آیا خروج شیصبانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
آیا خروج شیصبانی از نشانه‌های ظهور است؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / مقدمات ظهور امام مهدی / نشانه‌های ظهور امام مهدی
مدخل اصلیخروج شیصبانی
تعداد پاسخ۶ پاسخ

در روایتی آمده است که سفیانی خروج نمی‌کند مگر پیش از او شیصبانی در سرزمین کوفه خروج می‌کند... بعد از آن در انتظار خروج سفیانی و ظهور قائم باشید. شیصبانی از اسامی ابلیس است که ائمه (ع) طواغیت و اشرار را به این نام می‌خواندند و مراد از آن یا بنی عباس است که توسط امیرالمؤمنین به این نام خوانده شده‌اند یا شخص جنایت‌کار خون‌ریزی مثل بنی العباس. البته این روایت معتبر نیست.

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به این پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

پاسخ جامع اجمالی

چیستی شیصبانی

روایت شیصبانی و نکات آن

  1. او به شیصبانی توصیف شده است که نسبت به شیصبان دارد و آن صفتی است که امامان از آن تعبیر به طاغوت‌‌ها و اشرار می‌‏نمایند.[۶]
  2. او قبل از سفیانی خروج می‌‏کند.[۷]
  3. محل خروج وی عراق است که به آن زمین کوفان نیز گفته می‌‏شود و یا اینکه در خود شهر کوفه است، به ‌هر حال خروج و یا انقلاب و یا حکومت او ناگهانی و غیر منتظره است «مانند آب که از زمین می‌‏جوشد.»[۸]

مراد از علامت ظهور بودن شیصبانی

  1. طغیان آب فرات که خانه‌های کوفه و اطراف آن را می‌‏پوشاند.[۹]
  2. رمز یکی از ستمگران است که بر عراق حکومت می‌‏کند و دمار از زندگی شیعیان در می‌‏آورد.[۱۰]
  1. مراد از "شیصبان" بنی عباس، باشند، چه آنکه در خطبه لؤلؤه امیرالمؤمنین (ع)[۱۳] تصریح شده به اینکه ملوک بنی شیصبان "بنی العباس" است در این صورت اگر این احتمال درست باشد، حدیث مذکور به تجدید حکومت "بنی العباس" قبل از ظهور، و نوسازی دولت ایشان در بغداد اشاره دارد.[۱۴]
  2. مراد از "شیصبان"، ستمکار بی ‌نظیری باشد که در شیطنت و جنایت و سرکشی و آدم کشی، مانند بنی العباس باشد. زیرا (شیصبان) نام شیطان و نام قبیله‌ای از (جن) است.[۱۵]

نتیجه‌گیری

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت‌‌الله خراسانی؛
آیت‌‌الله محمد جواد خراسانی، در کتاب «مهدی منتظر» در این‌باره گفته است:

«در "غیبت نعمانی" از جابر جعفی از حضرت باقر (ع) سؤال کرد از سفیانی، فرمود: "کجاست برای شما سفیانی تا اینکه پیش از او خروج کند شیصبانی، خروج خواهد کرد از ارض کوفه بجوشد چنانکه آب از چشمه میجوشد و جمع شما و سران شما را بکشد، پس بعد از آن متوقع باشید سفیانی و خروج قائم (ع) را"[۱۷].

در "بحار" این حدیث را از "غیبت نعمانی" نقل کرده اما به جای شیصبانی گفته تا اینکه خروج کند کسی که بعد از او سفیانی است تا آخر و گویا نسخه ایشان اینطور بوده. به‌هرحال اگر شیصبان باشد از حدیث حضرت صاحب (ع) به علی بن ابراهیم مهزیار معلوم می‌شود که بنی شیصبان کنایه از بنی العباس است[۱۸]، بلکه از خطبه لؤلؤه امیرالمؤمنین (ع) تصریح است به اینکه ملوک بنی شیصبان بنی العباس است[۱۹].

