بحث:آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'برنامه ریزی' به 'برنامه‌ریزی') |
|||
| (۵۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
==نویسنده: آقای واثق== | ==نویسنده: آقای واثق و تکمیل کننده: بهمنی== | ||
==پاسخ اجمالی== | |||
==تأثیرگذاری [[اجتماعی]] [[انتظار]]== | |||
*[[انتظار فرج]] و [[امید]] به آینده‌ای درخشان، در [[رفتار]] و گفتار [[انسان]] تغییر اساسی ایجاد میکند و همان گونه که در [[سازندگی]] یکایک [[انسان‌ها]] مؤثر است، در [[سازندگی]] [[جامعه]] نیز که از همان [[انسان‌ها]] تشکیل شده است، تأثیر خواهد گذاشت<ref>ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.</ref>. البته [[آثار اجتماعی انتظار]] جدای از پیامدهای فردی آن نیست، زیرا اجتماع از افراد شکل می‌گیرد و هرچه آثار فردی بیشتر و کارآمدتر باشد، تأثیرش در [[جامعه]] و نهادهای [[اجتماعی]] جلوۀ فزون‌تری خواهد داشت<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.</ref>. گفتار، [[رفتار]] و تقریرات [[امام]]، [[وظایف]] فردی و [[اجتماعی]] را تنظیم میکند، وظیفۀ یک شیعۀ [[منتظر]] در [[خودسازی]] خلاصه نمی‌شود، او باید بعد از [[تزکیه]] و تصفیه [[نفس]] در پی [[تطهیر]] و [[اصلاح جامعه]] باشد<ref>ر.ک. هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۲.</ref>. | |||
==[[آثار اجتماعی انتظار]]== | |||
*[[آثار اجتماعی انتظار]] همانند [[آثار انتظار]] به طور عام دارای مصادیق زیر است: | |||
===آثار [[فکری]] و [[اعتقادی]] یا [[علمی]] و معرفتی=== | |||
*[[فکر]]، زیربنای [[اعمال]] و [[رفتار]] [[انسان]] است و [[باورهای اساسی]] حیات [[آدمی]] را در حصار خود حفظ میکند. [[رسالت]] [[انبیاء]] و [[اولیاء]] [[تربیت]] [[انسان]] و رها ساختن او از [[جهل]] و عرضه حقایق امور است در جریان [[انتظار]] [[انسان]] با قرار گرفتن تحت [[تربیت]] [[حضرت ولی عصر]] {{ع}} و [[طهارت]] [[فکری]] و [[عقلی]] رشد میکند<ref>ر.ک. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث.</ref>. آنچه [[قیام]] و [[انقلاب جهانی امام زمان]] را از دیگر [[انقلاب‌ها]] متمایز و ممتاز میسازد، دگرگونی‌های [[اعتقادی]] و [[باور]] انسان‌هاست، که در پرتو تلاش‌های او و یارانش پدید خواهد آمد. مقصود از [[آمادگی]] در عرصه [[باورها]]، بیشتر [[آمادگی]] در عرصه [[فرهنگ دینی]] است<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.</ref>. [[انتظار فرج]] یکی از [[عقاید]] انسان‌ساز و انقلاب‌آفرین و از مهم‌ترین منابع [[الهام]] و شوق‌دهی برای [[زمینه‌سازی]] جهت ایجاد تحوّل و [[تکامل]] و سوق دادن [[انسان‌ها]] به سوی [[حکومت عدل]] و [[ایمان]] است<ref>ر.ک: هاشمی شهیدی، سید اسدالله، ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۲۲۴.</ref>. | |||
*از آثار [[فکری]] که میتوان برای [[جامعه]] نام برد [[جهانی شدن]] [[تفکر]] [[انتظار]] در میان [[مردم]] است. [[افکار]] [[مردم]] [[جهان]] باید آنچنان رشد و تعالی یابد که ویژگی‌های قومی و جغرافیایی، تفاوت زبان‌ها، [[آداب و رسوم]] نتوانند [[مانع]] رسیدن [[بشر]] به [[حقیقت]] باشند<ref>ر.ک. الهی‌نژاد، حسین،ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۰-۲۶۱.</ref>. همچنین باید توجه داشت یکی دیگر از [[آثار انتظار]] را میتوان [[بصیرت]] و [[آگاهی]] عمومی برشمرد. همانگونه که [[انتظار]] موجب [[بصیرت]] فردی است، باعث [[بصیرت]] عمومی نیز خواهد بود؛ زیرا از جمله [[ویژگی‌های یاران امام مهدی]] {{ع}} و [[منتظران]] آن [[حضرت]] بالابردن سطح [[معرفت]] و [[شناخت]] از اجزای مختلف [[دین]] در حوزه‌های گوناگون [[اعتقادی]]، [[سیاسی]]، [[اجتماعی]]، [[فرهنگی]] و... است. نکته‌ای که نباید از آن [[غفلت]] کرد این است، [[یاران]] [[حضرت]] به تدریج و در جامعۀ [[قبل از ظهور]] یعنی [[جامعۀ منتظر]] [[تربیت]] شده‌اند و خود از [[منتظران]] محسوب میشوند. پس [[جامعه منتظر]] از چنان ظرفیتی برخوردار است که توانسته چنین افرادی را پرورش دهد و [[تربیت]] کند؛ بنابراین [[جامعه منتظر]]، [[جامعه]] [[آگاه]] و [[بصیر]] خواهد بود<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref>. | |||
===آثار روحی و روانی=== | |||
*برای [[درک]] [[زمان ظهور حضرت مهدی]] {{ع}}، اساسی‌ترین ویژگی در بخش [[رفتار]]، ایجاد [[آمادگی روحی]] و روانی در خود است<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲.</ref>. [[آمادگی]] در حوزۀ [[محبت]]، پالایش [[روح]] و تصفیۀ [[باطن]] و [[تطهیر]] درون و نیز انس منطقی با [[ادعیه]] و اذکاری است که از ناحیۀ [[معصومان]]{{ع}} رسیده و رمز ارتباط حبی و [[باطنی]] میان [[شیعه]] و [[امام]] خود است<ref>ر.ک. خانجانی، علی اوسط، رسالت فردی و شخصی انسان منتظر، ص؟؟؟.</ref>، لذا بیشترین آثاری که در زمینۀ [[انتظار]] در بخش [[رفتار]] وجود دارد ایجاد "[[آمادگی روحی]] و روانی" است<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref>. [[جامعه]] ای که [[صاحب]] [[آمادگی روحی]] و روانی بالایی نشود، هرگز نمی‌تواند پذیرای خوبی برای [[امام مهدی]]{{ع}} باشد؛ چرا که با کمترین فشاری که به افراد آن [[جامعه]] وارد شود، عرصه را خالی می‌کنند<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref>. | |||
*برخی از آثار [[اجتماعی]] روحی و روانی [[انتظار]] عبارتند از: | |||
#[[امیدواری]] و [[خوش‌بینی]] معقول نسبت به [[آینده]] است<ref>ر.ک. سوزنچی، حسین، مهدویت و انتظار در اندیشه شهید مطهری ۱، ص ۷۶ـ ۷۸.</ref>، ایجاد و تقویت [[خوش‌بینی]] به [[آینده]] و [[امید]] به تحقق آرزوهای [[دینی]] و انسانی<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>. بر این اساس جوامعی که به وعدۀ [[الهی]] [[امیدوار]] باشند به موفقیت دست خواهند یافت<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.</ref>. | |||
#اثر بعدی حرکت است؛ ره‌آورد طبیعی [[انتظار]] حرکت است که با [[امید به آینده]]، به سمت مطلوب شکل می‌گیرد. ثمرۀ این حرکت، [[دعوت]] به [[امر به معروف و نهی از منکر]]، [[دعوت]] به سوی [[خدا]]، [[آماده‌سازی]] [[زمینۀ ظهور]] و برپایی [[دولت جهانی]] و ایجاد آمادگی‌های بینشی، ایمانی و تشکیلاتی و ایجاد [[توانایی]] برای [[یاری امام]] و [[زمینه‌سازی ظهور]] است<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.</ref>. [[انسان]] [[منتظر]] پیوندی ناگسستنی با [[هدف‌ها]] و آرمان‌های [[امام]] [[منتظر]] دارد و در آن راستا گام برمی‌دارد و همۀ جهت گیری‌ها و [[گرایش‌ها]] و گزینش‌هایش در آن چارچوب قرار می‌گیرد<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۷، ۸۸.</ref>. | |||
#[[مقاومت]]: [[ظلم‌ستیزی]] و [[بیداری]] [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] در برابر حکومت‌های [[جور]] و [[ستم]] و مدعیان [[غاصب]] [[منصب ولایت]]<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴؛ عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.</ref>. نتیجۀ [[امیدها]] و حرکت‌ها، [[مقاومت]] در برابر جریان باطلی است که در مقابل [[انتظار]]، [[صف‌آرایی]] کرده است<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.</ref>. [[مقاومت]] و برخورد [[فکری]] و [[رفتاری]] با حرکت‌های [[اجتماعی]] منحط و تخریب‌گر و یا نهضت‌های مخالف و حفظ [[امت اسلام]] از [[مبتلا]] شدن به انحراف‌های [[فکری]] ورفتاری درسطح اجتماع ضروری است<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>. [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} در توصیف [[یاران امام مهدی]] {{ع}} میفرماید: «[[اصحاب]] [[مهدی]] {{ع}} مانند شیرهایی‌اند که از جنگل بیرون آمده‌اند. قلب‌های آنان تکه‌های آهن است. اگر بخواهند کوهی را از جا درآورند از جا در خواهند آورد. روش و [[لباس]] یکسانی دارند، مثل اینکه همه از یک پدرند»<ref>معجم احادیث الامام المهدی، ج۲، ص۹۴</ref>.<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref> از آنجا که [[شرط ظهور]] [[دولت حق]]، [[آمادگی]] جمعی است، هرکس به اندازه [[توان]] خود برای [[اصلاح جامعه]] می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های [[اجتماعی]]، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند<ref>ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲؛ ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۹۲-۲۹۳.</ref>. | |||
#احساس [[مسؤولیت]] در برابر مظلومین و محرومین: [[حاکمیت]] [[روح]] [[ایثار]] و [[از خودگذشتگی]] و [[فداکاری]] و هدایت‌گری و هدایت‌طلبی<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>. بیشترین اثرگذاری [[انتظار]] در بُعد تعهدها و مسئولیت‌های [[اجتماعی]] و احساس دیگر خواهی و [[احسان]] [[دوستی]] عینیت می‌یابد. همچنان که [[امام موعود]] [[یاور]] [[مظلومان]] و حامی [[مستضعفان]] است [[منتظران]] او نیز به [[یاری]] [[مظلومان]] و برطرف ساختن مشکلات [[مردم]] می‌شتابند<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۷، ۸۸؛ عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱. </ref>. | |||
#تقویت [[فرهنگی]] و [[معنوی]] [[جبهه حق]]: [[بلوغ]] [[خردورزی]] و [[تکامل]] [[فکری]] [[بشر]] و [[آزادی]] [[عقل]] و [[اندیشه]] از بند اسارت‌های [[طبیعت]] و [[تعصب]] و [[غرایز]] و مقررات خودساخته و [[خرافه]]<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>. مقدمه [[ظهور]] [[حضرت]] افزایش کمی [[یاران]] [[حضرت]] نیست بلکه آنچه [[اولویت]] بیشتری دارد، [[برترین]] انسان‌هایی که تشنه [[حقیقت]] و [[عدالت]] هستند و هر یک می‌توانند انقلابی در [[جان‌ها]] ایجاد کنند<ref>ر.ک. سوزنچی، حسین، مهدویت و انتظار در اندیشه شهید مطهری ۱، ص ۷۶ـ ۷۸.</ref>. | |||
#[[استقامت]]: [[صبر]] و [[استقامت]] در برابر [[فتنه‌ها]] و [[مصائب]] طاقت‌فرسائی که بر سر راه [[منتظران]] است<ref>ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱. </ref>. | |||
#[[وحدت]]: در میان جامعه‌ای که بزرگترین آرمانش، [[ظهور امام عصر]]{{ع}} است، نوعی هم‌دلی، هم‌نوایی و هم‌اندیشی پدید میآید<ref>ر.ک. شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۷-۱۴۱.</ref>. روابط بر اساس تفاهم، [[همکاری]] و [[همیاری]] و [[خیرخواهی]] است<ref>ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.</ref>. | |||
#ایجاد حساسیت در برابر [[وضعیت اجتماعی]]: از دیگر آثار و [[کارکردهای انتظار]]، [[اعتراض]] است. [[انسان]] [[منتظر]]، معترض به وضع موجود است و می‌‌خواهد وضعیت موجود را به وضعیت ایده‌آل و آرمانی تبدیل نماید. [[انسان]] [[منتظر]] به وضع موجود نه می‌‌گوید و از وضع فردی و [[اجتماعی]] خود [[خشنود]] نیست؛ حتی اگر این وضع موجود پذیرفتنی و بر [[حق]] باشد باز می‌‌خواهد این وضع را به شرایط مطلوب‌تر متحول نماید<ref>ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱. </ref>. | |||
#ایجاد [[مسئولیت]] و [[تعهد]] [[اجتماعی]]: یکی از آثار مهم [[اجتماعی]] [[انتظار]]، ایجاد [[تعهد]] و [[مسئولیت]] در افراد است. منتظرانِ [[راستین]] [[وظیفه]] دارند علاوه بر [[اصلاح]] خویش، در [[اصلاح]] دیگران بکوشند؛ زیرا برنامه [[عظیم]] و سنگینی که انتظارش را می‌کشند، برنامه‌ای فردی نیست، بلکه برنامه‌ای است که تمام عناصر تحول باید در آن شرکت جوید. باید کار به صورت دسته‌جمعی و همگانی باشد. کوشش‌ها و تلاش‌ها باید هماهنگ گردد و عمق و وسعت این هماهنگی باید به [[عظمت]] همان برنامه [[انقلاب جهانی]] باشد که [[انتظار]] آن را دارند<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref>. | |||
===آثار [[اخلاقی]] و [[رفتاری]]=== | |||
