امام صادق علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: برگردانده‌شده |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = اهل بیت پیامبر خاتم | | موضوع مرتبط = اهل بیت پیامبر خاتم | ||
| عنوان مدخل = | | عنوان مدخل = | ||
| مداخل مرتبط = [[امام صادق در کلام اسلامی]] - [[امام صادق در تاریخ اسلامی]] - [[امام صادق در معارف دعا و زیارات]] - [[امام صادق در معارف و سیره سجادی]] - [[امام صادق در معارف و سیره رضوی]] - [[امام صادق | | مداخل مرتبط = [[امام صادق در کلام اسلامی]] - [[امام صادق در تاریخ اسلامی]] - [[امام صادق در معارف دعا و زیارات]] - [[امام صادق در معارف و سیره سجادی]] - [[امام صادق در معارف و سیره رضوی]] - [[امام صادق از دیدگاه اهل سنت]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
== ولادت و نیاکان == | == ولادت و نیاکان == | ||
روز هفدهم ربیع الاوّل<ref>نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۵۱۴.</ref> سال۸۳<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵۳؛ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۳۲۷؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۰.</ref> در سپیده دم [[روز جمعه]] در [[مدینه]] دیده به [[جهان]] گشود<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲.</ref>. امام باقر {{ع}} او را خیر البریة ([[بهترین]] [[مردم]]) و از مصادیق {{متن قرآن|الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ}}<ref>«آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند» سوره قصص، آیه ۵.</ref> می‌دانست<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۰۶.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۶۹-۷۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، | روز هفدهم ربیع الاوّل<ref>نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۵۱۴.</ref> سال۸۳<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵۳؛ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۳۲۷؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۰.</ref> در سپیده دم [[روز جمعه]] در [[مدینه]] دیده به [[جهان]] گشود<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲.</ref>. امام باقر {{ع}} او را خیر البریة ([[بهترین]] [[مردم]]) و از مصادیق {{متن قرآن|الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ}}<ref>«آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند» سوره قصص، آیه ۵.</ref> می‌دانست<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۰۶.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۶۹-۷۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۳۸؛ [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۲۶۷؛ [[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۸۲.</ref> | ||
=== پدر و مادر === | === پدر و مادر === | ||
{{همچنین ببینید|امام باقر علیه‌السلام|حضرت ام فروه بنت قاسم}} | {{همچنین ببینید|امام باقر علیه‌السلام|حضرت ام فروه بنت قاسم}} | ||
پدر والامقامش، [[امام محمد باقر]] {{ع}} و مادر ارجمندش ام فَرْوَه دختر [[قاسم بن محمد بن ابی بکر]]<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ الارشاد، ج۲، ص۲۵۲؛ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۵.</ref> | پدر والامقامش، [[امام محمد باقر]] {{ع}} و مادر ارجمندش ام فَرْوَه دختر [[قاسم بن محمد بن ابی بکر]]<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ الارشاد، ج۲، ص۲۵۲؛ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۵.</ref> راوی حدیث و از پرهیزگارترین [[زنان]] [[زمان]] خود بود<ref>اثبات الوصیة، ص۱۸۲.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۶۹-۷۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۳۹؛ [[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۸۲.</ref> | ||
== | == کنیه‌ها و القاب == | ||
