بحث:تکالیف منتظران امام مهدی
مقدمه
دعا برای سلامتی امام عصر (ع): از روایات و ادعیه نقل شده از معصومان بر می‌آید که هر شیعه وظیفه دارد پیوسته برای سلامتی امام عصر خود و رفع هرگونه خطر و آسیب از وجود شریف او دعا کند. در اینجا به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌کنیم:
- علامه مجلسی در بیان اعمال ماه مبارک رمضان می‌نویسد: از جمله وظایفی که در هر شب (ماه رمضان) مقرر شده، این است که بنده در آغاز هر دعای نیکو و در پایان هر عمل پسندیده، آن کس را که جانشین خداوند - جل جلاله - در میان بندگان و سرزمین‌های او می‌داند، یاد کند؛ زیرا آن جانشین، عهده دار همه نیازمندی‌های روزه‌دار است؛ از خوراکی و آشامیدنی او گرفته تا همه آنچه او در نظر دارد؛ یعنی همه اسباب و وسایلی که در اختیار جانشین پروردگار بزرگ (رب الارباب) است. همچنین هر روزه‌دار وظیفه دارد آن جانشین خدا را به آنچه شایسته مانند اوست، دعا کند و معتقد باشد که خداوند - جل جلاله - و جانشینش بر وی منت گذاشته‌اند که چنین جایگاه و منزلتی را به او بخشیده‌اند[۱]. مجلسی پس از این عبارت، روایتی را از ابن ابی‌قره نقل می‌کند که در آن، به نقل از صالحین (ع) که چنین آمده است: در شب بیست و سوم ماه رمضان، ایستاده و نشسته و در هر حالی که هستی و همچنین در تمام این ماه و به هر صورت ممکن، بلکه در تمام مدت روز گارت، پس از بزرگداشت نام خدای تعالی و درود و صلوات بر پیامبر و خاندان او بگو: خداوندا، ولی و برپاکننده امرت، محمد، زاده حسن، مهدی را - که برترین درودها و سلام‌ها بر او و پدرانش باد - در این ساعت و در همه ساعت‌ها، سرپرست، نگه‌دار، راهبر، یاور، راهنما و پشتیبان باش تا او را [نه، از سر زور، بلکه] به اختیار مردم در زمین جایگاه بخشی و او را در درازا و پهنای زمین بهره‌ور و کامران سازی[۲]. چنان‌که در عبارت مرحوم مجلسی نیز آمده بود، دعای ما به امام زمان(ع) در واقع شکرانه نعمت وجود حجت خداست. آن شخصیت بزرگواری که هر چه داریم از اوست و همه نعمتهای مادی و معنوی عالم به واسطه او به ما ارزانی می‌شود.
- امام سجاد (ع) در بسیاری از دعاها و مناجات‌های خود، دعا به امام و ولی عصر را مورد توجه قرار داده است و از جمله در دعای روز عرفه از خداوند چنین درخواست می‌کند: بار خدایا، به ولی خود الهام کن که شکر نعمتی را که به او ارزانی داشته‌ای به جای آرَد و به ما نیز الهام ده که شکر نعمت هدایت او را به جای آریم و او را از جانب خود سلطه و توانایی ده و به آسانی راه پیروزی بر او بگشای و به نیرومند‌ترین ارکان قدرت خود یاری‌اش فرمای و پشتش محکم و بازوانش توانا گردان و زیر نظر مراقبت خویش قرار ده و در سایه حفظ خود حفظش کن و به ملایکه خود یاری‌اش ده و به شکر پیروزمند خود مددش رسان[۳].
- امام رضا (ع) نیز از سال‌ها پیش از تولد نسل چهارم خود با بیان‌های متعدد و متفاوت، او را دعا کرده و یاری‌اش را از خداوند خواسته است. در یکی از این دعاها چنین می‌خوانیم: خداوندا! [امور] بنده و جانشینت را اصلاح کن، آنچنانکه [امور] پیامبران و رسولانت را اصلاح کردی، او را با فرشتگانت در بر گیر و با روح‌القدس از جانب خودت یاری کن. در پشت سر و پیش روی نگهبانانی قرار ده که او را از بدی در امان دارند. بیم و نگرانی او را به امنیت و آرامش تبدیل کن تا تنها تو را بپرستد و کسی را برای تو شریک نگیرد. هیچ یک از آفریدگانت را بر ولی‌ات مسلط مساز. اجازه جهاد با دشمنان تو و دشمنان خودش را به او عطا کن و مرا از یاران او قرار ده؛ زیرا تو بر همه چیز توانایی[۴]. با توجه به روایات یاد شده، همه ما وظیفه داریم که پیوسته به یاد امام زمان خود باشیم و در دعاهای خود هیچ گاه دعا برای سلامتی و طول عمر آن حضرت را فراموش نکنیم؛ زیرا این دعا در گام نخست، ادای بخش بسیار ناچیزی از حقوق بی شماری است که امام عصر (ع) بر عهده همه ما دارند و در مرحله بعد، سپاس و ستایشی است به درگاه خداوند متعال که ما را از نعمت وجود حجت معصوم خود بهره‌مند ساخته و آن حضرت را واسطه میان خود و بندگانش قرار داده است.
