فلسفه غیبت صغری: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳: خط ۳:


==مقدمه==
==مقدمه==
*[[غائب]] شدن [[امام]] و [[رهبر]] جمعیت، آنهم زمانی طولانی امریست بس [[غریب]] و غیرمأنوس و [[باور]] کردنش برای [[مردم]] دشوار است از این جهت، [[پیغمبر]] و [[ائمه]] اطهار {{عم}} تصمیم گرفتند که: کم‌کم [[مردم]] را با این موضوع آشنا سازند و افکار را برای پذیرش آن آماده نمایند لذا گاه بیگاه از غیبتش خبر داده گرفتاری‌های [[مردم]] آن عصر و [[انکار]] و [[سرزنش]] منکرین و [[ثواب]] [[ثبات]] قدم و [[انتظار فرج]] را گوشزد می‌نمودند. گاهی هم با رفتارشان عملا شبیه [[غیبت]] را فراهم می‌ساختند. مسعودی در اثبات الوصیة نوشته است: [[امام هادی]] {{ع}} با [[مردم]] کم [[معاشرت]] می‌کرد و جز با [[خواص اصحاب]] با کسی تماس نمی‌گرفت. وقتی [[امام حسن عسکری]] به جایش نشست در اکثر اوقات از پشت پرده با [[مردم]] سخن می‌گفت تا [[شیعیان]] برای پذیرش [[غیبت]] [[امام دوازدهم]] مهیا و مانوس گردند<ref>اثبات الوصیة، ص ۲۰۶.</ref>. اگر بعد از [[رحلت]] [[امام حسن عسکری]] {{ع}} [[غیبت]] کامل شروع می‌شد شاید [[وجود مقدس امام زمان]] مورد [[غفلت]] واقع شده کم‌کم فراموش می‌گشت. از این جهت، ابتدا [[غیبت صغری]] شروع شد تا [[شیعیان]] در آن ایام، به وسیله [[نواب]] با [[امام]] خود تماس‌ گرفته [[علائم]] و کراماتی را مشاهده نمایند و ایمانشان کامل گردد. اما هنگامی که افکار مساعد گشت و [[آمادگی]] بیشتری پیدا شد [[غیبت کبری]] شروع گردید»<ref>[[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۱۴۵.</ref>.
*در ابتدا لازم به ذکر است که پیش از وقوع [[غیبت]] [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}}، توسط [[امامان]] [[معصوم]]، خصوصا از عصر [[امام نهم]] به بعد، زمینه برای این پیشامد فراهم می‏‌گشته است.
*در ابتدا لازم به ذکر است که پیش از وقوع [[غیبت]] [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}}، توسط [[امامان]] [[معصوم]]، خصوصا از عصر [[امام نهم]] به بعد، زمینه برای این پیشامد فراهم می‏‌گشته است.
*بدین معنی که [[مردم]] کمتر امکان تماس با [[ائمه]] را داشته‌‏اند. زیرا [[امام هادی|حضرت هادی]] {{ع}} و [[امام عسکری]] {{ع}} از سوی دستگاه [[خلافت]] تحت [[مراقبت]] شدید و [[ممنوع]] از [[ملاقات]] با [[مردم]] بودند، و از طرفی این دو [[امام]] بزرگوار -جز با [[یاران خاصّ]] و کسانی که برای حلّ مشکلات [[زندگی]] مادّی و [[دینی]] خود به آنها مراجعه می‏‌نمودند- کمتر با [[مردم]] [[معاشرت]] می‏‌کردند. به خاطر اینکه [[دوران غیبت]] [[حضرت مهدی|امام مهدی]] {{ع}} نزدیک بود، و [[مردم]] می‏‌بایست کم‏کم بدان خو بگیرند، و جهت [[سیاسی]] و حلّ مشکلات خود را از [[اصحاب]] خاصّی که پرچمداران مرزهای مذهبی بودند بخواهند و پیش آمدن [[دوران غیبت]] در نظر آنها عجیب نیاید. [[حضرت مهدی|امام مهدی]] {{ع}} نیز در [[غیبت صغری]] خود را از [[مردم]] [[پنهان]] می‏‌‏کرد تا [[مردم]] زمینه یک [[غیبت طولانی]] را پیدا کنند. در واقع [[غیبت صغری]] مقدمّه [[غیبت کبری]] و زمینه‌‏سازی برای آن بود. و اگر یک مرتبه [[غیبت کبری]] واقع می‏‌‏شد، باعث تعجّب و حتّی [[انکار]] عدّه‏‌ای واقع شده و موجب [[انحراف]] افکار [[مردم]] می‏‌‏گردید، و قبول قطع رابطه مستقیم با [[امام]] {{ع}}، چنانکه در [[غیبت کبری]] واقع شده، برای اکثر [[مردم]] دشوار بود.