نام مبارکش به سفارش [[پیامبر اسلام]] {{صل}} | نام مبارکش به سفارش [[پیامبر اسلام]] {{صل}} جعفر و هشتمین تن از [[چهارده معصوم]] {{ع}} است<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۱.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۳۹.</ref> | ||
=== کنیه‌ها === | === کنیه‌ها === | ||
کنیه گرامی‌اش [[ابوعبدالله]] یا ابواسماعیل است<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۳۹.</ref> | |||
=== القاب === | === القاب === | ||
القاب مشهور او، [[صادق]]، [[صابر]]، [[فاضل]] و ظاهر است<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۶۹۱.</ref>. دادن [[لقب]] “صادق” به امام جعفر بن محمد آن‌گونه که در [[روایات]] امامی گزارش شده، به سفارش [[رسول خدا]]<ref>کمال‌الدین، ج۱، ص۳۱۹.</ref> و با [[هدف]] تمییز آن حضرت از [[جعفر کذاب]] بوده است. این مطلب از [[ابوخالد کابلی]] از [[امام سجاد]]<ref>کمال‌الدین، ج۱، ص۳۱۹.</ref> و از [[جابر بن عبدالله انصاری]] از رسول خدا {{صل}}<ref>الهدایة الکبری، ص۲۴۸.</ref> نیز گزارش شده است. بنا بر پاره‌ای از [[اخبار]] در دسترس، [[عالمان]] [[یهودی]] نیز نام آن حضرت را با همین لقب (به | القاب مشهور او، [[صادق]]، [[صابر]]، [[فاضل]] و ظاهر است<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۶۹۱.</ref>. دادن [[لقب]] “صادق” به امام جعفر بن محمد آن‌گونه که در [[روایات]] امامی گزارش شده، به سفارش [[رسول خدا]]<ref>کمال‌الدین، ج۱، ص۳۱۹.</ref> و با [[هدف]] تمییز آن حضرت از [[جعفر کذاب]] بوده است. این مطلب از [[ابوخالد کابلی]] از [[امام سجاد]]<ref>کمال‌الدین، ج۱، ص۳۱۹.</ref> و از [[جابر بن عبدالله انصاری]] از رسول خدا {{صل}}<ref>الهدایة الکبری، ص۲۴۸.</ref> نیز گزارش شده است. بنا بر پاره‌ای از [[اخبار]] در دسترس، [[عالمان]] [[یهودی]] نیز نام آن حضرت را با همین لقب (به عبری: دوموه) از متون [[مقدس]] خود گزارش کرده‌اند<ref>الغیبه، ص۱۰۸.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۳۹؛ [[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۸۲.</ref> | ||
== سرگذشت تاریخی == | == سرگذشت تاریخی == | ||
۱۲ سال از عمر حضرت در عصر [[امامت | ۱۲ سال از عمر حضرت در عصر [[امامت امام سجاد]] {{ع}} و بعد از آن ۱۹ سال با [[امام باقر]] {{ع}} سپری شد و ایام امامتش مصادف با [[خلافت]] [[هشام بن عبدالملک]]، [[ولید بن یزید بن عبدالملک]]، [[یزید بن ولید بن عبدالملک]]، [[ابراهیم بن ولید]] و [[مروان بن محمد]] از [[خلفای اموی]] و [[سفاح]] و [[منصور دوانیقی]]، از [[خلفای عباسی]] بوده است<ref>اعلام الوری، ۲۶۶.</ref>. کشمکش‌های [[سیاسی]] و مذهبی، ویژگی بارز روزگار امام صادق {{ع}} است. | ||
=== امام و جریانات سیاسی === | === امام و جریانات سیاسی === | ||
عصر [[امامت حضرت صادق]] {{ع}} از پرآشوب‌ترین دوره‌های | {{اصلی|سیره سیاسی امام صادق}} | ||
عصر [[امامت حضرت صادق]] {{ع}} از پرآشوب‌ترین دوره‌های تاریخ اسلام بود و قیام‌های [[بنی العباس]] در سراسر عالم [[اسلام]] با [[شعار]] "[[الرضا من آل محمد]]" جریان داشت، و برخی از [[علویان]] و [[شیعیان]] که از [[حقیقت]] امر مطلع نبودند فریفته این [[شعار]] می‌شدند. [[امام صادق]] {{ع}} در جمع [[علویان]] که با تنی چند از [[بنی العباس]] در ابواء اجتماع کرده بودند و برای [[محمد بن عبدالله بن حسن]] به عنوان [[مهدی موعود]] [[بیعت]] می‌گرفتند حاضر شد و آنان را از [[قیام]] منع کرد و متذکر شد [[محمد بن عبدالله]] [[مهدی موعود]] نیست و برنده اصلی ماجرا [[بنی العباس]] هستند و [[محمد]] به دست آنان کشته می‌شود<ref>مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۶۷- ۲۷۱؛ بحرانی، عبدالله، عوالم العلوم، ج۲۰، ص۹۵۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبین، ص۲۱۷.</ref>. | |||
=== عصر شکوفایی [[شیعه]] === | === عصر شکوفایی [[شیعه]] === | ||