دعا برای تعجیل فرج: یکی از وظایف مهمی که بنا به تصریح حضرت صاحب الامر (ع) بر عهده همه منتظران گذاشته شده، دعا برای تعجیل فرج است. امام عصر (ع) در توقیعی که خطاب به اسحاق بن یعقوب صادر شده است، می‌فرماید: "برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید که فرج شما همان است"[۵]. امام حسن عسکری (ع) نیز دعا برای تعجیل فرج را شرط رهایی از فتنه‌های دوران غیبت دانسته است و می‌فرماید: به خدا سوگند، [او] غیبتی خواهد داشت که در آن تنها کسانی از هلاکت نجات می‌یابند که خداوند آنها را بر قول به امامتش ثابت قدم داشته و در دعا برای تعجیل فرجش موفق کرده است[۶]. دعا برای تعجیل فرج چنان اهمیتی دارد که امام صادق (ع) می‌فرماید: هر کس پس از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: "خداوندا! بر محمد و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن، نمیرد تا قائم را دریابد[۷]. در روایت دیگری نیز آمده است که هر کس چنین کند، خداوند، شصت حاجت او را برآورده می‌سازد؛ سی حاجت از حوایج دنیا و سی حاجت از حوایج آخرت[۸]. بنابراین، همه شیعیان باید در طول شبانه‌روز، در اوقات نماز و ایامی که در آنها دعا سفارش شده است، دعا برای تعجیل فرج را به عنوان یک تکلیف و وظیفه مهم عصر غیبت فراموش نکنند. همچنین این دعا را بر همه دعاهای خود مقدم کنند تا خداوند به برکت این دعا، آنها را از همه فتنه‌ها و آشوب‌های زمان غیبت در امان نگه دارد و همه گرفتاری‌ها و غم و غصه‌های آنها را برطرف سازد.
بزرگداشت یاد و نام حضرت مهدی (ع):مؤمنان باید نام همه معصومین (ع) را بزرگ بدارند و جز با تعظیم و احترام از آنها یاد نکنند. در این میان، امام مهدی (ع) از جایگاه ویژه‌ای دارد؛ زیرا
- ایشان امام عصر و زمان ما و حجت حی و حاضر و ناظر خداوند هستند؛
- آن حضرت، وارث همه فضایل و شایستگی‌هایی هستند که در خاندان رسالت وجود داشته است؛
- آن امام، احیاکننده مکتب اهل بیت (ع)، بلکه احیا کننده دین و دین باوری در سراسر جهان هستند؛
- ایشان در میان امامان پیش از خود نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. تا آنجا که امام صادق (ع) در پاسخ کسی که از ایشان می‌پرسد: "آیا قائم (ع) متولد شده است؟"، می‌فرماید: "خیر، ولی اگر او را دریابیم، در همه ایام زندگانی‌ام خدمت گزارش خواهم بود"[۹].[۱۰]
۳. ارتباط با امام زمان
آنچه برای همگان ضروری و دست‌یافتنی است، ایجاد و حفظ ارتباط روحی و معنوی با آن حضرت است که در پرتو رعایت ادب حضور و ارتباط با آن حضرت تحصیل خواهد شد.
دعا برای امام زمان (ع)[۱۱] که از مهم‌ترین وظایف شیعه در عصر غیبت است. منتظران مصلح با اقتدا به دعای خویش از خدای سبحان چنین می‌‌خواهد:«اللَّهُمَ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِي دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ وَ تَجْعَلُنَا فِيهَا مِنَ الدُّعَاةِ إِلَى طَاعَتِكَ وَ الْقَادَةِ فِي سَبِيلِكَ وَ تَرْزُقُنَا بِهَا كَرَامَةَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ».
این همان معنای بلندی است که امام معصوم بدان اشاره و در بیان وظیفه شیعیان در عصر غیبت می‌فرماید: «عَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَجِ»؛ چرا که دعا اگر فقط ناظر به جنبه فردی و خودسازی باشد، انتظار فرج قطعاً ناظر به هر دو جنبه فردی و اجتماعی یا به دیگر سخن، خودسازی و دیگرسازی است.
اظهار عشق و علاقه به حضرت، انجام دادن مستحبات و اعمال صالح به نیابت از آن حضرت و اهدای ثواب آن به ارواح طیّب عترت طاهره از بهترین راه‌هایی است که می‌تواند ارتباط انسان با آن وجود مبارک را تأمین کند[۱۲].