*یکی دیگر از [[آثار انتظار]]، فراگیری و گسترش [[معنویت]] و [[اخلاق]] در [[جامعه]] است. گسترش باورمندی به [[ظهور]] و فراگیری ایدۀ [[انتظار]] موجب می‌گردد باورمندان به این [[اعتقاد]] در صدد [[خودسازی]] و [[تهذیب نفس]] برآیند. [[منتظران]] از این راه به ایجاد و فراهم آمدن زمینه‌های گسترش [[معنویت]] و تقویت آن در [[جامعه]] [[کمک]] خواهند کرد<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref>. شخص [[منتظر]] خود را در منظر مولای خویش میداند و به درجه‌ای میرسد که [[امام زمان]] را [[شاهد]] و ناظر اعمالش میبیند. این احساس حضور که در سایه [[انتظار امام زمان]]{{ع}} به دست میآید، به کنترل [[اجتماعی]] در [[جامعه]] می‌‌انجامد و [[جامعه]] و افراد را از [[انحرافات]] بازمی‌‌دارد<ref>ر.ک. سبحانی نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص ۶۶ ـ ۶۷.</ref>. [[جامعۀ منتظر]]، جامعه‌ای [[اسلامی]] است و بزرگترین وجه تمایز [[جامعۀ اسلامی]] از دیگر جامعه‌ها، [[اخلاق]] [[نورانی]] [[اسلام]] است. [[انسان]] [[منتظر]] دارای [[اخلاقی]] [[اسلامی]] است و [[جامعۀ منتظر]] [[مظهر]] [[اخلاق اسلامی]] است<ref>ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴ـ۸۸.</ref>. [[جامعۀ منتظر]]، برای هماهنگی با [[امام زمان]] {{ع}} در اهتمام به رعایت [[محاسن اخلاق]]، همۀ تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد. در [[حدیثی]] از [[امام صادق]] {{ع}} آمده است: «هر کس [[دوست]] دارد از [[یاران حضرت قائم]] {{ع}} باشد، باید [[منتظر]] باشد و در حال [[انتظار]] به [[پرهیزگاری]] و [[اخلاق نیکو]] [[رفتار]] نماید»<ref>{{متن حدیث|مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ}}؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، غیبت نعمانی، ص۲۰۷.</ref>.<ref>ر.ک. نویسندگان، آفتاب مهر، ج۲، ص ۱۳۴ـ۱۳۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج۲، ص۲۴۲؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعۀ مطلوب، ص ۱۳۱ـ۱۳۲؛ الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعۀ منتظر، ص ۲۶۵؛ گرجیان، محمد مهدی، تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه، ص ۲۲؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۱، ص ۳۲۴. </ref> [[انسان]] با توجه به نیروی [[تفکر]] و [[توانایی]] نگه‌داری و انتقال تجربه‌ها همواره میتواند در مسیر رشد [[فکری]] و تعالی [[معنوی]] و اخلاقی گام بردارد و گاه این طی طریق، جهشی و باشتاب باشد. با این حال، به [[دلیل]] ظرفیت‌های بسیار فراوان انسانی میتوان توقع داشت روزگاری بیابد که با توجه به فراهم بودن زمینه، با امدادهای [[الهی]] و وجود [[رهبری الهی]]، این تعالی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد. در [[انتظار]] این وضعیت به سر بردن، خود عاملی است برای تلاش مضاعف در جهت رسیدن به آن. ارتقای [[عقلانیت]]، [[حکمت]] و [[معرفت]]، بسط و کمال [[علم]]، توسعه دیانت، [[معنویت]] و [[اخلاق]] از جمله شاخص‌های جامعۀ [[موعود]] است<ref>{{متن حدیث|إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ أَکْمَلَ بِهَا أَخْلَاقَهُمْ}}؛ الخرائج و الجرائج، ج۲، ص۸۴۱، ح۷۱.</ref>.<ref>ر.ک. دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظر، ص ۱۱۸.</ref> | |||
*باید توجه داشت ایجاد شور و [[نشاط]] [[اجتماعی]] و انگیزۀ [[طهارت]] خواهی و برخورداری از اوصاف [[حمیده]] در تمام سطوح حیات [[اجتماعی]]<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref> و [[حاکمیت]] روابط انسانی بر [[جامعه]] از اوصاف [[اخلاقی]] [[جامعۀ منتظر]] است<ref>ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.</ref>. کنترل [[اجتماعی]] به معنای دوری از [[انحرافات]] و ناهنجاری‌ها و [[گرایش]] به [[ارزش‌ها]] و هنجارهای [[دینی]] است<ref>ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۴۵؛ ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۹۲-۲۹۳.</ref>. چنانچه خود [[امام زمان]]{{ع}} [[منتظران]] را به [[اعمال پسندیده]] و دوری از [[بدی‌ها]] فراخوانده، میفرماید: «هریک از شما باید آنچه را که موجب [[دوستی]] ما می‌شود، پیشه خود سازید و از هر آنچه موجب [[خشم]] و [[ناخشنودی]] ما می‌گردد، دوری گزینید؛ زیرا [[فرمان]] ما به یک‌باره و ناگهانی فرا میرسد و در آن زمان [[توبه]] و بازگشت برای کسی نفع و سودی ندارد و [[پشیمانی]] از [[گناه]]، کسی را از [[کیفر]] ما [[نجات]] نمی‌بخشد». <ref>{{متن حدیث|فَیَعْمَلُ کُلُّ اِمْرِئٍ مِنْکُمْ مَا یَقْرُبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنَا وَ لِیَتَجَنَّبَ مَا یُدْنِیهِ مِنْ کَرَاهِیَتِنَا وَ سَخَطِنَا فَإِنَّ اِمْرَأً یَبْغَتُهُ فَجْأَةٌ حِینَ لاَ تَنْفَعُهُ تَوْبَةٌ وَ لاَ یُنَجِّیهِ مِنْ عِقَابِنَا نَدَمٌ عَلَی حَوْبَةٍ}}؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۶.</ref> از جهات [[تربیتی]] و [[اخلاقی]]، فرد سالم، [[زمینه‌ساز]] [[جامعه]] سالم و [[جامعه]] سالم، عامل تداوم و بقای فرد سالم است و نوعی [[التزام]] منطقی میان [[سلامت]] [[اخلاقی]] فرد و [[جامعه]]، وجود دارد<ref>ر.ک. شرفی، محمدرضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان شناختی انتظار، گفتمان مهدویت، سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۷ ـ ۱۴۱.</ref>. یک برنامه منسجم در زمینه گسترش [[فرهنگ انتظار]]، [[انسان]] را در برابر اواج سهمگین [[فساد]] و آلودگی مقاوم و از حل شدن در آلودگی محیط جلوگیری میکند<ref>ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.</ref>. | |||
===آثار [[سیاسی]]=== | |||
*[[انسان‌ها]] خواستار [[حکومتی]] [[صالح]]، دور از منکر و [[ریا]] فریبند و حاکمی را می‌طلبند که بتواند ارزش‌های انسانی را در [[جهان]] [[حاکم]] سازد، [[ظلم]]، اختناق، [[استکبار]] و استبعاد را نفی کند. [[انسان‌ها]] خواستار سیاستی [[الهی]] و [[حکومتی]] [[واحد]] هستند که مرز جغرافیایی نشناسد، [[رهبر]] و راهنمایشان [[قانون]] واحدی باشد، ضعیف و [[قوی]]، سیاه و سفید، در آن یکی باشد و سخن از رجزخوانی‌ها و حمله‌های [[نظامی]] ابرقدرت‌ها به میان نیاید<ref>ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.</ref>. بدون [[شک]] با توجه به جهانی بودن [[حکومت حضرت مهدی]] {{ع}}، [[نیازمند]] بازشناسی و بازنمایی آثار و ابعاد [[سیاسی]] [[حکومت جهانی]] آن [[حضرت]] به جهانیان هستیم و [[مشتاقان]] برپایی [[حکومت عدل جهانی]] باید در دو محور زمینه‌های [[سیاسی]] این اتفاق بزرگ را فراهم نمایند: آشنا شدن با روش‌های [[سیاسی]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} و آشنا کردن دیگران با این اندیشۀ بلند سیاسی<ref>ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی حضرت مهدی{{ع}}، ص۸۴ - ۷۹.</ref>. | |||
*در همین زمینه باید دانست [[اعتقاد]] به [[ظهور]] [[مصلح کلّ]] [[انسان]] را وادار میکند علاوه بر [[اصلاح]] خویش در جهت [[اصلاح]] دیگران نیز کوشش نماید، زیرا اصلاحاتِ زیربناییِ [[اجتماعی]]، [[نیازمند]] تلاش همگانی و یکپارچه است<ref>ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۳-۱۲۴.</ref>. با حرکت [[جامعه]] به سمت [[اصلاحات]]، بسترهای [[ظهور]] محقق میشوند، زیرا [[جامعه]] در [[انتظار]] اصلاح‌گر است. این [[اصلاحات]] چند شاخص دارد: [[شناخت]] ویژگی‌های جامعۀ آرمانی، [[شناخت]] نقاط [[ضعف]] موجود و برنامه‌ریزی برای دستیابی به جامعۀ مطلوب<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.</ref>. | |||
===آثار [[اقتصادی]]=== | |||
*از جملۀ [[وظایف منتظران]] و [[جامعۀ منتظر]] حراست از [[فرهنگ دینی]] و [[اسلامی]] و [[مرزبانی]] اندیشۀ [[اسلامی]] و زنده نگه داشتن آن است. بدون تردید، [[تبلیغ]] این [[فرهنگ]] پویا بدون پشتوانۀ [[مالی]] و [[اقتصادی]] امکان‌پذیر نیست و به همین جهت [[منتظران]] باید با سعی و تلاش در عرصه‌های مختلف [[صنعت]]، [[کشاورزی]] و غیره این [[آرزو]] و خواست را تحقق بخشند<ref>ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی{{ع}} ذخیرۀ امامت، ص ۱۷ ـ ۱۹.</ref>. کسانی که در اندیشۀ [[زمینه‌سازی برای دوران ظهور]] هستند، می‌بایست در [[عصر غیبت]] نیز با تلاش فراوان، مواهب [[الهی]] را برای [[خدمت]] به [[بندگان خدا]] به استخدام در آورند<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref>. | |||
===آثار [[نظامی]] و انتظامی=== | |||
*اجتماعات بشری که از [[اقوام]] و طایفه‌های مختلف تشکیل میشوند، ممکن است به لحاظ [[عقیده]] و از نظر [[مصالح]] مادی با یکدیگر توافق نداشته باشند. همین امر ممکن است موجب [[نزاع]] و درگیری بین [[مردم]] شود<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref>؛ بنابراین از مهم‌ترین [[وظایف]] [[دوران غیبت]] به عنوان [[زمینه‌سازی]]، [[آمادگی]] پیوسته و [[راستین]] از جهت [[توانمندی]] [[نظامی]] و جسمانی است. در این‌باره [[روایات]] فراوانی وجود دارد<ref>ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref> مانند اینکه [[امام باقر]]{{ع}} ذیل آیۀ شریفۀ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref> فرمودند: «بر انجام [[واجبات]] [[شکیبایی]] کنید و برابر [[دشمنان]]، یک دیگر را [[یاری]] نمایید و برای [[یاری]] پیشوای [[منتظَر]]، همواره [[آمادگی]] خود را حفظ کنید»<ref>{{متن حدیث|اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَرَ}}؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۱۹۹.</ref>.<ref>ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref> برخی از آثار [[نظامی]] در حوزۀ [[اجتماعی]] عبارتند از: آماده کردن، جمع‌آوری و مجهز شدن به [[سلاح]] و مهمات و کسب مهارت و [[آمادگی]] و تلاش‌های [[نظامی]] و نیروی سلحشوری و [[آمادگی]] برای [[نبرد]] نهایی<ref>ر.ک. موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۴۱.</ref> و تقویت بنیۀ دفاعی توسط [[حکومت اسلامی]]<ref>ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.</ref>. | |||
==پاسخ تفصیلی== | ==پاسخ تفصیلی== | ||
==تأثیرگذاری [[اجتماعی]] [[انتظار]]== | ==تأثیرگذاری [[اجتماعی]] [[انتظار]]== | ||
*[[جامعه]] از انسان‌های مختلف با | *[[جامعه]] از انسان‌های مختلف با [[افکار]]، اهداف، [[آرزوها]]، [[رفتار]] و گفتار گوناگون و با سطوح مختلف مادی و [[معنوی]] تشکیل می‌شود. هر یک از افراد اجتماع از یکسو بر جامعه‌ای که در آن [[زندگی]] می‌کنند، به [[میزان]] شخصیت وجودی خود تأثیر می‌گذارند و از سوی دیگر، از [[جامعه]] تأثیر می‌پذیرند. این تأثیرپذیری تا حدود زیادی متقابل بوده، انکارناپذیر است. بنابراین، تغییر [[افکار]]، اهداف، [[رفتار]] و گفتار تک تک [[انسان‌ها]] در حد خود به منزلۀ تغییر مکانیسم و ساختار [[جامعه]] محسوب می‌شود. [[انتظار فرج]] و [[امید به آینده]] ای درخشان، تغییر اساسی در [[رفتار]] و گفتار [[انسان]] ایجاد میکند؛ پس همانگونه که [[انتظار فرج]] در [[سازندگی]] یکایک [[انسان‌ها]] مؤثر است، در [[سازندگی]] [[جامعه]] نیز که از همان [[انسان‌ها]] تشکیل شده است، تأثیر خواهد گذاشت<ref>ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳</ref>. | ||
*[[انتظار]] نه تنها در [[زندگی فردی]] [[منتظر]]، مؤثر است که در | *[[انتظار]] نه تنها در [[زندگی فردی]] [[منتظر]]، مؤثر است که در حوزۀ رابطۀ فرد با [[جامعه]] نیز مطرح و برنامه دارد و او را به تأثیرگذاری مثبت در [[جامعه]] وا می‌دارد. از آنجا که [[شرط ظهور]] [[دولت حق]]، [[آمادگی]] جمعی است، هر کس به اندازۀ [[توان]] خود برای [[اصلاح جامعه]] می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های [[اجتماعی]]، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند؛ چراکه [[منتظر]] [[مصلح جهانی]] در [[اندیشه]] و عمل، مسیر [[صلاح]] و [[راستی]] را طی میکند<ref>ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.</ref>. | ||
*[[آثار اجتماعی انتظار]] جدای از پی‌آمدهای فردی آن نیست، زیرا اجتماع از افراد شکل می‌گیرد و هرچه آثار فردی بیشتر و کارآمدتر باشد، تأثیرش در [[جامعه]] و نهادهای [[اجتماعی]] جلوۀ فزون‌تری خواهد داشت. شاید بتوان گفت | *[[آثار اجتماعی انتظار]] جدای از پی‌آمدهای فردی آن نیست، زیرا اجتماع از افراد شکل می‌گیرد و هرچه آثار فردی بیشتر و کارآمدتر باشد، تأثیرش در [[جامعه]] و نهادهای [[اجتماعی]] جلوۀ فزون‌تری خواهد داشت. شاید بتوان گفت پیامد [[اجتماعی]] [[انتظار]]، در گرو تحقق پیامد فردی آن است<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵</ref>. گفتار، [[رفتار]] و تقریرات [[امام]] برای او [[حجت]] است و این سه، [[وظایف]] فردی و [[اجتماعی]] او را تنظیم میکند. وظیفۀ یک شیعۀ [[منتظر]] در [[خودسازی]] خلاصه نمی‌شود. این آغاز کار است؛ زیرا او باید بعد از [[تزکیه]] و تصفیۀ [[نفس]] در پی [[تطهیر]] و [[اصلاح جامعه]] باشد<ref>ر.ک. هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۲.</ref>. | ||