روزگار [[امامت]] امام صادق {{ع}} را عصر | روزگار [[امامت]] امام صادق {{ع}} را عصر شکوفایی [[تشیع]] دانسته‌اند. [[حکومت اموی]] در روزگار [[امامت حضرت صادق]] {{ع}} رو به [[ضعف]] نهاده بود و [[عباسیان]] کم‌کم [[قدرت]] می‌یافتند و در این میان، مجالی دست یافت تا امام صادق {{ع}} تعالیم راستین [[دینی]] را به [[مردم]] نشان دهد و آنان را از [[دانش]] خویش بهره‌مند سازد. بدین‌سان، حوزه [[علمی]] گسترده‌ای پدید آمد و بیش از چهار هزار نفر به دست [[امام]] {{ع}} [[تربیت]] یافتند<ref>المناقب، ج۴، ص۲۴۷.</ref>. | ||
=== امام و مقابله با جریان‌های انحرافی === | === امام و مقابله با جریان‌های انحرافی === | ||
امام صادق {{ع}} با دوگونه [[انحراف]] رو به رو بود: یکی [[دینی]] و دیگری [[سیاسی]]، هر چند هر دو از اساس و بنیان یکسان بودند. [[انحراف]] [[سیاسی]] از سال‌ها پیش آغاز گشته بود؛ زمانی که | امام صادق {{ع}} با دوگونه [[انحراف]] رو به رو بود: یکی [[دینی]] و دیگری [[سیاسی]]، هر چند هر دو از اساس و بنیان یکسان بودند. [[انحراف]] [[سیاسی]] از سال‌ها پیش آغاز گشته بود؛ زمانی که حکومت مسلمانان به دست نااهلان افتاد و [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} از [[سیاست]] کنار نهاده شدند. اینک، هر چند [[حکومت]] از [[خاندان]] [[بنی امیه]] بیرون می‌رفت، اما همچنان بر زور و زر و ستم استوار بود. [[انحراف]] [[دینی]]، از [[انحراف]] [[سیاسی]] خطرسازتر بود. در روزگار امام صادق {{ع}} فرقه‌ها و نحله‌های [[فقهی]] و [[کلامی]] جدیدی سر بر آوردند و در قلمرو [[اندیشه]] [[جامعه اسلامی]] جولان دادند و [[بدعت‌ها]] نهادند و کژی‌ها آفریدند<ref>فرهتگ فرق اسلامی، پانزده و سی و هشت.</ref>. امام صادق {{ع}} با این دو گونه [[انحراف]] به [[مبارزه]] برخاست. | ||
راهبرد امام صادق {{ع}} برای مواجهه با چنین وضعیتی، راه‌اندازی [[نهضت]] [[فکری]] و [[علمی]] بود. این [[نهضت]] در روزگار [[امام باقر]] {{ع}} آغاز گشت و به دست امام صادق {{ع}} به اوج رسید. امام صادق {{ع}} میان توده‌های [[مردم]] نفوذ کرد و پایگاه‌هایی برای نشر آموزه‌های بنیادی [[اسلام]] آفرید و بدین‌سان، هزاران اندیشمند [[شیعی]] [[تربیت]] یافتند و هریک سفیری گشتند برای [[تبلیغ]] تعالیم [[شیعی]]؛ کسانی همانند: [[حمّاد بن عیسی]]، [[معاویة بن عمّار]]، [[جابر بن یزید جُعفی]]، [[ابوحمزه ثمالی]]، [[زرارة بن اعین]]، [[ابان بن تغلب]]، [[فُضیل بن یسار]]، [[هشام بن حکم]]، [[مؤمن طاق]]، [[محمد بن مسلم]] و [[جابر بن حیان]]<ref>الصواعق المحرقة، ۱۲۰.</ref>. بسیاری از [[عالمان]] اهل [[سنّت]]، از جمله [[ابوحنیفه]]، [[مالک بن انس]]، [[سفیان ثوری]]، [[سفیان بن عیینه]]، و [[شعبه بن حجاج]] نیز شاگرد ایشان بوده‌اند<ref>تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۵.</ref>.<ref>[[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۳۹؛ [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۲۶۷؛ [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی ۵]]، ص۱۴۰-۱۴۲؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۶۹-۷۰؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۲.</ref> | |||
== امامت و ولایت == | == امامت و ولایت == | ||
{{اصلی|امامت امام صادق}} | {{اصلی|امامت امام صادق}} | ||
آغاز امامت [[حضرت صادق]] {{ع}} سال ۱۱۴ ه. است که سی و چهار سال طول کشید<ref>ر. ک: کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۵.</ref>. [[مقام امامت]] [[امام صادق]] {{ع}} از طرق متعدد ثابت شده است. پیامبراسلام {{صل}} در [[حدیث]] مشهور [[جابر انصاری]]، امام صادق {{ع}} را ششمین [[وصی]] و [[خلیفه]] خویش خوانده و مصداق [[آیه اولی الامر]] دانسته است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۷۵.</ref>. از [[امام سجاد]] {{ع}} نیز [[نقل]] کرده‌اند که [[امام]] پس از خویش را [[حضرت باقر]] {{ع}} و سپس [[حضرت صادق]] {{ع}} معرفی کرده است. در این [[روایت]] یکی از [[اصحاب]] می‌پرسد: "چرا او را [[صادق]] گویند؟ مگر نه این است که شما [[اهل‌بیت]] همگی اهل [[راستی]] و صدق‌اید؟" [[امام سجاد]] {{ع}} پاسخ می‌دهد: "آری؛ ولی یکی از نوادگان فرزندم نیز جعفر نام دارد که به [[دروغ]] مدعی [[امامت]] می‌شود. بدین روی [[جعفر بن محمد]] را [[صادق]] [[لقب]] می‌دهند تا از مدعی [[کذاب]] بازشناخته گردد"<ref>بحارالانوار، ۴۷/ ۹.</ref>. همچنین در روایتی از [[امام باقر]] {{ع}} خطاب به [[محمد بن مسلم]] آمده است: "پس از من، [[امام]] تو [[جعفر بن محمد]] است. از [[دین]] او [[پیروی]] کن و از [[دانش]] او بهره برگیر"<ref>بحارالانوار، ۴۷/ ۱۵.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۰.</ref>. | |||