*بدین معنی که [[مردم]] کمتر امکان تماس با [[ائمه]] را داشته‌‏اند. زیرا [[امام هادی|حضرت هادی]] {{ع}} و [[امام عسکری]] {{ع}} از سوی دستگاه [[خلافت]] تحت [[مراقبت]] شدید و [[ممنوع]] از [[ملاقات]] با [[مردم]] بودند، و از طرفی این دو [[امام]] بزرگوار -جز با [[یاران خاصّ]] و کسانی که برای حلّ مشکلات [[زندگی]] مادّی و [[دینی]] خود به آنها مراجعه می‏‌نمودند- کمتر با [[مردم]] [[معاشرت]] می‏‌کردند. به خاطر اینکه [[دوران غیبت]] [[حضرت مهدی|امام مهدی]] {{ع}} نزدیک بود، و [[مردم]] می‏‌بایست کم‏کم بدان خو بگیرند، و جهت [[سیاسی]] و حلّ مشکلات خود را از [[اصحاب]] خاصّی که پرچمداران مرزهای مذهبی بودند بخواهند و پیش آمدن [[دوران غیبت]] در نظر آنها عجیب نیاید. [[حضرت مهدی|امام مهدی]] {{ع}} نیز در [[غیبت صغری]] خود را از [[مردم]] [[پنهان]] می‏‌‏کرد تا [[مردم]] زمینه یک [[غیبت طولانی]] را پیدا کنند. در واقع [[غیبت صغری]] مقدمّه [[غیبت کبری]] و زمینه‌‏سازی برای آن بود. و اگر یک مرتبه [[غیبت کبری]] واقع می‏‌‏شد، باعث تعجّب و حتّی [[انکار]] عدّه‏‌ای واقع شده و موجب [[انحراف]] افکار [[مردم]] می‏‌‏گردید، و قبول قطع رابطه مستقیم با [[امام]] {{ع}}، چنانکه در [[غیبت کبری]] واقع شده، برای اکثر [[مردم]] دشوار بود.
*امّا [[حضرت]] در مدّت ۷۰ سال [[غیبت]] کوتاه، به وسیله [[نایبان]] خاصّ خود، با [[مردم]] ارتباط برقرار می‏‌‏کرد و حتّی به بعضی از افراد [[اذن]] [[زیارت]] می‏‌‏فرمود تا به تدریج ایشان را با [[غیبت طولانی]] خود، آشنا و مأنوس گرداند. بدین ترتیب پاسخ این پرسش که: چرا برای [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} دو گونه [[غیبت]] معلوم گردید و از همان ابتدا [[غیبت کبری]] آغاز نشد؟ نیز داده شد»<ref>[[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]] [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۸۲.</ref>.
*امّا [[حضرت]] در مدّت ۷۰ سال [[غیبت]] کوتاه، به وسیله [[نایبان]] خاصّ خود، با [[مردم]] ارتباط برقرار می‏‌‏کرد و حتّی به بعضی از افراد [[اذن]] [[زیارت]] می‏‌‏فرمود تا به تدریج ایشان را با [[غیبت طولانی]] خود، آشنا و مأنوس گرداند. بدین ترتیب پاسخ این پرسش که: چرا برای [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} دو گونه [[غیبت]] معلوم گردید و از همان ابتدا [[غیبت کبری]] آغاز نشد؟ نیز داده شد»<ref>[[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]] [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۸۲.</ref>.