از دیگر آداب حسنه در ارتباط با امام عصر (ع)ادب برخاستن به احترام نام مبارک ولی عصر (ع) است که در میان شیفتگان و پیروان خاندان عصمت (ع) سنتی دیرپاست[۱۳].
۴. تخلّق به مکارم اخلاقی
از مهم‌ترین وظایف منتظران در عصر غیبت، تخلّق به محاسن و مکارم اخلاقی است؛ چرا که منتظران مصلح خود باید صالح باشند.
امام صادق (ع) می‌فرماید: "هر کسی که بودن در شمار یاران قائم شادمانش سازد، باید به انتظارش باشد و با حال انتظار به پرهیزگاری و خلق نیکو رفتار کند و اوست منتظر. پس اگر اجلش برسد و امام قائم (ع) پس از درگذشت او قیام کند، بهره او از پاداش، مانند کسی است که آن حضرت را دریافته باشد. پس بکوشید و منتظر باشید. گوارا باد شما را ای جماعتی که مشمول رحمت خدایید"[۱۴].
امام رضا (ع) می‌فرماید: "منتظران باید انتظار خود را با صبر، معاشرت نیکو، حسن همجواری، ترویج معروف، خودداری از اذیت دیگران. گشاده‌رویی، پندپذیری و رحمت برای مؤمنان همراه نماید"[۱۵].
منتظر واقعی امام زمان (ع)، خودِ امام زمان (ع) و بیش از همه انسان‌ها در پی تحقق مقدمات ظهور خویش است. این مهم، از سخنان نورانی و ادعیه مأثورِ آن امام به‌دست می‌آید. دعای معروف: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِيقَ الطَّاعَةِ» است، که سرچشمه همه صفات منتظران راستین و بیان‌کننده مجموعه وظایف فرد و جامعه منتظر است، نمونه آن است[۱۶].
وظایف منتظران در کتاب پیامبر اعظم و امام مهدی
- شناخت امام زمان: ایمان و پیروی بدون شناخت و معرفت به دست نمی‌آید و معرفت، زمینه را برای ایمان و پیروی آماده می‌کند. از این رو، روایت‌های متواتری در لزوم شناخت امام زمان از پیامبر اسلام رسیده که نشناختن امام زمان را با برابر کفر دانسته است. پیامبر اعظم (ص) فرمود: هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است[۱۷]. هرکس فرزند مرا در زمان غیبتش انکار کند، به مرگ جاهلی مرده است[۱۸]. مقصود از شناختی که پیامبر اسلام آن را واجب کرده و نداشتن آن را با مرگ جاهلی برابر دانسته، شناخت تمام ویژگی‌های آن حضرت است. تنها شناخت نام و نسب خانوادگی کافی نیست؛ چون همگان حتی مخالفان امامان، آنان را به نام و نسب و ویژگی‌های اخلاقی می‌شناسند و با این حال اهل دوزخ هستند. شناختی که در حدیث نبوی واجب شمرده شده، از دو عنصر تشکیل شده است و در صورت نبود یکی از آنها به دست نمی‌آید:
- شناخت همه ویژگی‌های امام عصر به همراه اهداف و آرمان‌های ایشان و آشنایی با معارف مکتب اهل بیت (ع).
- در مرحله بعد، اطاعت او را واجب بداند و در گفتار و رفتار از امام عصرش پیروی کند. پس او را امام و مقتدای خود بشناسد و در پی به دست آوردن رضایت آن حضرت باشد، به گونه‌ای که سبب سالم ماندن اعتقاد از شبهه‌های ملحدان گمراه کننده باشد. امام باقر (ع) در ادامه روایت نبوی می‌فرماید: هر کس بمیرد در حالی که به امام زمانش معرفت دارد، تقدّم یا تأخیر در این امر [[[ظهور حضرت مهدی]] (ع) و دولت آل محمد] به او آسیب نرساند و هر کس امام زمان خود را بشناسد، همچون کسی است که در خیمه قائم با آن حضرت باشد[۱۹].
- انتظار فرج: حضرت محمد (ص) فرمود: "برترین اعمال امتم، انتظار فرج از درگاه ربوبی است"[۲۰]. انتظار تنها یک حالت و اعتقاد نیست. انتظار، تلاش، حرکت و عمل‌آفرین است. انتظار؛ یعنی تلاش و زمینه‌سازی برای ظهور. در روایتی دیگر، پیامبر اسلام، انتظار را برترین جهاد دانسته و فرموده است: "با فضیلت‌ترین جهاد امتم، انتظار فرج است"[۲۱]. انتظار و حرکت با هم هستند؛ چون انتظار، عامل و علت حرکت است و مورد انتظار هرچه مقدس‌تر و عالی‌تر باشد، انتظارش، مقدس‌تر و عالی‌تر خواهد بود. ارزش افراد به انتظارشان شناخته می‌شود. از آنجا که تحقق دولت عدل مهدوی، عالی‌ترین و مقدس‌ترین آرمان الهی است، پیامبر خاتم، انتظار فرج را برترین کارها و جهاد بیان کرده است.