=== جایگاه علمی امام === | === جایگاه علمی امام === | ||
جایگاه علمی [[امام صادق]] {{ع}} نیاز به [[کشف]] و بیان ندارد. بنابر گزارش [[مفضل بن عمر]]، آن حضرت به | {{اصلی|مرجعیت علمی امام صادق}} | ||
جایگاه علمی [[امام صادق]] {{ع}} نیاز به [[کشف]] و بیان ندارد. بنابر گزارش [[مفضل بن عمر]]، آن حضرت به فضل الهی، بر جمیع [[خلق]] [[سلطنت]] [[علمی]] داشت و هر آنچه را که در شرق و [[غرب]] عالم و در [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] بود، می‌دانست<ref>دلائل الامامة، ص۲۶۹.</ref>. [[ابوبصیر]]، [[فضیل بن یسار]]، [[سماعه بن مهران]] و [[امام کاظم]] {{ع}}، از آن حضرت [[روایت]] کرده‌اند که می‌فرمود: “جمیع [[علوم]] [[فرشتگان]] و [[پیامبران]] نزد ماست”<ref>بصائر الدرجات، ج۱، ص۱۰۹-۱۱۲.</ref>. ردیّات آن [[امام]] بر اندیشمندان نحله‌های مختلف مذهبی و مناظرات او با بزرگان علمای [[عامه]] از جمله [[ابوحنیفه]]<ref>علل الشرایع، ج۱، ص۹۰؛ المناقب، ج۴، ص۲۵۵؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۹.</ref> [[سفیان]] ثوری<ref>کشف الغمة، ج۲، ص۱۵۷؛ المناقب، ج۴، ص۲۶۹.</ref>، کلبی<ref>الکافی، ج۱، ص۳۵۰.</ref> و جعد بن درهم<ref>الأمالی للمرتضی، ج۱، ص۳۸۴.</ref> و نیز گفت‌وگوهای پی در پی آن حضرت با دهریون عصر خود، چون [[ابن ابی‌العوجا]]<ref>الکافی، ج۵، ص۳۶۲؛ التوحید، ص۱۲۶ و ۲۹۵؛ تهذیب الاحکام، ج۷، ص۴۲۰.</ref> و [[ابو شاکر دیصانی]]<ref>الکافی، ج۱، ص۷۹؛ التوحید، ص۱۲۲ و ۱۳۳.</ref> تراث [[امامیه]] را سرشار کرده است<ref>[[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۸۴.</ref>. | |||
== فضایل و مناقب == | == فضایل و مناقب == | ||
{{همچنین ببینید| | {{همچنین ببینید|فضائل امام صادق}} | ||
امام صادق {{ع}} بر بلندترین قله‌های [[صدق]] و [[اخلاص]] جای داشت و همگان، او را به | امام صادق {{ع}} بر بلندترین قله‌های [[صدق]] و [[اخلاص]] جای داشت و همگان، او را به صفات [[نیک]] و والا ستوده‌اند. برخی از صفات آن امام همام {{ع}} عبارت‌اند از: | ||
# '''[[عبادت]]:''' از [[مالک بن انس]] [[روایت]] است "[[جعفر بن محمد]] پیوسته یا در حال [[روزه]] بود و یا [[نماز]] و ذکر [[خدا]]"<ref>علل الشرایع، ۲۳۵.</ref>. | # '''[[عبادت]]:''' از [[مالک بن انس]] [[روایت]] است "[[جعفر بن محمد]] پیوسته یا در حال [[روزه]] بود و یا [[نماز]] و ذکر [[خدا]]"<ref>علل الشرایع، ۲۳۵.</ref>. | ||
# '''[[تسلیم]] و [[رضا]]:''' [[نقل]] کرده‌اند زمانی که فرزندش از [[دنیا]] رفت، فرمود "ما [[اهل بیت]]، چون مصیبتی رقم می‌خورد، پیش از آن نگران می‌شویم؛ ولی چون [[قضای الهی]] پیش می‌آید، بدان [[رضا]] می‌دهیم و [[تسلیم]] امر [[خدا]] می‌شویم"<ref>بحارالانوار، ۴۷/ ۴۹.</ref>. | # '''[[تسلیم]] و [[رضا]]:''' [[نقل]] کرده‌اند زمانی که فرزندش از [[دنیا]] رفت، فرمود "ما [[اهل بیت]]، چون مصیبتی رقم می‌خورد، پیش از آن نگران می‌شویم؛ ولی چون [[قضای الهی]] پیش می‌آید، بدان [[رضا]] می‌دهیم و [[تسلیم]] امر [[خدا]] می‌شویم"<ref>بحارالانوار، ۴۷/ ۴۹.</ref>. | ||
# '''[[دانش]]:''' [[امام صادق]] {{ع}} همانند | # '''[[دانش]]:''' [[امام صادق]] {{ع}} همانند پدر گرامی‌اش، سرآمد دانشمندان روزگار بود. از او نقل است: "هر چه می‌خواهید از من بپرسید پیش از آنکه از دستم دهید"<ref>اعیان الشیعه، ۹/ ۱/ ۶۶۱.</ref>. | ||
# '''[[یاری]] [[مستمندان]]:''' از [[هشام بن سالم]] [[روایت]] است که آن | # '''[[یاری]] [[مستمندان]]:''' از [[هشام بن سالم]] [[روایت]] است که آن امام همام {{ع}} شبانگاهان سراغ [[مستمندان]] می‌رفت و آنان را [[اطعام]] می‌کرد و نیازهای مالی‌شان را بر می‌آورد<ref>الفروع من الکافی، ۴/ ۸.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۰.</ref> | ||
== شهادت و | == شهادت و زیارتگاه == | ||