*[[غائب]] شدن [[امام]] و [[رهبر]] جمعیت، آنهم زمانی طولانی امریست بس [[غریب]] و غیرمأنوس و [[باور]] کردنش برای [[مردم]] دشوار است از این جهت، [[پیغمبر]] و [[ائمه]] اطهار {{عم}} تصمیم گرفتند که: کم‌کم [[مردم]] را با این موضوع آشنا سازند و افکار را برای پذیرش آن آماده نمایند لذا گاه بیگاه از غیبتش خبر داده گرفتاری‌های [[مردم]] آن عصر و [[انکار]] و [[سرزنش]] منکرین و [[ثواب]] [[ثبات]] قدم و [[انتظار فرج]] را گوشزد می‌نمودند. گاهی هم با رفتارشان عملا شبیه [[غیبت]] را فراهم می‌ساختند. مسعودی در اثبات الوصیة نوشته است: [[امام هادی]] {{ع}} با [[مردم]] کم [[معاشرت]] می‌کرد و جز با [[خواص اصحاب]] با کسی تماس نمی‌گرفت. وقتی [[امام حسن عسکری]] به جایش نشست در اکثر اوقات از پشت پرده با [[مردم]] سخن می‌گفت تا [[شیعیان]] برای پذیرش [[غیبت]] [[امام دوازدهم]] مهیا و مانوس گردند<ref>اثبات الوصیة، ص ۲۰۶.</ref>. اگر بعد از [[رحلت]] [[امام حسن عسکری]] {{ع}} [[غیبت]] کامل شروع می‌شد شاید [[وجود مقدس امام زمان]] مورد [[غفلت]] واقع شده کم‌کم فراموش می‌گشت. از این جهت، ابتدا [[غیبت صغری]] شروع شد تا [[شیعیان]] در آن ایام، به وسیله [[نواب]] با [[امام]] خود تماس‌ گرفته [[علائم]] و کراماتی را مشاهده نمایند و ایمانشان کامل گردد. اما هنگامی که افکار مساعد گشت و [[آمادگی]] بیشتری پیدا شد [[غیبت کبری]] شروع گردید»<ref>[[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۱۴۵.</ref>.
==فلسفه غیبت صغری در [[پیشوایان هدایت ج۱۴ (کتاب)|پیشوایان هدایت]]==
==فلسفه غیبت صغری در [[پیشوایان هدایت ج۱۴ (کتاب)|پیشوایان هدایت]]==
*[[غیبت]] برنامه‌ای مقدماتی است که برای [[زمینه‌سازی]] [[ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} و به انجام رساندن [[مأموریت]] اصلاحی بزرگ جهانی آن [[حضرت]] امری لازم و ضروری است. [[حکمت]] خداوندگار بر این تعلق گرفته است که این [[غیبت]] دارای دو مرحله‌باشد. [[دلیل]] این امر نیز واضح و [[آشکار]] است؛ چرا که اگر [[غیبت]] کامل به صورت ناگهانی به انجام می‌رسید موجب از دست رفتن مجموعه عواملی می‌گردید که برای [[آماده سازی]] [[جامعه اسلامی]]، بلکه [[جامعه بشری]] برای [[ظهور]] آن [[حضرت]] و بر پا کردن [[دولت جهانی]] [[اسلام]] لازم است.
*[[غیبت]] برنامه‌ای مقدماتی است که برای [[زمینه‌سازی]] [[ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} و به انجام رساندن [[مأموریت]] اصلاحی بزرگ جهانی آن [[حضرت]] امری لازم و ضروری است. [[حکمت]] خداوندگار بر این تعلق گرفته است که این [[غیبت]] دارای دو مرحله‌باشد. [[دلیل]] این امر نیز واضح و [[آشکار]] است؛ چرا که اگر [[غیبت]] کامل به صورت ناگهانی به انجام می‌رسید موجب از دست رفتن مجموعه عواملی می‌گردید که برای [[آماده سازی]] [[جامعه اسلامی]]، بلکه [[جامعه بشری]] برای [[ظهور]] آن [[حضرت]] و بر پا کردن [[دولت جهانی]] [[اسلام]] لازم است.