- زمینه‌سازی برای تعجیل ظهور دولت حق: آنچه ضرورت زمینه‌سازی برای ظهور حضرت مهدی (ع) را آشکار می‌کند، این روایت پیامبر اعظم (ص) است که فرمود: "قومی از مشرق زمین خروج میکنند و مقدمات حکومت و دولت مهدی (ع) را آماده میکنند".
از این روایت چنین برمی‌آید که دولت امام زمان به مقدماتی نیاز دارد که منتظران باید آن را فراهم آورند و تا زمینه فراهم نشود، ظهور محقق نخواهد شد[۲۲].
تکالیف منتظران امام مهدی در معارف و عقاید 5
در مورد وظایف و تکالیف شیعیان در دوران غیبت سخن‌های بسیاری گفته شده است و حتی تا هشتاد وظیفه برای منتظران ظهور امام مهدی(ع) برشمرده شده است.[۲۳] در این بخش به تعدادی از مهم‌ترین این وظایف اشاره می‌کنیم:
شناخت حجت خدا و امام عصر(ع)
اولین و مهم‌ترین وظیفه‌ای که هر شیعه منتظر بر عهده دارد کسب معرفت نسبت به وجود مقدس امام زمان خویش است. در روایات بسیاری که از طریق شیعه و اهل تسنن از پیامبر اسلام نقل شده، آمده است: من مات و لم یعرف إمام زمانه مات میتة جاهلیّة.[۲۴] و در روایت دیگری از امام محمد باقر(ع) نقل شده است: «مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَ لَهُ إِمَامٌ فَمِيتَتُهُ مِيتَةُ جَاهِلِيَّةٍ وَ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ لِإِمَامِهِ لَمْ يَضُرَّهُ تَقَدَّمَ هَذَا اَلْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ وَ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ لِإِمَامِهِ كَانَ كَمَنْ هُوَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِي فُسْطَاطِهِ».[۲۵] امام حسین(ع) درباره معرفت امام می‌فرمایند: «أَيُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ اَللَّهَ جَلَّ ذِكْرُهُ مَا خَلَقَ اَلْعِبَادَ إِلاَّ لِيَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اِسْتَغْنَوْا بِعِبَادَتِهِ عَنْ عِبَادَةِ مَا سِوَاهُ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ يَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي فَمَا مَعْرِفَةُ اَللَّهِ قَالَ مَعْرِفَةُ أَهْلِ كُلِّ زَمَانٍ إِمَامَهُمُ اَلَّذِي يَجِبُ عَلَيْهِمْ طَاعَتُهُ».[۲۶]
آری، فلسفه آفرینش انسان، رسیدن به مقام معرفت خداست. اما این معرفت حاصل نمی‌شود مگر به معرفت امام و حجت عصر(ع)؛ چرا که امام، آینه تمام نمای حق و واسطه شناخت خداست. امام صادق(ع) فرمود: «نَحنُ العالِمُونَ (القائِمُونَ) بِأَمرِهِ وَ الدّاعُونَ إِلی سَبیلِهِ، بِنا عُرِفَ اللّهُ وَ بِنا عُبِدَ اللّهُ، نَحنُ الأَدِلاّءُ عَلَی اللّهِ وَ لَولانا ما عُبِدَ اللّه».[۲۷]
توجه به مفاد دعاهایی که خواندن آنها در عصر غیبت مورد تأکید قرار گرفته است. نیز ما را به اهمیت موضوع شناخت حجت خدا رهنمون می‌سازد. از امام صادق(ع) سفارش به خواندن این دعا شده است: «اَللّهُمَّ عَرِّفْنى نَفْسَكَ، فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى نَفْسَكَ، لَمْ اَعْرِف نَبِيَّكَ؛ اَللّهُمَّ عَرِّفْنى رَسُولَكَ، فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى رَسُولَكَ، لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَكَ؛ اَللّهُمَّ عَرِّفْنى حُجَّتَكَ، فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى حُجَّتَكَ، ضَلَلْتُ عَنْ دينى».[۲۸] مراد و مقصود از «معرفت امام» که در روایات بر آن تأکید شده این است که ما آن حضرت را آنچنانکه هست بشناسیم؛ به گونه‌ای که این شناخت سبب در امان ماندن ما از شبهه‌های ملحدان و مایه نجاتمان از اعمال گمراه‌کننده مدعیان دروغین باشد، و این چنین شناختی جز به دو امر حاصل نمی‌گردد: اول، شناختن شخص امام {{ع} به نام و نسب، و دوم، شناخت صفات و ویژگی‌های او و به دست آوردن این دو شناخت از اهم واجبات است.[۲۹] ابونصر پیش از غیبت امام مهدی(ع) به حضور آن حضرت می‌رسد. امام از او می‌پرسد: «آیا مرا می‌شناسی؟» پاسخ می‌دهد: پاسخ می‌دهد: «آری؛ شما سرور من و فرزند سرور من هستید». امام می‌فرماید: «مقصود من چنین شناختی نبود» ابونصر می‌گوید: «خودتان بفرمایید». امام می‌فرماید: من آخرین جانشین پیامبر خدا هستم و خداوند به برکت من بلا را از خاندان و شیعیانم دور می‌کند.[۳۰]