شیوه امام صادق {{ع}} در مواجهه با [[حکومت جور]]، روشنگری و [[هدایت]] [[جامعه]] بود و هیچ گاه [[امام]] {{ع}} به دستگاه [[حاکم]] نپیوست و مهر تأیید بر [[مشروعیت]] آنها ننهاد. در [[روایت]] است که چون [[خلیفه عباسی]] از [[امام]] {{ع}} می‌خواهد که به دربار رَوَد و او را [[نصیحت]] کند، می‌فرماید: "آنکه [[دنیاطلب]] است، تو را [[نصیحت]] نمی‌کند و آنکه در پی [[آخرت]] است، نزد تو نمی‌آید"<ref>کشف الغمة، | شیوه امام صادق {{ع}} در مواجهه با [[حکومت جور]]، روشنگری و [[هدایت]] [[جامعه]] بود و هیچ گاه [[امام]] {{ع}} به دستگاه [[حاکم]] نپیوست و مهر تأیید بر [[مشروعیت]] آنها ننهاد. در [[روایت]] است که چون [[خلیفه عباسی]] از [[امام]] {{ع}} می‌خواهد که به دربار رَوَد و او را [[نصیحت]] کند، می‌فرماید: "آنکه [[دنیاطلب]] است، تو را [[نصیحت]] نمی‌کند و آنکه در پی [[آخرت]] است، نزد تو نمی‌آید"<ref>کشف الغمة، ج ۲، ص ۴۲۰.</ref>. این شیوه، بر [[عباسیان]] گران آمد و سرانجام تصمیم بر [[قتل]] [[امام]] بستند. بنابر [[روایات]]، امام صادق {{ع}} به [[دستور]] [[منصور دوانیقی]] [[مسموم]] گشت<ref>طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۱.</ref> و در [[شوال]] سال ۱۴۸، در شصت و پنج سالگی به [[شهادت]] رسید و در [[خانه]] [[عقیل بن ابی‌طالب]]<ref>ابن شبه نمیری، تاریخ المدینة المنوره، ج۱، ص۱۲۵.</ref> در [[قبرستان بقیع]] [[دفن]] شد<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۸۰.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۱۱۲؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۶۹-۷۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۳۹؛ [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۲۶۷؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۳۰۵.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۸۹: | خط ۹۱: | ||
# [[پرونده:1100516.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|'''درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه''']] | # [[پرونده:1100516.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|'''درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه''']] | ||
# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | ||
# [[پرونده:IM010522.jpg|22px]] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|'''تاریخ اسلام بخش اول ج۲''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۰:۲۸
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اهل بیت پیامبر خاتم است. امام صادق علیه‌السلام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام صادق در کلام اسلامی - امام صادق در تاریخ اسلامی - امام صادق در معارف دعا و زیارات - امام صادق در معارف و سیره سجادی - امام صادق در معارف و سیره رضوی - امام صادق از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط ندارد| امام جعفر صادق(ع) | |
|---|---|
 قبرستان بقیع، مزار ائمه بقیع | |
| نقش | امام ششم شیعیان |
| نام | محمد بن علی |
| کنیه | ابوعبدالله |
| زادروز | ۱۷ ربیع الاول، سال ۸۳ ق |
| زادگاه | مدینه |
| مدت امامت | ۳۴ سال (۱۱۴-۱۴۸ ق) |
| شهادت | ۲۵ شوال، ۱۴۸ ق |
| مدفن | بقیع، مدینه |
| محل زندگی | مدینه |
| لقب(ها) | صادق • صابر • فاضل |
| پدر | امام باقر علیه السلام |
| مادر | ام فروه |
| همسر(ان) | حمیده همسر امام صادق • دختر حسین بن علی بن حسین |
| فرزند(ان) | امام کاظم (علیه السلام) و ... |
| طول عمر | ۶۵ سال |
امام صادق (ع) امام ششم مسلمانان روز هفدهم ربیع الاوّل سال۸۳ در مدینه متولد شد. پدر ایشان امام محمد باقر (ع) و مادرشان ام فَرْوَه بود. ابوعبدالله کنیه ایشان و صادق، صابر، فاضل از القاب مشهور او بود. سال ۱۱۴ هجری به امامت رسید که سی و چهار سال طول کشید. ایام امامتشان مصادف با خلفای اموی و عباسی؛ همچون: هشام بن عبدالملک و منصور دوانیقی بود. کشمکش‌های سیاسی و مذهبی، ویژگی بارز روزگار امام است.