==[[آثار اجتماعی انتظار]]== | ==[[آثار اجتماعی انتظار]]== | ||
* | *[[آثار اجتماعی انتظار]] همانند [[آثار انتظار]] به طور عام دارای مصادیق زیر است: | ||
===[[ | ===آثار [[فکری]] و [[اعتقادی]] یا [[علمی]] و معرفتی=== | ||
*[[فکر]] زیربنای [[اعمال]] و [[رفتار]] [[انسان]] است و [[باورهای اساسی]] حیات [[آدمی]] را در حصار خود حفظ میکند. درواقع [[تربیت]] [[انسان‌ها]] و رها ساختن آنان از [[جهل]] و [[نادانی]] و عرضۀ حقایق [[اسلام]] به روان حق‌جوی [[آدمیان]]، از [[برترین]] رسالت‌های [[انبیاء]] و أولیاء بوده است. فردی که [[معتقد]] به [[امام زمان]] {{ع}} است، در واقع در جریان [[انتظار]]، تحت [[تربیت ولی]] عصر {{ع}} است و این امر در [[طهارت]] [[فکری]] و [[عقلی]] او رشد چشمگیری دارد<ref>ر.ک. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث.</ref>. بی‌گمان [[حضرت مهدی]] {{ع}} به پا می‌خیزد تا بیش از آنکه چگونگی [[زندگی مادی]] [[مردم]] را بر پایۀ [[عدالت]] سامان دهد، باورهای آنان را رشد داده، کمال بخشد. اگرچه [[قسط]] و [[عدل]] [[اقتصادی]] در جای خود بسیار بایسته و نقش‌آفرین است، اما آنچه [[قیام]] و [[انقلاب جهانی]] آن [[حضرت]] را از دیگر [[انقلاب‌ها]] متمایز و ممتاز میسازد، دگرگونی‌های [[اعتقادی]] و [[باور]] انسان‌هاست که در پرتو تلاش‌های او و همۀ یارانش پدید خواهد آمد. دگرگونی‌هایی که سبب می‌شود تا نگاه [[مردم]] در فصل پایانی [[زندگی]] به طور فراگیر و گسترده به [[اهداف ]] [[آفرینش انسان]] دوخته شده، راه‌های کمال و [[نیک‌بختی]] را یکی پس از دیگری سپری کنند و این شکل نخواهد گرفت مگر به دگرگونی اساسی در [[فرهنگ]] جامعۀ انسانی؛ که آن نیز شکل نخواهد گرفت مگر با فراهم‌شدن زمینه‌های بایسته. البته مقصود از [[آمادگی]] در عرصه [[باورها]]، بیشتر [[آمادگی]] در عرصۀ [[فرهنگ دینی]] است<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.</ref>. | |||
*از آثار [[فکری]] که میتوان برای [[جامعه]] نام برد [[جهانی شدن]] [[تفکر]] [[انتظار]] در میان [[مردم]] است. [[افکار]] [[مردم]] [[جهان]] باید آنچنان رشد و تعالی یابد که ویژگی‌های قومی و جغرافیایی، تفاوت زبان‌ها، [[آداب و رسوم]] نتوانند [[مانع]] رسیدن [[بشر]] به [[حقیقت]] باشند<ref>ر.ک. الهی‌نژاد، حسین،ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۰-۲۶۱.</ref>. همچنین باید توجه داشت یکی دیگر از [[آثار انتظار]] را میتوان [[بصیرت]] و [[آگاهی]] عمومی برشمرد. همانگونه که [[انتظار]] موجب [[بصیرت]] فردی است، باعث [[بصیرت]] عمومی نیز خواهد بود؛ زیرا از جمله [[ویژگی‌های یاران امام مهدی]] {{ع}} و [[منتظران]] آن [[حضرت]] بالابردن سطح [[معرفت]] و [[شناخت]] از اجزای مختلف [[دین]] در حوزه‌های گوناگون [[اعتقادی]]، [[سیاسی]]، [[اجتماعی]]، [[فرهنگی]] و... است. نکته‌ای که نباید از آن [[غفلت]] کرد این است که این [[یاران]] به تدریج و در [[جامعه]] [[قبل از ظهور]] یعنی [[جامعۀ منتظر]] [[تربیت]] شده‌اند و خود از [[منتظران]] محسوب میشوند. پس [[جامعۀ منتظر]] از چنان ظرفیتی برخوردار است که توانسته چنین افرادی را پرورش دهد و [[تربیت]] کند؛ بنابراین [[جامعه منتظر]]، [[جامعه]] [[آگاه]] و [[بصیر]] خواهد بود<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref>. | |||
* | |||
=== | ===آثار روحی و روانی=== | ||
* | *برای [[درک]] [[زمان ظهور حضرت مهدی]] {{ع}}، اساسی‌ترین ویژگی در بخش [[رفتار]]، ایجاد [[آمادگی روحی]] و روانی در خود است<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲.</ref>. | ||
*[[آمادگی]] در حوزۀ [[محبت]]، پالایش [[روح]] و تصفیۀ [[باطن]] و [[تطهیر]] درون و نیز انس منطقی با [[ادعیه]] و اذکاری است که از ناحیۀ [[معصومان]]{{ع}} رسیده و رمز ارتباط حبی و [[باطنی]] میان [[شیعه]] و [[امام]] خود است<ref>ر.ک. خانجانی، علی اوسط، رسالت فردی و شخصی انسان منتظر، ص؟؟؟.</ref>، لذا بیشترین آثاری که در زمینۀ [[انتظار]] وجود دارد در بخش [[رفتار]] ایجاد "[[آمادگی روحی]] و روانی" است<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref>. کسانی که [[صاحب]] [[آمادگی روحی]] و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند [[یار]] و [[یاور]] خوبی برای [[امام مهدی]]{{ع}} باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری که به آنها وارد شود، عرصه را خالی می‌کنند<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref>. | |||
*برخی از آثار [[اجتماعی]] روحی و روانی [[انتظار]] عبارتند از: | |||
#[[امیدواری]] و [[خوش‌بینی]] معقول نسبت به [[آینده]]: ایجاد و تقویت [[خوش‌بینی]] به [[آینده]] و [[امید]] به تحقق آرزوهای [[دینی]] و انسانی و برآورده شدن آنها و سعادت‌مند شدن [[انسان]] بعد از سال‌ها [[فساد]] و [[تباهی]] و [[پیروزی]] نهایی [[صلاح]] و [[تقوا]] و [[عدالت]] و [[دوستی]] و [[محبت]] و... <ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>. بر این اساس جوامعی که به وعدۀ [[الهی]] [[امیدوار]] باشند به موفقیت دست خواهند یافت<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.</ref>. در [[جامعۀ منتظر]]، همۀ افراد آن امیدوارند و از هرگونه عوامل [[ناامیدی]] به دور. جوامعی که به وعدۀالهی [[امیدوار]] باشند ـ با توجه به پایان‌ناپذیری [[امید]] [[الهی]] ـ ناکام نمی‌گردند و به موفقیت و کام‌یابی دست خواهند یافت<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵</ref>. انسانی که از [[بینش الهی]] برخوردار بوده و [[معتقد]] است زمانی فرا میرسد که [[حق]] و [[عدالت]] به [[پیروزی]] نهایی خواهد رسید، هیچ‌‌گاه با خود نمی‌اندیشد کار از کار گذشته و دیگر امیدی به [[اصلاح]] نیست و تلاش و کوشش برای [[اصلاح جامعه]] بیهوده است، زیر این [[ناامیدی]] و [[یأس]] با روحیۀ انسانی که واقعاً [[منتظر ظهور]] [[حضرت بقیة الله]] {{ع}} است، به هیچ وجه تناسب ندارد<ref>ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳</ref>. | |||
#حرکت: حرکت، ره‌آورد طبیعی [[انتظار]] است و با [[امید به آینده]]، حرکت به سمت مطلوب شکل می‌گیرد، زیرا [[امید]] چنان نیرویی به کالبد اجتماع می‌بخشد که نمی‌تواند در جا بایستد، مگر آنکه گرفتار آفت [[انتظار منفی]] شود. ثمرۀ این حرکت، میتواند [[دعوت]] [[مردم]] به [[امر به معروف و نهی از منکر]]، [[دعوت]] به سوی [[خدا]]، [[آماده‌سازی]] زمینۀ [[ظهور امام عصر]] {{ع}} و برپایی [[دولت جهانی]] او و ایجاد آمادگی‌های بینشی، ایمانی و تشکیلاتی و ایجاد [[توانایی]] در [[نسل]] مؤمنانی باشد که برای [[یاری امام]] و برای [[زمینه‌سازی]] ظهورش [[قیام]] می‌کنند<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵</ref>. [[انتظار]] در ابعاد گوناگون حیات انسانی آثار ژرف میگذارد، و بیشترین اثرگذاری آن در بعد تعهدها و مسئولیت‌های [[اجتماعی]] و احساس دیگر خواهی و [[احسان]] [[دوستی]] عینیت می‌یابد؛ زیرا که در مفهوم [[انتظار]]، [[انسان‌گرایی]] نهفته است. [[انسان]] [[منتظر]] پیوندی ناگسستنی با [[هدف‌ها]] و آرمان‌های [[امام]] [[منتظر]] و [[موعود]] خود دارد و در آن راستا گام بر می‌دارد و همسان و همسوی آن اهداف و [[آرمان‌ها]] حرکت میکند و تمام جهت گیری‌ها و [[گرایش‌ها]] و گزینش‌هایش در آن چارچوب قرار می‌گیرد<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۷، ۸۸.</ref>. | |||
#[[مقاومت]]: [[مقاومت]] و برخورد [[فکری]] و [[رفتاری]] با حرکت‌های [[اجتماعی]] منحط و تخریب‌گر و یا نهضت‌های مخالف و حفظ [[امت اسلام]] از [[مبتلا]] شدن به انحراف‌های [[فکری]] و [[رفتاری]] در سطح اجتماع، همچنین [[ظلم‌ستیزی]] و [[بیداری]] [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] در برابر حکومت‌های [[جور]] و [[ستم]] و مدعیان [[غاصب]] [[منصب ولایت]]، از کارکردهای [[اجتماعی]] [[انتظار]] است<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>. اگر [[امید]] بود و حرکت به دنبالش تحقق یافت و اگر افراد [[جامعه]] [[بصیرت]] روشنی دربارۀ [[منتظر]] خود داشته و مهدی‌باور باشند و حضورش را لمس کنند و در تکاپوی [[حضرت]] باشند، دیگر جایی برای عقب‌نشینی نیست، بلکه نیروی لازم برای [[مقاومت]] در برابر [[جبهه]] [[باطل]] فراهم خواهد شد<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.</ref>. [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} در توصیف [[یاران امام مهدی]] {{ع}} میفرماید: «[[اصحاب]] [[مهدی]] {{ع}} مانند شیرهایی‌اند که از جنگل بیرون آمده‌اند. قلب‌های آنان تکه‌های آهن است. اگر بخواهند کوهی را از جا درآورند از جا در خواهند آورد. روش و [[لباس]] یکسانی دارند، مثل اینکه همه از یک پدرند»<ref>معجم احادیث الامام المهدی، ج۲، ص۹۴</ref>.<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref> از آنجا که [[شرط ظهور]] [[دولت حق]]، [[آمادگی]] جمعی است، هر کس به اندازۀ [[توان]] خود برای [[اصلاح جامعه]] می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های [[اجتماعی]]، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند؛ چراکه [[منتظر]] [[مصلح جهانی]] در [[اندیشه]] و عمل، مسیر [[صلاح]] و [[راستی]] را طی میکند<ref>ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.</ref>. [[مسلمان]] [[معتقد]] به اصل [[انتظار]] در برابر [[بی‌عدالتی‌ها]] [[ایستادگی]] میکند و هرگز [[تسلیم]] زورگویی‌های [[مستکبران]] نمی‌شود و همواره تلاش می‌‌نماید تا از طریق برطرف ساختن تمام نارسایی‌ها زمینه برای تشکیل [[حکومت عدل جهانی]] فراهم شود<ref>ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱. </ref>. | |||
#احساس [[مسؤولیت]] در برابر مظلومین و محرومین: از کارکردهای [[اجتماعی]] [[انتظار]] [[حاکمیت]] [[روح]] [[ایثار]] و [[از خودگذشتگی]] و [[فداکاری]] و هدایت‌گری و هدایت‌طلبی است<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>. [[انتظار]] در ابعاد گوناگون حیات انسانی آثار ژرف میگذارد، و بیشترین اثرگذاری آن در بعد تعهدها و مسئولیت‌های [[اجتماعی]] و احساس دیگر خواهی عینیت می‌یابد. [[انسان]] [[منتظر]] پیوندی ناگسستنی با [[هدف‌ها]] و آرمان‌های [[امام]] [[منتظر]] و [[موعود]] خود دارد و در آن راستا گام بر می‌دارد. [[امام موعود]]، [[یار]] و [[یاور]] واقعی [[مظلومان]] است، پس [[جامعۀ منتظر]] و انسان‌های دارای [[خصلت]] [[انتظار]] باید به [[یاری]] انسان‌های [[مظلوم]] و [[محروم]] بشتابند و [[دل]] آزردگان را مرهم نهند و دشواری‌ها و مشکلات [[مردم]] را تا [[حد ]] [[توان]]، طبق خواسته و رضای امامشان برطرف سازند<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۷، ۸۸.</ref>. | |||
#تقویت [[فرهنگی]] و [[معنوی]] [[جبهه حق]]: تقویت [[جایگاه]] [[دین]] و استمرار عملی خط [[امامت]] در شریان‌های حیات [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] و [[فکری]] و [[فرهنگی]] [[جامعه]] و [[برنامه‌ریزی]] [[فرهنگی]] و [[دینی]] جهت تقویت روحیۀ مهدی‌باوری و ایجاد دلبستگی [[عاطفی]] و ارتباط [[فکری]] با آن [[حضرت]]<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>. در تلاش‌های [[اجتماعی]] آنچه مهم است، تقویت [[فرهنگی]] و [[معنوی]] جبهۀ [[حق]] است که این [[اقدام]] کیفی است، نه کمّی؛ یعنی آنچه مقدّمۀ [[ظهور]] است این نیست که به لحاظ شناسنامه‌ای تعداد [[مسلمانان]] یا [[شیعیان]] افزایش یابد؛ بلکه آنچه [[اولویت]] بیشتری دارد، این است که [[انسان‌ها]] تشنۀ [[حقیقت]] و [[عدالت]] شوند<ref>ر.ک. سوزنچی، حسین، مهدویت و انتظار در اندیشه شهید مطهری ۱، ص ۷۶ـ ۷۸.</ref>. | |||