کسب اخلاق نیکو و دوری از صفات ناپسند
وظیفه مهم دیگری که هر شیعه منتظر بر عهده دارد پیراستن خود از خصایص ناپسند و آراستن خود به اخلاق نیکو است. از امام صادق(ع) نقل شده است: «مَنْ سَرَّهُ اَنْ یَکُونَ مِنْ اَصْحابِ الْقائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ، وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحاسِنِ الاَْخْلاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ».[۳۱] در توقیعی که از امام مهدی(ع) گزارش شده است آمده: «فليعمل كل امري منكم بما يقرب به من محبتنا و يتجنب ما يدنيه من كراهتنا و سخطنا».[۳۲]
پیوند با مقام ولایت
حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر(ع) یکی دیگر از وظایف مهمی است که هر شیعه منتظردر عصر غیبت برعهده دارد. در روایتی از امام محمد باقر(ع) در تفسیر آیه شریفه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[۳۳] آمده است: «اِصْبِرُوا وَ صٰابِرُوا وَ رٰابِطُوا فَقَالَ اِصْبِرُوا عَلَى أَدَاءِ اَلْفَرَائِضِ وَ صٰابِرُوا عَدُوَّكُمْ وَ رٰابِطُوا إِمَامَكُمُ اَلْمُنْتَظَرَ».[۳۴]
کسب آمادگی برای ظهور حجت حق
یکی دیگر از وظایفی، که به تصریح روایات، در دوران غیبت بر عهده شیعیان و منتظران فرج قائم آل محمّد(ص) است کسب آمادگی‌های لازم نظامی و غیر آن برای یاری امام غائب است. از امام صادق(ع) نقل شده است: «لَيَعِدَنَّ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ الْقائِمِ عليه السلام وَ لَوْ سَهْما فَإِنَّ اللّهَ تَعالي إِذا عَلِمَ ذلِكَ مِنْ نِيَّتِهِ رَجَوْتُ لِأَنْ يَنْسِيَ في عُمْرِهِ حَتّي يُدْرِكَهُ فَيَكُونَ مِنْ أَعْوانِهِ وَ أَنْصارِهِ»[۳۵] در روایت دیگری از امام کاظم(ع) نقل شده است: «أَنَّ مَنِ اِرْتَبَطَ دَابَّةً مُتَوَقِّعاً بِهِ أَمْرَنَا وَ يَغِيظُ بِهِ عَدُوَّنَا وَ هُوَ مَنْسُوبٌ إِلَيْنَا أَدَرَّ اَللَّهُ رِزْقَهُ وَ شَرَحَ صَدْرَهُ وَ بَلَّغَهُ أَمَلَهُ وَ كَانَ عَوْناً عَلَى حَوَائِجِهِ».[۳۶]
در روایتی آمده است: «قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ كَمِ اَلرِّبَاطُ عِنْدَكُمْ قُلْتُ أَرْبَعُونَ قَالَ لَكِنْ رِبَاطُنَا رِبَاطُ اَلدَّهْرِ».[۳۷] علامه مجلسی در شرح این فرمایش امام(ع) می‌فرماید: اي يجب علي الشيعة أن يربطوا أنفسهم على طاعة إمام الحق، و إنتظار فرجه و يتهياؤا لنصرته.[۳۸]
ارتباط با فقها و مراجع تقلید
روشن است که در دوران غیبت هیچ‌یک از احکام اسلام تعطیل نشده و باید تا آمدن امام عصر(ع) به همه آنچه اسلام از دستور داده است عمل شود. از طرفی امکان دسترسی به امام معصوم(ع) و فراگرفتن مستقیم احکام دین از ایشان، برای ما وجود ندارد. در چنین شرایطی وظیفه انسن رجوع به علما است. در روایتی از امام حسن عسکری(ع) از امام صادق(ع) نقل شده است: «فَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ اَلْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِينِهِ مُخَالِفاً عَلَى هَوَاهُ مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلاَهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ وَ ذَلِكَ لاَ يَكُونُ إِلاَّ بَعْضَ فُقَهَاءِ اَلشِّيعَةِ لاَ جَمِيعَهُمْ».[۳۹] امام عصر(ع) نیز در یکی از توقیعات خود در پاسخ «اسحاق بن یعقوب» می‌فرماید «وَ أَمَّا اَلْحَوَادِثُ اَلْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اَللَّهِ عَلَيْهِمْ».[۴۰]
