آیا امام مهدی ازدواج کرده است؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-:::::* +*)) |
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-:::::# +#)) |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
« [[عقل]] به ما می‌گوید دنبال مسائلی برویم که چهار شرط داشته باشد: | « [[عقل]] به ما می‌گوید دنبال مسائلی برویم که چهار شرط داشته باشد: | ||
#ضروری و [[واجب]] باشد؛ | |||
#[[مستحب]] و مفید باشد؛ | |||
#مشکل فردی در آن حل شود؛ | |||
#جامعه‌ای را از خطر و [[انحراف]] [[نجات]] دهد. | |||
*اطلاعات جزئی راجع به مسائل شخصی [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} و هیچ [[امام]] دیگر، نه [[واجب]] و [[مستحب]] است و نه مشکل فرد و جامعه‌ای را حل می‌کند. وقتی [[امت]] ما، به ویژه نسل [[جوان]] از مهم‌ترین ضروریات غافل هستند؛ آیا [[صلاح]] است که ما وقت خود را برای این گونه سؤالات صرف کنیم؟! [[قرآن کریم]] در [[سوره کهف]] از جوانمردانی یاد می‌کند که در [[اقلیت]] بودند و چون احساس کردند که در [[محیط فاسد]] نمی‌توانند [[مکتب]] خودشان را حفظ کنند؛ از [[رفاه]] و لذت‌های زندگی شهری صرف نظر کردند. و در بیابان‌ها غاری یافته، به آن جا [[هجرت]] نمودند تا [[دین]] خود را حفظ کنند. این نسخه قرآنی، نسخه [[شفابخش]] تمام مسلمانانی است که در سرزمین‌های [[کفر]] در [[اقلیت]] هستند و تصمیم دارند تا [[دین]] خود را حفظ کنند و اگر لازم باشد از منطقه‌ای به منطقه‌ای [[هجرت]] نموده، هم فکران خود را شناسایی کنند؛ از در آمدها و رفاه‌هایی بگذرند؛ ولی تحت تأثیر آنها قرار نگیرند. [[قرآن]] از کسانی که به جای این نسخه [[شفابخش]] در [[فکر]] آمار و تعداد آن افراد هستند و با هم گفت وگو می‌کنند که آیا آن جوانمردان، سه نفر، پنج نفر یا هفت نفر بودند، به شدت انتقاد می‌کند<ref>سوره کهف، آیه:۲۲.</ref>. دغدغه ما باید این مسأله باشد که چه کنیم تا سرباز [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} شویم، نه آن که [[حضرت]] [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} [[خانواده]] دارد یا ندارد! لابد پس از این [[سؤال]]، سؤال‌های دیگری از این نوع هم پیش می‌آید؛ مثلاً این که آیا [[فرزندان]] ایشان پسرند یا دختر؛ داماد و عروسشان چه کسانی هستند؛ غذایشان چیست؟... درست مثل وقتی که [[امام علی|حضرت علی]]{{ع}} فرمودند: "از من بپرسید تا مرا از دست نداده‌اید"؛ در این میان کسی پرسید: "تعداد موهای سر من چقدر است؟" [[خداوند متعال]] بعضی از سؤال‌ها را به گونه‌ای جواب میدهد که [[سؤال]] کننده از [[سؤال]] خود شرمنده شود؛ مثلاً از [[پیامبر|پیغمبر]] می‌پرسیدند: چه چیزهایی را [[انفاق]] کنیم: چه چیز یعنی، [[لباس]]، غذا، میوه، گوشت یا نان و... اما [[خداوند]] به جای این که بفرماید چه چیزی را [[صدقه]] بدهید، جواب دیگری میدهد و می‌فرماید: "هر چه می‌خواهید، بدهید؛ ولی به پدر و مادر بدهید". و به جای "چه چیز" به "چه کس" توجه می‌کند. ما از این شیوه قرآنی استفاده می‌کنیم که لازم نیست هر سؤالی را جواب بدهیم؛ ولی لازم است جواب ما ارشادی باشد؛ یعنی [[سؤال]] کننده به سمت و سوی [[حق]] [[هدایت]] شود. خوراک، پوشاک یا مسکن مسأله اصلی نیست؛ [[سؤال]] اصلی، نوع [[صدقه]] نیست؛ بلکه [[صدقه]] گیرنده مورد توجه است»<ref>[[محسن قرائتی|قرائتی، محسن]]، [[جهت‌نما (کتاب)|جهت‌نما]]، ص ۶۸ - ۷۰.</ref>. | *اطلاعات جزئی راجع به مسائل شخصی [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} و هیچ [[امام]] دیگر، نه [[واجب]] و [[مستحب]] است و نه مشکل فرد و جامعه‌ای را حل می‌کند. وقتی [[امت]] ما، به ویژه نسل [[جوان]] از مهم‌ترین ضروریات غافل هستند؛ آیا [[صلاح]] است که ما وقت خود را برای این گونه سؤالات صرف کنیم؟! [[قرآن کریم]] در [[سوره کهف]] از جوانمردانی یاد می‌کند که در [[اقلیت]] بودند و چون احساس کردند که در [[محیط فاسد]] نمی‌توانند [[مکتب]] خودشان را حفظ کنند؛ از [[رفاه]] و لذت‌های زندگی شهری صرف نظر کردند. و در بیابان‌ها غاری یافته، به آن جا [[هجرت]] نمودند تا [[دین]] خود را حفظ کنند. این نسخه قرآنی، نسخه [[شفابخش]] تمام مسلمانانی است که در سرزمین‌های [[کفر]] در [[اقلیت]] هستند و تصمیم دارند تا [[دین]] خود را حفظ کنند و اگر لازم باشد از منطقه‌ای به منطقه‌ای [[هجرت]] نموده، هم فکران خود را شناسایی کنند؛ از در آمدها و رفاه‌هایی بگذرند؛ ولی تحت تأثیر آنها قرار نگیرند. [[قرآن]] از کسانی که به جای این نسخه [[شفابخش]] در [[فکر]] آمار و تعداد آن افراد هستند و با هم گفت وگو می‌کنند که آیا آن جوانمردان، سه نفر، پنج نفر یا هفت نفر بودند، به شدت انتقاد می‌کند<ref>سوره کهف، آیه:۲۲.