#[[استقامت]] و شکیب‌ورزی: مشکلات گوناگونی که از جوانب مختلف برای [[انسان]] پیش میآید و [[فتنه‌ها]] و [[مصائب]] طاقت‌فرسایی که بر سر راه، باورمندانی چشم [[انتظار]] وارد میآید، احساس تنهایی، آنان را چنان می‌‌شکند که برای [[ناامید]] نشدن، استقامتی کوه‌سان می‌‌طلبد. از این روست که [[رسول خدا]]{{صل}} میفرماید: «خوشا به حال صبرکنندگان در [[دوران غیبت مهدی]]، خوشا به حال پا برجایان در [[مقام]] [[محبت]] او»<ref>«طُوبَی لِلصَّابِرِینَ فِی غَیْبَتِهِ طُوبَی لِلْمُقِیمِینَ عَلَی مَحَبَّتِهِ» مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳۶، ص۳۰۶.</ref>؛ [[امتحانات الهی]] یکی پس از دیگری برای [[مؤمنین]] پیش میآید و [[میزان]] [[صبر]] و [[استقامت]] آنان را به بوتۀ [[امتحان]] میگذارد. [[امام صادق]]{{ع}} میفرماید: «امر [[فرج]] برای شما نمی‌رسد مگر پس از نابودی، نه به [[خدا]] [[سوگند]]، نمی‌رسد مگر پس از آنکه خوب و بد از هم جدا شوند، نه به [[خدا]] نمی‌رسد مگر پس از آنکه در اثر آزمایش‌های گوناگون [[خالص]] و [[پاک]] شوید»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا}}؛ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین، ج۲، ص۳۴۶؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۱۱.</ref>. اساساً [[انتظار]] با آن همه [[فضایل]] و برکتی که دارد جز با [[صبر]] و [[شکیبایی]] حاصل نمی‌شود<ref>ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱. </ref>. | |||
#[[وحدت]]: از بُعد [[اجتماعی]]، [[وحدت]] قابل تأمل است. وجود [[هدف]] مشترک در یک [[ملت]] یا [[جامعه]]، موجب نوعی پیوند، دلبستگی و [[وحدت]] میان معتقدان به آن [[هدف]] می‌شود. در میان جامعه‌ای که بزرگترین آرمانش، [[ظهور امام عصر]]{{ع}} است، نوعی هم‌دلی، هم‌نوایی و هم‌اندیشی پدید میآید. چنین هدفی که با مسئلۀ [[امامت]] و [[رهبری]] [[حضرت ولی عصر]]{{ع}} در [[عصر ظهور]] ایشان، ارتباط می‌یابد، از لحاظ مراتب ارزشی، در اوج اهداف و آرمان‌های یک [[جامعه]] قرار می‌گیرد؛ زیرا هیچ موضوع دیگری مانند این امر، به حیات و بقای [[جامعه]]، بستگی پیدا نمی‌کند<ref>ر.ک. شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۷-۱۴۱.</ref>. | |||
#ایجاد حساسیت در برابر [[وضعیت اجتماعی]]: از دیگر آثار و [[کارکردهای انتظار]]، [[اعتراض]] است. [[انسان]] [[منتظر]]، معترض به وضع موجود است و می‌‌خواهد وضعیت موجود را به وضعیت ایده‌آل و آرمانی تبدیل نماید. [[انسان]] [[منتظر]] به وضع موجود نه می‌‌گوید و از وضع فردی و [[اجتماعی]] خود [[خشنود]] نیست؛ حتی اگر این وضع موجود پذیرفتنی و بر [[حق]] باشد باز می‌‌خواهد این وضع را به شرایط مطلوب‌تر متحول نماید<ref>ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱. </ref>. | |||
#ایجاد [[مسئولیت]] و [[تعهد]] [[اجتماعی]]: یکی از آثار مهم [[اجتماعی]] [[انتظار]]، ایجاد [[تعهد]] و [[مسئولیت]] در افراد است. منتظرانِ [[راستین]] [[وظیفه]] دارند علاوه بر [[اصلاح]] خویش، در [[اصلاح]] دیگران بکوشند؛ زیرا برنامه [[عظیم]] و سنگینی که انتظارش را می‌کشند، برنامه‌ای فردی نیست، بلکه برنامه‌ای است که تمام عناصر تحول باید در آن شرکت جوید. باید کار به صورت دسته‌جمعی و همگانی باشد. کوشش‌ها و تلاش‌ها باید هماهنگ گردد و عمق و وسعت این هماهنگی باید به [[عظمت]] همان برنامه [[انقلاب جهانی]] باشد که [[انتظار]] آن را دارند<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref>. | |||
===[[ | ===آثار [[اخلاقی]] و [[رفتاری]]=== | ||
*[[ | *یکی دیگر از [[آثار انتظار]]، فراگیری و گسترش [[معنویت]] و [[اخلاق]] در [[جامعه]] است. گسترش باورمندی به [[ظهور]] و فراگیری ایدۀ [[انتظار]] موجب می‌گردد باورمندان به این [[اعتقاد]] در صدد [[خودسازی]] و [[تهذیب نفس]] برآیند. [[منتظران]] از این راه به ایجاد و فراهم آمدن زمینه‌های گسترش [[معنویت]] و تقویت آن در [[جامعه]] [[کمک]] خواهند کرد<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref>. [[جامعۀ منتظر]]، جامعه‌ای [[اسلامی]] است و بزرگترین وجه تمایز [[جامعۀ اسلامی]]، از دیگر جامعه‌ها، [[اخلاق]] [[نورانی]] [[اسلام]] است. [[انسان]] [[منتظر]] دارای [[اخلاقی]] [[اسلامی]] است و [[جامعۀ منتظر]] [[مظهر]] [[اخلاق اسلامی]] است. [[شیعه]] باید با [[انسانیت]] و [[اخلاق]] محمدی و صفات [[علوی]] و [[فضائل]] [[جعفری]]، همواره، مایۀ زینت و آبروی [[ائمۀ طاهرین]] باشد، نه مایه ننگ آنان و رعایت این امر، در [[دوران غیبت]] [[امام]] به [[احترام]] [[امام]] واجب‌تر است<ref>ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴-۸۸.</ref>. [[جامعۀ منتظر]]، برای هماهنگی با [[امام زمان]] {{ع}} در اهتمام به رعایت [[محاسن اخلاق]]، همۀ تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد. در [[حدیثی]] از [[امام صادق]] {{ع}} آمده است: «هر کس [[دوست]] دارد از [[یاران حضرت قائم]] {{ع}} باشد، باید [[منتظر]] باشد و در حال [[انتظار]] به [[پرهیزگاری]] و [[اخلاق نیکو]] [[رفتار]] نماید»<ref>{{متن حدیث|مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ}}؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، غیبت نعمانی، ص۲۰۷.</ref>.<ref>ر.ک. نویسندگان، آفتاب مهر، ج۲، ص ۱۳۴ـ۱۳۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج۲، ص۲۴۲؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعۀ مطلوب، ص ۱۳۱ـ۱۳۲؛ الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعۀ منتظر، ص ۲۶۵؛ گرجیان، محمد مهدی، تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه، ص ۲۲؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۱، ص ۳۲۴.</ref> | ||
*[[انسان]] با توجه به نیروی [[تفکر]] و [[توانایی]] نگه‌داری و انتقال تجربه‌ها همواره میتواند در مسیر رشد [[فکری]] و تعالی [[معنوی]] و اخلاقی گام بردارد و گاه این طی طریق، جهشی و باشتاب باشد. با این حال، به [[دلیل]] ظرفیت‌های بسیار فراوان انسانی میتوان توقع داشت روزگاری بیابد که با توجه به فراهم بودن زمینه، با امدادهای [[الهی]] و وجود [[رهبری الهی]]، این تعالی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد، به طوری که نه تنها معادل رشد تمام دوره‌های [[تاریخ]] [[بشر]] باشد، بلکه آنگونه که در [[احادیث]] آمده<ref>{{متن حدیث|الْعِلْمُ سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً فَجَمِیعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ حَرْفَانِ فَلَمْ یَعْرِفِ النَّاسُ حَتَّی الْیَوْمِ غَیْرَ الْحَرْفَیْنِ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَخْرَجَ الْخَمْسَةَ وَ الْعِشْرِینَ حَرْفاً فَبَثَّهَا فِی النَّاسِ وَ ضَمَّ إِلَیْهَا الْحَرْفَیْنِ حَتَّی یَبُثَّهَا سَبْعَةً وَ عِشْرِینَ حَرْفاً}}؛ منتخب الانوار، ص۲۰۱؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۳۶.</ref>، تعالی معنوی و [[عقلی]] بشر در آن روزگار، چندین برابر کل رشد [[بشر]] در دوران حیات خود شود. شاید [[ضرورت]] عینیت یافتن این تعالی همان تجلّی اسماء و [[صفات الهی]] باشد. همانگونه که هستی، جلوه‌ای از تجلیات اوست، این جلوه ـ در مورد [[انسان]] ـ قبل از مرحله [[قیامت]] کبرا میتواند در حد استعداد ممکنات ظهور و بروز تامّی بیابد. در [[انتظار]] این وضعیت به سر بردن، خود عاملی است برای تلاش مضاعف در جهت رسیدن به آن. ارتقای [[عقلانیت]]، [[حکمت]] و [[معرفت]]، بسط و کمال [[علم]]، توسعه دیانت، معنویت و [[اخلاق]] از جمله شاخص‌های جامعۀ [[موعود]] است<ref>{{متن حدیث|إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ أَکْمَلَ بِهَا أَخْلَاقَهُمْ}}؛ الخرائج و الجرائج، ج۲، ص۸۴۱، ح۷۱.</ref>.<ref>ر.ک. دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظر، ص ۱۱۸.</ref> | |||
* | *باید توجه داشت ایجاد شور و [[نشاط]] [[اجتماعی]] و انگیزۀ طهارت‌خواهی و برخورداری از اوصاف [[حمیده]] در تمام سطوح حیات [[اجتماعی]]، [[بلوغ]] [[خردورزی]] و [[تکامل]] [[فکری]] [[بشر]] و [[آزادی]] [[عقل]] و [[اندیشه]] از بند اسارت‌های [[طبیعت]] و [[تعصب]] و [[غرایز]] و مقررات خودساخته و [[خرافه]] از اوصاف [[اخلاقی]] [[جامعۀ منتظر]] است<ref>ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>. | ||
*از کارکردهای [[اجتماعی]] [[انتظار حضرت مهدی]] {{ع}} در [[عصر غیبت]]، [[آراستگی]] [[جامعه]] به [[هنجارها]] و [[خوبی‌ها]] و پیراستن از ناهنجاری‌ها و بدی‌هاست. کنترل [[اجتماعی]]، یعنی دوری از [[انحرافات]] و ناهنجاری‌ها و [[گرایش]] به [[ارزش‌ها]] و هنجارهای [[دینی]]؛ چنانچه [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند: «هرکس [[دوست]] دارد از [[یاران امام]] [[قائم]] باشد باید [[منتظر]] باشد و در حال [[انتظار]] و بر اساس [[ورع]] و [[محاسن اخلاق]] عمل کند»<ref>{{متن حدیث|مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلاَقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ}}؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص ۲۰۰، ح ۱۶.</ref>. بنابراین از آثار و کارکردهای [[اجتماعی]] [[انتظار حقیقی]] [[امام زمان]]{{ع}}، کنترل [[اجتماعی]] و دوری از [[انحرافات]] و ناهنجاری‌ها بوده، [[منتظر واقعی]]، هرگز خود را به [[گناه]]، [[بدی‌ها]] و [[زشتی‌ها]] آلوده نمی‌کند<ref>ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۴۵.</ref>. | |||
*یکی از آثار مهم [[انتظار]] این است که فرد را از [[تسلیم]] شدن در برابر آلودگی‌ها و در [[فساد محیط]] و خودباختگی در مقابل انواع عوامل [[منحرف]] کننده داخلی و خارجی باز می‌‌داد. طبق [[روایات]] زیادی در دورۀ [[غیبت امام زمان]] بر عوامل [[انحراف]] و موانع پای‌بندی به [[ارزش‌های الهی]] آنچنان افزایش پیدا میکند که بیشتر [[مردم]] به سبب [[ضعف ایمان]] و زرق و برق بیشتر [[امور مادی]] و وسوسۀ [[شیطان]] و [[هواهای نفسانی]] به [[فساد]] و [[تباهی]] کشیده میشوند، در چنین شرایطی یکی از عوامل مهمی که میتواند [[انسان]] را به [[خویشتن‌داری]] [[دعوت]] کند [[امید]] به [[اصلاح]] نهایی است که اصل [[انتظار]] به آن دلالت دارد. بنابراین [[انتظار ظهور امام زمان]] از نظر روانی، [[انسان]] را در مقابل امواج سهمگین [[فساد]] و آلودگی مقاوم میسازد و از حل شدن وی در آلودگی محیط جلوگیری میکند. در صورتی‌که وجود یک برنامه منسجم در زمینه [[احیا]] و گسترش [[فرهنگ انتظار]] میتوان با [[شبیخون]] [[فرهنگی]] [[دشمنان]] که مخصوصا [[روح]] و [[اندیشه]] قشر [[جوان]] را [[هدف]] قرار داده است مقابله کرد<ref>ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱. </ref>. | |||
*در | |||
===[[ | ===آثار [[سیاسی]]=== | ||
*[[ | *[[انسان‌ها]] خواستار [[حکومتی]] [[صالح]]، دور از منکر و [[ریا]] فریبند، حاکمی را می‌طلبند که در طریق [[خدمت به مردم]] و از خود [[مردم]] باشد. بتواند ارزش‌های انسانی را در [[جهان]] [[حاکم]] سازد، [[ظلم]] و اختناق را نفی کند، به طرد [[استکبار]] و استبعاد بپردازد. [[انسان‌ها]] خواستار [[نظامی]] هستند که در آن ضعیف و [[قوی]] به یک چشم دیده شوند، روابط ملی براساس [[انسانیت]]، [[تقوا]]، [[صلح]] و [[عدالت]] و روابط خارجی براساس [[حسن]] هم‌جواری، رعایت به [[حقوق]] [[انسان‌ها]] باشد. استعمارها و استثمارها از [[جامعه]] ریشه‌کن شوند، ابرقدرت‌ها مطامع خویش را در کشورهای ضعیف جستجو نکنند. [[انسان‌ها]] خواستار سیاستی [[الهی]] و [[حکومتی]] [[واحد]] هستند، سیاستی که حد و مرز جغرافیایی نشناسد و [[حکومتی]] که مخصوص تیپ و نژادی خاص نباشد<ref>ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.</ref>. | ||
*از | *بدون [[شک]] با توجه به [[جهانی بودن]] [[حکومت حضرت مهدی]] {{ع}}، و زمینه‌های فراهم شده در عرصۀ بین الملل، امروزه بیش از هر زمان دیگر [[نیازمند]] بازشناسی و بازنمایی آثار و ابعاد [[سیاسی]] [[حکومت جهانی]] آن [[حضرت]] به جهانیان هستیم و این، خود، مسئولیتی اساسی بر دوش [[دانشمندان]] [[علوم دینی]] است<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸</ref>. اگرچه به دست آوردن [[آمادگی]] در عرصۀ [[اعتقادی]]، عرصه‌های دیگر را نیز در برداشته و آنها را نیز به دست می‌دهد، اما به جهت [[زمینه‌سازی]] در این عرصه باید گفت: [[مشتاقان]] برپایی [[حکومت عدل جهانی]] می‌بایست زمینه‌های [[سیاسی]] این اتفاق بزرگ را نیز فراهم نمایند؛ که به نظر میرسد این [[زمینه‌سازی]] در دو محور تلاش‌های [[علمی]] و عملی صورت پذیرد: نخست آشناشدن علاقه‌مندان آن [[حضرت]] با روش‌های [[سیاسی]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} در برپایی [[حکومت جهانی]] و به بیان دیگر، [[روش سیاسی]] [[حضرت]] در [[عصر ظهور]] و دیگر، آشناکردن دیگران با این اندیشۀ بلند [[سیاسی]] که البته بیرون آوردن این اندیشۀ [[سیاسی]] از بین [[روایات]] در دست، کاری شدنی، اما سخت است که تا کنون آنگونه که [[شایسته]] است، صورت نپذیرفته است<ref>ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی حضرت مهدی{{ع}}، ص۸۴ - ۷۹.</ref>. [[منتظر]] [[دولت کریمه]] نمی‌تواند خود را از حضور [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] [[محروم]] نماید. در صورت [[غیبت]] او از صحنه‌های [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] جا برای اشخاص غیر [[معتقد]] باز می‌شود و کسانی [[مسند]] امور را به دست خواهند گرفت که موجب [[انحراف]] [[جامعه]] میشوند<ref>ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی ذخیره امامت، ص ۱۷ -۱۹.</ref>. | ||