نسخهٔ ‏۱۴ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۴۳

متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.


مقدمه

فلسفه غیبت صغری در پیشوایان هدایت

  1. در کلماتشان مکرر از غیبت آن حضرت خبر داده‌اند و مردم را از خطرات آن آگاه کردند. این اولین گام برای آماده کردن مردم برای پذیرش غیبت امام‌شان بود.
  2. بعضی از ائمه قبل از امام زمان به ویژه امام هادی و امام عسکری(ع) کمتر بین مردم ظاهر می‌شدند و با این کارشان می‌خواستند به تدریج مردم را با غیبت امامشان و اینکه کمتر به محضرشان رسیدن، عادت دهند. مسعودی در اثبات الوصیه می‌گوید: "امام هادی(ع) با مردم کم معاشرت می‌کرد، جز با خواص اصحاب، با کسی تماس نمی‌گرفت. وقتی امام حسن عسکری به جایش نشست در اکثر اوقات از پشت پرده با مردم سخن می‌گفت تا شیعیان برای پذیرش غیبت امام دوازدهم مهیا و مأنوس گردند"[۱۱].
  3. اگر پس از رحلت و شهادت امام عسکری غیبت کامل شروع می‌شد، شاید وجود مقدس امام عصر مورد غفلت واقع شده و به تدریج فراموش می‌گشت، اما با وجود غیبت صغری و ارتباط مردم با امام به وسیله نواب خاص، همچنین شرفیابی برخی شیعیان به محضر امام در آن دوره از غیبت، مسأله از ولادت و حیات آن امام همام را بیشتر تثبیت کرد. اگر غیبت کبری بدون این مقدمات شروع می‌شد، شاید این مسائل تا این حد روشن نمی‌بود، همچنین ممکن بود برای برخی ایجاد تردید و اشکال کند، اما پس از این مقدمات افکار تا حدودی مساعد شد غیبت کبری آغاز گشت»[۱۲].