</ref>. دغدغه ما باید این مسأله باشد که چه کنیم تا سرباز [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} شویم، نه آن که [[حضرت]] [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} [[خانواده]] دارد یا ندارد! لابد پس از این [[سؤال]]، سؤال‌های دیگری از این نوع هم پیش می‌آید؛ مثلاً این که آیا [[فرزندان]] ایشان پسرند یا دختر؛ داماد و عروسشان چه کسانی هستند؛ غذایشان چیست؟... درست مثل وقتی که [[امام علی|حضرت علی]]{{ع}} فرمودند: "از من بپرسید تا مرا از دست نداده‌اید"؛ در این میان کسی پرسید: "تعداد موهای سر من چقدر است؟" [[خداوند متعال]] بعضی از سؤال‌ها را به گونه‌ای جواب میدهد که [[سؤال]] کننده از [[سؤال]] خود شرمنده شود؛ مثلاً از [[پیامبر|پیغمبر]] می‌پرسیدند: چه چیزهایی را [[انفاق]] کنیم: چه چیز یعنی، [[لباس]]، غذا، میوه، گوشت یا نان و... اما [[خداوند]] به جای این که بفرماید چه چیزی را [[صدقه]] بدهید، جواب دیگری میدهد و می‌فرماید: "هر چه می‌خواهید، بدهید؛ ولی به پدر و مادر بدهید". و به جای "چه چیز" به "چه کس" توجه می‌کند. ما از این شیوه قرآنی استفاده می‌کنیم که لازم نیست هر سؤالی را جواب بدهیم؛ ولی لازم است جواب ما ارشادی باشد؛ یعنی [[سؤال]] کننده به سمت و سوی [[حق]] [[هدایت]] شود. خوراک، پوشاک یا مسکن مسأله اصلی نیست؛ [[سؤال]] اصلی، نوع [[صدقه]] نیست؛ بلکه [[صدقه]] گیرنده مورد توجه است»<ref>[[محسن قرائتی|قرائتی، محسن]]، [[جهت‌نما (کتاب)|جهت‌نما]]، ص ۶۸ - ۷۰.</ref>. | ||
}} | }} | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
«اگرچه از ظاهر بعضی [[روایات]] و [[ادعیه]] [[معصومین]]، چنین [[استنباط]] شده که آن [[حضرت]] دارای همسر و [[اولاد]] می‌باشد. امّا همانطور که خواهد آمد، برخی [[روایات]] نیز که از درجه اعتبار زیادی برخوردارند، به [[فرزند]] نداشتن آن [[حضرت]] تصریح دارند. و امّا ابتدا به روایاتی که به وسیله آنها می‌توان بر [[فرزند]] داشتن [[حضرت مهدی|امام مهدی]] {{ع}} [[استدلال]] نمود، میپردازیم و آنها را مورد بررسی قرار میدهیم: | «اگرچه از ظاهر بعضی [[روایات]] و [[ادعیه]] [[معصومین]]، چنین [[استنباط]] شده که آن [[حضرت]] دارای همسر و [[اولاد]] می‌باشد. امّا همانطور که خواهد آمد، برخی [[روایات]] نیز که از درجه اعتبار زیادی برخوردارند، به [[فرزند]] نداشتن آن [[حضرت]] تصریح دارند. و امّا ابتدا به روایاتی که به وسیله آنها می‌توان بر [[فرزند]] داشتن [[حضرت مهدی|امام مهدی]] {{ع}} [[استدلال]] نمود، میپردازیم و آنها را مورد بررسی قرار میدهیم: | ||
#[[شیخ طوسی]] از مفضّل بن [[عمر]] [[روایت]] می‌کند که [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: هیچ یک از [[فرزندان]] او و دیگران از محلّ وی اطّلاع ندارند، مگر خدایی که [[اختیار]] او را در دست دارد<ref>{{عربی| لا یطّلع علی موضعه احد من ولده و لا غیره، الّا المولی الّذی یلی امره.}} ( کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص ۱۰۲)</ref> [[استدلال]] به این [[روایت]] از چند جهت صحیح نیست: | |||
##[[نعمانی]]، همین جمله را چنین [[روایت]] کرده است: {{عربی|لا یطّلع علی موضعه احد من ولی و لا غیره ...}}<ref> کتاب الغیبه، محمد بن ابراهیم نعمانی، باب دهم، ص ۲۵۰.</ref> | |||
##گفته می‌شود در [[روایت]] [[شیخ طوسی]] [[تحریف]] واقع شده است. زیرا در [[روایت]] ضمیر مفرد به جای ضمیر جمع استفاده شده، و می‌گوید: از [[فرزندان]] او و دیگری، در حالی که صحیح این بود که بگوید: از [[فرزندان]] او و دیگران. | |||
##بر فرض که بپذیریم، باز هم چیزی در [[روایت]] وجود ندارد که حاکی از زمان و [[فرزندان]] [[امام]] {{ع}} باشد. و شاید پس از چند قرن فرزندانش متولّد شوند. | |||
#[[روایت]] [[جزیره خضرا]]ء که [[مرحوم مجلسی]] در [[بحار الانوار]] [[نقل]] کرده است، در صورتی که این [[روایت]] دارای [[سند]] معتبر و قابل اعتماد نیست، و بیشتر شبیه یک افسانه و رمان است تا واقعیت. | |||
#[[روایت]] پنج شهر [[احمد]] بن [[محمد]] بن یحیی انباری مبنی بر اینکه [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} فرزندانی دارد که [[پنج تن]] از آنان [[حکومت]] پنج شهر و پایتخت را عهده دارند. این [[روایت]] نیز به یک افسانه میماند، ضمن اینکه [[سند]] این داستان بسیار سست و بی‌اساس است. علّامه محقق، [[شیخ]] [[آقا بزرگ تهرانی]]، در صحّت [[روایت]] مذکور تشکیک کرده چنین می‌نویسد: این داستان در آخر یکی از نسخههای کتاب تعازی تألیف [[محمد بن علی]] علومی مرقوم بوده است. پس [[علی]] بن [[فتح]] اللّه کاشانی، گمان کرده که داستان مرقوم، جزو آن کتاب است، در صورتی که اشتباه کرده و ممکن نیست داستان، جزء آن کتاب باشد، زیرا یحیی بن هبیره [[وزیر]]، که این قضیه در منزلش اتفاق افتاده، در [[تاریخ]] ۵۶۰ [[وفات]] کرده و مؤلّف کتاب تعازی قریب دویست سال بر وی تقدّم داشته است. علاوه بر آن، در متن داستان نیز، تناقضاتی دیده می‌شود، زیرا [[احمد]] بن [[محمد]] بن یحیی انباری که ناقل داستان است، می‌گوید: [[وزیر]] از ما [[پیمان]] گرفت که داستان مذکور را، برای احدی [[نقل]] نکنیم، ما هم به [[عهد]] خود وفا کردیم و تا زنده بود برای هیچکس ابراز ننمودیم. بنابراین باید حکایت آن داستان، بعد از [[تاریخ]] [[وفات]] [[وزیر]] یعنی ۵۶۰ اتفاق افتاده باشد، در صورتی که در متن داستان، [[عثمان]] بن [[عبد]] الباقی می‌گوید: [[احمد]] بن [[محمد]] بن یحیی انباری داستان را در [[تاریخ]] ۵۴۳ برای من حکایت کرد.<ref> دادگستر جهان، ابراهیم امینی، ص ۲۰۷.</ref> | |||