* | *در همین زمینه باید دانست از آنجا که [[شرط ظهور]] [[دولت حق]]، [[آمادگی]] جمعی است، هر کس به اندازۀ [[توان]] خود برای [[اصلاح جامعه]] می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های [[اجتماعی]]، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند؛ چراکه [[منتظر]] [[مصلح جهانی]] در [[اندیشه]] و عمل، مسیر [[صلاح]] و [[راستی]] را طی میکند<ref>ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.</ref>. [[اعتقاد]] به [[ظهور]] [[مصلح کلّ]] و اینکه زمانی میرسد که تمام [[نابسامانی‌های اجتماعی]] برطرف خواهد شد و [[مساوات]] و [[عدالت]] در [[جامعه]] [[حاکم]] گشته، [[انسان‌های صالح]] و [[شایسته]] پست‌های کلیدی [[حکومت]] را به عهده خواهند گرفت و محلی برای افراد [[فرصت]] طلب و [[چاپلوس]] باقی نمی‌ماند و حیله‌ها و تزویرها کنار رفته، [[حقیقت]] در تمام صحنه [[زندگی]] [[جایگاه]] خود را باز خواهد یافت، [[انسان]] را وادار میکند که علاوه بر [[اصلاح]] خویش در جهت [[اصلاح]] دیگران نیز کوشش نماید، زیرا [[اصلاحات]] زیر بنایی [[اجتماعی]] که انتظارش را می‌کشند، یک عمل فردی نیست، بلکه کاری است که تمام انسان‌های [[متعهد]] و متقی باید در آن شرکت کنند و تلاش‌های آنان هماهنگ و یکپارچه باشد<ref>ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳.</ref>. | ||
*[[جامعۀ منتظر]] درصدد [[اصلاحات]] [[اجتماعی]] است، زیرا شخصی که جامعۀ ما در [[انتظار]] اوست، خود یک [[مصلح]] و اصلاح‌گر است. اگر [[جامعه]] به سمت [[اصلاحات]] حرکت نکند، بسترهای [[ظهور]] تحقق نمی‌یابد و هر مقدار جهت [[جامعه]] به سوی [[اصلاحات]] باشد، [[زمینه‌سازی]] بیشتری برای [[ظهور]] صورت می‌گیرد. این زمینه‌سازی‌ها و [[اصلاحات]] چند شاخص دارد: اول، [[شناخت]] ویژگی‌های [[جامعه آرمانی]] [[مهدوی]]؛ دوم، شناسایی نقاط [[ضعف]] [[اجتماعی]] که در آن [[زندگی]] می‌کنیم؛ سوم، [[برنامه‌ریزی]] برای دگرگونی و [[اصلاحات]] با توجه به ویژگی‌های [[جامعه مطلوب]] و آرمانی<ref>ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.</ref>. | |||
===آثار [[اقتصادی]]=== | |||
*از جملۀ [[وظایف منتظران]] حراست از [[فرهنگ دینی]] و [[اسلامی]] و [[مرزبانی]] اندیشۀ [[اسلامی]] و زنده نگه داشتن آن است. بدون تردید، [[تبلیغ]] این [[فرهنگ]] پویا بدون پشتوانۀ [[مالی]] و [[اقتصادی]] امکان‌پذیر نیست و به همین جهت [[منتظران]] باید با سعی و تلاش در عرصه‌های مختلف [[صنعت]]، [[کشاورزی]] و غیره این [[آرزو]] و خواست را تحقق بخشند<ref>ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی{{ع}} ذخیرۀ امامت، ص ۱۷ ـ ۱۹.</ref>. کسانی که در اندیشۀ [[زمینه‌سازی برای دوران ظهور]] هستند، می‌بایست در [[عصر غیبت]] نیز با تلاش فراوان، مواهب [[الهی]] را برای [[خدمت]] به [[بندگان خدا]] به استخدام در آورند<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref>. برخی از آثار [[اقتصادی]] [[انتظار]] عبارتند از: رشد [[توانمندی]] [[اقتصادی]]؛ صرف کردن [[مال]] در موارد [[مرضی]] [[امام]]{{ع}}<ref>ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref> و تعدیل عادلانۀ [[ثروت]] و برداشته شدن فواصل طبقاتی<ref>ر.ک. علی قائمی، نگاهی به مسألۀ انتظار، ص۸۱ ـ ۸۶.</ref>. | |||
===آثار [[نظامی]] و انتظامی=== | |||
*اجتماعات بشری که از [[اقوام]] و طایفه‌های مختلف تشکیل میشوند، ممکن است به لحاظ [[عقیده]] و از نظر [[مصالح]] مادی با یکدیگر توافق نداشته باشند. همین امر ممکن است موجب [[نزاع]] و درگیری بین [[مردم]] شود<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref>؛ بنابراین از مهم‌ترین [[وظایف]] [[دوران غیبت]] به عنوان [[زمینه‌سازی]]، [[آمادگی]] پیوسته و [[راستین]] از جهت [[توانمندی]] [[نظامی]] و جسمانی است<ref>ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref>. بدیهی است اینچنین وظیفه‌ای همگانی و متوجه همۀ افراد است و هر فردی باید به [[قدر]] سعۀ وجودی و قدرتش، چه از لحاظ تأمین هزینه تجهیزات و اسلحه و چه از لحاظ [[آزمایش]] و [[آموزش]] و به کار بستن تجهیزات، به ادای [[وظیفه]] بپردازد. این امر برای [[منتظران]] [[تکلیف]] مضاعفی ایجاد میکند؛ زیرا با توجه به اینکه یکی از اهداف مهم [[قیام امام مهدی]] {{ع}} رفع و دفع [[ظلم و ستم]] از [[جهان]] است، [[آمادگی]] دفاعی [[یاران امام]] امری لازم و ضروری است<ref>ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.</ref>. در این‌باره [[روایات]] فراوانی وجود دارد<ref>ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref> مانند اینکه [[امام باقر]]{{ع}} ذیل آیۀ شریفۀ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref> فرمودند: «بر انجام [[واجبات]] [[شکیبایی]] کنید و برابر [[دشمنان]]، یک دیگر را [[یاری]] نمایید و برای [[یاری]] پیشوای [[منتظَر]]، همواره [[آمادگی]] خود را حفظ کنید»<ref>{{متن حدیث|اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَرَ}}؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۱۹۹.</ref>.<ref>ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.</ref> برخی از آثار [[نظامی]] در حوزۀ [[اجتماعی]] عبارتند از: آماده کردن، جمع‌آوری و مجهز شدن به [[سلاح]] و مهمات و کسب مهارت و [[آمادگی]] و تلاش‌های [[نظامی]] و نیروی سلحشوری و [[آمادگی]] برای [[نبرد]] نهایی<ref>ر.ک. موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۴۱.</ref> و تقویت بنیۀ دفاعی توسط [[حکومت اسلامی]]<ref>ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.</ref>. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{یادآوری پانویس}} | {{یادآوری پانویس}} | ||
{{پانویس2}} | {{پانویس2}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۳۵
نویسنده: آقای واثق و تکمیل کننده: بهمنی
پاسخ اجمالی
تأثیرگذاری اجتماعی انتظار
- انتظار فرج و امید به آینده‌ای درخشان، در رفتار و گفتار انسان تغییر اساسی ایجاد میکند و همان گونه که در سازندگی یکایک انسان‌ها مؤثر است، در سازندگی جامعه نیز که از همان انسان‌ها تشکیل شده است، تأثیر خواهد گذاشت[۱]. البته آثار اجتماعی انتظار جدای از پیامدهای فردی آن نیست، زیرا اجتماع از افراد شکل می‌گیرد و هرچه آثار فردی بیشتر و کارآمدتر باشد، تأثیرش در جامعه و نهادهای اجتماعی جلوۀ فزون‌تری خواهد داشت[۲]. گفتار، رفتار و تقریرات امام، وظایف فردی و اجتماعی را تنظیم میکند، وظیفۀ یک شیعۀ منتظر در خودسازی خلاصه نمی‌شود، او باید بعد از تزکیه و تصفیه نفس در پی تطهیر و اصلاح جامعه باشد[۳].
آثار اجتماعی انتظار
- آثار اجتماعی انتظار همانند آثار انتظار به طور عام دارای مصادیق زیر است:
آثار فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی
- فکر، زیربنای اعمال و رفتار انسان است و باورهای اساسی حیات آدمی را در حصار خود حفظ میکند. رسالت انبیاء و اولیاء تربیت انسان و رها ساختن او از جهل و عرضه حقایق امور است در جریان انتظار انسان با قرار گرفتن تحت تربیت حضرت ولی عصر (ع) و طهارت فکری و عقلی رشد میکند[۴]. آنچه قیام و انقلاب جهانی امام زمان را از دیگر انقلاب‌ها متمایز و ممتاز میسازد، دگرگونی‌های اعتقادی و باور انسان‌هاست، که در پرتو تلاش‌های او و یارانش پدید خواهد آمد. مقصود از آمادگی در عرصه باورها، بیشتر آمادگی در عرصه فرهنگ دینی است[۵]. انتظار فرج یکی از عقاید انسان‌ساز و انقلاب‌آفرین و از مهم‌ترین منابع الهام و شوق‌دهی برای زمینه‌سازی جهت ایجاد تحوّل و تکامل و سوق دادن انسان‌ها به سوی حکومت عدل و ایمان است[۶].
- از آثار فکری که میتوان برای جامعه نام برد جهانی شدن تفکر انتظار در میان مردم است. افکار مردم جهان باید آنچنان رشد و تعالی یابد که ویژگی‌های قومی و جغرافیایی، تفاوت زبان‌ها، آداب و رسوم نتوانند مانع رسیدن بشر به حقیقت باشند[۷]. همچنین باید توجه داشت یکی دیگر از آثار انتظار را میتوان بصیرت و آگاهی عمومی برشمرد. همانگونه که انتظار موجب بصیرت فردی است، باعث بصیرت عمومی نیز خواهد بود؛ زیرا از جمله ویژگی‌های یاران امام مهدی (ع) و منتظران آن حضرت بالابردن سطح معرفت و شناخت از اجزای مختلف دین در حوزه‌های گوناگون اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... است. نکته‌ای که نباید از آن غفلت کرد این است، یاران حضرت به تدریج و در جامعۀ قبل از ظهور یعنی جامعۀ منتظر تربیت شده‌اند و خود از منتظران محسوب میشوند. پس جامعه منتظر از چنان ظرفیتی برخوردار است که توانسته چنین افرادی را پرورش دهد و تربیت کند؛ بنابراین جامعه منتظر، جامعه آگاه و بصیر خواهد بود[۸].
آثار روحی و روانی
- برای درک زمان ظهور حضرت مهدی (ع)، اساسی‌ترین ویژگی در بخش رفتار، ایجاد آمادگی روحی و روانی در خود است[۹]. آمادگی در حوزۀ محبت، پالایش روح و تصفیۀ باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیۀ معصومان(ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام خود است[۱۰]، لذا بیشترین آثاری که در زمینۀ انتظار در بخش رفتار وجود دارد ایجاد "آمادگی روحی و روانی" است[۱۱]. جامعه ای که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشود، هرگز نمی‌تواند پذیرای خوبی برای امام مهدی(ع) باشد؛ چرا که با کمترین فشاری که به افراد آن جامعه وارد شود، عرصه را خالی می‌کنند[۱۲].
- برخی از آثار اجتماعی روحی و روانی انتظار عبارتند از:
- امیدواری و خوش‌بینی معقول نسبت به آینده است[۱۳]، ایجاد و تقویت خوش‌بینی به آینده و امید به تحقق آرزوهای دینی و انسانی[۱۴]. بر این اساس جوامعی که به وعدۀ الهی امیدوار باشند به موفقیت دست خواهند یافت[۱۵].
- اثر بعدی حرکت است؛ ره‌آورد طبیعی انتظار حرکت است که با امید به آینده، به سمت مطلوب شکل می‌گیرد. ثمرۀ این حرکت، دعوت به امر به معروف و نهی از منکر، دعوت به سوی خدا، آماده‌سازی زمینۀ ظهور و برپایی دولت جهانی و ایجاد آمادگی‌های بینشی، ایمانی و تشکیلاتی و ایجاد توانایی برای یاری امام و زمینه‌سازی ظهور است[۱۶]. انسان منتظر پیوندی ناگسستنی با هدف‌ها و آرمان‌های امام منتظر دارد و در آن راستا گام برمی‌دارد و همۀ جهت گیری‌ها و گرایش‌ها و گزینش‌هایش در آن چارچوب قرار می‌گیرد[۱۷].
- مقاومت: ظلم‌ستیزی و بیداری سیاسی و اجتماعی در برابر حکومت‌های جور و ستم و مدعیان غاصب منصب ولایت[۱۸]. نتیجۀ امیدها و حرکت‌ها، مقاومت در برابر جریان باطلی است که در مقابل انتظار، صف‌آرایی کرده است[۱۹]. مقاومت و برخورد فکری و رفتاری با حرکت‌های اجتماعی منحط و تخریب‌گر و یا نهضت‌های مخالف و حفظ امت اسلام از مبتلا شدن به انحراف‌های فکری ورفتاری درسطح اجتماع ضروری است[۲۰]. امیرالمؤمنین (ع) در توصیف یاران امام مهدی (ع) میفرماید: «اصحاب مهدی (ع) مانند شیرهایی‌اند که از جنگل بیرون آمده‌اند. قلب‌های آنان تکه‌های آهن است. اگر بخواهند کوهی را از جا درآورند از جا در خواهند آورد. روش و لباس یکسانی دارند، مثل اینکه همه از یک پدرند»[۲۱].[۲۲] از آنجا که شرط ظهور دولت حق، آمادگی جمعی است، هرکس به اندازه توان خود برای اصلاح جامعه می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های اجتماعی، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند[۲۳].
- احساس مسؤولیت در برابر مظلومین و محرومین: حاکمیت روح ایثار و از خودگذشتگی و فداکاری و هدایت‌گری و هدایت‌طلبی[۲۴]. بیشترین اثرگذاری انتظار در بُعد تعهدها و مسئولیت‌های اجتماعی و احساس دیگر خواهی و احسان دوستی عینیت می‌یابد. همچنان که امام موعود یاور مظلومان و حامی مستضعفان است منتظران او نیز به یاری مظلومان و برطرف ساختن مشکلات مردم می‌شتابند[۲۵].