بنابراین پس دو احتمال در حدیث می‌رود یکی آنکه چون حدیث از حضرت باقر (ع) است و این خبر پیش از تأسیس دولت بنی العباس بوده پس ممکن است فرموده باشد هنوز بنی العباس ظاهر نشدهاند، کو تا اینکه زمان سفیانی برسد. و ممکن است حدیث برای بعد از ظهور ایشان باشد، در این صورت احتمال می‌رود که مراد همان بنی العباس باشد، پس اشاره به تجدید دولتشان باشد و احتمال می‌رود که مراد متمرد و متفرعن دیگری باشد که در شیطنت مانند ایشان است، زیراکه شیصبان نام شیطان و نام قبیلهای است از جن و به همین لحاظ بنی العباس را به بنی شیصبان ملقب ساخته‌اند»[۲۰].
۲. حجت الاسلام و المسلمین هاشمی شهیدی؛
حجت الاسلام و المسلمین سید اسدالله هاشمی شهیدی، در کتاب «زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی» در این‌باره گفته است:

«مرحوم علامه مجلسی- اعلی الله مقامه- در کتاب "بحار الانوار" در مورد خروج دو فرد، به عنوان: سفیانی پیش از ظهور مبارک حضرت ولی عصر (ع) روایتی را از امام باقر (ع) بدینصورت آورده است: ««عَنْ جَابِرٍ اَلْجُعْفِیِّ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنِ اَلسُّفْیَانِیِّ فَقَالَ وَ أَنَّى لَكُمْ بِالسُّفْیَانِیِّ حَتَّى یَخْرُجَ قَبْلَهُ اَلشَّیْصَبَانِیُّ یَخْرُجُ بِأَرْضِ كُوفَانَ یَنْبُعُ كَمَا یَنْبُعُ اَلْمَاءُ فَیَقْتُلُ وَفْدَكُمْ فَتَوَقَّعُوا بَعْدَ ذَلِكَ اَلسُّفْیَانِیَّ وَ خُرُوجَ اَلْقَائِمِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ»»[۲۱]. از جابر جعفی روایت شده که وی گفت: از حضرت امام محمد باقر (ع) سؤال نمودم که سفیانی چه وقت خواهد آمد؟ حضرت در جواب فرمود: شما کجا و سفیانی کجا! او به این زودی نخواهد آمد مگر اینکه پیش از او سفیانی دیگری پیدا شود که از سرزمین کوفه خروج نماید و او به‌طور ناگهانی همانگونه که چشمه آب از زمین می‌جوشد از سرزمین کوفه سر در آورد و جمعیت شما و سران شما و بزرگان شما (شیعه) را بکشد و یا شما را فوجفوج و دسته‌دسته به قتل برساند پس بعد از او منتظر سفیانی و آمدن قائم آل محمد (ص) باشید.

این حدیث را مرحوم علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار از غیبت نعمانی نقل نموده و به دنبال آن فرموده است: از این حدیث معلوم می‌شود که سفیانی متعدد است. ولی در کتاب "غیبت نعمانی فعلی، و بحار طبع جدید، به جای کلمه سفیانی، شیصبانی ضبط شده، و آقای بهبودی مصحح کتاب بحار الانوار در پاورقی کتاب بحار با مراجعه به کتاب غیبت نعمانی و اطمینانی که وی، از نسخه‌ای که در اختیار داشته، گفته است که: در غیبت نعمانی، به جای کلمه "سفیانی" کلمه "شیصبانی" آمده و ظاهرا همین کلمه شیصبانی صحیح‌تر است. و سپس چنین استدلال آورده‌اند که: چون در نسخه علامه مجلسی سفیانی، به جای شیصبانی نوشته شده بوده است از این‌رو، مرحوم علامه مجلسی علیه الرحمه ناچار شده در توضیح کلمه سفیانی، بفرمایند: از این حدیث ظاهر می‌شود که سفیانی دوتا است. ما ضمن اینکه: زحمات طاقت‌فرسای جناب آقای بهبودی را در تصحیح و تحقیق کتاب بحار الانوار ارج می‌نهیم، و از خدمات ارزنده ایشان و رنجی که در این راه متحمل شده‌اند تقدیر می‌نمائیم، و از تلاش‌های بی‌وقفه و شبانه‌روزی ایشان در راه خدمت به اسلام و جامعه اسلامی تشکر می‌کنیم، این نظریه ایشان را رد می‌کنیم. زیرا:

  1. روایات متعددی در دست داریم که تعدد سفیانی را اثبات می‌کند، و همانگونه که ملاحظه فرمودید هم پیغمبر اکرم (ص) و هم امیرالمؤمنین (ع) به تعدد سفیانی، اشاره و اخبار فرمودهاند.
  2. اینکه: مصحح کتاب بحار الانوار توجه نفرموده‌اند که علامه مجلسی با در دست داشتن نسخه‌های مختلفی که در اختیار وی بوده، همان‌گونه که خود آن مرحوم در جلد ۵۳ بحار الانوار ص ۸۸- فرموده‌اند، برخی از روایات را که از کتاب‌های کهنه و قدیمی، و نسخه‌های فرسوده روایت کرده‌اند، با روایات دیگری (از سایر کتاب‌هایی که در اختیار داشته‌اند) مقابله نموده، و تصحیح فرموده‌اند.
  3. اینکه: عین روایت مذکور را، صاحب کتاب "الکتاب المبین" در جلد دوم صفحه ۱۳۳ دقیقا با ذکر کلمه سفیانی، همانگونه که مرحوم علامه مجلسی در بحار، نقل نموده، روایت کرده است. بنابراین: شکی نیست که توضیح علامه مجلسی رحمه الله در ذیل حدیث در "بحار" مبنی بر تعدد سفیانی درست‌تر و صحیح‌تر است. به هر حال: اگر کلمه مورد نزاع آنچنان که علامه مجلسی نوشته است "سفیانی" باشد، از این حدیث معلوم می‌شود که سفیانی دوتا است و سفیانی اول همان "افلق" می‌باشد. و اگر "شیصبانی" باشد دو احتمال می‌رود:
علاوه بر همه اینها، اگر در واقع کلمه "سفیانی" در حدیث درست نباشد و صحیح آن، همان شیصبانی باشد، قطعا مراد از چنین شخص ستمکاری که به‌طور ناگهانی از کوفه سر درمی‌آورد و با "شیعه" عداوت و دشمنی دارد، و به قتل بزرگان (شیعه) فرمان می‌دهد، همکار، و دستیار سفیانی اول، و از مردم (عراق) است. چه آنکه از حدیث یاد شده و همچنین از حدیث بعدی معلوم می‌شود که حکومت او در عراق است، و شخصا شیعیان و دوستان آل محمد (ص) را می‌شناسد، و لذا یکایک آنها را دستگیر نموده و ایشان را به قتل می‌رساند[۲۴].
۳. حجت الاسلام و المسلمین کورانی؛
حجت الاسلام و المسلمین علی کورانی، در کتاب «عصر ظهور» در این‌باره گفته است:

«از جابر جعفى نقل شده است كه گفت: از امام باقر (ع) درباره سفیانى سؤال كردم حضرت فرمود: «سفیانى خروج نمی‌‌‏كند مگر آنكه قبل از او شیصبانى در سرزمین عراق خروج كند او همچون جوشیدن آب از زمین می‌‏‌جوشد و فرستادگان شما را به قتل می‌‌‏رساند. بعد از آن در انتظار خروج سفیانى و ظهور قائم باشید.»[۲۵].

مراد از شیصبانى در روایات اهل بیت مردى از بنى عباس و یا مردى دشمن اهل بیت (ع) است زیرا امامان بنى عباس را به بنى شیصبان تعبیر می‌‌‏كردند و آن نام مردى بدكردار یا گمنامی‌ است كه دشمن خود را به‌طور كنایه با این كلمه بكار برده‏اند و شیصبان در لغت نامی‌ از نام‌هاى ابلیس است. پس از آنكه قدرت در دست زمینه‌‏سازان خراسانى و طرفداران آنهاست، شیصبانى در عراق خروج می‌‌‏كند با توجه به اینكه روایات ورود آنها را به عراق در مرحله‏اى قبل، بیان می‌‌‏دارد. به‏‌هرحال، وضع داخلى عراق به‌گونه‌‏اى است كه با ورود نیروهاى سفیانى هماهنگ و موافق است و با هیچ‏‌گونه مقاومت مهمی‌ برخورد نمی‌‌‏كند. و یمنى‌‏ها و خراسانیان سرگرم حوادث ظهور در حجاز هستند و قواى سفیانى اندكى قبل از نیروهاى آنان وارد عراق می‌‌‏شوند.