#روایتی که [[سید بن طاووس]] [[نقل]] کرده است که [[امام رضا]] {{ع}} در [[مقام]] [[دعا]] عرض کرد: {{عربی| اللّهمّ صلّ علی ولاة عهده و الائمّة من ولده }} <ref> جمال الاسبوغ، سید بن طاووس، ص ۵۱۲</ref> این [[روایت]] نیز قابل اعتماد نیست، زیرا [[سند]] آن ضعیف است. ضمنا بنابر تصریح خود [[سید بن طاووس]]، دارای متن دیگری نیز می‌باشد که به این شکل است: {{عربی| اللّهمّ صلّ علی ولاة عهده و الائمّة من بعده }}. و همچنین اگر صحّت [[روایت]] را بپذیریم، باز هم در آن نکتهای که حاکی از زمان ولادت [[فرزندان]] [[امام]] باشد، وجود ندارد. روایاتی که در بحث پیش آوردیم، نمیتواند ثابت کند که [[امام زمان]] {{ع}} [[فرزند]] داشته باشد. زیرا دلایلی وجود دارد که میرساند [[امام زمان]] {{ع}} لااقل در حال حاضر [[فرزند]] ندارد. از جمله: | |||
##مسعودی [[روایت]] کرده است: [[علی]] بن ابی حمزه، ابن السرّاج و ابن سعید مکاری بر [[امام رضا]] {{ع}} وارد شدند. [[علی]] بن ابی حمزه، به آن [[حضرت]] عرض کرد: از پدرانت [[روایت]] کرده‌ایم، تا بدینجا رسید که: [[روایت]] کرده‌ایم که [[امام]] از [[دنیا]] نمی‌رود تا فرزندش را ببیند؟ [[حضرت]] فرمود: آیا در این [[حدیث]] [[روایت]] کرده‌اید: الّا القائم عرض کردند: بلی. [[حضرت]] فرمود: آری، [[روایت]] کرده‌اید، شما نمیدانید که چرا گفته شده و معنای آن چیست؟ ابن ابی حمزه گفت: این مطلب در [[حدیث]] چیست؟ [[حضرت]] به او فرمود: وای بر تو، چگونه جرأت کردی با چیزی بر من [[استدلال]] کنی که بعضی از آن، با بعضی دیگر در هم آمیخته است. و فرمود: [[خداوند متعال]] بزودی فرزندم را به من نشان خواهد داد.<ref> اثبات الوصیه، مسعودی، ترجمه نجفی، ص ۲۰۱</ref> | |||
##از [[محمد بن عبد اللّه بن جعفر حمیری]]، از پدرش، از علّی بن [[سلیمان]] بن رشید، از [[حسن]] بن علّی خزاز [[نقل]] کند که گفت: علّی بن ابی حمزه بر [[امام رضا|حضرت رضا]] {{ع}} وارد شد و عرض کرد: آیا شما [[امام]] هستی؟ فرمود: آری: عرض کرد: من از جدّت، [[جعفر]] بن [[محمّد]] {{ع}} شنیدم که فرمود: امامی وجود ندارد مگر اینکه فرزندی داشته باشد و از خود نسلی بر جای بگذارد. فرمود: ای پیر، فراموش کردی یا خود را به [[فراموشی]] زدی؟ [[جعفر]] این‌گونه نگفت، بلکه فرمود: امامی وجود ندارد مگر اینکه فرزندی دارد، جز امامی که [[حسین]] {{ع}} برای او از [[قبر]] بیرون می‌آید؛ او [[فرزند]] ندارد. عرض کرد: فدایت شوم، درست فرمودی. شنیدم که جدّت چنین گفت.<ref> کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص ۱۳۴.</ref> | |||
::::::[[روایات]] دیگری که بر [[فرزند]] نداشتن [[امام]] تصریح دارد، نیز موجود است که می‌توان برای [[آگاهی]] بیشتر به کتاب‌های مربوطه مراجعه کرد.<ref> از جمله کتاب جزیره خضراء افسانه یا واقعیت علّامه سید مرتضی جعفر عاملی، ترجمه سپهری، ص ۲۲۱</ref> به هر تقدیر، اگرچه همسر و [[فرزند]] داشتن آن [[حضرت]] محتمل است، امّا در بررسی [[اخبار]] و [[احادیث]] وارده، به [[روایت]] معتبری که موجب [[اطمینان]] باشد، نرسیدیم، و دنبال نمودن این موضوع لزومی هم ندارد»<ref>[[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۴۲ تا ۱۴۴.</ref>. | ::::::[[روایات]] دیگری که بر [[فرزند]] نداشتن [[امام]] تصریح دارد، نیز موجود است که می‌توان برای [[آگاهی]] بیشتر به کتاب‌های مربوطه مراجعه کرد.<ref> از جمله کتاب جزیره خضراء افسانه یا واقعیت علّامه سید مرتضی جعفر عاملی، ترجمه سپهری، ص ۲۲۱</ref> به هر تقدیر، اگرچه همسر و [[فرزند]] داشتن آن [[حضرت]] محتمل است، امّا در بررسی [[اخبار]] و [[احادیث]] وارده، به [[روایت]] معتبری که موجب [[اطمینان]] باشد، نرسیدیم، و دنبال نمودن این موضوع لزومی هم ندارد»<ref>[[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۴۲ تا ۱۴۴.</ref>. | ||
}} | }} | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۱: | ||
«با توجه به [[فلسفه غیبت]] و اینکه آن [[حضرت]] به شیوه ناشناس در بین [[مردم]] زندگی می‌کنند و کسی از مکان وی هیچ‌گونه اطلاعی ندارد در مورد قضیه [[ازدواج حضرت]]، سه نظریه می‌تواند باشد: | «با توجه به [[فلسفه غیبت]] و اینکه آن [[حضرت]] به شیوه ناشناس در بین [[مردم]] زندگی می‌کنند و کسی از مکان وی هیچ‌گونه اطلاعی ندارد در مورد قضیه [[ازدواج حضرت]]، سه نظریه می‌تواند باشد: | ||
#[[حضرت]] [[ازدواج]] نکرده‌اند. | |||
#[[حضرت]] [[ازدواج]] کرده‌اند، ولی [[اولاد]] ندارند. | |||
#[[حضرت]] [[ازدواج]] کرده‌اند و دارای فرزندانی هستند. | |||
اگر بگوییم [[ازدواج]] نکرده و احتمال اوّل را قبول کنیم، لازم می‌آید که [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} یکی از سنّت‌های مهم الهی را ترک کرده باشند، و این با [[شأن]] [[حضرت]] سازگاری ندارد. امّا از طرف دیگر چون مسأله [[غیبت]] اهم است، و [[ازدواج]] مهم؛ ترک [[ازدواج]] با توجه به آن [[امر]] مهم‌تر، اشکالی ایجاد نمی‌کند، و گاهی برای [[مصلحت]] بالاتر لازم و [[واجب]] است. | اگر بگوییم [[ازدواج]] نکرده و احتمال اوّل را قبول کنیم، لازم می‌آید که [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} یکی از سنّت‌های مهم الهی را ترک کرده باشند، و این با [[شأن]] [[حضرت]] سازگاری ندارد. امّا از طرف دیگر چون مسأله [[غیبت]] اهم است، و [[ازدواج]] مهم؛ ترک [[ازدواج]] با توجه به آن [[امر]] مهم‌تر، اشکالی ایجاد نمی‌کند، و گاهی برای [[مصلحت]] بالاتر لازم و [[واجب]] است. | ||