- تقویت فرهنگی و معنوی جبهه حق: بلوغ خردورزی و تکامل فکری بشر و آزادی عقل و اندیشه از بند اسارت‌های طبیعت و تعصب و غرایز و مقررات خودساخته و خرافه[۲۶]. مقدمه ظهور حضرت افزایش کمی یاران حضرت نیست بلکه آنچه اولویت بیشتری دارد، برترین انسان‌هایی که تشنه حقیقت و عدالت هستند و هر یک می‌توانند انقلابی در جان‌ها ایجاد کنند[۲۷].
- استقامت: صبر و استقامت در برابر فتنه‌ها و مصائب طاقت‌فرسائی که بر سر راه منتظران است[۲۸].
- وحدت: در میان جامعه‌ای که بزرگترین آرمانش، ظهور امام عصر(ع) است، نوعی هم‌دلی، هم‌نوایی و هم‌اندیشی پدید میآید[۲۹]. روابط بر اساس تفاهم، همکاری و همیاری و خیرخواهی است[۳۰].
- ایجاد حساسیت در برابر وضعیت اجتماعی: از دیگر آثار و کارکردهای انتظار، اعتراض است. انسان منتظر، معترض به وضع موجود است و می‌‌خواهد وضعیت موجود را به وضعیت ایده‌آل و آرمانی تبدیل نماید. انسان منتظر به وضع موجود نه می‌‌گوید و از وضع فردی و اجتماعی خود خشنود نیست؛ حتی اگر این وضع موجود پذیرفتنی و بر حق باشد باز می‌‌خواهد این وضع را به شرایط مطلوب‌تر متحول نماید[۳۱].
- ایجاد مسئولیت و تعهد اجتماعی: یکی از آثار مهم اجتماعی انتظار، ایجاد تعهد و مسئولیت در افراد است. منتظرانِ راستین وظیفه دارند علاوه بر اصلاح خویش، در اصلاح دیگران بکوشند؛ زیرا برنامه عظیم و سنگینی که انتظارش را می‌کشند، برنامه‌ای فردی نیست، بلکه برنامه‌ای است که تمام عناصر تحول باید در آن شرکت جوید. باید کار به صورت دسته‌جمعی و همگانی باشد. کوشش‌ها و تلاش‌ها باید هماهنگ گردد و عمق و وسعت این هماهنگی باید به عظمت همان برنامه انقلاب جهانی باشد که انتظار آن را دارند[۳۲].
آثار اخلاقی و رفتاری
- یکی دیگر از آثار انتظار، فراگیری و گسترش معنویت و اخلاق در جامعه است. گسترش باورمندی به ظهور و فراگیری ایدۀ انتظار موجب می‌گردد باورمندان به این اعتقاد در صدد خودسازی و تهذیب نفس برآیند. منتظران از این راه به ایجاد و فراهم آمدن زمینه‌های گسترش معنویت و تقویت آن در جامعه کمک خواهند کرد[۳۳]. شخص منتظر خود را در منظر مولای خویش میداند و به درجه‌ای میرسد که امام زمان را شاهد و ناظر اعمالش میبیند. این احساس حضور که در سایه انتظار امام زمان(ع) به دست میآید، به کنترل اجتماعی در جامعه می‌‌انجامد و جامعه و افراد را از انحرافات بازمی‌‌دارد[۳۴]. جامعۀ منتظر، جامعه‌ای اسلامی است و بزرگترین وجه تمایز جامعۀ اسلامی از دیگر جامعه‌ها، اخلاق نورانی اسلام است. انسان منتظر دارای اخلاقی اسلامی است و جامعۀ منتظر مظهر اخلاق اسلامی است[۳۵]. جامعۀ منتظر، برای هماهنگی با امام زمان (ع) در اهتمام به رعایت محاسن اخلاق، همۀ تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد. در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: «هر کس دوست دارد از یاران حضرت قائم (ع) باشد، باید منتظر باشد و در حال انتظار به پرهیزگاری و اخلاق نیکو رفتار نماید»[۳۶].[۳۷] انسان با توجه به نیروی تفکر و توانایی نگه‌داری و انتقال تجربه‌ها همواره میتواند در مسیر رشد فکری و تعالی معنوی و اخلاقی گام بردارد و گاه این طی طریق، جهشی و باشتاب باشد. با این حال، به دلیل ظرفیت‌های بسیار فراوان انسانی میتوان توقع داشت روزگاری بیابد که با توجه به فراهم بودن زمینه، با امدادهای الهی و وجود رهبری الهی، این تعالی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد. در انتظار این وضعیت به سر بردن، خود عاملی است برای تلاش مضاعف در جهت رسیدن به آن. ارتقای عقلانیت، حکمت و معرفت، بسط و کمال علم، توسعه دیانت، معنویت و اخلاق از جمله شاخص‌های جامعۀ موعود است[۳۸].[۳۹]
- باید توجه داشت ایجاد شور و نشاط اجتماعی و انگیزۀ طهارت خواهی و برخورداری از اوصاف حمیده در تمام سطوح حیات اجتماعی[۴۰] و حاکمیت روابط انسانی بر جامعه از اوصاف اخلاقی جامعۀ منتظر است[۴۱]. کنترل اجتماعی به معنای دوری از انحرافات و ناهنجاری‌ها و گرایش به ارزش‌ها و هنجارهای دینی است[۴۲]. چنانچه خود امام زمان(ع) منتظران را به اعمال پسندیده و دوری از بدی‌ها فراخوانده، میفرماید: «هریک از شما باید آنچه را که موجب دوستی ما می‌شود، پیشه خود سازید و از هر آنچه موجب خشم و ناخشنودی ما می‌گردد، دوری گزینید؛ زیرا فرمان ما به یک‌باره و ناگهانی فرا میرسد و در آن زمان توبه و بازگشت برای کسی نفع و سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد». [۴۳] از جهات تربیتی و اخلاقی، فرد سالم، زمینه‌ساز جامعه سالم و جامعه سالم، عامل تداوم و بقای فرد سالم است و نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی فرد و جامعه، وجود دارد[۴۴]. یک برنامه منسجم در زمینه گسترش فرهنگ انتظار، انسان را در برابر اواج سهمگین فساد و آلودگی مقاوم و از حل شدن در آلودگی محیط جلوگیری میکند[۴۵].
آثار سیاسی
- انسان‌ها خواستار حکومتی صالح، دور از منکر و ریا فریبند و حاکمی را می‌طلبند که بتواند ارزش‌های انسانی را در جهان حاکم سازد، ظلم، اختناق، استکبار و استبعاد را نفی کند. انسان‌ها خواستار سیاستی الهی و حکومتی واحد هستند که مرز جغرافیایی نشناسد، رهبر و راهنمایشان قانون واحدی باشد، ضعیف و قوی، سیاه و سفید، در آن یکی باشد و سخن از رجزخوانی‌ها و حمله‌های نظامی ابرقدرت‌ها به میان نیاید[۴۶]. بدون شک با توجه به جهانی بودن حکومت حضرت مهدی (ع)، نیازمند بازشناسی و بازنمایی آثار و ابعاد سیاسی حکومت جهانی آن حضرت به جهانیان هستیم و مشتاقان برپایی حکومت عدل جهانی باید در دو محور زمینه‌های سیاسی این اتفاق بزرگ را فراهم نمایند: آشنا شدن با روش‌های سیاسی حضرت مهدی (ع) و آشنا کردن دیگران با این اندیشۀ بلند سیاسی[۴۷].
- در همین زمینه باید دانست اعتقاد به ظهور مصلح کلّ انسان را وادار میکند علاوه بر اصلاح خویش در جهت اصلاح دیگران نیز کوشش نماید، زیرا اصلاحاتِ زیربناییِ اجتماعی، نیازمند تلاش همگانی و یکپارچه است[۴۸]. با حرکت جامعه به سمت اصلاحات، بسترهای ظهور محقق میشوند، زیرا جامعه در انتظار اصلاح‌گر است. این اصلاحات چند شاخص دارد: شناخت ویژگی‌های جامعۀ آرمانی، شناخت نقاط ضعف موجود و برنامه‌ریزی برای دستیابی به جامعۀ مطلوب[۴۹].
آثار اقتصادی
- از جملۀ وظایف منتظران و جامعۀ منتظر حراست از فرهنگ دینی و اسلامی و مرزبانی اندیشۀ اسلامی و زنده نگه داشتن آن است. بدون تردید، تبلیغ این فرهنگ پویا بدون پشتوانۀ مالی و اقتصادی امکان‌پذیر نیست و به همین جهت منتظران باید با سعی و تلاش در عرصه‌های مختلف صنعت، کشاورزی و غیره این آرزو و خواست را تحقق بخشند[۵۰]. کسانی که در اندیشۀ زمینه‌سازی برای دوران ظهور هستند، می‌بایست در عصر غیبت نیز با تلاش فراوان، مواهب الهی را برای خدمت به بندگان خدا به استخدام در آورند[۵۱].
آثار نظامی و انتظامی
- اجتماعات بشری که از اقوام و طایفه‌های مختلف تشکیل میشوند، ممکن است به لحاظ عقیده و از نظر مصالح مادی با یکدیگر توافق نداشته باشند. همین امر ممکن است موجب نزاع و درگیری بین مردم شود[۵۲]؛ بنابراین از مهم‌ترین وظایف دوران غیبت به عنوان زمینه‌سازی، آمادگی پیوسته و راستین از جهت توانمندی نظامی و جسمانی است. در این‌باره روایات فراوانی وجود دارد[۵۳] مانند اینکه امام باقر(ع) ذیل آیۀ شریفۀ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[۵۴] فرمودند: «بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یک دیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظَر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید»[۵۵].[۵۶] برخی از آثار نظامی در حوزۀ اجتماعی عبارتند از: آماده کردن، جمع‌آوری و مجهز شدن به سلاح و مهمات و کسب مهارت و آمادگی و تلاش‌های نظامی و نیروی سلحشوری و آمادگی برای نبرد نهایی[۵۷] و تقویت بنیۀ دفاعی توسط حکومت اسلامی[۵۸].
پاسخ تفصیلی
تأثیرگذاری اجتماعی انتظار
- جامعه از انسان‌های مختلف با افکار، اهداف، آرزوها، رفتار و گفتار گوناگون و با سطوح مختلف مادی و معنوی تشکیل می‌شود. هر یک از افراد اجتماع از یکسو بر جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، به میزان شخصیت وجودی خود تأثیر می‌گذارند و از سوی دیگر، از جامعه تأثیر می‌پذیرند. این تأثیرپذیری تا حدود زیادی متقابل بوده، انکارناپذیر است. بنابراین، تغییر افکار، اهداف، رفتار و گفتار تک تک انسان‌ها در حد خود به منزلۀ تغییر مکانیسم و ساختار جامعه محسوب می‌شود. انتظار فرج و امید به آینده ای درخشان، تغییر اساسی در رفتار و گفتار انسان ایجاد میکند؛ پس همانگونه که انتظار فرج در سازندگی یکایک انسان‌ها مؤثر است، در سازندگی جامعه نیز که از همان انسان‌ها تشکیل شده است، تأثیر خواهد گذاشت[۵۹].
- انتظار نه تنها در زندگی فردی منتظر، مؤثر است که در حوزۀ رابطۀ فرد با جامعه نیز مطرح و برنامه دارد و او را به تأثیرگذاری مثبت در جامعه وا می‌دارد. از آنجا که شرط ظهور دولت حق، آمادگی جمعی است، هر کس به اندازۀ توان خود برای اصلاح جامعه می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های اجتماعی، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند؛ چراکه منتظر مصلح جهانی در اندیشه و عمل، مسیر صلاح و راستی را طی میکند[۶۰].
- آثار اجتماعی انتظار جدای از پی‌آمدهای فردی آن نیست، زیرا اجتماع از افراد شکل می‌گیرد و هرچه آثار فردی بیشتر و کارآمدتر باشد، تأثیرش در جامعه و نهادهای اجتماعی جلوۀ فزون‌تری خواهد داشت. شاید بتوان گفت پیامد اجتماعی انتظار، در گرو تحقق پیامد فردی آن است[۶۱]. گفتار، رفتار و تقریرات امام برای او حجت است و این سه، وظایف فردی و اجتماعی او را تنظیم میکند. وظیفۀ یک شیعۀ منتظر در خودسازی خلاصه نمی‌شود. این آغاز کار است؛ زیرا او باید بعد از تزکیه و تصفیۀ نفس در پی تطهیر و اصلاح جامعه باشد[۶۲].
آثار اجتماعی انتظار
- آثار اجتماعی انتظار همانند آثار انتظار به طور عام دارای مصادیق زیر است:
آثار فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی
- فکر زیربنای اعمال و رفتار انسان است و باورهای اساسی حیات آدمی را در حصار خود حفظ میکند. درواقع تربیت انسان‌ها و رها ساختن آنان از جهل و نادانی و عرضۀ حقایق اسلام به روان حق‌جوی آدمیان، از برترین رسالت‌های انبیاء و أولیاء بوده است. فردی که معتقد به امام زمان (ع) است، در واقع در جریان انتظار، تحت تربیت ولی عصر (ع) است و این امر در طهارت فکری و عقلی او رشد چشمگیری دارد[۶۳]. بی‌گمان حضرت مهدی (ع) به پا می‌خیزد تا بیش از آنکه چگونگی زندگی مادی مردم را بر پایۀ عدالت سامان دهد، باورهای آنان را رشد داده، کمال بخشد. اگرچه قسط و عدل اقتصادی در جای خود بسیار بایسته و نقش‌آفرین است، اما آنچه قیام و انقلاب جهانی آن حضرت را از دیگر انقلاب‌ها متمایز و ممتاز میسازد، دگرگونی‌های اعتقادی و باور انسان‌هاست که در پرتو تلاش‌های او و همۀ یارانش پدید خواهد آمد. دگرگونی‌هایی که سبب می‌شود تا نگاه مردم در فصل پایانی زندگی به طور فراگیر و گسترده به اهداف آفرینش انسان دوخته شده، راه‌های کمال و نیک‌بختی را یکی پس از دیگری سپری کنند و این شکل نخواهد گرفت مگر به دگرگونی اساسی در فرهنگ جامعۀ انسانی؛ که آن نیز شکل نخواهد گرفت مگر با فراهم‌شدن زمینه‌های بایسته. البته مقصود از آمادگی در عرصه باورها، بیشتر آمادگی در عرصۀ فرهنگ دینی است[۶۴].
- از آثار فکری که میتوان برای جامعه نام برد جهانی شدن تفکر انتظار در میان مردم است. افکار مردم جهان باید آنچنان رشد و تعالی یابد که ویژگی‌های قومی و جغرافیایی، تفاوت زبان‌ها، آداب و رسوم نتوانند مانع رسیدن بشر به حقیقت باشند[۶۵]. همچنین باید توجه داشت یکی دیگر از آثار انتظار را میتوان بصیرت و آگاهی عمومی برشمرد. همانگونه که انتظار موجب بصیرت فردی است، باعث بصیرت عمومی نیز خواهد بود؛ زیرا از جمله ویژگی‌های یاران امام مهدی (ع) و منتظران آن حضرت بالابردن سطح معرفت و شناخت از اجزای مختلف دین در حوزه‌های گوناگون اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... است. نکته‌ای که نباید از آن غفلت کرد این است که این یاران به تدریج و در جامعه قبل از ظهور یعنی جامعۀ منتظر تربیت شده‌اند و خود از منتظران محسوب میشوند. پس جامعۀ منتظر از چنان ظرفیتی برخوردار است که توانسته چنین افرادی را پرورش دهد و تربیت کند؛ بنابراین جامعه منتظر، جامعه آگاه و بصیر خواهد بود[۶۶].