از امام باقر (ع) روایت شده است كه فرمود: «بدون شك خاندان فلان حكمرانى می‌‌‏كنند و چون به فرمانروائى رسیدند اختلاف پیدا می‌‏‌كنند و حكومتشان از هم می‌‏‌پاشد و كارشان پراكنده می‌‏‌شود، تا اینكه خراسانى و سفیانى بر آنها خروج می‌‌‏كنند، یكى از مشرق و دیگرى از مغرب، همچون ستوران در مسابقه به سوى كوفه می‌‌‏شتابند. او از آنجا و دیگرى از اینجا، تا اینكه هلاكت خاندان فلان به‌دست این دو خواهد بود. و این دو نفر یكى از آنها را باقى نمی‌‏‌گذارند. و مراد از فرزندان فلان در اینجا ممكن است خاندان شیصبانى حاكم عراق و یا فرزندان شیصبان دیگرى باشند.[۲۶] در مورد شیصبانی از كتاب غیبت نعمانى كه از منابع درجه اوّل حدیث می‌‏باشد از جابر بن یزید جعفى نقل شده است كه گفت: از امام باقر در مورد سفیانى سؤال كردم حضرت فرمود: «دسترسى به سفیانى پیدا نمی‌‏كنید تا اینكه قبل از او شیصبانى در سرزمین عراق مانند آبى كه از زمین بجوشد، ناگهان ظاهر می‌‏شود و خروج می‌‏نماید، او نمایندگان شما را به قتل می‌‏رساند و بعد از این ماجرا در انتظار سفیانى باشید كه حضرت قائم نیز خروج می‌‏كند»[۲۷] گرچه من روایت دیگرى را پیرامون وى نیافتم امّا همین روایت داراى چند نكته درباره این شخص می‌‏باشد از آن جمله:

  1. او به شیصبانى توصیف شده است كه نسبت به شیصبان دارد و آن صفتى است كه امامان از آن تعبیر به طاغوت‌ها و اشرار می‌‏نمایند، به‌گونه‏‌ای‌كه در شرح قاموس زبیرى آمده است، شیصبان در اصل نام ابلیس و مورچه نر می‌‏باشد.
  2. اینكه او قبل از سفیانى خروج می‌‏كند، از روایت چنین برداشت می‌‏شود كه بین او و سفیانى فاصله چندانى نیست و یا اینكه بلافاصله بعد از او سفیانى خروج خواهد كرد، بدلیل مفاد كلام امام باقر كه فرمود: «بعد از او منتظر سفیانى باشید»
  3. محل خروج وى عراق است كه به آن زمین كوفان نیز گفته می‌‏شود و یا اینكه در خود شهر كوفه است، به‌هرحال خروج و یا انقلاب و یا حكومت او ناگهانى و غیرمنتظره است «مانند آب كه از زمین می‌‏جوشد» او انسانى است طغیانگر و خونریز كه مؤمنان را به قتل می‌‏رساند، و ظاهرا معناى جمله «و نمایندگان شما را می‌‏كشد» در كلام امام باقر (ع)، این است كه مؤمنین عالى رتبه‏‌اى را كه معمولا پیشاپیش و در صدر هیئت نمایندگى حضور دارند، بشهادت می‌‏رساند. چه اینكه گفته می‌‏شود وفد قبیله- نمایندگان قبیله و یا وفد مدینه- نمایندگان شهر، بمعناى صاحبان جاه و مقام و شخصیت‌هاى آنان است، البته احتمال هم دارد معنا اینگونه باشد كه هیئتهایى را كه قصد زیارت بیت اللّه الحرام و امثال آن را دارند، به قتل می‌‏رساند.
ما در حركت و جنبش سفیانى و لشكركشى وى به عراق، ترجیح دادیم، كه حاكمیت شیصبانى در عراق پیش از خروج سفیانى و بعد از برقرارى حكومت مهیاگران مقدمات ظهور، و پیروانشان خواهد بود، البته از دیدگاه برخى، چنین شخصى با این اوصاف، بر صدام حاكم فعلى عراق، انطباق دارد. چون همه این صفات در او وجود دارد، بنابراین اگر سفیانى بعد از او در شام خروج نماید، می‌‏توان ادعا كرد كه صدام همان شیصبانى عراق است كه در روایت وارد شده است»[۲۸].
۴. حجت الاسلام و المسلمین آیتی؛
حجت الاسلام و المسلمین نصرت‌الله آیتی در کتاب «سفیانی از ظهور تا افول» در این باره گفته است: «در روایتى از حركت شیصبانى، پیش از قیام سفیانى سخن به میان آمده است[۲۹]. روایت یاد شده، خبر واحد است و سند معتبرى نیز ندارد. بنابراین، به مضمون آن نمى‏‌توان اعتماد كرد[۳۰].
۵. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «فرهنگنامه مهدویت» در این‌باره گفته است:

«مراد از شیصبانی در روایات اهل بیت (ع)، مردی از بنی عباس یا مردی دشمن اهل بیت (ع) است؛ زیرا پیشوایان معصوم (ع) از بنی عباس به بنی شیصبان تعبیر می‌‏کردند و آن، نام مردی بدکردار یا گمنام است و آن بزرگواران، دشمن خود را به طور کنایه با این کلمه نام برده‏‌اند[۳۱].

شیصبان در لغت، نامی از نام‌‏های ابلیس است. پس از آن‏که قدرت در دست زمینه‌‏سازان خراسانی و طرفداران آنان قرار می‌‏گیرد، شیصبانی در عراق خروج می‌‏کند. از جابر جعفی نقل شده است: از ابو جعفر امام باقر (ع) درباره سفیانی پرسید، حضرت فرمود: سفیانی خروج نمی‌‏کند؛ مگر آن‏که پیش از او شیصبانی در سرزمین کوفان خروج کند. او همچون جوشیدن آب از زمین می‏جوشد و فرستادگان شما را به قتل می‏‌رساند.

بعد از آن، در انتظار خروج سفیانی و ظهور قائم باشید[۳۲]»[۳۳].
۶. مجتبی تونه‌ای؛
آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است:

«در لغت معانی مختلفی برای شیصبان آورده‌اند از جمله: مورچه نر، لانه مورچگان، از اسامی شیطان و رهبر گروهی از پریان[۳۴]. مراد از "شیصبانی" در روایات اهل بیت (ع)، مردی از بنی عباس و یا مردی دشمن اهل بیت است، زیرا امامان معصوم (ع)، بنی عباس را به بنی شیصبان تعبیر می‌کردند و آن، نام مردی بدکردار یا گمنامی است که دشمن خود را به‌طور کنایه با این کلمه به کار برده‌اند. پس از آنکه قدرت در دست زمینه‌سازان خراسانی و طرفداران آنهاست، شیصبانی در عراق خروج می‌کند[۳۵].

جابر جعفی می‌گوید: از امام باقر (ع) درباره سفیانی و خروج او پرسیدم، فرمود: پس از خروج او، شیصبانی در کوفه خروج می‌کند، آن‌چنان‌که یک باره لشکر انبوهی به دور او گرد می‌آیند، بسان آب که از چشمه بجوشد، و هیئت اعزامی شما که به جنگ او روند کشته می‌شوند، آن‌گاه منتظر خروج سفیانی و ظهور حضرت مهدی (ع) باشید[۳۶]. گفته می‌شود که منظور از شیصبانی، طغیان آب فرات از این منطقه است که خانه‌های کوفه و اطراف آن را می‌پوشاند، ولی به نظر می‌رسد که آن، رمز یکی از ستمگران باشد که بر عراق حکومت می‌کند و دمار از زندگی شیعیان در می‌آورد[۳۷]»[۳۸].