روزگار امامت امام صادق (ع) را عصر شکوفایی تشیع دانسته‌اند به‌گونه‌ای که امام تعالیم راستین دینی را به مردم نشان دادند و بیش از چهار هزار نفر به دست امام (ع) تربیت یافتند.
امام صادق (ع) به دستور منصور دوانیقی مسموم و در روز ۲۵ شوّال سال ۱۴۸ هجری در شصت و پنج سالگی به شهادت رسید و پیکر مقدس او در مدینه میان قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
ولادت و نیاکان
روز هفدهم ربیع الاوّل[۱] سال۸۳[۲] در سپیده دم روز جمعه در مدینه دیده به جهان گشود[۳]. امام باقر (ع) او را خیر البریة (بهترین مردم) و از مصادیق ﴿الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ﴾[۴] می‌دانست[۵].[۶]
پدر و مادر
پدر والامقامش، امام محمد باقر (ع) و مادر ارجمندش ام فَرْوَه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر[۷] راوی حدیث و از پرهیزگارترین زنان زمان خود بود[۸].[۹]
کنیه‌ها و القاب
نام مبارکش به سفارش پیامبر اسلام (ص) جعفر و هشتمین تن از چهارده معصوم (ع) است[۱۰].[۱۱]
کنیه‌ها
کنیه گرامی‌اش ابوعبدالله یا ابواسماعیل است[۱۲].[۱۳]
القاب
القاب مشهور او، صادق، صابر، فاضل و ظاهر است[۱۴]. دادن لقب “صادق” به امام جعفر بن محمد آن‌گونه که در روایات امامی گزارش شده، به سفارش رسول خدا[۱۵] و با هدف تمییز آن حضرت از جعفر کذاب بوده است. این مطلب از ابوخالد کابلی از امام سجاد[۱۶] و از جابر بن عبدالله انصاری از رسول خدا (ص)[۱۷] نیز گزارش شده است. بنا بر پاره‌ای از اخبار در دسترس، عالمان یهودی نیز نام آن حضرت را با همین لقب (به عبری: دوموه) از متون مقدس خود گزارش کرده‌اند[۱۸].[۱۹]
سرگذشت تاریخی
۱۲ سال از عمر حضرت در عصر امامت امام سجاد (ع) و بعد از آن ۱۹ سال با امام باقر (ع) سپری شد و ایام امامتش مصادف با خلافت هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید بن عبدالملک، یزید بن ولید بن عبدالملک، ابراهیم بن ولید و مروان بن محمد از خلفای اموی و سفاح و منصور دوانیقی، از خلفای عباسی بوده است[۲۰]. کشمکش‌های سیاسی و مذهبی، ویژگی بارز روزگار امام صادق (ع) است.
امام و جریانات سیاسی
عصر امامت حضرت صادق (ع) از پرآشوب‌ترین دوره‌های تاریخ اسلام بود و قیام‌های بنی العباس در سراسر عالم اسلام با شعار "الرضا من آل محمد" جریان داشت، و برخی از علویان و شیعیان که از حقیقت امر مطلع نبودند فریفته این شعار می‌شدند. امام صادق (ع) در جمع علویان که با تنی چند از بنی العباس در ابواء اجتماع کرده بودند و برای محمد بن عبدالله بن حسن به عنوان مهدی موعود بیعت می‌گرفتند حاضر شد و آنان را از قیام منع کرد و متذکر شد محمد بن عبدالله مهدی موعود نیست و برنده اصلی ماجرا بنی العباس هستند و محمد به دست آنان کشته می‌شود[۲۱].
عصر شکوفایی شیعه
روزگار امامت امام صادق (ع) را عصر شکوفایی تشیع دانسته‌اند. حکومت اموی در روزگار امامت حضرت صادق (ع) رو به ضعف نهاده بود و عباسیان کم‌کم قدرت می‌یافتند و در این میان، مجالی دست یافت تا امام صادق (ع) تعالیم راستین دینی را به مردم نشان دهد و آنان را از دانش خویش بهره‌مند سازد. بدین‌سان، حوزه علمی گسترده‌ای پدید آمد و بیش از چهار هزار نفر به دست امام (ع) تربیت یافتند[۲۲].