آثار روحی و روانی
- برای درک زمان ظهور حضرت مهدی (ع)، اساسی‌ترین ویژگی در بخش رفتار، ایجاد آمادگی روحی و روانی در خود است[۶۷].
- آمادگی در حوزۀ محبت، پالایش روح و تصفیۀ باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیۀ معصومان(ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام خود است[۶۸]، لذا بیشترین آثاری که در زمینۀ انتظار وجود دارد در بخش رفتار ایجاد "آمادگی روحی و روانی" است[۶۹]. کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای امام مهدی(ع) باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری که به آنها وارد شود، عرصه را خالی می‌کنند[۷۰].
- برخی از آثار اجتماعی روحی و روانی انتظار عبارتند از:
- امیدواری و خوش‌بینی معقول نسبت به آینده: ایجاد و تقویت خوش‌بینی به آینده و امید به تحقق آرزوهای دینی و انسانی و برآورده شدن آنها و سعادت‌مند شدن انسان بعد از سال‌ها فساد و تباهی و پیروزی نهایی صلاح و تقوا و عدالت و دوستی و محبت و... [۷۱]. بر این اساس جوامعی که به وعدۀ الهی امیدوار باشند به موفقیت دست خواهند یافت[۷۲]. در جامعۀ منتظر، همۀ افراد آن امیدوارند و از هرگونه عوامل ناامیدی به دور. جوامعی که به وعدۀالهی امیدوار باشند ـ با توجه به پایان‌ناپذیری امید الهی ـ ناکام نمی‌گردند و به موفقیت و کام‌یابی دست خواهند یافت[۷۳]. انسانی که از بینش الهی برخوردار بوده و معتقد است زمانی فرا میرسد که حق و عدالت به پیروزی نهایی خواهد رسید، هیچ‌‌گاه با خود نمی‌اندیشد کار از کار گذشته و دیگر امیدی به اصلاح نیست و تلاش و کوشش برای اصلاح جامعه بیهوده است، زیر این ناامیدی و یأس با روحیۀ انسانی که واقعاً منتظر ظهور حضرت بقیة الله (ع) است، به هیچ وجه تناسب ندارد[۷۴].
- حرکت: حرکت، ره‌آورد طبیعی انتظار است و با امید به آینده، حرکت به سمت مطلوب شکل می‌گیرد، زیرا امید چنان نیرویی به کالبد اجتماع می‌بخشد که نمی‌تواند در جا بایستد، مگر آنکه گرفتار آفت انتظار منفی شود. ثمرۀ این حرکت، میتواند دعوت مردم به امر به معروف و نهی از منکر، دعوت به سوی خدا، آماده‌سازی زمینۀ ظهور امام عصر (ع) و برپایی دولت جهانی او و ایجاد آمادگی‌های بینشی، ایمانی و تشکیلاتی و ایجاد توانایی در نسل مؤمنانی باشد که برای یاری امام و برای زمینه‌سازی ظهورش قیام می‌کنند[۷۵]. انتظار در ابعاد گوناگون حیات انسانی آثار ژرف میگذارد، و بیشترین اثرگذاری آن در بعد تعهدها و مسئولیت‌های اجتماعی و احساس دیگر خواهی و احسان دوستی عینیت می‌یابد؛ زیرا که در مفهوم انتظار، انسان‌گرایی نهفته است. انسان منتظر پیوندی ناگسستنی با هدف‌ها و آرمان‌های امام منتظر و موعود خود دارد و در آن راستا گام بر می‌دارد و همسان و همسوی آن اهداف و آرمان‌ها حرکت میکند و تمام جهت گیری‌ها و گرایش‌ها و گزینش‌هایش در آن چارچوب قرار می‌گیرد[۷۶].
- مقاومت: مقاومت و برخورد فکری و رفتاری با حرکت‌های اجتماعی منحط و تخریب‌گر و یا نهضت‌های مخالف و حفظ امت اسلام از مبتلا شدن به انحراف‌های فکری و رفتاری در سطح اجتماع، همچنین ظلم‌ستیزی و بیداری سیاسی و اجتماعی در برابر حکومت‌های جور و ستم و مدعیان غاصب منصب ولایت، از کارکردهای اجتماعی انتظار است[۷۷]. اگر امید بود و حرکت به دنبالش تحقق یافت و اگر افراد جامعه بصیرت روشنی دربارۀ منتظر خود داشته و مهدی‌باور باشند و حضورش را لمس کنند و در تکاپوی حضرت باشند، دیگر جایی برای عقب‌نشینی نیست، بلکه نیروی لازم برای مقاومت در برابر جبهه باطل فراهم خواهد شد[۷۸]. امیرالمؤمنین (ع) در توصیف یاران امام مهدی (ع) میفرماید: «اصحاب مهدی (ع) مانند شیرهایی‌اند که از جنگل بیرون آمده‌اند. قلب‌های آنان تکه‌های آهن است. اگر بخواهند کوهی را از جا درآورند از جا در خواهند آورد. روش و لباس یکسانی دارند، مثل اینکه همه از یک پدرند»[۷۹].[۸۰] از آنجا که شرط ظهور دولت حق، آمادگی جمعی است، هر کس به اندازۀ توان خود برای اصلاح جامعه می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های اجتماعی، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند؛ چراکه منتظر مصلح جهانی در اندیشه و عمل، مسیر صلاح و راستی را طی میکند[۸۱]. مسلمان معتقد به اصل انتظار در برابر بی‌عدالتی‌ها ایستادگی میکند و هرگز تسلیم زورگویی‌های مستکبران نمی‌شود و همواره تلاش می‌‌نماید تا از طریق برطرف ساختن تمام نارسایی‌ها زمینه برای تشکیل حکومت عدل جهانی فراهم شود[۸۲].
- احساس مسؤولیت در برابر مظلومین و محرومین: از کارکردهای اجتماعی انتظار حاکمیت روح ایثار و از خودگذشتگی و فداکاری و هدایت‌گری و هدایت‌طلبی است[۸۳]. انتظار در ابعاد گوناگون حیات انسانی آثار ژرف میگذارد، و بیشترین اثرگذاری آن در بعد تعهدها و مسئولیت‌های اجتماعی و احساس دیگر خواهی عینیت می‌یابد. انسان منتظر پیوندی ناگسستنی با هدف‌ها و آرمان‌های امام منتظر و موعود خود دارد و در آن راستا گام بر می‌دارد. امام موعود، یار و یاور واقعی مظلومان است، پس جامعۀ منتظر و انسان‌های دارای خصلت انتظار باید به یاری انسان‌های مظلوم و محروم بشتابند و دل آزردگان را مرهم نهند و دشواری‌ها و مشکلات مردم را تا حد توان، طبق خواسته و رضای امامشان برطرف سازند[۸۴].
- تقویت فرهنگی و معنوی جبهه حق: تقویت جایگاه دین و استمرار عملی خط امامت در شریان‌های حیات اجتماعی و سیاسی و فکری و فرهنگی جامعه و برنامه‌ریزی فرهنگی و دینی جهت تقویت روحیۀ مهدی‌باوری و ایجاد دلبستگی عاطفی و ارتباط فکری با آن حضرت[۸۵]. در تلاش‌های اجتماعی آنچه مهم است، تقویت فرهنگی و معنوی جبهۀ حق است که این اقدام کیفی است، نه کمّی؛ یعنی آنچه مقدّمۀ ظهور است این نیست که به لحاظ شناسنامه‌ای تعداد مسلمانان یا شیعیان افزایش یابد؛ بلکه آنچه اولویت بیشتری دارد، این است که انسان‌ها تشنۀ حقیقت و عدالت شوند[۸۶].
- استقامت و شکیب‌ورزی: مشکلات گوناگونی که از جوانب مختلف برای انسان پیش میآید و فتنه‌ها و مصائب طاقت‌فرسایی که بر سر راه، باورمندانی چشم انتظار وارد میآید، احساس تنهایی، آنان را چنان می‌‌شکند که برای ناامید نشدن، استقامتی کوه‌سان می‌‌طلبد. از این روست که رسول خدا(ص) میفرماید: «خوشا به حال صبرکنندگان در دوران غیبت مهدی، خوشا به حال پا برجایان در مقام محبت او»[۸۷]؛ امتحانات الهی یکی پس از دیگری برای مؤمنین پیش میآید و میزان صبر و استقامت آنان را به بوتۀ امتحان میگذارد. امام صادق(ع) میفرماید: «امر فرج برای شما نمی‌رسد مگر پس از نابودی، نه به خدا سوگند، نمی‌رسد مگر پس از آنکه خوب و بد از هم جدا شوند، نه به خدا نمی‌رسد مگر پس از آنکه در اثر آزمایش‌های گوناگون خالص و پاک شوید»[۸۸]. اساساً انتظار با آن همه فضایل و برکتی که دارد جز با صبر و شکیبایی حاصل نمی‌شود[۸۹].
- وحدت: از بُعد اجتماعی، وحدت قابل تأمل است. وجود هدف مشترک در یک ملت یا جامعه، موجب نوعی پیوند، دلبستگی و وحدت میان معتقدان به آن هدف می‌شود. در میان جامعه‌ای که بزرگترین آرمانش، ظهور امام عصر(ع) است، نوعی هم‌دلی، هم‌نوایی و هم‌اندیشی پدید میآید. چنین هدفی که با مسئلۀ امامت و رهبری حضرت ولی عصر(ع) در عصر ظهور ایشان، ارتباط می‌یابد، از لحاظ مراتب ارزشی، در اوج اهداف و آرمان‌های یک جامعه قرار می‌گیرد؛ زیرا هیچ موضوع دیگری مانند این امر، به حیات و بقای جامعه، بستگی پیدا نمی‌کند[۹۰].
- ایجاد حساسیت در برابر وضعیت اجتماعی: از دیگر آثار و کارکردهای انتظار، اعتراض است. انسان منتظر، معترض به وضع موجود است و می‌‌خواهد وضعیت موجود را به وضعیت ایده‌آل و آرمانی تبدیل نماید. انسان منتظر به وضع موجود نه می‌‌گوید و از وضع فردی و اجتماعی خود خشنود نیست؛ حتی اگر این وضع موجود پذیرفتنی و بر حق باشد باز می‌‌خواهد این وضع را به شرایط مطلوب‌تر متحول نماید[۹۱].
- ایجاد مسئولیت و تعهد اجتماعی: یکی از آثار مهم اجتماعی انتظار، ایجاد تعهد و مسئولیت در افراد است. منتظرانِ راستین وظیفه دارند علاوه بر اصلاح خویش، در اصلاح دیگران بکوشند؛ زیرا برنامه عظیم و سنگینی که انتظارش را می‌کشند، برنامه‌ای فردی نیست، بلکه برنامه‌ای است که تمام عناصر تحول باید در آن شرکت جوید. باید کار به صورت دسته‌جمعی و همگانی باشد. کوشش‌ها و تلاش‌ها باید هماهنگ گردد و عمق و وسعت این هماهنگی باید به عظمت همان برنامه انقلاب جهانی باشد که انتظار آن را دارند[۹۲].
آثار اخلاقی و رفتاری
- یکی دیگر از آثار انتظار، فراگیری و گسترش معنویت و اخلاق در جامعه است. گسترش باورمندی به ظهور و فراگیری ایدۀ انتظار موجب می‌گردد باورمندان به این اعتقاد در صدد خودسازی و تهذیب نفس برآیند. منتظران از این راه به ایجاد و فراهم آمدن زمینه‌های گسترش معنویت و تقویت آن در جامعه کمک خواهند کرد[۹۳]. جامعۀ منتظر، جامعه‌ای اسلامی است و بزرگترین وجه تمایز جامعۀ اسلامی، از دیگر جامعه‌ها، اخلاق نورانی اسلام است. انسان منتظر دارای اخلاقی اسلامی است و جامعۀ منتظر مظهر اخلاق اسلامی است. شیعه باید با انسانیت و اخلاق محمدی و صفات علوی و فضائل جعفری، همواره، مایۀ زینت و آبروی ائمۀ طاهرین باشد، نه مایه ننگ آنان و رعایت این امر، در دوران غیبت امام به احترام امام واجب‌تر است[۹۴]. جامعۀ منتظر، برای هماهنگی با امام زمان (ع) در اهتمام به رعایت محاسن اخلاق، همۀ تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد. در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: «هر کس دوست دارد از یاران حضرت قائم (ع) باشد، باید منتظر باشد و در حال انتظار به پرهیزگاری و اخلاق نیکو رفتار نماید»[۹۵].[۹۶]
- انسان با توجه به نیروی تفکر و توانایی نگه‌داری و انتقال تجربه‌ها همواره میتواند در مسیر رشد فکری و تعالی معنوی و اخلاقی گام بردارد و گاه این طی طریق، جهشی و باشتاب باشد. با این حال، به دلیل ظرفیت‌های بسیار فراوان انسانی میتوان توقع داشت روزگاری بیابد که با توجه به فراهم بودن زمینه، با امدادهای الهی و وجود رهبری الهی، این تعالی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد، به طوری که نه تنها معادل رشد تمام دوره‌های تاریخ بشر باشد، بلکه آنگونه که در احادیث آمده[۹۷]، تعالی معنوی و عقلی بشر در آن روزگار، چندین برابر کل رشد بشر در دوران حیات خود شود. شاید ضرورت عینیت یافتن این تعالی همان تجلّی اسماء و صفات الهی باشد. همانگونه که هستی، جلوه‌ای از تجلیات اوست، این جلوه ـ در مورد انسان ـ قبل از مرحله قیامت کبرا میتواند در حد استعداد ممکنات ظهور و بروز تامّی بیابد. در انتظار این وضعیت به سر بردن، خود عاملی است برای تلاش مضاعف در جهت رسیدن به آن. ارتقای عقلانیت، حکمت و معرفت، بسط و کمال علم، توسعه دیانت، معنویت و اخلاق از جمله شاخص‌های جامعۀ موعود است[۹۸].[۹۹]
- باید توجه داشت ایجاد شور و نشاط اجتماعی و انگیزۀ طهارت‌خواهی و برخورداری از اوصاف حمیده در تمام سطوح حیات اجتماعی، بلوغ خردورزی و تکامل فکری بشر و آزادی عقل و اندیشه از بند اسارت‌های طبیعت و تعصب و غرایز و مقررات خودساخته و خرافه از اوصاف اخلاقی جامعۀ منتظر است[۱۰۰].
- از کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی (ع) در عصر غیبت، آراستگی جامعه به هنجارها و خوبی‌ها و پیراستن از ناهنجاری‌ها و بدی‌هاست. کنترل اجتماعی، یعنی دوری از انحرافات و ناهنجاری‌ها و گرایش به ارزش‌ها و هنجارهای دینی؛ چنانچه امام صادق(ع) می‌فرمایند: «هرکس دوست دارد از یاران امام قائم باشد باید منتظر باشد و در حال انتظار و بر اساس ورع و محاسن اخلاق عمل کند»[۱۰۱]. بنابراین از آثار و کارکردهای اجتماعی انتظار حقیقی امام زمان(ع)، کنترل اجتماعی و دوری از انحرافات و ناهنجاری‌ها بوده، منتظر واقعی، هرگز خود را به گناه، بدی‌ها و زشتی‌ها آلوده نمی‌کند[۱۰۲].
