محمد بن عبدالوهاب قرار گرفته است، در صدد اثبات علم غیب برای پیامبران و رسولان است و مفسران شیعه و اهل سنت، در ذیل آن گفته‌اند، که بر اساس این آیه، خداوند فرستادگانش را از علم غیبی که مختص ذات خود اوست، بهره­‌مند گردانیده ‌است. در ذیل به بعضی از تفاسیر بزرگ اهل سنت اشاره می‌کنیم: قرطبی در ذیل آیه فوق می‌نویسد: "علماء‌ گفته‌اند:‌ از این‌که خداوند سبحان خودش را به علم غیب مدح کرده و آن را ویژه خود قرار داده، دلیل بر این است که غیر او کسی دیگر عالم به غیب نیست. سپس رسولان برگزیده خودش را استثنا کرده است و از علوم غیبی­‌اش هر آن چه را خواسته از طریق وحی به آن­ها عطا نموده است و آن را معجزه آن­ها و دلیلی بر راستی نبوتشان قرار داده است"؛ زمخشری در ذیل آیه می نویسد: "خداوند متعال از میان افرادی که مورد رضایت اوست، رسولان را برای آگاهی از غیب انتخاب نموده است"؛ فخر رازی هم می‌نویسد: "کلمه ﴿مَنِ﴾ در جمله ﴿مِن رَّسُولٍ﴾ بیان­گر جمله ﴿مَنِ ارْتَضَى﴾ است؛ معنایش این است که خداوند جز کسی را که مورد پسند اوست، آگاه نمی‌سازد و آن شخص هم رسول و برگزیده اوست». از دیگر آیات مانند: ﴿مَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء﴾، ﴿ذَلِكَ مِنْ أَنبَاء الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ﴾،و ... برداشت می‌شود که خداوند به رسولانش علم غیب را عنایت کرده است. خداوند نه تنها رسولانش، بلکه هرکس را که بخواهد، از غیب آگاه می‌سازد، چنانکه فخر رازی در تفسیرش، ذیل آیه ۲۷ سوره جن می‌نویسد: "قطعا مقصود خداوند از آیه این نیست که تنها رسولان را از غیب‌ها آگاه می‌سازد. دلائلی که این مطلب را ثابت می‌کند، این است: اولاً: با روایاتی که نزدیک به تواتر است، ثابت شده که "شق و سطیح" «نام دو نفر است» که کاهن بودند، از ظهور پیامبر ما حضرت محمد (ص) خبر می‌دادند و ‌آن دو، در میان عرب مشهور بودند که این نوع از علم را دارا هستند. تا جایی که "کسری" در شناخت احوال پیامبر ما (ص) به آن دو مراجعه کرد. پس در نتیجه ثابت شد که خداوند متعال غیر پیامبران را نیز بر مقداری از غیب آگاه می‌کند" لذا علم غیب داشتن وارثان پیامبر هیچ بعدی ندارد، چنان که ابن حجر عسقلانی در کتاب فتح الباری در تفسیر آیه ی ۲۷ سوره ی جن، می‌نویسد: "مقتضای جمله "﴿إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ﴾"، این است که رسول، به برخی از غیب‌ها آگاهی دارد و نیز "ولی" که پیرو رسول است از ایشان این علم را می‌گیرد و به واسطه ی آن، مورد اکرام است. تفاوتش در این است که رسول، از راه انواع وحی آگاهی می‌یابد؛ اما ولی، از راه خواب یا الهام به آن دست می‌یابد" و ابن حجر هیثمی نیز تصریح می‌کند که خداوند متعال، پیامبران بلکه وارثان آن­ها را بر غیب بسیاری آگاه ساخته است؛ اما این آگاهی، نسبت به علم خداوند، جزئی و اندک است، پس تنها خداوند است که مطلقا و به صورت کلی و جزئی بر غیب آگاهی دارد؛ نه غیر خداوند" در روایات نیز مسئله علم غیب به وضوح در کتب فریقین وجود دارد، و حتی در صحیح