دعا برای تعجیل فرج
یکی از وظایف مهمی که بنا به تصریح حضرت صاحب الامر(ع) بر عهده همه منتظران گذاشته شده، دعا برای تعجیل فرج است. امام عصر(ع) در توقیعی که خطاب به «اسحاق بن یعقوب» صادر شده، می‌فرمایند: «وَ أَكْثِرُوا اَلدُّعَاءَ بِتَعْجِيلِ اَلْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِكَ فَرَجُكُمْ».[۴۱] امام حسن عسکری(ع) نیز دعا برای تعجیل فرج را شرط رهایی از فتنه‌های دوران غیبت دانسته، «وَ اَللَّهِ لَيَغِيبَنَّ غَيْبَةً لاَ يَنْجُو فِيهَا مِنَ اَلْهَلَكَةِ إِلاَّ مَنْ ثَبَّتَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى اَلْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ فِيهَا لِلدُّعَاءِ بِتَعْجِيلِ فَرَجِهِ».[۴۲]
وحدت و همدلی
از وظایف تک تک افراد منتظر که بگذریم، جمعیت منتظران نیز باید طرح و برنامه‌ای داشته باشند که در راستای اهداف امام و حجّت الهی باشد. به بیان دیگر، اجتماع منتظر، لازم است تلاش و حرکت خود را در مسیر رضایت رهبر موعود قرار دهد. امام عصر(ع) در یکی از توقیعات خود به چنین جمعیتی این گونه بشارت داده است: اگر شیعیان ما –که خداوند آنان را در راه اطاعتش یاری دهد- در وفای پیمانی که از ایشان گرفته شده، یکدل و مصمم باشند، البتّه نعمت دیدار، از آنان به تأخیر نمی‌افتند و سعادت ملاقات ما برای آنها با معرفت کامل و راستین به ما، تعجیل می‌شود.[۴۳] آن عهد و پیمان، همان است که در کتاب خدا و اهل بیت آمده است که مهم‌ترین آنها را بیان می‌کنیم:
- جمعیت منتظران در مقابل بدعت‌ها و انحراف‌ها در دین رواج منکرات و زشتی‌ها در سطح جامعه، بی‌تفاوت نیستند. نیز در برابر فراموش شدن سنّت‌های نیکو و ارزش‌های اخلاقی از خود واکنش نشان می‌دهند. این، پیمانی است که براساس تعالیم قرآن بر دوش منتظران نهاده شده است. ﴿وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾[۴۴]
- جامعه منتظر در برخورد با دیگران وظیفه دارد که تعاون و همکاری را سر فصل برنامه‌های خود قرار دهد. افراد این جامعه به دور از تنگ نظری و خودمحوری، پیوسته حال فقرا و نیازمندان جامعه را پی‌گیری میکنند و از آنان بی‌خبر نمی‌مانند. گروهی از شیعیان از امام باقر(ع) درخواست نصیحت کردند؛ حضرت فرمود: از میان شما آنکه نیرومند است، ضعیف را یاری کند و آنکه بی‌نیاز است با نیازمندتان مهربانی ورزد و هر یک از شما درباره دیگری خیرخواهی کند.[۴۵] سخن آخر اینکه جامعه منتظر باید بکوشند که در همه ابعاد زندگی اجتماعی، الگوی سایر اجتماعات باشند و همه زمینه‌های لازم برای ظهور منجی موعود را فراهم کنند[۴۶].
مقدمه
منتظر راستین امام مهدی - علاوه بر عمل به وظایف الزامی و غیرالزامی کلی شریعت که هر مسلمان و هر مؤمنی بایسته و شایسته است رعایت کند - موظف است در عصر غیبت و در جهت فراهم آوری مقدمات، شرایط و عناصر تشکیل دهنده انتظار درست و مطلوب، وظایف ذیل را در راستای اهداف منتظران راستین محقق سازد:
- وظایف مرتبط با هدف اول (عمل به وظایف عام نسبت به امام مهدی):
- امام‌شناسی (شناخت امام مهدی)
- تولی امام (ولایت‌پذیری از امام مهدی؛ شامل: انحصار ایمان به امامت و ولایت او؛ محبت و مودت او؛ اطاعت و نصرت او) اطاعت امام مستلزم چند وظیفه الزامی کلی است: (۱): پرهیزگاری و رعایت تقوای الهی؛ (۲): اقتدا به سنت و سیره امام (شامل: مبارزه با انحراف‌ها و بدعت‌ها)؛ (۳): رعایت حق الناس (حقوق فردی و اجتماعی).