- یکی از آثار مهم انتظار این است که فرد را از تسلیم شدن در برابر آلودگی‌ها و در فساد محیط و خودباختگی در مقابل انواع عوامل منحرف کننده داخلی و خارجی باز می‌‌داد. طبق روایات زیادی در دورۀ غیبت امام زمان بر عوامل انحراف و موانع پای‌بندی به ارزش‌های الهی آنچنان افزایش پیدا میکند که بیشتر مردم به سبب ضعف ایمان و زرق و برق بیشتر امور مادی و وسوسۀ شیطان و هواهای نفسانی به فساد و تباهی کشیده میشوند، در چنین شرایطی یکی از عوامل مهمی که میتواند انسان را به خویشتن‌داری دعوت کند امید به اصلاح نهایی است که اصل انتظار به آن دلالت دارد. بنابراین انتظار ظهور امام زمان از نظر روانی، انسان را در مقابل امواج سهمگین فساد و آلودگی مقاوم میسازد و از حل شدن وی در آلودگی محیط جلوگیری میکند. در صورتی‌که وجود یک برنامه منسجم در زمینه احیا و گسترش فرهنگ انتظار میتوان با شبیخون فرهنگی دشمنان که مخصوصا روح و اندیشه قشر جوان را هدف قرار داده است مقابله کرد[۱۰۳].
آثار سیاسی
- انسان‌ها خواستار حکومتی صالح، دور از منکر و ریا فریبند، حاکمی را می‌طلبند که در طریق خدمت به مردم و از خود مردم باشد. بتواند ارزش‌های انسانی را در جهان حاکم سازد، ظلم و اختناق را نفی کند، به طرد استکبار و استبعاد بپردازد. انسان‌ها خواستار نظامی هستند که در آن ضعیف و قوی به یک چشم دیده شوند، روابط ملی براساس انسانیت، تقوا، صلح و عدالت و روابط خارجی براساس حسن هم‌جواری، رعایت به حقوق انسان‌ها باشد. استعمارها و استثمارها از جامعه ریشه‌کن شوند، ابرقدرت‌ها مطامع خویش را در کشورهای ضعیف جستجو نکنند. انسان‌ها خواستار سیاستی الهی و حکومتی واحد هستند، سیاستی که حد و مرز جغرافیایی نشناسد و حکومتی که مخصوص تیپ و نژادی خاص نباشد[۱۰۴].
- بدون شک با توجه به جهانی بودن حکومت حضرت مهدی (ع)، و زمینه‌های فراهم شده در عرصۀ بین الملل، امروزه بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازشناسی و بازنمایی آثار و ابعاد سیاسی حکومت جهانی آن حضرت به جهانیان هستیم و این، خود، مسئولیتی اساسی بر دوش دانشمندان علوم دینی است[۱۰۵]. اگرچه به دست آوردن آمادگی در عرصۀ اعتقادی، عرصه‌های دیگر را نیز در برداشته و آنها را نیز به دست می‌دهد، اما به جهت زمینه‌سازی در این عرصه باید گفت: مشتاقان برپایی حکومت عدل جهانی می‌بایست زمینه‌های سیاسی این اتفاق بزرگ را نیز فراهم نمایند؛ که به نظر میرسد این زمینه‌سازی در دو محور تلاش‌های علمی و عملی صورت پذیرد: نخست آشناشدن علاقه‌مندان آن حضرت با روش‌های سیاسی حضرت مهدی (ع) در برپایی حکومت جهانی و به بیان دیگر، روش سیاسی حضرت در عصر ظهور و دیگر، آشناکردن دیگران با این اندیشۀ بلند سیاسی که البته بیرون آوردن این اندیشۀ سیاسی از بین روایات در دست، کاری شدنی، اما سخت است که تا کنون آنگونه که شایسته است، صورت نپذیرفته است[۱۰۶]. منتظر دولت کریمه نمی‌تواند خود را از حضور سیاسی و اجتماعی محروم نماید. در صورت غیبت او از صحنه‌های سیاسی و اجتماعی جا برای اشخاص غیر معتقد باز می‌شود و کسانی مسند امور را به دست خواهند گرفت که موجب انحراف جامعه میشوند[۱۰۷].
- در همین زمینه باید دانست از آنجا که شرط ظهور دولت حق، آمادگی جمعی است، هر کس به اندازۀ توان خود برای اصلاح جامعه می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های اجتماعی، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند؛ چراکه منتظر مصلح جهانی در اندیشه و عمل، مسیر صلاح و راستی را طی میکند[۱۰۸]. اعتقاد به ظهور مصلح کلّ و اینکه زمانی میرسد که تمام نابسامانی‌های اجتماعی برطرف خواهد شد و مساوات و عدالت در جامعه حاکم گشته، انسان‌های صالح و شایسته پست‌های کلیدی حکومت را به عهده خواهند گرفت و محلی برای افراد فرصت طلب و چاپلوس باقی نمی‌ماند و حیله‌ها و تزویرها کنار رفته، حقیقت در تمام صحنه زندگی جایگاه خود را باز خواهد یافت، انسان را وادار میکند که علاوه بر اصلاح خویش در جهت اصلاح دیگران نیز کوشش نماید، زیرا اصلاحات زیر بنایی اجتماعی که انتظارش را می‌کشند، یک عمل فردی نیست، بلکه کاری است که تمام انسان‌های متعهد و متقی باید در آن شرکت کنند و تلاش‌های آنان هماهنگ و یکپارچه باشد[۱۰۹].
- جامعۀ منتظر درصدد اصلاحات اجتماعی است، زیرا شخصی که جامعۀ ما در انتظار اوست، خود یک مصلح و اصلاح‌گر است. اگر جامعه به سمت اصلاحات حرکت نکند، بسترهای ظهور تحقق نمی‌یابد و هر مقدار جهت جامعه به سوی اصلاحات باشد، زمینه‌سازی بیشتری برای ظهور صورت می‌گیرد. این زمینه‌سازی‌ها و اصلاحات چند شاخص دارد: اول، شناخت ویژگی‌های جامعه آرمانی مهدوی؛ دوم، شناسایی نقاط ضعف اجتماعی که در آن زندگی می‌کنیم؛ سوم، برنامه‌ریزی برای دگرگونی و اصلاحات با توجه به ویژگی‌های جامعه مطلوب و آرمانی[۱۱۰].
آثار اقتصادی
- از جملۀ وظایف منتظران حراست از فرهنگ دینی و اسلامی و مرزبانی اندیشۀ اسلامی و زنده نگه داشتن آن است. بدون تردید، تبلیغ این فرهنگ پویا بدون پشتوانۀ مالی و اقتصادی امکان‌پذیر نیست و به همین جهت منتظران باید با سعی و تلاش در عرصه‌های مختلف صنعت، کشاورزی و غیره این آرزو و خواست را تحقق بخشند[۱۱۱]. کسانی که در اندیشۀ زمینه‌سازی برای دوران ظهور هستند، می‌بایست در عصر غیبت نیز با تلاش فراوان، مواهب الهی را برای خدمت به بندگان خدا به استخدام در آورند[۱۱۲]. برخی از آثار اقتصادی انتظار عبارتند از: رشد توانمندی اقتصادی؛ صرف کردن مال در موارد مرضی امام(ع)[۱۱۳] و تعدیل عادلانۀ ثروت و برداشته شدن فواصل طبقاتی[۱۱۴].
آثار نظامی و انتظامی
- اجتماعات بشری که از اقوام و طایفه‌های مختلف تشکیل میشوند، ممکن است به لحاظ عقیده و از نظر مصالح مادی با یکدیگر توافق نداشته باشند. همین امر ممکن است موجب نزاع و درگیری بین مردم شود[۱۱۵]؛ بنابراین از مهم‌ترین وظایف دوران غیبت به عنوان زمینه‌سازی، آمادگی پیوسته و راستین از جهت توانمندی نظامی و جسمانی است[۱۱۶]. بدیهی است اینچنین وظیفه‌ای همگانی و متوجه همۀ افراد است و هر فردی باید به قدر سعۀ وجودی و قدرتش، چه از لحاظ تأمین هزینه تجهیزات و اسلحه و چه از لحاظ آزمایش و آموزش و به کار بستن تجهیزات، به ادای وظیفه بپردازد. این امر برای منتظران تکلیف مضاعفی ایجاد میکند؛ زیرا با توجه به اینکه یکی از اهداف مهم قیام امام مهدی (ع) رفع و دفع ظلم و ستم از جهان است، آمادگی دفاعی یاران امام امری لازم و ضروری است[۱۱۷]. در این‌باره روایات فراوانی وجود دارد[۱۱۸] مانند اینکه امام باقر(ع) ذیل آیۀ شریفۀ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[۱۱۹] فرمودند: «بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یک دیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظَر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید»[۱۲۰].[۱۲۱] برخی از آثار نظامی در حوزۀ اجتماعی عبارتند از: آماده کردن، جمع‌آوری و مجهز شدن به سلاح و مهمات و کسب مهارت و آمادگی و تلاش‌های نظامی و نیروی سلحشوری و آمادگی برای نبرد نهایی[۱۲۲] و تقویت بنیۀ دفاعی توسط حکومت اسلامی[۱۲۳].
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۲.
- ↑ ر.ک. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.
- ↑ ر.ک: هاشمی شهیدی، سید اسدالله، ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۲۲۴.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین،ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۰-۲۶۱.
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. خانجانی، علی اوسط، رسالت فردی و شخصی انسان منتظر، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. سوزنچی، حسین، مهدویت و انتظار در اندیشه شهید مطهری ۱، ص ۷۶ـ ۷۸.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۷، ۸۸.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴؛ عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ معجم احادیث الامام المهدی، ج۲، ص۹۴
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲؛ ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۹۲-۲۹۳.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۷، ۸۸؛ عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ ر.ک. سوزنچی، حسین، مهدویت و انتظار در اندیشه شهید مطهری ۱، ص ۷۶ـ ۷۸.
- ↑ ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.
- ↑ ر.ک. شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۷-۱۴۱.
- ↑ ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.
- ↑ ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. سبحانی نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص ۶۶ ـ ۶۷.
- ↑ ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴ـ۸۸.
- ↑ «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، غیبت نعمانی، ص۲۰۷.
- ↑ ر.ک. نویسندگان، آفتاب مهر، ج۲، ص ۱۳۴ـ۱۳۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج۲، ص۲۴۲؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعۀ مطلوب، ص ۱۳۱ـ۱۳۲؛ الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعۀ منتظر، ص ۲۶۵؛ گرجیان، محمد مهدی، تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه، ص ۲۲؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۱، ص ۳۲۴.
- ↑ «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ أَکْمَلَ بِهَا أَخْلَاقَهُمْ»؛ الخرائج و الجرائج، ج۲، ص۸۴۱، ح۷۱.
- ↑ ر.ک. دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظر، ص ۱۱۸.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.
- ↑ ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۴۵؛ ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۹۲-۲۹۳.
- ↑ «فَیَعْمَلُ کُلُّ اِمْرِئٍ مِنْکُمْ مَا یَقْرُبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنَا وَ لِیَتَجَنَّبَ مَا یُدْنِیهِ مِنْ کَرَاهِیَتِنَا وَ سَخَطِنَا فَإِنَّ اِمْرَأً یَبْغَتُهُ فَجْأَةٌ حِینَ لاَ تَنْفَعُهُ تَوْبَةٌ وَ لاَ یُنَجِّیهِ مِنْ عِقَابِنَا نَدَمٌ عَلَی حَوْبَةٍ»؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۶.
- ↑ ر.ک. شرفی، محمدرضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان شناختی انتظار، گفتمان مهدویت، سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۷ ـ ۱۴۱.
- ↑ ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.
- ↑ ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی حضرت مهدی(ع)، ص۸۴ - ۷۹.
- ↑ ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۳-۱۲۴.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی(ع) ذخیرۀ امامت، ص ۱۷ ـ ۱۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ «اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَرَ»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۱۹۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۴۱.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.
- ↑ ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳
- ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵
- ↑ ر.ک. هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۲.
- ↑ ر.ک. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین،ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۰-۲۶۱.
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. خانجانی، علی اوسط، رسالت فردی و شخصی انسان منتظر، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵
- ↑ ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۷، ۸۸.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ معجم احادیث الامام المهدی، ج۲، ص۹۴
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۷، ۸۸.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ ر.ک. سوزنچی، حسین، مهدویت و انتظار در اندیشه شهید مطهری ۱، ص ۷۶ـ ۷۸.
- ↑ «طُوبَی لِلصَّابِرِینَ فِی غَیْبَتِهِ طُوبَی لِلْمُقِیمِینَ عَلَی مَحَبَّتِهِ» مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳۶، ص۳۰۶.
- ↑ «إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا»؛ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین، ج۲، ص۳۴۶؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۱۱.
- ↑ ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.
- ↑ ر.ک. شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۷-۱۴۱.
- ↑ ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴-۸۸.
- ↑ «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، غیبت نعمانی، ص۲۰۷.
- ↑ ر.ک. نویسندگان، آفتاب مهر، ج۲، ص ۱۳۴ـ۱۳۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج۲، ص۲۴۲؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعۀ مطلوب، ص ۱۳۱ـ۱۳۲؛ الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعۀ منتظر، ص ۲۶۵؛ گرجیان، محمد مهدی، تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه، ص ۲۲؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۱، ص ۳۲۴.
- ↑ «الْعِلْمُ سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً فَجَمِیعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ حَرْفَانِ فَلَمْ یَعْرِفِ النَّاسُ حَتَّی الْیَوْمِ غَیْرَ الْحَرْفَیْنِ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَخْرَجَ الْخَمْسَةَ وَ الْعِشْرِینَ حَرْفاً فَبَثَّهَا فِی النَّاسِ وَ ضَمَّ إِلَیْهَا الْحَرْفَیْنِ حَتَّی یَبُثَّهَا سَبْعَةً وَ عِشْرِینَ حَرْفاً»؛ منتخب الانوار، ص۲۰۱؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۳۶.
- ↑ «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ أَکْمَلَ بِهَا أَخْلَاقَهُمْ»؛ الخرائج و الجرائج، ج۲، ص۸۴۱، ح۷۱.
- ↑ ر.ک. دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظر، ص ۱۱۸.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلاَقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص ۲۰۰، ح ۱۶.
- ↑ ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۴۵.
- ↑ ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۵۳-۶۱.
- ↑ ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی حضرت مهدی(ع)، ص۸۴ - ۷۹.
- ↑ ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی ذخیره امامت، ص ۱۷ -۱۹.
- ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۳.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی(ع) ذخیرۀ امامت، ص ۱۷ ـ ۱۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. علی قائمی، نگاهی به مسألۀ انتظار، ص۸۱ ـ ۸۶.
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۵۵.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ «اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَرَ»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۱۹۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۴۱.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.