مسلم بابی به نام "اخبار النبی فیما یکون الی قیام الساعة" وجود دارد. در اینجا به‌عنوان نمونه به دو روایت اشاره می‌شود: «عن أبی هُرَیْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) قال هل تَرَوْنَ قِبْلَتِی هَا هُنَا فَوَاللَّهِ ما یَخْفَى عَلَیَّ خُشُوعُکُمْ ولا رُکُوعُکُمْ إنی لَأَرَاکُمْ من وَرَاءِ ظَهْرِی»؛ «عن عَدِیِّ بن حَاتِمٍ قال بَیْنَا أنا عِنْدَ النبی (ص) إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ فَشَکَا إلیه الْفَاقَةَ ثُمَّ أَتَاهُ آخَرُ فَشَکَا قَطْعَ السَّبِیلِ فقال یا عَدِیُّ هل رَأَیْتَ الْحِیرَةَ قلت لم أَرَهَا وقد أُنْبِئْتُ عنها قال فَإِنْ طَالَتْ بِکَ حَیَاةٌ لَتَرَیَنَّ الظَّعِینَةَ تَرْتَحِلُ من الْحِیرَةِ حتى تَطُوفَ بِالْکَعْبَةِ لَا تَخَافُ أَحَدًا إلا اللَّهَ قلت فِیمَا بَیْنِی وَبَیْنَ نَفْسِی فَأَیْنَ دُعَّارُ طَیِّئٍ الَّذِینَ قد سَعَّرُوا الْبِلَادَ وَلَئِنْ طَالَتْ بِکَ حَیَاةٌ لَتُفْتَحَنَّ کُنُوزُ کِسْرَى...». نتیجه آنکه طبق آیات و روایات، علم غیب مخصوص ذات خداوند است، و خداوند هرکس را که بخواهد، از آن بهره‌مند می‌کند..

۶. پژوهشگران وبگاه علوم اسلامی؛

وبگاه علوم اسلامی پژوهشگران «وبگاه علوم اسلامی» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «محمد بن عبد الوهاب، می‌گوید هر کس ادعا کند که علم غیب می‌داند، طاغوت است. آقای دهلوی وهابی صراحت دارد: این‌که شیعیان می‌گویند امام (ع) باید علم غیب بدانند، این اعتقاد را از مسیحیت گرفته‌اند. هم‌چنین آقای احسان إلهی ظهیر هم همین تعابیر را دارد. آیاتی که دلالت می‌کند فقط خداوند علم غیب دارد؛ اول: ﴿وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ﴾. دوم: ﴿قُل لّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللَّهُ﴾ . اول: این وهابیت به بعضی از آیات ایمان می‌آورند و به بعضی دیگر کفر می‌ورزند: بعضی از آیات را که به نفع‌شان است إستناد می‌کنند و نسبت به بعضی از آیات که به ضررشان است، چشم‌پوشی می‌کنند. آیاتی که دلالت می‌کند خداوند کسانی را از علم غیب آگاه می‌کند: ۱) خداوند در آیات ۲۶ و ۲۷ سوره جن صراحتاً می‌فرماید: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا * إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ﴾ این آیات از آیات مشکله هم نیست که بگوییم نمی‌فهمیم. این آیه صراحت دارد که عالم الغیب بودن، مخصوص خداوند است و غیر از خداوند، کسی به صورت استقلالی علم غیب ندارد. اگر کسی معتقد شود که پیامبر اکرم (ص) یا امام (ع) از پیش خود و به صورت استقلالی علم غیب می‌دانند، ما او را مرتدّ و کافر و منکر قرآن می‌دانیم. ولی انبیاء و ائمه (ع) به إذن الله تبارک و تعالی علم غیب می‌دانند. ۲) در آیه ۴۹ سوره آل عمران که در رابطه با حضرت عیسی (ع) است، آن حضرت می‌فرماید: ﴿وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ...﴾ حضرت عیسی (ع) علم غیب می‌داند و به إذن الله تبارک و تعالی از مسائلی خبر می‌دهد. ۳) خداوند در آیه ۱۷۹ سوره آل عمران می‌فرماید: ﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء﴾. دوم: ابن تیمیه معتقد به علم غیب است: آقای ابن تیمیه که امام وهابیت است و او را بیش از پیامبر اکرم (ص) قبول دارند، در کتاب منهاج السنة چاپ عربستان سعودی می‌گوید: علامه حلی از علماء شیعه که مدعی است علم غیب می‌داند، این هنر نیست، چون تعدادی از پیروان أبو بکر و عمر و عثمان چندین برابر او علم غیب می‌دانستند. ... حذیفة یمانی و أبو هریره و دیگر صحابه هم چندین برابر علی خبر از غیب می‌دادند. سوم: علم غیب در کتب اهل سنت: روایتی را برای مخاطبان عزیز می‌خوانم که شاید کمتر شنیده باشند. وقتی ما از حضرت فاطمه زهراء (س) یا أمیر المؤمنین (ع) یا از سایر ائمه (ع) نقل می‌کنیم که بعضی از وقایع آینده را تا روز قیامت خبر می‌دادند، فوری می‌گویند که این شرک است و شیعه هم مشرک است و قتلش واجب است. در صحیح مسلم، نقل شده است که حذیفه می‌گوید: رسول الله (ص) آنچه را که تا روز قیامت اتفاق می‌افتد به من خبر داد. اگر قرار است که حضرت فاطمه زهراء (س) مطالبی را از جبرئیل بگیرد و تا قیام قیامت خبر بدهد یا امام صادق (ع) خبر بدهد و أمیر المؤمنین (ع) خبر بدهد و این شرک باشد، آیا این آقایان وهابیت جرأت دارند بگویند حدیفه یمانی هم مشرک است؟! آیا می‌توانند درباره مسلم بن حجاج نیشابوری که این روایت را آورده، همان حملاتی را بکنند که به شیخ کلینی می‌کنند؟! ابن حجر عسقلانی در کتاب فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، جلد ۴، صفحه ۷۹ خیلی مفصل در این زمینه بحث کرده است. جناب خزرجی انصاری هم مفصل بحث می‌کند و می‌گوید: حذیفه یمانی از صحابه جلیل‌القدر و از سابقین بود که رسول الله (ص) از آنچه که اتفاق افتاده و از آنچه که اتفاق خواهد افتاد از فتنه‌ها و حوادث تا روز قیامت را به او خبر داده است. لذا این آقایان یک عینک تک‌چشمی زده‌اند و به دنبال نقاط منفی از شیعه هستند، ولی کتاب‌های خودشان را هم مطالعه نمی‌کنند. چهارم: ائمه (ع) و پیامبر اکرم (ص) به إذن الله تبارک و تعالی علم غیب می‌دانستند و موظف نبودند که از علم غیب خود استفاده کنند؛ مگر در جایی که مربوط به تقویت دین و شریعت باشد. مثلاً مدیر کل و وزیر، سوار ماشین‌های دولتی می‌شوند و در کنارش هم می‌نویسند استفاده اختصاصی ممنوع. ائمه (ع) هم علم غیب داشتند و هیچ شک و شبهه‌ای نیست و مکلف نبودند که از علم غیب خود استفاده کنند و علم غیب آنها برای آنها تکلیف‌آور نبود و انبیاء و ائمه (ع) مکلف بودند طبق برنامه‌های عادی جلو بروند. مثلاً اگر کسی به امام حسن (ع) خبر می‌داد که در فلان غذا، زهر ریخته شده و چون از طریق عادی با خبر شده، امام حسن (ع) قطعاً از آن آب میل نمی‌کردند و اگر میل می‌کردند، اقدام بر قتل نفس می‌شد. ولی اگر با علم غیب می‌فهمید که داخل آن ظرف، زهر ریخته شده است، ائمه (ع) در اینجا تکلیف ندارند و این نظر همه فقهاء شیعه است از زمان شیخ مفید و سید مرتضی تا عصر حاضر».

۷. پژوهشگران وبگاه ندای شیعه.