- تبری از طاغوت (براءت‌جویی از هر امام و رهبری جز امام مهدی؛ شامل: مبارزه با ظالمان و مستبدان)
- زیارت امام (التزام به زیارت امام مهدی به ویژه زیارات مأثور)
- یاد امام مهدی و احیای مجالس منتسب به او
- دعا برای امام (التزام به دعا برای امام مهدی به ویژه ادعیه ای که در حق او وارد شده؛ از جمله: دعا برای سلامتی امام مهدی)
- اقتدا به سنت و سیره امام در امور استحبابی (تشبه به عبادات و اخلاق امام)
- اعمال عبادی به نیابت از امام (صدقه برای سلامتی او؛ حج به نیابت از او و غیره)
- وظایف مرتبط با هدف دوم (عمل به وظایف خاص نسبت به امام مهدی):
- انتظار فرج و ظهور امام مهدی (توسط فرد و جامعه)
- استقامت و صبر بر سختی‌های دوران غیبت امام مهدی (توسط فرد و جامعه)
- آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی (شامل: اصلاح فرد و جامعه در همه عرصه‌های فکری/اعتقادی، روحی/روانی، اخلاقی/رفتاری، سیاسی/حکومتی، نظامی/انتظامی، تبلیغاتی/ارتباطاتی و غیره)
- پیروی از نواب عام امام مهدی (تقلید از فقیه عادل جامع‌الشرایط و ولایت‌پذیری از ولی فقیه در عصر غیبت)
- دعا برای تعجیل فرج و ظهور امام مهدی
- غمگین بودن برای غیبت او و اشتیاق داشتن به ظهورش
- وظایف مرتبط با هدف سوم (به دست آوردن ارکان انتظار راستین):
- وظایف مرتبط با هدف چهارم (به دست آوردن ویژگی‌های منتظران راستین):
- وظایف مرتبط با هدف پنجم (عمل به وظایف الهی نسبت به ولایت با مؤمنان):
- وظایف مرتبط با هدف ششم (عمل به وظایف الهی نسبت به امت اسلامی):
- حفظ و تحکیم اتحاد در امت اسلامی».
این وظایف را این‌گونه نیز می‌توان تقسیم کرد:
- نخست: وظایف منتظران راستین امام مهدی بر اساس ساحت ها و زمینه های زندگی فرد و جامعه:
- دوم: وظایف منتظران بر اساس تقسیم منتظران به فرد و جامعه:
این وظایف را به‌گونه دیگری نیز می‌توان تقسیم کرد:
- وظایف علما در عصر غیبت؛
- وظایف دانش‌آموزان و دانشجویان در عصر غیبت؛
- وظایف کهنسالان در عصر غیبت؛
- وظایف جوانان در عصر غیبت؛
- وظایف زنان در عصر غیبت؛
- وظایف ثروتمندان در عصر غیبت؛
- وظایف اقشار آسیب‌پذیر در عصر غیبت؛
- وظایف حاکمان و فرماندهان در عصر غیبت؛
- وظایف نیروی انتظامی در عصر غیبت؛
- وظایف توده مردم در عصر غیبت.
پانویس
- ↑ بحارالأنوار، ج ۹۴، صص ۳۴۸ و ۳۴۹، به نقل از: ابن طاووس، سید علی بن موسی، إقبال الأعمال، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ ه- ق، ص ۸۶.
- ↑ همان.
- ↑ صحیفه سجادیه، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، چاپ چهارم: تهران، سروش، ۱۳۸۰، صص ۳۰۵ و۳۲۵، نیایش چهل و هفتم.
- ↑ معجم احادیث الإمام المهدی (ع)، ج ۴، ص ۱۷۱، به نقل از: شیخ طوسی، مصباح المتهجد، بیروت، ۱۴۱۱ ه- ق، ص ۳۲۶.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۸۳، ح ۴؛ کتاب الغیبة (طوسی)، ص ۱۷۶.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۸۴.
- ↑ مصباح المتهجد، ص ۳۲۸.
- ↑ ر. ک: ابراهیم بن علی کفعمی، المصباح، تهران، ۱۳۴۹، ص ۴۲۱.
- ↑ کتاب الغیبة (نعمانی)، ص ۲۴۵، ح ۴۶.
- ↑ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۵۵-۷۴.
- ↑ در کتاب مکیال المکارم، نوشته سید محمد تقی موسوی اصفهانی به هشتاد وظیفه منتظران اشاره شده است.
- ↑ امام مهدی موجود موعود، ص۱۹۵.
- ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۲۵۲-۲۵۴.
- ↑ «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ كَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَكَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِيئاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْعِصَابَةُ الْمَرْحُومَةُ»؛ الغیبه، ص۲۰۰.
- ↑ «انْتِظَارَ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنَ الصُّحْبَةِ وَ حُسْنَ الْجِوَارِ وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ كَفَّ الْأَذَى وَ بَسْطَ الْوَجْهِ وَ النَّصِيحَةَ وَ الرَّحْمَةَ لِلْمُؤْمِنِينَ»؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۳۶۱.
- ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۲۵۳-۲۵۴.