| خط ۱۳۸: | خط ۱۳۸: | ||
«با توجه به [[فلسفه غیبت]] و اینکه آن [[حضرت]] به شیوه ناشناس زندگی می‌کنند و کسی از مکان وی [[آگاه]] نیست در مورد قضیه [[ازدواج]] [[امام مهدی]]{{ع}}، در اینجا، سه احتمال وجود دارد: | «با توجه به [[فلسفه غیبت]] و اینکه آن [[حضرت]] به شیوه ناشناس زندگی می‌کنند و کسی از مکان وی [[آگاه]] نیست در مورد قضیه [[ازدواج]] [[امام مهدی]]{{ع}}، در اینجا، سه احتمال وجود دارد: | ||
#اساسا [[حضرت مهدی]] {{ع}} [[ازدواج]] نکرده است. | |||
#[[ازدواج]] انجام گرفته، ولی [[اولاد]] ندارد. | |||
#[[ازدواج]] کرده و دارای فرزندانی نیز هست. | |||
اگر '''احتمال اول''' را بپذیریم، لازمه‌اش این است که [[امام]]{{ع}} یکی از سنت‌های مهم اسلامی را ترک کرده باشد و این با [[شأن امام]] سازگار نیست. اما از طرفی دیگر چون مسأله [[غیبت ]]، اهم است و [[ازدواج]] مهم، ترک [[ازدواج]]، باتوجه به آن [[امر]] مهم‌تر، اشکالی را ایجاد نمی‌کند و گاهی برای [[مصلحت]] بالاتر، لازم و [[واجب]] نیز هست. | اگر '''احتمال اول''' را بپذیریم، لازمه‌اش این است که [[امام]]{{ع}} یکی از سنت‌های مهم اسلامی را ترک کرده باشد و این با [[شأن امام]] سازگار نیست. اما از طرفی دیگر چون مسأله [[غیبت ]]، اهم است و [[ازدواج]] مهم، ترک [[ازدواج]]، باتوجه به آن [[امر]] مهم‌تر، اشکالی را ایجاد نمی‌کند و گاهی برای [[مصلحت]] بالاتر، لازم و [[واجب]] نیز هست. | ||
| خط ۱۵۵: | خط ۱۵۵: | ||
«مطابق نظریه خفای شخص، باید ملتزم به عدم [[ازدواج]] شد؛ زیرا طبق این نظریه او از همه افراد مخفی است، و [[ازدواج]] احتیاج به ارتباط با [[مردم]] دارد و این به نوبه خود با [[حکمت]] و [[فلسفه غیبت]] سازگاری ندارد. و مطابق نظریه خفای عنوان، می‌توان ملتزم به [[ازدواج حضرت]] شد، خصوصاً آنکه مطابق با سنّت اسلامی است. آنچه به نظر می‌رسد ترجیح قول اول است، به جهت: | «مطابق نظریه خفای شخص، باید ملتزم به عدم [[ازدواج]] شد؛ زیرا طبق این نظریه او از همه افراد مخفی است، و [[ازدواج]] احتیاج به ارتباط با [[مردم]] دارد و این به نوبه خود با [[حکمت]] و [[فلسفه غیبت]] سازگاری ندارد. و مطابق نظریه خفای عنوان، می‌توان ملتزم به [[ازدواج حضرت]] شد، خصوصاً آنکه مطابق با سنّت اسلامی است. آنچه به نظر می‌رسد ترجیح قول اول است، به جهت: | ||
#[[روایات]] بسیار بر خفای شخص<ref>کمال الدین، ص ۳۷۰؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۵۱ و ج ۵۱، ص ۳۲</ref>. | |||
#گر چه در [[روایت]] عَمْری اشاره شده که [[مردم]] [[حضرت]] را در موسم [[حج]] می‌بینند ولی نمی‌شناسند<ref>کمال الدین، ص ۴۴۰</ref>. امّا این [[روایت]] از [[امام]] [[نقل]] نشده و نیز اختصاص به موسم [[حج]] دارد. | |||
#قرار است که [[حضرت]] در [[غیبت]] تام به سر برد. | |||
#اگر [[ازدواج]] صورت گرفته بود باید در یک مورد هم که شده [[سفرا]] و وکلای [[ناحیه]] مقدّسه به آن اشاره می‌کردند. | |||
#مسعودی از [[علی]] بن ابی حمزه [[نقل]] کرده که فرمود: ما به [[امام رضا]]{{ع}} عرض کردیم: برای ما [[روایت]] شده که [[امام]] از [[دنیا]] نمی‌رود تا آنکه نسل خود را ببیند؟ [[امام رضا]] {{ع}} به او فرمود: آیا در خصوص این [[حدیث]] برای شما [[روایت]] نشده: {{عربی|إلّا القآئم}}<ref>«به جز قائم» اثبات الوصیه، ص ۲۰۱</ref>»<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۴۷۹.</ref>. | |||
}} | }} | ||
{{پاسخ پرسش | {{پاسخ پرسش | ||
| خط ۱۶۸: | خط ۱۶۸: | ||
«محوری که پیرامون زندگی شخصی و کیفیت معیشت [[امام زمان]] {{ع}} مطرح است، مسأله [[ازدواج]] و [[زن]] و [[فرزند]] [[حضرت]] است. سه احتمال وجود دارد: | «محوری که پیرامون زندگی شخصی و کیفیت معیشت [[امام زمان]] {{ع}} مطرح است، مسأله [[ازدواج]] و [[زن]] و [[فرزند]] [[حضرت]] است. سه احتمال وجود دارد: | ||
#اساسا [[حضرت]] [[ازدواج]] نکرده است؛ | |||
#[[ازدواج]] انجام گرفته، ولی [[اولاد]] ندارد؛ | |||
#[[ازدواج]] کرده و دارای فرزندانی نیز هست. | |||
::::::اگر احتمال اول را بپذیریم، لازمه‌اش این است که [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} یکی از سنّت‌های مهم اسلامی را ترک کرده باشد و این با [[شأن امام]] سازگار نیست. اما از طرفی دیگر چون مسأله [[غیبت]]، اهم است و [[ازدواج]] مهمّ، ترک [[ازدواج]] با توجه به آن [[امر]] مهم‌تر، اشکالی را ایجاد نمی‌کند. | ::::::اگر احتمال اول را بپذیریم، لازمه‌اش این است که [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} یکی از سنّت‌های مهم اسلامی را ترک کرده باشد و این با [[شأن امام]] سازگار نیست. اما از طرفی دیگر چون مسأله [[غیبت]]، اهم است و [[ازدواج]] مهمّ، ترک [[ازدواج]] با توجه به آن [[امر]] مهم‌تر، اشکالی را ایجاد نمی‌کند. | ||
