آثار نزدیک شمردن ظهور چیست؟ (پرسش)

آثار نزدیک شمردن ظهور چیست؟
آثار نزدیک شمردن ظهور چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت
مدخل اصلی	آثار نزدیک شمردن ظهور
	v; t; e;

الگو:پاسخ جامع مهدویت بالا

آثار نزدیک شمردن ظهور چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

پاسخ جامع اجمالی

* _{پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:}


_{بنی‌هاشمی}	_{سلیمیان}	_جعفری

نزدیک دانستن زمان ظهور دارای آثار تربیتی فراوانی است و برکات بی‌شماری برای منتظر به دنبال خواهد داشت^[۱] برخی از آثار نزدیک شمردن ظهور عبارت‌اند از:

توجه بیشتر به امام مهدی(ع): نزدیک دانستن ظهور باعث می‌‌شود توجه به حضرت مهدی(ع) بیش از پیش افزایش پیدا کند. مشکلات دیگر تحت الشعاع قرار گیرد و تمام رفتارها برای رضایت آن حضرت انجام شود. کسی که ظهور آن حضرت را در کمترین فاصلۀ زمانی با خود فرض می‌‌کند با کسی که آن رخداد را فاصله‌ای دورتر می‌‌بیند، بسیار متفاوت خواهد بود. در نوع نخست فرد تمام کوشش خود را صرف آماده شدن برای درک ظهور می‌‌کند، در حالی ‌که در نوع دوم این آمادگی کمتر خواهد بود^[۲].
ایجاد آمادگی: انتظار باعث می‌‌شود انسان در همۀ حالات زندگی‌اش در حال آماده ‌باش باشد و رفتارهای خود را به‌ گونه‌ای تنظیم کند که اگر منتظَر به صورت ناگهانی آمد، غافلگیر نشود. پیشوایان نور(ع) در سخنان خود تأکید فراوانی بر ناگهانی بودن ظهور حضرت مهدی(ع) داشته‌اند. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «مهدی از ما اهل بیت است که خداوند امر فرج او را در یک شب اصلاح می‌فرماید»^[۳]. امام باقر(ع) پس از بیان غیبت حضرت مهدی(ع) فرمودند: «او همانند شهابی شعله‌ور ظاهر خواهد شد»^[۴]. در فرا رسیدن همچون شهاب سخن از ناگهانی بودن، بدون پیش بینی قبلی، غافلگیرانه و سریع بودن آن است^[۵]. منتظرانی که ظهور را نزدیک می‌‌بینند آماده‌اند و نجات یافته^[۶].
تلاش در کسب رضای امام(ع): اگر کسی یقین به ظهور حضرت تا بیست و چهار ساعت آینده داشته باشد، همۀ تلاشش این است که از این مدت کم، بیشترین استفاده را در جهت کسب رضای خداوند و جلب خاطر مبارک امام(ع) ببرد. بالاترین نگرانی او این است، مبادا وقتی حضرت تشریف می‌آورند، توجهی به او نکنند، یا خدای ناکرده از او روی بگردانند. برای اینکه چنین حالتی پیش نیاید، سعی می‌کند خود را طوری مهیا سازد که شایستۀ استقبال از آن بزرگوار باشد. علاوه بر همۀ اینها در آرزوی یاری ایشان برای انجام اهداف مقدسشان لحظه شماری می‌کند و تمام شرایط و زمینه‌ها را برای آنکه به حضرتش بپیوندد و جزء بهترین یاوران ایشان باشد در خود فراهم می‌آورد. در این مدت کم، محال است بیش از حد ضرورت و اضطرار، عمر خود را صرف امور دنیوی کند. نه تنها فکر انجام دادن گناه به ذهنش خطور نمی‌کند، بلکه حتی دریغ می‌‌کند در این یک روز به امور مباح بپردازد^[۷].
آماده و علاقه مند کردن سایر مؤمنان: منتظر امام زمان(ع) از خود می‌گذرد و سراغ سایر مؤمنان می‌رود و آنها را هم مانند خود آمادۀ استقبال و همراهی با امامشان می‌کند. اگر ببیند بعضی از آنها اشتیاقی و علاقه‌ای به این موضوع از خود نشان نمی‌دهند با دلسوزی و از سر شفقت و مهربانی سعی می‌کند تا آنها را با خود هم عقیده سازد و دریغ‌اش می‌‌‌آید چنین فرصت طلایی و استثنایی را از دست بدهد، دلش نمی‌آید فردا وقتی خورشید امام(ع) طلوع می‌کند، کسانی از مؤمنان، خود را در بیغوله‌های تنگ و تاریک پنهان کنند و دانسته یا ندانسته از گرما و روشنایی این خورشید بی‌بهره بمانند. سعی می‌کند سوز انتظاری که خداوند سر سوزنی از آن را به او ارزانی داشته در حد توان به سایر مؤمنان هم سرایت دهد به این امید که آتش اشتیاقی که به لطف خدا و عنایت امام(ع) خرمن وجود او را فرا گرفته است، غافلان را هم فرا گیرد و در نتیجه شیفتگان آن دردانۀ هستی را دور هم جمع می‌کند^[۸].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین بنی‌هاشمی؛