- ↑ کافی، ج۱، ص۳۷۷، ح۳.
- ↑ کمال الدین، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ کافی، ج۱، ص۳۷۲، ح۵.
- ↑ منتخب الأثر، ص۶۲۹.
- ↑ بحارالانوار، ج۷۷، ص۱۴۳.
- ↑ لطفی، مهدی، پیامبر و امام مهدی، ص۳۷- ۳۹.
- ↑ مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم، ج ۲، ص ۱۰۴.
- ↑ بحار الانوار، ج ۸، ص ۳۶۸.
- ↑ الکافی، ج ۱، ص ۳۷۱، ح ۵؛ هر کس در حالی که امامی نداشته باشد بمیرد، مردنش مردن جاهلیت است و هر آنکه در حال شناختن امامش بمیرد پیش افتادن و یا تأخیر این امر دولت آل محمد(ص) او را زیان نرساند و هر کس بمیرد در حالی که امامش را شناخته همچون کسی است که در خیمه قائم [(ع)] با آن حضرت باشد.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵، ص ۳۱۲؛ ای مردم! همانا خداوند –بزرگ باد یاد او- بندگان را نیافرید مگر برای این که او را بشناسند. پس هرگاه او را بشناسند او را بپرستند و هرگاه او را بپرستند، با پرستش او از بندگی هرآنچه جز خداست بی‌نیاز گردند. مردی سؤال کرد: ای فرزند رسول خدا، پدر و مادرم فدایت، معرفت خدا چیست؟ حضرت فرمود: این است که اهل هر زمانی، امامی را که باید از او فرمان برند، بشناسند.
- ↑ بحار الانوار، ج ۲۶، ص ۲۶۰؛ ما دانایان (برپا دارندگان) به امر خدا و دعوت کنندگان به راه او هستیم. به واسطه ما خدا شناخته و پرستیده می‌شود. ما راهنمایان به سوی خدا هستیم و اگر ما نبودیم پرستیده نمی‌شد.
- ↑ کافی، ج ۱، ص ۳۳۷؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۳۴۳ و ص ۵۱۲.
- ↑ مکیال المکارم، ج ۲، ص ۱۰۷.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۴۱، ح ۱۲.
- ↑ غیبة نعمانی، ص ۲۰۰، ح ۱۶.
- ↑ الإحتجاج، ج ۲، ص ۵۹۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۶؛ پس هر یک از شما باید آنچه را که موجب دوستی ما می‌شود، پیشه خود سازد و از هر آنچه موجب خشم و ناخوشنودی ما می‌گردد، دوری گزیند.
- ↑ «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ غیبة نعمانی، ص ۱۹۹؛ بر انجام واجبات صبر کنید و در برابر دشمنانتان پایداری کنید، و با امام منتظران رابطه برقرار کنید.
- ↑ غیبة نعمانی، ص ۳۲۰، ح ۱۰؛ هر یک از شما باید برای خروج حضرت قائم(ع) [سلاحی] مهیا کند. هر چند یک تیر باشد؛ خدای تعالی هرگاه بداند کسی چنین نیتی دارد امید آن است که عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند و از یاران و همراهانش قرار گیرد.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۵۳۵، ح ۱؛ هر کس اسبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگین سازد، در حالی که او منسوب به ماست، خداوند روزیش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا کند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته‌هایش یاری کند.
- ↑ الکافی، ج ۸، ص ۳۸۱، ح ۵۷۶؛ حضرت ابوجعفر محمد بن علی (امام باقر)(ع)، به من فرمودند: منتهای زمان مرابطه (مرزداری) نزد شما چند روز است؟ عرضه داشتم: چهل روز فرمودند: ولی مرابطه ما مرابطه‌ای است که همیشه هست.
- ↑ مراة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج ۲۶، ص ۵۸۲؛ بر شیعیان واجب است که خود را بر اطاعت امام بر حق و انتظار فرج او ملتزم سازند و برای یاری نمودنش مهایا باشند.
- ↑ وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج ۲۷، ص ۱۳۱.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۴۸۳، ح ۴.
- ↑ «برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید که فرج شما همان است». کتاب الغیبة طوسی، ص ۱۷۶.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۳۸۴؛ به خدا سوگند [او] غیبتی خواهد داشت که در آن تنها کسانی از هلاکت نجات می‌یابد که خداوند آنها را بر قول به امامتش ثابت قدم داشته و در دعا برای تعجیل فرجش موفق کرده است.
- ↑ الاحتجاج، ج ۲، ص ۶۰۰، ش ۳۶۰.
- ↑ «و باید برخی از شما مسلمانان، خلق را به خیر و صلاح دعوت کنند و امر به نیکوکاری و نهی از بدکاری کنند، و اینها (که واسطه هدایت خلق هستند) رستگار خواهند بود» سوره آل عمران آیه ۱۰۴.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۳، ح ۵.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۴۴.