:::::اما احتمال دوم که اصل [[ازدواج]] را بپذیریم بدون داشتن [[اولاد]]، جمع می‌کند بین انجام [[سنت]] اسلامی و عدم انتشار مکان و موقعیت [[حضرت]]. اما باز این اشکال باقی است که اگر قرار باشد، آن [[حضرت]] شخصی را به‌عنوان همسر برگزیند، یا باید بگوییم که [[عمر]] او نیز مانند [[عمر]] [[حضرت]] طولانی است که بر این [[امر]] دلیلی نداریم، یا اینکه بگوییم مدتی با [[حضرت]] زندگی کرده و از [[دنیا]] رفته است که در این صورت، [[حضرت]] به [[سنت]] حسنه [[ازدواج]] عمل کرده و پس از آن، تنها و بدون [[زن]] و [[فرزند]] زندگی را ادامه میدهد. | :::::اما احتمال دوم که اصل [[ازدواج]] را بپذیریم بدون داشتن [[اولاد]]، جمع می‌کند بین انجام [[سنت]] اسلامی و عدم انتشار مکان و موقعیت [[حضرت]]. اما باز این اشکال باقی است که اگر قرار باشد، آن [[حضرت]] شخصی را به‌عنوان همسر برگزیند، یا باید بگوییم که [[عمر]] او نیز مانند [[عمر]] [[حضرت]] طولانی است که بر این [[امر]] دلیلی نداریم، یا اینکه بگوییم مدتی با [[حضرت]] زندگی کرده و از [[دنیا]] رفته است که در این صورت، [[حضرت]] به [[سنت]] حسنه [[ازدواج]] عمل کرده و پس از آن، تنها و بدون [[زن]] و [[فرزند]] زندگی را ادامه میدهد. | ||
نسخهٔ ۲۴ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۷:۳۰
| آیا امام مهدی ازدواج کرده است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / آشنایی با امام مهدی / معرفت امام مهدی (شناخت امام مهدی) / ازدواج امام مهدی |
| مدخل اصلی | همسر و فرزند امام مهدی |
آیا امام مهدی(ع) ازدواج کرده است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند..
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
- آیت‌الله نجم‌الدین طبسی نویسنده کتاب «تا ظهور» در «نشست مهدویت» در این‌باره گفته است:
«هیچ مستند روشنی برای اینکه ایشان ازدواج کرده‌اند یا خیر وجود ندارد، اولین کسی که این مسأله را مطرح کرده است و به عنوان استحسان هم دلیل آورده است مرحوم مدرس صاحب کتاب جنات القلوب در بیش از ۳۰۰ سال پیش بوده است. با ادله استحسانی نمی‌توان همسر داشتن امام زمان را اثبات کرد. توجه داشتن به سنت پیامبر اکرم (ص) دلیلی است که برای همسر داشتن امام زمان(ع) مطرح می‌شود اما دلیل محکمی نیست چرا که باید زمینه برای ازدواج فراهم باشد تا بتوان گفت ازدواجی صورت گرفته است، شاید شرایط برای ایشان به منظور ازدواج فراهم نباشد. مرحوم آیت الله شوشتری معتقد است حتی ازدواج امام زمان(ع) پس از ظهور نیز مشخص نیست، این مباحث پیرامون اصل ازدواج مطرح است و باید به آن توجه داشت. اینکه آیا حضرت ولی عصر (ع) فرزندی دارند یا خواهند داشت موضوع دیگر است، دو روایت در این زمینه وجود دارد، روایت اول منقول از مسعودی در کتاب اثبات الوصیه است، روایت دوم در کتاب الغیبة شیخ طوسی است. در روایت ذکر می‌کند سه نفر از واقفین پس از شهادت امام موسی کاظم(ع) به نزد امام رضا(ع) می‌روند، واقفین کسانی بودند که معقتد به تمام شدن امامت به امام موسی کاظم (ع) داشتند، اینها وارد بحث با امام رضا(ع) شدند پیرامون عقاید خود، علی ابن ابی حمزه بطائنی به ایشان عرض کرد که پدر شما چه شد؟ امام فرمودند شهید شد، علی ابن ابی حمزه سؤال کرد امام بعد کیست؟ امام فرمود من وصی او هستم. علی ابن ابی حمزه گفت: اعتقاد ما این است که امام قبل از دنیا نمی‌رود مگر اینکه نسل خود را ببیند، این حرف را زمانی مطرح کرده که امام جواد (ع) به دنیا نیامده است.
امام رضا(ع) به آن شخص می‌گویند این حدیث تتمه‌ای دارد و شما آن را حذف کرده‌اید، آن تتمه این است که نمی‌میرد امامی مگر اینکه اولاد خود را دیده است مگر مهدی(ع) و شخص معترف می‌شود به این حذف تتمه از روایت. از این روایت این‌گونه برداشت می‌شود که امام زمان(ع) فرزندی نخواهند داشت. حضرت صاحب الزمان(ع) فرزند ندارند بسیاری از مدعیان دروغین مهر ابطال خواهند خورد و رسوا خواهند شد، تصریح کرد: اگر بگوییم منظور از روایت این است که امام فرزندی که امام باشد نخواهند داشت بازهم مدعیان دروغین شکست خواهند خورد و در هر دو صورت ماجرا به نفع مدعیان فرزندی و نسبت داشتن با امام زمان(ع) تمام نخواهد شد. مدعیان دروغین سواد چندانی ندارند و به همین دلیل به علوم مهم نظیر رجال معتقد نیستند و در مباحثی که با اینها داشته‌ایم شاهد ضعف شدید علم و سواد بوده‌ایم، آنها معتقد هستند علم رجال یک بدعت است تا بتوانند دروغ های خود را ترویج دهند در حالی که علم رجال برگرفته از نصوص و یادگار از دوران ائمه معصومین(ع) است»[۱].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین قرائتی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محسن قرائتی در کتاب «جهت‌نما» در اين باره گفته است:
« عقل به ما می‌گوید دنبال مسائلی برویم که چهار شرط داشته باشد:
|
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضانژاد؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر عزالدین رضانژاد، در مقاله «[[حیات امام مهدی (مقاله)|حیات امام مهدی]]» در این‌باره گفته است:
«آیا حضرت مهدی(ع) پیش از ظهور، همسر و فرزندانی دارد؟ این یکی از پرسش‌های مرتبط با دورانغیبت به شمار می‌آید و تاکنون پاسخ قطعی بدان داده نشده است. برخی برآنند که حضرت مهدی(ع) همسر و فرزند دارد. دلیل های این گروه را بر می‌شمریم:
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در دو کتاب «پرسمان مهدویت» و «درسنامه مهدویت» در این‌باره گفته است:
«از آنجایی که روایت صریح و روشنی در این‌باره در دست نیست، در بین دانشمندان شیعه سه دیدگاه متفاوت پدید آمده است. که هریک برخاسته از پاره‌ای روایات است. امید می‌رود با بحث‌های جدّی‌تر و فراگیرتر، پاسخی درخور و مطمئن ارائه گردد.