پرسش‌های وابسته

  1. علائم و نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
  2. علائم و نشانه‌های ظهور چیستند؟ (پرسش)
  3. علائم و نشانه‌های ظهور چند قسم‌اند؟ (پرسش)
    1. علائم و نشانه‏‌های حتمی ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      1. آیا خروج سفیانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا خسف بیداء از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا ندای آسمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا قتل نفس زکیه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا قیام یمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      6. آیا ظاهر شدن کف دستی در آسمان از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا اختلاف عباسیان بر سر حکومت از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
    2. نشانه‏‌های غیر حتمی ظهور چیستند؟ (پرسش)
      1. آیا قتل محمد پسر عموی نفس زکیه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا قیام خراسانی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا قیام سید حسنی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا خروج دجال از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا خروج شیصبانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
      6. آیا قیام شعیب بن صالح از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا قیام عوف سلمی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا خسوف و کسوف در یک ماه رمضان از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      9. آیا قساوت دل‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      10. آیا انتشار علوم اهل بیت از قم نشانه ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      11. آیا مرگ و میرها و زلزله‌ها و جنگ‌ها و آشوب‌های داخلی و خارجی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      12. آیا نبرد میان سفیانی و اصهب از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      13. آیا باران‌های پیاپی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      14. آیا گسترش ظلم و فساد از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      15. آیا آمدن غربی‌ها به سرزمین عراق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      16. آیا فتنه و آشوب در سوریه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      17. آیا اختلاف در میان امت اسلام از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      18. آیا انقراض سلسله بنی‌عباس از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      19. آیا مردن پاداشاهی به نام عبدالله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      20. آیا بالا آمدن آب دجله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      21. آیا گرانی و بالا رفتن قیمت‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      22. آیا علاماتی که در ماه رجب ظاهر می‌شود از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      23. آیا وقوع مسخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      24. آیا برگشت مرده‌ها به دنیا از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      25. آیا کشته شدن انسانهای بیگناه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      26. آیا پر آب شدن دریاچه ساوه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      27. آیا حمله ملخ‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      28. آیا مرگ سریع از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      29. آیا بستن پل کرخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      30. آیا انشعاب نهری از فرات و جاری شدن در کوچه‌های کوفه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      31. آیا طلوع ستاره‌ای از مشرق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      32. آیا قیام مغربی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      33. آیا خشک شدن نیل از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