سید محمد بنی‌هاشمی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد بنی‌هاشمی، در کتاب «برکات انتظار» در این‌باره گفته است:

«کسب رضای امام (ع): در درجه اول می‌توان گفت که: در این یک روز، بیش از هر چیز و هر کس، یاد امام زمان (ع) و ظهور ایشان، دل‌های ما را پر می‌کند و آن قدر که به فکر ایشان خواهیم بود، فکر دیگری ما را مشغول نخواهد کرد. علاوه بر این، قطعاً در این یک روزه کاری که خدا و امام زمان (ع) را ناخشنود می‌سازد، انجام نمی‌دهیم و اگر خطایی و گناهی از ما سر زده است، در این فاصله، همه همت خود را برای توبه و جبران آن به کار می‌بندیم. اگر حقی از دیگران بر عهده ما باقی مانده یا ظلمی در حق کسی مرتکب شده‌ایم، به سرعت در جهت طلب حلیت اقدام می‌کنیم. اگر عهد و پیمانی با امام خود بسته بودیم اما در عمل به آن پایبند نبوده‌ایم، در این یک روز، کمال سعی خود را انجام می‌دهیم تا به آن عمل کنیم. عبادت‌های ما نیز در این فاصله، معنویت و اخلاص بیشتری پیدا می‌کند، نمازهای ما در این یک روز با گذشته تفاوت خواهد کرد و با حضور قلب بیشتری خواهد بود. در این مدت کم، محال است که بیش از حد ضرورت و اضطرار، عمر خود را صرف امور دنیوی کنیم. نه تنها فکر انجام دادن گناه به دهنمان خطور نمی‌کند، بلکه حتی دریغمان می‌آید که در این یک روز به امور مباح بپردازیم. همه تلاشمان این است که از این مدت کم، بیشترین استفاده را در جهت کسب رضای خداوند و جلب خاطر مبارک امام (ع) ببریم. بالاترین نگرانی ما این است که نکند وقتی حضرتش تشریف می‌آورند، توجهی به ما نکنند یا خدای ناکرده از ما روی بگردانند. برای این که چنین حالتی پیش نیاید، سعی می‌کنیم خود را طوری مهیا بسازیم که شایسته استقبال از آن بزرگوار باشیم. بالاترین آرزوی ما این است که در مواجهه با حضرت، شاهد لبخند رضای ایشان به روی خود باشیم و این که خطاب به ما بفرمایند: احسنتم! بارک الله! در غیاب من به وظایف خود خوب عمل کردید. من از شما سپاسگزارم. علاوه بر همه اینها در آرزوی یاری ایشان برای انجام اهداف مقدسشان لحظه شماری می‌کنیم، با خود می‌گوییم آن چه را عمری در آرزویش بودیم و با امید وصالش زندگی را گذراندیم، یک روز دیگر، با چشمان خویش شاهد خواهیم بود و چه شیرین است آن لحظات! آن چه را برای یاری کردن ایشان از قبل آماده کرده‌ایم، نزد خود حاضر می‌کنیم و تمام شرایط و زمینه‌ها را برای آن که به حضرتش بپیوندیم و جزء بهترین یاوران ایشان باشیم، در خود فراهم می‌آوریم. خدای را شکر می‌کنیم که زنده‌ایم و سالم هستیم و انشاء الله تا یک روز دیگر همه امکانات مالی، آبرویی، زندگی هستی خود را فدای قدوم محبوب عزیزتر از جان خود خواهیم کرد.
همراه کردن دیگران: آن گاه از خود می‌گذریم و سراغ سایر مؤمنان می‌رویم و آنها را هم مانند خود آماده استقبال و همراهی با امامشان می‌کنیم. اگر ببینیم که بعضی از آنها اشتیاقی و علاقه‌ای به این موضوع از خود نشان نمی‌دهند، با دلسوزی و از سر شفقت و مهربانی سعی می‌کنیم تا آنها را با خود هم عقیده سازیم و دریغمان می‌آید که چنین فرصت طلایی و استثنایی را از دست بدهند، دلمان نمی‌آید که فردا وقتی خورشید امام (ع) طلوع می‌کند، کسانی از مؤمنان، خود را در بیغوله‌های تنگ و تاریک پنهان کنن و دانسته یا ندانسته از گرما و روشنایی این خورشید بی‌بهره بمانند.