|
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین رجالی تهرانی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین علی رضا رجالی تهرانی، در کتاب «یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:
«اگرچه از ظاهر بعضی روایات و ادعیه معصومین، چنین استنباط شده که آن حضرت دارای همسر و اولاد می‌باشد. امّا همانطور که خواهد آمد، برخی روایات نیز که از درجه اعتبار زیادی برخوردارند، به فرزند نداشتن آن حضرت تصریح دارند. و امّا ابتدا به روایاتی که به وسیله آنها می‌توان بر فرزند داشتن امام مهدی (ع) استدلال نمود، میپردازیم و آنها را مورد بررسی قرار میدهیم:
|
| ۵. حجت الاسلام و المسلمین موسوی‌نسب؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:
«با توجه به فلسفه غیبت و اینکه آن حضرت به شیوه ناشناس در بین مردم زندگی می‌کنند و کسی از مکان وی هیچ‌گونه اطلاعی ندارد در مورد قضیه ازدواج حضرت، سه نظریه می‌تواند باشد:
اگر بگوییم ازدواج نکرده و احتمال اوّل را قبول کنیم، لازم می‌آید که امام زمان (ع) یکی از سنّت‌های مهم الهی را ترک کرده باشند، و این با شأن حضرت سازگاری ندارد. امّا از طرف دیگر چون مسأله غیبت اهم است، و ازدواج مهم؛ ترک ازدواج با توجه به آن امر مهم‌تر، اشکالی ایجاد نمی‌کند، و گاهی برای مصلحت بالاتر لازم و واجب است. امّا احتمال دوم که اصل ازدواج را قبول کنیم، و بگوییم حضرت ازدواج کرده‌اند ولی اولاد ندارند، که جمع شود بین سنّت اسلامی و عدم انتشار مکان حضرت؛ این نظریه به مشکل برمی‌خورد، چون باید قائل به این باشیم همسری که حضرت انتخاب کرده‌اند دارای عمر طولانی است، مانند خود حضرت که دلیل بر این نظریه نیست. و اشکال دیگر نیز هست و آن اینکه شرعاً جایز نیست حضرت، همسری بگیرند و با او شرط کنند که دارای اولاد نشود و او را از نعمت فرزند محروم کنند. احتمال سوم اینکه بگوییم حضرت ازدواج کرده‌اند و دارای اولاد هستند، بر این نظریه هیچ دلیلی نداریم و مشکل اصلی که در اینجا وجود دارد این است که حضرت اگر قبل از هزار سال ازدواج کرده باشند، دارای فرزندان زیادی و نوه‌های زیادی هستند که با مسأله غیبت حضرت و خفای شخص آن حضرت منافات دارد و مکان حضرت نمی‌شود از آن تعداد اولاد و همسران مخفی باشد. و در روایتی است که مسعودی از علی بن ابی حمزه نقل کرده که فرمود: ما به امام رضا (ع) عرض کردیم برای ما روایت شده که امام از دنیا نمی‌رود تا آنکه نسل خود را ببیند؟ امام رضا (ع) به او فرمود: آیا در خصوص این حدیث برای شما روایت نشده "إلّا القائم"؛ بجز قائم[۵۲]. چنانچه ادّعا گردد که برخی حکایات مانند "جزیره خضرا" مدّعی فرزندانی برای حضرت هستند که این حکایت قابل قبول نیست و این حکایت را به‌طور مبسوط که اشکالات متعددی بر آن مترتّب است رد کرده‌ایم[۵۳]. چنانچه ادّعا گردد که در برخی روایات و ادعیه نام اهل و عیال آن حضرت آمده است، مانند روایت امام صادق (ع) که فرمود: گویا نزول قائم در مسجد سهله را با اهل و عیالش مشاهده می‌کنم[۵۴]. درباره این‌گونه روایات و یا ادعیه باید گفت قابل جمع است با اولاد حضرت هنگام ظهور یا بعد از آن چنانچه عالم بزرگوار سید جعفر مرتضی عاملی می‌فرمایند چه بسا مراد اولاد حضرت بعد از ظهور باشد[۵۵]. بنابراین ما نه دلیل محکم و قانع کننده‌ای بر ازدواج حضرت داریم و نه سند قطعی و محکمی بر ازدواج نکردن ایشان، و این بحث هم هیچ‌گونه ثمره‌ای برای ما ندارد چه حضرت ازدواج کرده باشند و چه نکرده باشند. و اللّه اعلم»[۵۶]. |
| ۶. حجت الاسلام و المسلمین یعقوبی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین ابوالقاسم یعقوبی، در مقاله «نگاهی به تولد و زندگی امام زمان» در این‌باره گفته است:
«با توجه به فلسفه غیبت و اینکه آن حضرت به شیوه ناشناس زندگی می‌کنند و کسی از مکان وی آگاه نیست در مورد قضیه ازدواج امام مهدی(ع)، در اینجا، سه احتمال وجود دارد:
اگر احتمال اول را بپذیریم، لازمه‌اش این است که امام(ع) یکی از سنت‌های مهم اسلامی را ترک کرده باشد و این با شأن امام سازگار نیست. اما از طرفی دیگر چون مسأله غیبت ، اهم است و ازدواج مهم، ترک ازدواج، باتوجه به آن امر مهم‌تر، اشکالی را ایجاد نمی‌کند و گاهی برای مصلحت بالاتر، لازم و واجب نیز هست. اما احتمال دوم که اصل ازدواج را بپذیریم بدون داشتن اولاد، جمع می‌کند بین انجام سنت اسلامی و عدم انتشار مکان و موقعیت حضرت. اما باز این اشکال باقی است که اگر قرار باشد، آن حضرت شخصی را به عنوان همسر برگزیند، یا باید بگوییم که عمر او نیز مانند عمر حضرت طولانی است که بر این امر دلیلی نداریم، یا اینکه بگوییم مدتی با حضرت زندگی کرده و از دنیا رفته است که در این صورت، حضرت به سنت حسنه ازدواج عمل کرده و پس از آن، تنها و بدون زن و فرزند زندگی را ادامه میدهد. احتمال سوم آن است که آن حضرت ازدواج کرده و دارای اولاد نیز هست و اولاد آن حضرت نیز فرزندانی دارند. این مسأله، افزون برآن که دلیل محکمی ندارد، اشکال اساسی آن این است که این همه اولاد و اعقاب، بالاخره روزی در جست‌وجوی اصل خویش می‌افتند و همین کنجکاوی و جست‌وجو، مسأله را به جایی باریک می‌کشاند که با فلسفه غیبت حضرت، نمی‌سازد. البته برخی خواسته‌اند از روایات و بعضی از ادعیه، بر این احتمال اقامه دلیل کنند که اشاره‌ای به ادله آنان می‌کنیم: مفضل بن عمر گوید از امام باقر(ع) شنیدم که فرمود: "صاحب الزمان(ع) را دو غیبت است: یکی از آن‌دو، به اندازه‌ای طولانی شود که بعضی گویند آن حضرت از دنیا رفته و برخی گویند کشته شده است و بعضی نیز بر این باور باشند که جز اندکی از یاران بر امامت وی ماندگار نماندند و کسی هم از مکان و جایگاه زندگی آن حضرت، آگاه نیست نه از فرزندان و نه دیگری، جز آن کسی که امور وی را پی‌می‌گیرد"[۵۷]»[۵۸]. |