فلسفه غیبت صغری در پرسمان مهدویت

فلسفه غیبت صغری در درسنامه

  • غیبت صغری، مرحله نخست امامت حضرت مهدی(ع) بوده است. از ابتدا چنین مقدر بوده است که آن حضرت پس از رسیدن به امامت، بایستی بی‌‏درنگ از دید عمومی پنهان شود و در ظاهر، از آنچه در جامعه رخ می‌‏دهد، فاصله بگیرد؛ هر چند در واقع او از نزدیک، همه وقایع را احساس و ادراک می‌‏کند. باید توجه داشت که اگر آن غیبت، یک باره رخ می‏‌نمود ضربه سنگینی به پایگاه‌‏های مردمی و طرفداران امامت وارد می‌‏شد؛ زیرا مردم، پیش از آن با امام خود ارتباط داشتند، در مشکلات به او رجوع می‏‌کردند؛ اگر امام ناگهانی غایب می‌‏شد و مردم احساس می‌‏کردند دیگر به رهبر فکری و معنوی خود دسترسی ندارند، ممکن بود همه چیز از دست برود و آن جمع به تفرقه دچار شوند.
  • بنابراین لازم بود برای "غیبت تامه" زمینه‏‌سازی شود، تا مردم به تدریج با آن، خود بگیرند و خود را بر اساس آن بسازند. با غیبت صغری در واقع این زمینه‌‏سازی صورت گرفت.
  • این زمان، امام مهدی(ع) از دیده‌‏ها پنهان بود؛ ولی از راه نمایندگان، وکیلان و یاران مورد وثوق با شیعیان خود ارتباط داشتند[۱۶]. ولی رفته ‏رفته با پدید آمدن آمادگی، پس از گذشت مدت ۶۹ سال- به دستور خداوند سبحانه و تعالی- آن حضرت در پرده پنهان‌‏زیستی تمام و کامل قرار گرفت[۱۷].
  • در روایات فراوانی از پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع)، غیبت حضرت مهدی(ع) دارای دو بخش کوتاه مدت "غیبت صغرا" و درازمدت "غیبت کبرا" دانسته شده است. *امام صادق(ع) در این باره فرمود: "همانا برای قائم دو غیبت است که در یکی از آن دو به خانواده‌اش برمی‌گردد و در دیگری معلوم نیست کجاست؛ هر سال در مناسک حج حاضر می‌گردد و مردم را می‌بیند در حالی که مردم او را نمی‌بینند"[۱۸]. افزون بر دوگونه بودن، در برخی روایات به کوتاه بودن یکی و بلند بودن دیگری نیز اشاره شده است. همان حضرت در سخنی دیگر فرمود: "برای قائم دو غیبت است: یکی از آنها کوتاه مدت و دیگری درا زمدت...". [۱۹]
  • اما "غیبت صغرا"؛ اگرچه این تعبیر در روایات معصومین(ع) به این صورت نیامده است، امّا رفته رفته به خاطر کوتاه بودن دوران نخست غیبت، به این عنوان مشهور شده است. البته بهتر بود به جای "غیبت صغرا" از آن به "غیبت ناقصه" تعبیر می‌شد. چرا که با پایان یافتن این دوران غیبت تامّه آغاز شده است. و مهمترین تفاوت این دوره در تام بودن و ناقص بودن آن دو است. وگرنه با توجه به پیوستگی هردو غیبت به یکدیگر تفکیک آن دو به کوتاه و بلند، معنای قابل قبولی نخواهد داشت. امّا براساس دیدگاه مشهور، غیبت صغرا در اصطلاح مهدویت عبارت است از پنهان‌زیستی کوتاه مدت حضرت مهدی(ع) با ویژگی‌های خاصّ، پس از شهادت امام عسکری(ع) تا آغاز "غیبت کبرا".
  • اگرچه برخی آغاز این دوران را از همان ابتدای ولادت دانسته[۲۰]، مدت آن را ۷۴ سال ذکر کرده‌اند، اما مشهور آن است که آغاز آن از شهادت امام حسن عسکری(ع) و مدت آن حدود ۶۹ سال است[۲۱] به دلیل اینکه اگرچه حضرت مهدی(ع) در زمان حیات پدر بزرگوار خود گاهی به صورت پنهانی زندگی میکرد، امّا فراوانی کسانی که در این دوره به لقاء آن حضرت نائل شده‌اند گویای آن است که آشکار بودن آن حضرت برای عده‌ای فراوان بیش از پنهانی بودن ایشان بوده است. افزون بر آنکه، پنهانی اندک، در دوران امام عسکری(ع) خود می‌توانسته تمهیدی برای دوران غیبت صغرا باشد. چرا که، همان گونه که غیبت کبرا بدون مقدمه ممکن بود مشکلاتی را برای جامعه شیعی پدید آورد، غیبت صغرا بدون مقدمه نیز مشکلاتی ایجاد می‌کرد.
  • با این بیان، پاره‌ای از ویژگی‌های غیبت صغرا که آن را از دوره بعد متفاوت نمود، عبارت بود از:
  1. غیبت نخست "غیبت صغرا" از نظر زمان محدود بوده، برخلاف غیبت کبرا که بسیار طولانی است و غیر از خداوند کسی از مدت آن آگاهی ندارد.
  2. در دوران غیبت نخست "غیبت صغرا"، پنهان‌زیستی امام همه جانبه و عمومی نبود. امام اگرچه از نگاه‌ها پنهان بود؛ اما کسانی مانند نواب خاصّ، برخی از وکلای آن حضرت و نیز افرادی با ویژگی‌های ممتاز، می‌توانستند با آن حضرت در تماس باشند و پرسش‌ها و نامه‌های مردم را خدمت امام ببرند و پاسخ او را به مردم برسانند، و یا به دیدار آن حضرت نائل شوند. اما در غیبت تامه "غیبت کبرا" امام به طور کلی از نگاه‌ها پنهان است و باب مکاتبه و نامه‌نگاری بسته است، یعنی، بنای غیبت کبرا و اقتضای آن این است که: حضرت دیده نشود. البته این بدان معنا نیست که امکان ندارد دیده شود؛ بلکه ممکن است برخی افراد، حضرت را ببینند.
  3. در غیبت صغرا، حضرت چهار نماینده داشت که آنها را به صورت معین و مشخص تعیین کرده و برگزیده بود. مهمترین وظیفه آنها برقراری ارتباط بین امام و مردم بود. ایشان اقامتگاه و مکان حضرت را نیز می‌دانستند؛ ولی در غیبت کبرا چنین نیست.
  4. در غیبت صغرا- افزون بر سفیران چهارگانه- ممکن بود کسانی آن حضرت را ببیند و بشناسد؛ ولی در غیبت کبرا کسی او را نمی‌بیند و اگر ببیند نمی‌شناسد»[۲۲].