وبگاه علوم اسلامی پژوهشگران «وبگاه علوم اسلامی» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «ابن قیم جوزیه: ابن تیمیه علم غیب دارد و از لوح محفوظ و باطن افراد با خبر است! بسیاری از مخالفین شیعه در بحث علم غیب، شیعیان را اهل غلو و شرک می‌خوانند و تلاش می‌کنند تا به هر نحوی علم غیب را مختص خداوند دانسته و آن را در مورد غیر خداوند منتفی بدانند. جدای از بحث‌های قرآنی و روایی که این ادعای مخالفین را باطل می‌سازد، فردی همچون ابن قیم جوزیه که شاخص‌ترین شاگرد ابن تیمیه بوده، بر این اعتقاد بوده که ابن تیمیه علم غیب دارد و از لوح محفوظ با خبر است! ابن قیم جوزیه می‌گوید: و از فراست و زیرکی شیخ الاسلام ابن تیمیه امور عجیبی دیدم و آن چه که از فراستش ندیده‌ام بسیار بزرگ‌تر است و وقایع مربوط به فراستش نیازمند کتابی حجیم و ضخیم است. او (ابن تیمیه) به اصحابش خبر داد که در سال ۶۹۹ هجری سپاه تاتار وارد شام می‌شود و سپاهیان مسلمین شکست می‌خورند و دمشق در آن قتل عام و اسارت عمومی صورت نمی‌گیرد و از اصرار و شدت و حدت سپاهیان بر اموال خبر داد و این قبل از آن بود که سپاه تاتار شروع به حرکت کند. سپس به مردم و فرماندهان در سال ۷۰۲ هجری که سپاه تاتار به قصد شام حرکت کرد، خبر داد که آنها (سپاه تاتار) محاصره شده‌اند و نهایتاً شکست می‌خورند و پیروزی از آن مسلمین است و هفتاد مرتبه برای این قسم خورد و به او (ابن تیمیه) گفته می‌شد که بگو "ان شاء الله" و او می‌گفت "ان شاء الله" تحقیقی و نه تعلیقی (یعنی ان شاء الله اما یقیناً اتفاق می‌افتد) و من ابن قیم جوزیه شنیدم که ابن تیمیه می‌گفت زمانی که زیاد اصرار کردند گفتم زیاد اصرار نکنید. خداوند این را در لوح محفوظ نوشته است که آنان (سپاه تاتار) این مرتبه شکست می‌خورند و پیروزی از آن سپاه اسلام است. ابن قیم جوزیه در ادامه می‌نویسد: و فراست و زیرکی جزئی ابن تیمیه در خلال این دو واقعیت مانند قطرات باران بود. (یعنی چنین مواردی به کثرت و به صورت مداوم از ابن تیمیه صادر شده است). در ادامه می‌نویسد: هنگامی که ابن تیمیه به سرزمین مصر فراخوانده شد و خواستند که او را بکشند بعد از آن که تقدیرات و امور برای او مقدر شد، اصحابش برای وداع با او جمع شدند و گفتند: نامه‌ها به تواتر خبر می‌دهند که که می‌خواهند تو را بکشند. ابن تیمیه گفت: به خدا سوگند هرگز این کار را انجام نمی‌دهند. اصحابش گفتند: آیا زندانی می‌شوی؟ گفت: بلی، و حبسم به طول می‌انجامد. سپس از زندان خارج می‌شوم و در حضور مردم از سنت سخن می‌گویم. ابن قیم جوزیه می‌گوید: شنیدم که ابن تیمیه آن را می‌گفت. در ادامه می‌نویسد: و یک مرتبه ابن تیمیه گفت: بر اصحابم و غیر آنان وارد می‌شوم و در چهره آنان و چشمان‌شان اموری را می‌بینم که برایشان نمی‌گویم. پس من (ابن قیم جوزیه) یا شخص دیگری گفت اگر به آنان بگویی چه می‌شود؟ ابن تیمیه گفت: آیا می‌خواهید مانند خبرچین و جاسوس والیان و پادشاهان باشم؟ و من (ابن قیم جوزیه) روزی به او گفتم اگر با ما بر اساس همان چیزی که در چهره‌ها و چشمان‌مان می‌بینی تعامل داشته باشی باعث استقامت و اصلاح ما می‌شود. پس ابن تیمیه گفت: این‌گونه تا یک جمعه یا یک ماه با من صبر نمی‌کنید. در ادامه می‌نویسد: ابن قیم جوزیه می‌گوید: ابن تیمیه بارها از امور باطنی مخصوص خودم که بر آن تصمیم گرفته‌ام به من خبر داده است در حالی‌که هرگز چیزی در مورد آن نگفته‌ام و از بعضی از حوادث بزرگی که در آینده اتفاق خواهد افتاد به من خبر داده است و وقت آن را تعیین نکرده است در حالی‌که بعضی از آنها را دیده‌ام و منتظر بقیه آن هستم. سبحان الله! طبق ادعای ابن قیم جوزیه: ۱. ابن تیمیه در موارد متعدد و بسیار زیاد به اخبار و امور غیبی خبر داده و کیفیت آن را نیز تعیین کرده است مانند حمله سپاه تاتار و شکست و پیروزی آنها؛ ۲. ابن تیمیه از لوح محفوظ خبر داشته است مانند یقینش به پیروزی مسلمانان در مواجهه با سپاه تاتار؛ ۳. خبر دادن ابن تیمیه به امور غیبی، بسیار زیاد و غیرقابل شمارش است و در مورد آن می‌توان کتاب قطور و ضخیم تألیف کرد؛ "وَوَقَائِعُ فِرَاسَتِهِ تَسْتَدْعِی سِفْرًا ضَخْمًا ... وَکَانَتْ فِرَاسَتُهُ الْجُزْئِیَّهُ فِی خِلَالِ هَاتَیْنِ الْوَاقِعَتَیْنِ مِثْلَ الْمَطَرِ" ۴. ابن تیمیه از امور باطنی و درونی افراد و تصمیماتی که می‌گرفته‌اند با خبر بوده است؛ ۵. از حوادث بزرگی که در آینده اتفاق می‌افتند خبر داده است. با وجود چنین ادعاهایی از سوی ابن قیم جوزیه در مورد ابن تیمیه، آیا مخالفین اینها را غلو نمی‌دانند؟ آیا علم غیب و خبر داشتن از لوح محفوظ برای ابن تیمیه غلو نیست و فقط برای اهل بیت (ع) غلو است؟ آیا ابن قیم جوزیه غالی و فاسد العقیده و مشرک نیست؟ چگونه علم غیب و آگاهی از امور باطنی افراد و آگاهی از لوح محفوظ را برای ابن تیمیه جایز می‌دانید و آن را برای اهل بیت (ع) غلو و شرک می‌خوانید؟ "ما لکم کیف تحکمون"».

پرسش‌های مصداقی

1. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب امامیه در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
2. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب معتزله در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
3. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اشعریه در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
4. دیدگاه‌های دانشمندان عرفان اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
5. دیدگاه‌های دانشمندان فلسفه و حکمت اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
6. دیدگاه‌های دانشمندان تفسیر در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
7. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اباضیه در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. غیب در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)
2. غیب در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ (پرسش)
3. حقیقت غیب چیست؟ (پرسش)
4. جهان غیب چیست؟ (پرسش)
5. قرآن در مورد جهان غیب چه آیاتی دارد؟ (پرسش)
6. چه احادیثی در مورد جهان غیب وجود دارد؟ (پرسش)
7. جهان شهادت چیست؟ (پرسش)
8. قرآن در مورد جهان شهادت چه آیاتی دارد؟ (پرسش)
9. چه احادیثی در مورد جهان شهادت وجود دارد؟ (پرسش)
10. ایمان به غیب به چه معناست؟ (پرسش)
11. علم غیب چیست؟ (پرسش)
12. فرق بین کار‌های خارق‌العاده و علم غیب چیست؟ (پرسش)
13. فرق بین پیشگویی و علم غیب چیست؟ (پرسش)
14. آگاه از غیب کیست؟ (پرسش)
15. بحث از علم غیب چه اهمیت یا ضرورتی دارد؟ (پرسش)
16. آیا انسان نیازی به ارتباط با جهان غیب دارد؟ (پرسش)
17. دیدگاه‌های دانشمندان فلسفه و حکمت اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
18. دیدگاه‌های دانشمندان عرفان اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
19. دیدگاه‌های دانشمندان تفسیر در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)