| ۷. آقای رضوانی (پژوهشگر حوزهه علمیه قم)؛ |
|---|
|
آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است:
«مطابق نظریه خفای شخص، باید ملتزم به عدم ازدواج شد؛ زیرا طبق این نظریه او از همه افراد مخفی است، و ازدواج احتیاج به ارتباط با مردم دارد و این به نوبه خود با حکمت و فلسفه غیبت سازگاری ندارد. و مطابق نظریه خفای عنوان، می‌توان ملتزم به ازدواج حضرت شد، خصوصاً آنکه مطابق با سنّت اسلامی است. آنچه به نظر می‌رسد ترجیح قول اول است، به جهت:
|
| ۸. آقای تونه‌ای (پژوهشگر معارف مهدویت)؛ |
|---|
|
آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است:
«محوری که پیرامون زندگی شخصی و کیفیت معیشت امام زمان (ع) مطرح است، مسأله ازدواج و زن و فرزند حضرت است. سه احتمال وجود دارد:
|
| ۹. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛ |
|---|
|
پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند:
«درباره ازدواج حضرت مهدی (ع) اختلاف است. بعضی علما از جمله مرحوم محدث نوری "نویسنده کتاب نجم الثاقب."، بر این عقیده‌اند که آن حضرت ازدواج کرده و فرزندانی نیز دارد. عمده دلیل این گروه آن است که ازدواج، سنت مؤکد اسلامی است که مورد سفارش پیامبر مکرم اسلام (ص) بوده است و حضرت مهدی (ع) از هر شخصی شایسته‌تر است که به سنت پیامبر عمل کند. در پاسخ می‌گوییم: امام مهدی (ع) در حال حاضر در غیبت به سر می‌برد و این یک حالت استثنایی است که ارتباط ایشان را با مردم محدود می‌کند. بنابراین، همین عذر می‌تواند مانع اجرای این سنت نبوی شود؛ زیرا به یقین گاه به دلیل شرایطی خاص، ممکن است حکم واجبی از عهده انسان برداشته شود، چه رسد به مستحبات و سنت‌ها. افزون بر این، ازدواج سنتی نبوی است که باید در طول زندگی انجام گیرد و هیچ اشکالی ندارد که حضرت مهدی (ع) پس از ظهور اقدام به این عمل نماید و در این صورت، ترک‌کننده سنت نبوی نیز نخواهد بود. از همین‌جا می‌توان استفاده کرد دعاهایی که در آنها به حضرت و خانواده او اشاره کرده، می‌تواند به دوران ظهور آن بزرگوار مربوط باشد، نه زمان غیبت. در مقابل این نظریه، دیدگاه دیگری مطرح است که قاطعانه ازدواج حضرت را نفی می‌کند. عمده دلیل ایشان هم این است که لازمه ازدواج حضرت، یا طولانی بودن عمر همسر اوست که دلیلی بر آن نداریم، یا آنکه حضرت پس از رحلت همسر، مجبور است با دیگری ازدواج کند، یا به دلیل ازدواج باید فرزندانی داشته باشد که سرپرستی آنها موجب شناخته شدن حضرت گردد و... .
|
- آیا امام مهدی ازدواج کرده‌اند یا خیر؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی همسر دارد؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی فرزند دارد؟ (پرسش)
- آیا کنیه اباصالح دلالت بر ازدواج امام مهدی دارد؟ (پرسش)
- آیا قول به عدم ازدواج امام مهدی با سنت محمدی منافات دارد؟ (پرسش)
- در صورت قول به عدم ازدواج به روایت مفضل بن عمر چگونه پاسخ میدهید؟ (پرسش)
- آیا روایت احمد بن محمد بن یحیی انباری بر ازدواج امام مهدی دلالت دارد؟ (پرسش)
- در برخی از روایات بر اهل و عیال امام مهدی اشاره شده آیا این دلالت بر ازدواج دارد؟ (پرسش)
- این که امام مهدی بر طبق روایاتی دارای زن و فرزند هست از نظر سند معتبر است یا نه؟ (پرسش)
- امام مهدی چگونه می‌تواند از نظر ازدواج الگو باشد در حالیکه آن حضرت ازدواج نکرده است؟ (پرسش)
- آیا صحت دارد که اگر دختران باعفت باشند امام مهدی با دختران عفیف ازدواج می‌کند؟ (پرسش)
- دلایل ازدواج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- دلایل منکران ازدواج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
- ↑ طبسی، نجم الدین، درس گفتارهای مهدویت
- ↑ سوره کهف، آیه:۲۲.
- ↑ قرائتی، محسن، جهت‌نما، ص ۶۸ - ۷۰.
- ↑ میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۲
- ↑ میرزا علی اکبر نهاوندی، العبقری الحسان، ج ۲، ص ۱۳۴
- ↑ میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۵
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۶۱ و بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳
- ↑ میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۵
- ↑ جمال الأسبوع، ص ۵۱۲.
- ↑ الايقاظ من الهجعه، ص ۳۹۲ - ۴۰۵.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۱۷
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۴۵
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ص۱۳۴
- ↑ میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۶
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۱۳۷
- ↑ میر محمد میرلوحی، سیمای آفتاب، ص ۴۹۷
- ↑ میر محمد میرلوحی، سیمای آفتاب، ص ۴۹۷.