امام و مقابله با جریان‌های انحرافی
امام صادق (ع) با دوگونه انحراف رو به رو بود: یکی دینی و دیگری سیاسی، هر چند هر دو از اساس و بنیان یکسان بودند. انحراف سیاسی از سال‌ها پیش آغاز گشته بود؛ زمانی که حکومت مسلمانان به دست نااهلان افتاد و اهل بیت پیامبر (ص) از سیاست کنار نهاده شدند. اینک، هر چند حکومت از خاندان بنی امیه بیرون می‌رفت، اما همچنان بر زور و زر و ستم استوار بود. انحراف دینی، از انحراف سیاسی خطرسازتر بود. در روزگار امام صادق (ع) فرقه‌ها و نحله‌های فقهی و کلامی جدیدی سر بر آوردند و در قلمرو اندیشه جامعه اسلامی جولان دادند و بدعت‌ها نهادند و کژی‌ها آفریدند[۲۳]. امام صادق (ع) با این دو گونه انحراف به مبارزه برخاست.
راهبرد امام صادق (ع) برای مواجهه با چنین وضعیتی، راه‌اندازی نهضت فکری و علمی بود. این نهضت در روزگار امام باقر (ع) آغاز گشت و به دست امام صادق (ع) به اوج رسید. امام صادق (ع) میان توده‌های مردم نفوذ کرد و پایگاه‌هایی برای نشر آموزه‌های بنیادی اسلام آفرید و بدین‌سان، هزاران اندیشمند شیعی تربیت یافتند و هریک سفیری گشتند برای تبلیغ تعالیم شیعی؛ کسانی همانند: حمّاد بن عیسی، معاویة بن عمّار، جابر بن یزید جُعفی، ابوحمزه ثمالی، زرارة بن اعین، ابان بن تغلب، فُضیل بن یسار، هشام بن حکم، مؤمن طاق، محمد بن مسلم و جابر بن حیان[۲۴]. بسیاری از عالمان اهل سنّت، از جمله ابوحنیفه، مالک بن انس، سفیان ثوری، سفیان بن عیینه، و شعبه بن حجاج نیز شاگرد ایشان بوده‌اند[۲۵].[۲۶]
امامت و ولایت
آغاز امامت حضرت صادق (ع) سال ۱۱۴ ه. است که سی و چهار سال طول کشید[۲۷]. مقام امامت امام صادق (ع) از طرق متعدد ثابت شده است. پیامبراسلام (ص) در حدیث مشهور جابر انصاری، امام صادق (ع) را ششمین وصی و خلیفه خویش خوانده و مصداق آیه اولی الامر دانسته است[۲۸]. از امام سجاد (ع) نیز نقل کرده‌اند که امام پس از خویش را حضرت باقر (ع) و سپس حضرت صادق (ع) معرفی کرده است. در این روایت یکی از اصحاب می‌پرسد: "چرا او را صادق گویند؟ مگر نه این است که شما اهل‌بیت همگی اهل راستی و صدق‌اید؟" امام سجاد (ع) پاسخ می‌دهد: "آری؛ ولی یکی از نوادگان فرزندم نیز جعفر نام دارد که به دروغ مدعی امامت می‌شود. بدین روی جعفر بن محمد را صادق لقب می‌دهند تا از مدعی کذاب بازشناخته گردد"[۲۹]. همچنین در روایتی از امام باقر (ع) خطاب به محمد بن مسلم آمده است: "پس از من، امام تو جعفر بن محمد است. از دین او پیروی کن و از دانش او بهره برگیر"[۳۰].[۳۱].
جایگاه علمی امام
جایگاه علمی امام صادق (ع) نیاز به کشف و بیان ندارد. بنابر گزارش مفضل بن عمر، آن حضرت به فضل الهی، بر جمیع خلق سلطنت علمی داشت و هر آنچه را که در شرق و غرب عالم و در آسمان‌ها و زمین بود، می‌دانست[۳۲]. ابوبصیر، فضیل بن یسار، سماعه بن مهران و امام کاظم (ع)، از آن حضرت روایت کرده‌اند که می‌فرمود: “جمیع علوم فرشتگان و پیامبران نزد ماست”[۳۳]. ردیّات آن امام بر اندیشمندان نحله‌های مختلف مذهبی و مناظرات او با بزرگان علمای عامه از جمله ابوحنیفه[۳۴] سفیان ثوری[۳۵]، کلبی[۳۶] و جعد بن درهم[۳۷] و نیز گفت‌وگوهای پی در پی آن حضرت با دهریون عصر خود، چون ابن ابی‌العوجا[۳۸] و ابو شاکر دیصانی[۳۹] تراث امامیه را سرشار کرده است[۴۰].
فضایل و مناقب
امام صادق (ع) بر بلندترین قله‌های صدق و اخلاص جای داشت و همگان، او را به صفات نیک و والا ستوده‌اند. برخی از صفات آن امام همام (ع) عبارت‌اند از:
- عبادت: از مالک بن انس روایت است "جعفر بن محمد پیوسته یا در حال روزه بود و یا نماز و ذکر خدا"[۴۱].
- تسلیم و رضا: نقل کرده‌اند زمانی که فرزندش از دنیا رفت، فرمود "ما اهل بیت، چون مصیبتی رقم می‌خورد، پیش از آن نگران می‌شویم؛ ولی چون قضای الهی پیش می‌آید، بدان رضا می‌دهیم و تسلیم امر خدا می‌شویم"[۴۲].