  4. علائم متصل و منفصل ظهور امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
  5. علائم متصل و نزدیک به ظهور امام مهدی چیستند؟ (پرسش)
  6. علائم منفصلی که با ظهور امام مهدی فاصله دارند چیستند؟ (پرسش)
  7. در قرآن و حدیث چه مفاهیمی با نشانه‌های ظهور مرتبط هستند؟ (پرسش)
    1. مراد از علائم در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    2. مراد از آیت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    3. مراد از دلالت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    4. مراد از آخر الزمان در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    5. مراد از ملاحم و فتن در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    6. مراد از ظهور در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    7. مراد از خروج در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    8. مراد از قیام در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    9. مراد از اشراط الساعه در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
  8. منظور از علائم حتمی ظهور چیست؟ (پرسش)
  9. مفهوم توصیفی یا تمثیلی بودن نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
  10. آیا ندای شیطانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
  11. فواید دانستن علائم و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
  12. چه تفاوت‌هایی میان امور حتمی‌الوقوع و احتمالی در بحث نشانه‌های ظهور وجود دارد؟ (پرسش)
  13. موقوف یا مشروط بودن نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
  14. نتیجه تقسیم‌بندی نشانه‌های ظهور به موقوف و حتمی چیست؟ (پرسش)
  15. آیا به بهانه اینکه امام مهدی انسان‌های بد را مجازات می‌کند باید از او ترسید؟ (پرسش)
  16. آیا تا زمان ظهور امام مهدی قرآن و اسلام تحریف می‌شود؟ (پرسش)
  17. آیا می‌توان گفت ظهور نزدیک است؟ آیا می‌توان گفت که اوضاع نابسامان و هرج و مرج جهان نشانه نزدیکی ظهور است؟ (پرسش)
  18. آیا بین ظهور و حضور فرقی هست؟ (پرسش)
  19. آیا عوامل طبیعی مانند پاره شدن لایه اوزون و کم شدن آب شیرین در تعجیل فرج امام مهدی تاثیر دارد؟ (پرسش)
  20. آیا مراد از مرگ عبد الله که در روایت امام صادق نشانه ظهور است عبد الله پادشاه عربستان است؟ (پرسش)
  21. آیا طوفان‏‌ها و حوادثی که اکنون در جهان رخ می‌‏دهد نشان از آمدن حضرت است؟ (پرسش)
  22. اولین دعای امام مهدی به هنگام ظهورش چیست؟ (پرسش)
  23. آیا دشمن امام مهدی (سفیانی) در حال حاضر زنده است یا آن‏که متولد خواهد شد؟ وی از چه طایفه‏‌ای و اهل کجاست؟ (پرسش)
  24. آیا الگوی حکومت امام مهدی و افراد آن قبل از ظهور تحقق می‌یابد؟ (پرسش)
  25. آیا تعبیر از آیت الله خامنه‏‌ای به سید حسینی درست است؟ (پرسش)
  26. از آن‏جا که دجال قبل از امام مهدی می‏‌آید آیا می‏‌توانیم به سخنان او گوش دهیم؟ (پرسش)
  27. امام مهدی از چه راهی متوجه می‏‌شوند که موقع ظهورشان فرا رسیده است؟ (پرسش)
  28. از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
  29. تابوت سکینه چیست؟ (پرسش)
  30. جهان در آستانه ظهور امام مهدی در چه شرایطی است؟ (پرسش)
  31. پدیده‏‌های غیرمتعارف قبل از ظهور کدام‏اند؟ (پرسش)
  32. آگاهی از علائم ظهور افزون بر آمادگی یاران امام مهدی سبب آمادگی دشمنان حضرت برای مقابله نیز می‌‌شود این کار خلاف مصلحت الهی نیست؟ (پرسش)
  33. آیا اوضاع جهان پیش از ظهور پیش بینی شده است؟ (پرسش)
  34. استعجال ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
  35. ندای شیطانی در هنگام ظهور امام مهدی چگونه رخ می‌دهد؟ (پرسش)
  36. در عصر ظهور امام مهدی وضعیت سیاسی و جغرافیایی چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
  37. آیا اعلان نشانه های و شرایط ظهور سبب اطلاع دشمنان از اسرار سیاسی است؟ (پرسش)
  38. چرا علائم و نشانه‌های ظهور همه از نوع خشن هستند؟ (پرسش)
  39. آیا در نشانه‌های ظهور بدا رخ می‌دهد؟ و نشانه‌های حتمی تغییرپذیرند؟ (پرسش)
  40. نشانه‌های ظهور در کدام ماه قمری تحقق پیدا می‌کند؟ (پرسش)
  41. ارتباط میان ماه رمضان و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
  42. چه فتنه‌هایی پیش از ظهور امام مهدی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)