به طور خلاصه سعی می‌کنیم سوز انتظاری که خداوند سر سوزنی از آن را به ما ارزانی داشته است، در حد توان به سایر مؤمنان هم سرایت دهیم، به این امید که آتش اشتیاقی که به لطف خدا و عنایت امام (ع) خرمن وجود ما را فرا گرفته است، غافلان را هم فرا گیرد و در نتیجه شیفتگان آن دردانه هستی را دور هم جمع می‌کنیم و به ایشان می‌گوییم: بیاید خدا را صدها هزار مرتبه شکر کنیم که زمان خواندن این دعاها تا یک روز دیگر به سر می‌آید: "آیا امروز ما در ارتباط با تو به فردایش می‌رسد تا به آرزوی خود برسیم؟ چه وقت بر سر چشمه‌های پر آب سیراب کننده تو خواهیم رسید تا سیراب گردیم؟ چه موقع از آب شیرین و گوارای تو بهره‌مند می‌شویم؟ تشنگی ما طولانی گشته است! کی می‌شود که با تو صبح و شام کنیم تا چشمان ما (به جمالت) روشن شود؟ کی تو ما را و ما تو را می‌بینیم در حالی که پرچم پیروزی را برافراشته‌ای؟ راستی می‌شود ما را ببینی که به گرد تو حلقه زده‌ایم و تو بر همگان امامت می‌کنی در حالی که زمین را از عدالت پر ساخته‌ای؟!" ^[۹]

و زمان «" نَحْنُ نَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين‏"»^[۱۰] فرا می‌رسد. چنین الحمدلله‌ای هرگز در عمر خود نگفته‌ایم و یک روز دیگر به انجام این عبادت بزرگ رستگار می‌شویم.

همه آن چه بیان شد، در این فرض بود که ما یقین به ظهور حضرت تا بیست و چهار ساعت آینده داشته باشیم، اما اگر این فاصله زمانی بیشتر شود، هر قدر که طولانی‌تر گردد، شور و حرارت قبلی کمتر خواهد شد و به سردی بیشتری می‌گراید»^[۱۱].

۲. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان

حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در مقاله «مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین» در این‌باره گفته است:

«نزدیک دانستن ظهور باعث می‌‌شود تا توجه به حضرت مهدی(ع) بیش از پیش افزایش پیدا کند. مشکلات دیگر تحت الشعاع قرار گیرد و تمام رفتارها برای رضایت آن حضرت انجام شود.

به راستی کسی که ظهور آن حضرت را در کمترین فاصله زمانی با خود فرض می‌‌کند با کسی که آن رخداد را فاصله‌ای دورتر می‌‌بیند، بسیار متفاوت خواهد بود. در نوع نخست فرد تمام کوشش خود را صرف آماده شدن برای درک ظهور می‌‌کند، درحالی‌که در نوع دوم این ایجاد آمادگی کمتر خواهد بود. این نزدیک دانستن زمان ظهور دارای آثار تربیتی فراوانی است، و برکات بی‌شماری برای منتظر به دنبال خواهد داشت. این انتظار باعث می‌‌شود که انسان در همه حالات زندگی‌اش در حال آماده‌باش، باشد. و رفتارهای خود را به‌گونه‌ای تنظیم کند که اگر منتظر به صورت ناگهانی آمد، غافلگیر نشود. پیشوایان نور(ع) در سخنان خود تأکید فراوانی بر ناگهانی بودن ظهور حضرت مهدی(ع) داشته‌اند.

پیامبر(ص) فرمود: "مهدی از ما اهل بیت است که خداوند امر [[[فرج]]] او را در یک شب اصلاح می‌فرماید"^[۱۲].