پرسش مستقیم

پرسش‌های وابسته

  1. غیبت صغرا به چه معناست؟ و چرا از همان ابتدا غیبت کامل صورت نگرفت؟ (پرسش)
  2. علت و سبب پیدایش غیبت صغری امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  3. نقش و تأثیر غیبت صغری در غیبت کبری چیست؟ (پرسش)
  4. مبدأ غیبت صغری از چه زمانی به حساب می‌‏آید؟ (پرسش)
  5. ویژگی‌های دوران غیبت صغری چیست؟ (پرسش)
  6. حکمت غیبت صغری قبل از غیبت کبری چه بوده است؟ (پرسش)
  7. امتیاز عصر غیبت صغری بر غیبت کبری چیست؟ (پرسش)
  8. آیا دولت عباسی پیگیر اخبار امام مهدی بودند؟ (پرسش)
  9. امام مهدی برای اثبات وجود خود در عصر غیبت صغری چه تدابیری اندیشید؟ (پرسش)
  10. آیا قبل از غیبت کبری غیبت صغری ضروری بوده است؟ (پرسش)
  11. مسئولیت امام مهدی در غیبت صغرا چیست؟ (پرسش)
  12. برخی از مورخان غیبت صغرا و کبرا نواب اربعه و داستان جعفر کذاب را دیدگاه متکلمین شیعه و شاگردانشان می‏دانند؟ (پرسش)
  13. پایان غیبت صغرا چه زمانی است؟ (پرسش)
  14. ماجرای تلاش نافرجام برای دستگیری امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  15. اولین کسی که به دروغ ادعای نیابت خاص امام مهدی کرد چه کسی بود؟ (پرسش)
  16. خلفای دوران غیبت صغری چه کسانی بودند؟ (پرسش)
  17. خلفای عباسی در دوران غیبت صغری چه اقدام‌هایی انجام دادند؟ (پرسش)
  18. آخرین خلیفه عصر غیبت صغری چه کسی بود؟ (پرسش)
  19. سالی که آخرین نائب خاص امام مهدی وفات یافت چه نام دارد؟‌ (پرسش)
  20. چگونه می‌توان نیابت نواب خاص امام مهدی را اثبات کرد؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. ↑ رجالی تهرانی، علی رضا یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۸۲.
  2. ↑ اثبات الوصیة، ص ۲۰۶.
  3. ↑ امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۱۴۵.
  4. ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت، ج۱۴، ص ۱۸۹.
  5. ↑ سید صدر الدین صدر، المهدى، بیروت، دار الزهراء، ۱۳۹۸ ه.ق، ص ۱۸۳؛ پیشواى دوازدهم امام زمان، نشریه مؤسسه در راه حق، ص ۳۸.
  6. ↑ مسعودى، اثبات الوصیه، ص ۲۰۶؛ ابراهیم امینى، دادگستر جهان، ص ۲۲۵ و ۲۲۶، انتشارات دار الفکر، قم، ۱۳۵۲ ه.ش.
  7. ↑ ابراهیم امینى، همان، ص ۲۲۶.
  8. ↑ دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۱۸۵-۱۸۷.
  9. ↑ اثبات الوصیة، ص ۲۰۶.
  10. ↑ دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۱۸۸، ۱۸۹.
  11. ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، ص ۲۰۶.
  12. ↑ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۸۸.
  13. ↑ ر. ک: رهبری بر فراز قرون، ص ۱۰۱.
  14. ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۸۴ - ۸۷.
  15. ↑ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۳۲۷.
  16. ↑ سید محمد باقر صدر، رهبری بر فراز قرون، ص ۱۰۱
  17. ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۳۲۵ - ۳۲۷.
  18. ↑ " إِنَ‏ لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَيْنِ‏ يَرْجِعُ‏ فِي‏ إِحْدَاهُمَا وَ فِي‏ الْأُخْرَى‏ لَا يُدْرَى‏ أَيْنَ‏ هُوَ يَشْهَدُ الْمَوَاسِمَ‏ يَرَى‏ النَّاسَ‏ وَ لَا يَرَوْنَه‏‏ ‏‏‏‏‏"؛ نعمانی رحمه اللّه، الغیبة، ص ۱۷۵، ح ۱۵.
  19. ↑ " لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَانِ‏ إِحْدَاهُمَا قَصِيرَةٌ وَ الْأُخْرَى‏ طَوِيلَة‏‏ ‏‏‏‏‏"؛ شیخ کلینی رحمه اللّه، کافی، ج ۱، ص ۳۴۰.
  20. ↑ شیخ مفید، ارشاد، ج ۲، ص ۳۴۰.
  21. ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۵۹، شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۴۱، نعمانی، الغیبة، ص ۱۴۹.
  22. ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۸۴ - ۸۷.
  23. ↑ شیخ کلینی، کافی، ج ۲، ص ۱۴۱.
  24. ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۲.
  25. ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۱۴۷.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=فلسفه_غیبت_صغری&oldid=225679»