پانویس

  1. ابن منظور، لسان العرب، ج ۱، ص ۴۹۵؛ ر.ک. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۴۴۳؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۲۰۹ ـ ۲۱۰
  2. ر.ک. طبرسی نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۱۲۶، ح ۱۳۱
  3. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۲۰۹ ـ ۲۱۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۴۴۳
  4. نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص ۳۰۲، ب ۱۸، ح ۸؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۵۰؛ کتاب مبین، ج۲، ص ۱۳۳: «وَ أَنَّى‏ لَكُمْ‏ بِالسُّفْیَانِیِ‏ حَتَّى‏ یَخْرُجَ‏ قَبْلَهُ‏ الشَّیْصَبَانِیُ‏ یَخْرُجُ‏ مِنْ‏ أَرْضِ‏ كُوفَانَ یَنْبُعُ كَمَا یَنْبُعُ الْمَاءُ فَیَقْتُلُ وَفْدَكُمْ فَتَوَقَّعُوا بَعْدَ ذَلِكَ السُّفْیَانِیَّ وَ خُرُوجَ الْقَائِم»
  5. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۲۰۹ ـ ۲۱۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۴۴۳؛ خراسانی، محمد جواد، مهدی منتظر، ص ۲۰۱؛ کورانی، علی، عصر ظهور، ص ۱۳۴ـ ۱۳۵ و ص۱۹۰؛ هاشمی شهیدی، سید اسدالله، زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۴۳-۴۵؛ آیتی، نصرت ‌الله، سفیانی از ظهور تا افول، ص۵۸
  6. ر.ک. کورانی، علی، عصر ظهور، ص ۱۳۴ـ ۱۳۵ و ص۱۹۰
  7. ر.ک. کورانی، علی، عصر ظهور، ص ۱۳۴ـ ۱۳۵ و ص۱۹۰
  8. ر.ک. کورانی، علی، عصر ظهور، ص ۱۳۴ـ ۱۳۵ و ص۱۹۰
  9. ر.ک. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۴۴۳
  10. ر.ک. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۴۴۳
  11. ر.ک. آیتی، نصرت ‌الله، سفیانی از ظهور تا افول، ص۵۸
  12. ر.ک. هاشمی شهیدی، سید اسدالله، زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۴۳-۴۵؛ خراسانی، محمد جواد، مهدی منتظر، ص ۲۰۱
  13. ر.ک. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۳۶، ص۳۵۶
  14. ر.ک. هاشمی شهیدی، سید اسدالله، زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۴۳-۴۵؛ خراسانی، محمد جواد، مهدی منتظر، ص ۲۰۱
  15. ر.ک. هاشمی شهیدی، سید اسدالله، زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۴۳-۴۵؛ خراسانی، محمد جواد، مهدی منتظر، ص ۲۰۱
  16. ر.ک. آیتی، نصرت ‌الله، سفیانی از ظهور تا افول، ص۵۸
  17. غیبت نعمانی، ص ۲۰۴؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ۲۵۰، ح ۱۳۶.
  18. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ۴۶۹، ح ۲۳.
  19. بحارالانوار، ج ۵۲، ۲۶۷، ح ۱۵۵.
  20. خراسانی، محمد جواد، مهدی منتظر، ص ۲۰۱.
  21. بحار الانوار ح ۵۲، ص ۲۵۰ و الکتاب المبین، ج ۲، ص ۱۳۳ و غیبت نعمانی، ص ۳۰۲، حدیث ۸ طبع صدوق.
  22. درباره تجدید حکومت بنی العباس قبل از ظهور در آینده نزدیک سخن خواهیم گفت.
  23. برای دانستن این موضوع به بیان مرحوم مجلسی در جلد ۳۶ بحار، ص ۳۵۶ مراجعه فرمائید.
  24. هاشمی شهیدی، سید اسدالله، زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۴۳-۴۵.
  25. بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۵۰.
  26. بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۳۱، ۲۳۲.
  27. بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۵۰ به نقل از غیبت نعمانى.
  28. کورانی، علی، عصر ظهور، ص۱۳۴، ۱۳۵، ۱۹۰.
  29. نعمانى، الغیبة، ص 420، باب 18، ح 8 (سند این روایت به این صورت است: «حَدَّثَنَا أَبُو سُلَیْمَانَ أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ اَلْبَاهِلِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ إِسْحَاقَ اَلنَّهَاوَنْدِیُّ بِنَهَاوَنْدَ سَنَةَ ثَلاَثٍ وَ سَبْعِینَ وَ مِائَتَیْنِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ حَمَّادٍ اَلْأَنْصَارِیُّ سَنَةَ تِسْعٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ اَلْجُعْفِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ اَلْبَاقِرَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنِ اَلسُّفْیَانِیِّ فَقَالَ وَ أَنَّى لَكُمْ بِالسُّفْیَانِیِّ حَتَّى یَخْرُجَ قَبْلَهُ اَلشَّیْصَبَانِیُّ یَخْرُجُ مِنْ أَرْضِ كُوفَانَ یَنْبُعُ كَمَا یَنْبُعُ اَلْمَاءُ فَیَقْتُلُ وَفْدَكُمْ فَتَوَقَّعُوا بَعْدَ ذَلِكَ اَلسُّفْیَانِیَّ وَ خُرُوجَ اَلْقَائِمِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ»این حدیث ضعیف است به دلیل وجود احمد بن هوزة و ... ر. ك: معجم رجال الحدیث، ج 2، ص 348
  30. آیتی، نصرت‌الله، سفیانی از ظهور تا افول، ص۵۸.
  31. ر. ک: میرزا حسین طبرسی نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۱۲۶، ۱۳۱
  32. «"وَ أَنَّى‏ لَكُمْ‏ بِالسُّفْیَانِیِ‏ حَتَّى‏ یَخْرُجَ‏ قَبْلَهُ‏ الشَّیْصَبَانِیُ‏ یَخْرُجُ‏ مِنْ‏ أَرْضِ‏ كُوفَانَ یَنْبُعُ كَمَا یَنْبُعُ الْمَاءُ فَیَقْتُلُ وَفْدَكُمْ فَتَوَقَّعُوا بَعْدَ ذَلِكَ السُّفْیَانِیَّ وَ خُرُوجَ الْقَائِم‏(ع)‏‏‏"»، نعمانی، الغیبة، ص ۳۰۲، باب ۱۸، ح ۸
  33. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۰۹ - ۲۱۰.
  34. لسان العرب، ج ۱، ص ۴۹۵.
  35. عصر ظهور، علی کورانی، ص ۱۳۴.
  36. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۵۰.
  37. روزگار رهایی، ج ۲، ص ۱۱۰۵.
  38. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۴۳.