امام باقر(ع) در این‌باره فرموده است: "خداوند امر [[[فرج]]] او را در یک شب اصلاح می‌‌کند"^[۱۳]. آن حضرت در سخنی دیگر پس از بیان غیبت حضرت مهدی(ع) فرمود: "او همانند شهابی شعله‌ور ظاهر خواهد شد"^[۱۴]. پیامبر اکرم(ص) نیز در این‌باره می‌فرماید: "در آن هنگام همچون شهابی فروزان خواهد آمد"^[۱۵].

روشن است که سخن معصومین(ع) گزاف نیست و تشبیهات ایشان بدون حساب نبوده است. از سوی دیگر، "در فرا رسیدن همچون شهاب" سخن از ناگهانی بودن، بدون پیش بینی قبلی، غافلگیرانه و سریع بودن آن است^[۱۶].

۳. حجت الاسلام و المسلمین جعفری؛

محمد صابر جعفری

حجت الاسلام و المسلمین محمد صابر جعفری، در مقاله «سستی و مسئولیت‌گریزی چالشی در عصر غیبت» در این‌باره گفته است:

«آمادگی نتیجه نزدیک بودن یک حادثه یا یک شخص است اگر یک حادثه زمانش نامشخص یا دور باشد یا آمدن شخصی نزدیک نباشد طبیعی است آمادگی معنا نمی‌یابد. شاید به همین دلیل است که منتظرانی که ظهور را نزدیک می‌‌بینند آماده‌اند و نجات یافته. نجی المقربون^[۱۷].

جناب فیض کاشانی می‌‌فرماید: بدان کسی که دو برادر غایب دارد که ورود یکی را در فردا و ورود دیگری را پس از یک ماه یا یک سال انتظار دارد برای دیدار برادری که پس از یک ماه یا یک سال دیگر وارد می‌‌شود خود را آماده نمی‌کند بلکه آماده دیدار برادری می‌‌شود که فردا وارد خواهد شد. پس آمادگی نتیجه قرب انتظار است. کسی که منتظر رسیدن مرگ پس از گذشت یک سال دیگر است دلش به آن چه در این مدت است مشغول می‌‌شود و آن چه را پس از آن است فراموش می‌‌کند. سپس در هر روز که بامداد می‌‌شود منتظر یک سال تمام است و روزی را که گذشته از این مهلت کم نمی‌کند و همین امر مانع او می‌‌شود که به عمل بشتابد، چه وی همواره مجال وسیعی در این یک سال برای خود تصور می‌‌کند و در نتیجه عمل را به تأخیر می‌‌اندازد^[۱۸]»^[۱۹].

منبع‌شناسی جامع مهدویت

پانویس

↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟؟؟.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟؟؟.
↑ «الْمَهْدِیُّ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ یُصْلِحُ اللَّهُ لَهُ أَمْرَهُ فِی لَیْلَةٍ...»؛ خراز قمی، علی بن محمد، کفایه الاثر، ص ۱۵۶؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۵۲.
↑ «یَبْدُو کَالشِّهَابِ الْوَقَّادِ فِی ظُلْمَةِ اللَّیْل»؛ ‏شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۵۹؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۲۴.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟؟؟.
↑ ر.ک: جعفری، محمد صابر، سستی و مسئولیت‌گریزی چالشی در عصر غیبت، ص۳۲۲.
↑ ر.ک: بنی‌هاشمی، سید محمد، برکات انتظار، ص ۱۶ـ ۱۹.
↑ ر.ک: بنی‌هاشمی، سید محمد، برکات انتظار، ص ۱۶ـ ۱۹.
↑ «" هَلْ يَتَّصِلُ يَوْمُنَا مِنْكَ بِغَدِهِ فَنَحْظَى مَتَى نَرِدُ مَنَاهِلَكَ الرَّوِيَّةَ فَنَرْوَى [فنروي‏] مَتَى نَنْتَفِعُ [نَنْقَعُ‏] مِنْ عَذْبِ مَائِكَ فَقَدْ طَالَ الصَّدَى مَتَى نُغَادِيكَ وَ نُرَاوِحُكَ فَتَقَرَّ عُيُونُنَا [فَنَقِرَّ مِنْهَا عَيْناً] مَتَى تَرَانَا [نَرَانَا] وَ نَرَاكَ وَ قَدْ نَشَرْتَ لِوَاءَ النَّصْرِ تُرَى أَ تَرَانَا [أَ نَرَانَا] نَحُفُّ بِكَ وَ أَنْتَ تَؤُمُّ الْمَلَأَ وَ قَدْ مَلَأْتَ الْأَرْضَ عَدْلًا "»؛ دعای ندبه، اقبال الاعمال، ص ۲۹۸.
↑ جمله‌ای از دعای ندبه.
↑ بنی‌هاشمی، سید محمد، برکات انتظار، ص 16-19.
↑ « الْمَهْدِيُّ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ يُصْلِحُ اللَّهُ لَهُ أَمْرَهُ فِي لَيْلَةٍ...»؛ علی بن محمد خراز قمی، کفایه الاثر، ص ۱۵۶، کمال الدین، ج ۱، ص ۱۵۲.
↑ نعمانی، الغیبه، ص ۱۶۳.
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۵۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۲۴.
↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص ۲۸۷.
↑ سلیمیان، خدامراد، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]].
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۱۳۱.
↑ فیض کاشانی، محسن، راه روشن (ترجمه المحجة البیضاء)، ترجمه سید محمدصادق عارف، ج۸، ص۳۰۰.
↑ جعفری، محمد صابر، سستی و مسئولیت‌گریزی چالشی در عصر غیبت، ص۳۲۲