- دانش: امام صادق (ع) همانند پدر گرامی‌اش، سرآمد دانشمندان روزگار بود. از او نقل است: "هر چه می‌خواهید از من بپرسید پیش از آنکه از دستم دهید"[۴۳].
- یاری مستمندان: از هشام بن سالم روایت است که آن امام همام (ع) شبانگاهان سراغ مستمندان می‌رفت و آنان را اطعام می‌کرد و نیازهای مالی‌شان را بر می‌آورد[۴۴].[۴۵]
شهادت و زیارتگاه
شیوه امام صادق (ع) در مواجهه با حکومت جور، روشنگری و هدایت جامعه بود و هیچ گاه امام (ع) به دستگاه حاکم نپیوست و مهر تأیید بر مشروعیت آنها ننهاد. در روایت است که چون خلیفه عباسی از امام (ع) می‌خواهد که به دربار رَوَد و او را نصیحت کند، می‌فرماید: "آنکه دنیاطلب است، تو را نصیحت نمی‌کند و آنکه در پی آخرت است، نزد تو نمی‌آید"[۴۶]. این شیوه، بر عباسیان گران آمد و سرانجام تصمیم بر قتل امام بستند. بنابر روایات، امام صادق (ع) به دستور منصور دوانیقی مسموم گشت[۴۷] و در شوال سال ۱۴۸، در شصت و پنج سالگی به شهادت رسید و در خانه عقیل بن ابی‌طالب[۴۸] در قبرستان بقیع دفن شد[۴۹].[۵۰]
منابع
پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه
محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
محمدی، رضا، امام‌شناسی ۵
لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی
اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه
موحدی، محمد علی، مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲
پانویس
- ↑ نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۵۱۴.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵۳؛ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۳۲۷؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۰.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲.
- ↑ «آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند» سوره قصص، آیه ۵.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۶۹-۷۰؛ لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۳۸؛ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۶۷؛ موحدی، محمد علی، مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۸۲.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ الارشاد، ج۲، ص۲۵۲؛ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۵.
- ↑ اثبات الوصیة، ص۱۸۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۶۹-۷۰؛ لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۳۹؛ موحدی، محمد علی، مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۸۲.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۳۹.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۳۹.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۶۹۱.
- ↑ کمال‌الدین، ج۱، ص۳۱۹.
- ↑ کمال‌الدین، ج۱، ص۳۱۹.
- ↑ الهدایة الکبری، ص۲۴۸.
- ↑ الغیبه، ص۱۰۸.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۳۹؛ موحدی، محمد علی، مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۸۲.
- ↑ اعلام الوری، ۲۶۶.
- ↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۶۷- ۲۷۱؛ بحرانی، عبدالله، عوالم العلوم، ج۲۰، ص۹۵۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبین، ص۲۱۷.
- ↑ المناقب، ج۴، ص۲۴۷.
- ↑ فرهتگ فرق اسلامی، پانزده و سی و هشت.
- ↑ الصواعق المحرقة، ۱۲۰.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۵.
- ↑ لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۳۹؛ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۶۷؛ محمدی، رضا، امام‌شناسی ۵، ص۱۴۰-۱۴۲؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۶۹-۷۰؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۱۲.
- ↑ ر. ک: کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۵.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۷۵.
- ↑ بحارالانوار، ۴۷/ ۹.
- ↑ بحارالانوار، ۴۷/ ۱۵.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۱۰.
- ↑ دلائل الامامة، ص۲۶۹.
- ↑ بصائر الدرجات، ج۱، ص۱۰۹-۱۱۲.
- ↑ علل الشرایع، ج۱، ص۹۰؛ المناقب، ج۴، ص۲۵۵؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۹.
- ↑ کشف الغمة، ج۲، ص۱۵۷؛ المناقب، ج۴، ص۲۶۹.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۳۵۰.
- ↑ الأمالی للمرتضی، ج۱، ص۳۸۴.
- ↑ الکافی، ج۵، ص۳۶۲؛ التوحید، ص۱۲۶ و ۲۹۵؛ تهذیب الاحکام، ج۷، ص۴۲۰.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۷۹؛ التوحید، ص۱۲۲ و ۱۳۳.
- ↑ موحدی، محمد علی، مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۸۴.
- ↑ علل الشرایع، ۲۳۵.
- ↑ بحارالانوار، ۴۷/ ۴۹.
- ↑ اعیان الشیعه، ۹/ ۱/ ۶۶۱.
- ↑ الفروع من الکافی، ۴/ ۸.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۱۰.
- ↑ کشف الغمة، ج ۲، ص ۴۲۰.
- ↑ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۱.
- ↑ ابن شبه نمیری، تاریخ المدینة المنوره، ج۱، ص۱۲۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۱۲؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۶۹-۷۰؛ لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۳۹؛ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۶۷؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۳۰۵.