[1] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟؟؟.

[2] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟؟؟.

[3] «الْمَهْدِیُّ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ یُصْلِحُ اللَّهُ لَهُ أَمْرَهُ فِی لَیْلَةٍ...»؛ خراز قمی، علی بن محمد، کفایه الاثر، ص ۱۵۶؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۵۲.

[4] «یَبْدُو کَالشِّهَابِ الْوَقَّادِ فِی ظُلْمَةِ اللَّیْل»؛ ‏شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۵۹؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۲۴.

[5] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟؟؟.

[6] ر.ک: جعفری، محمد صابر، سستی و مسئولیت‌گریزی چالشی در عصر غیبت، ص۳۲۲.

[7] ر.ک: بنی‌هاشمی، سید محمد، برکات انتظار، ص ۱۶ـ ۱۹.

[8] ر.ک: بنی‌هاشمی، سید محمد، برکات انتظار، ص ۱۶ـ ۱۹.

[9] «" هَلْ يَتَّصِلُ يَوْمُنَا مِنْكَ بِغَدِهِ فَنَحْظَى مَتَى نَرِدُ مَنَاهِلَكَ الرَّوِيَّةَ فَنَرْوَى [فنروي‏] مَتَى نَنْتَفِعُ [نَنْقَعُ‏] مِنْ عَذْبِ مَائِكَ فَقَدْ طَالَ الصَّدَى مَتَى نُغَادِيكَ وَ نُرَاوِحُكَ فَتَقَرَّ عُيُونُنَا [فَنَقِرَّ مِنْهَا عَيْناً] مَتَى تَرَانَا [نَرَانَا] وَ نَرَاكَ وَ قَدْ نَشَرْتَ لِوَاءَ النَّصْرِ تُرَى أَ تَرَانَا [أَ نَرَانَا] نَحُفُّ بِكَ وَ أَنْتَ تَؤُمُّ الْمَلَأَ وَ قَدْ مَلَأْتَ الْأَرْضَ عَدْلًا "»؛ دعای ندبه، اقبال الاعمال، ص ۲۹۸.

[10] جمله‌ای از دعای ندبه.

[11] بنی‌هاشمی، سید محمد، برکات انتظار، ص 16-19.

[12] « الْمَهْدِيُّ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ يُصْلِحُ اللَّهُ لَهُ أَمْرَهُ فِي لَيْلَةٍ...»؛ علی بن محمد خراز قمی، کفایه الاثر، ص ۱۵۶، کمال الدین، ج ۱، ص ۱۵۲.

[13] نعمانی، الغیبه، ص ۱۶۳.

[14] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۵۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۲۴.

[15] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص ۲۸۷.

[16] سلیمیان، خدامراد، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]].

[17] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۱۳۱.

[18] فیض کاشانی، محسن، راه روشن (ترجمه المحجة البیضاء)، ترجمه سید محمدصادق عارف، ج۸، ص۳۰۰.

[19] جعفری، محمد صابر، سستی و مسئولیت‌گریزی چالشی در عصر غیبت، ص۳۲۲

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]