- ↑ برای آگاهی فزونتر درباره این دعاها و زیارت‌ها، به منابع ذیل مراجعه کنید: - شیخ صدوق ، کمال الدین و تمام النعمه، ص ۵۱۲. - شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص ۲۸۶ و ۴۰۹ - سید بن طاووس، جمال الأسبوع، ص۳۸ و نیز همو مصباح الزائر مخطوط)، ص۱۷۰ -بحارالانوار، ج ۱۵، ص ۳۳۲، ج ۱۰۲، ص ۲۲۸ - حسن بن سليمان حلی، مختصر بصائر الدرجات، ۱۹۲ - ابراهيم بن علی عاملی کفعمی، مصباح الكفعمي، ص۵۴۸
- ↑ خدایا! به او درباره خودش و اهل و فرزندان و امت و همه رعیتش، آنچه دیده‌اش را روشن و دلش را شادمان می‌سازد، عطا فرما ....؛ بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۱۱۴
- ↑ [خدایا!] بر ولی امرت و اولیای عهدش و پیشوایانی که از فرزندانش به شمار می‌آیند، درود فرست و عمر و مدت زندگی شان را فزونی بخش؛ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۲۷۷ و بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۲۲
- ↑ رضانژاد، عزالدین، [[حیات امام مهدی (مقاله)|حیات امام مهدی]]، ص ۱۰۲ - ۱۰۶.
- ↑ میرزا حسین طبرسینوری، نجم الثاقب، ص ۴۰۲.
- ↑ سید بن طاووس، جمال الاسبوع، ص ۵۱۲.
- ↑ میرزا حسین طبرسی نوری، نجم الثاقب، ص ۴۰۲.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ۱جلد، شباب الجنه - قم (ایران)، چاپ: ۲، ۱۳۸۵ ه.ش.
- ↑ ر. ک: نجم الثاقب، ص ۴۰۲.
- ↑ محمّد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۲۲۰.
- ↑ ناجی نجار، جزیره خضراء، و تحقیقی پیرامون مثلث برمودا، ترجمه: علی اکبر مهدیپور، ص ۳۸.
- ↑ "إِنَ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَتَيْنِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّى يَقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ يَقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ يَقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّى لَا يَبْقَى عَلَى أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ يَسِيرٌ لَا يَطَّلِعُ عَلَى مَوْضِعِه "؛ شیخ طوسی رحمه اللّه، کتاب الغیبة، ص ۱۶۱.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ص ۱۷۲.
- ↑ لطف اللّه صافی گلپایگانی، پاسخ ده پرسش، ص ۵۴.
- ↑ "كَأَنِّي أَرَى نُزُولَ الْقَائِمِ فِي مَسْجِدِ السَّهْلَةِ بِأَهْلِهِ وَ عِيَالِهِ "؛ محمّد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۸۱، باب ۲۷.
- ↑ لطف اللّه صافی گلپایگانی، پاسخ ده پرسش، ص ۵۴- ۵۵.
- ↑ سید محمّد صدر، تاریخ الغیبة الکبری، مقدمه ص ۲۳.
- ↑ ابو الحسن علی بن حسین مسعودی رحمه اللّه، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب علیه السّلام، ص ۲۰۸.
- ↑ محمّد بن عمر کشی، رجال کشی، ص ۴۶۵.
- ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج ۲، ص ۷۶۴.
- ↑ "يَكُونُ الْإِمَامُ إِلَّا وَ لَهُ عَقِبٌ إِلَّا الْإِمَامُ الَّذِي يَخْرُجُ عَلَيْهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍ (ع) فَإِنَّهُ لَا عَقِبَ لَهُ "؛ شیخ طوسی رحمه اللّه، کتاب الغیبة، ص ۲۲۴.
- ↑ "يإِنَ الْخَضِرَ شَرِبَ مِنْ مَاءِ الْحَيَاةِ فَهُوَ حَيٌ لَا يَمُوتُ حَتَّى يُنْفَخَ فِي الصُّورِ وَ إِنَّهُ لَيَحْضُرُ الْمَوْسِمَ كُلَّ سَنَةٍ وَ يَقِفُ بِعَرَفَةَ فَيُؤَمِّنُ عَلَى دُعَاءِ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيُونِسُ اللَّهُ بِهِ وَحْشَةَ قَائِمِنَا فِي غَيْبَتِهِ وَ يَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُ "؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۳۸۵، ح ۱.
- ↑ پیشین، باب ۲۶، ح ۱۳.
- ↑ "لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ غَيْبَةٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ فِي غَيْبَتِهِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَيْبَةُ وَ مَا بِثَلَاثِينَ مِنْ وَحْشَةٍ "؛ شیخ کلینی رحمه اللّه، کافی، ج ۱، ص ۳۴۰، ح ۱۶، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۲؛ محمّد بن ابراهیم نعمانی، الغیبة، ص ۱۸۸.
- ↑ جزیره خضراء افسانه یا واقعیت؟، ص ۲۲۶، به نقل از: الاخبار الدخیلة، ج ۲، ص ۷۲.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۱۹-۱۲۷ درسنامه مهدویت، ص ۱۲۸- ۱۴۰.
- ↑ لا یطّلع علی موضعه احد من ولده و لا غیره، الّا المولی الّذی یلی امره. ( کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص ۱۰۲)
- ↑ کتاب الغیبه، محمد بن ابراهیم نعمانی، باب دهم، ص ۲۵۰.
- ↑ دادگستر جهان، ابراهیم امینی، ص ۲۰۷.
- ↑ جمال الاسبوغ، سید بن طاووس، ص ۵۱۲
- ↑ اثبات الوصیه، مسعودی، ترجمه نجفی، ص ۲۰۱
- ↑ کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص ۱۳۴.
- ↑ از جمله کتاب جزیره خضراء افسانه یا واقعیت علّامه سید مرتضی جعفر عاملی، ترجمه سپهری، ص ۲۲۱
- ↑ یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۴۲ تا ۱۴۴.
- ↑ اثبات الوصیه، ص ۲۰۱.
- ↑ رجوع شود به مکان حضرت، داستان جزیره خضرا، همین کتاب.
- ↑ نجم الثاقب، ص ۲۲۵.
- ↑ دراسة فى علائم الظهور، ص ۲۳۲.
- ↑ دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۱۳۶-۱۳۸.
- ↑ "إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَتَيْنِ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَى حَتَّى يُقَالَ مَاتَ وَ بَعْضٌ يَقُولُ قُتِلَ فَلَا يَبْقَى عَلَى أَمْرِهِ إِلَّا نَفَرٌ يَسِيرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ لَا يَطَّلِعُ أَحَدٌ عَلَى مَوْضِعِهِ وَ أَمْرِهِ وَ لَا غَيْرِهِ إِلَّا الْمَوْلَى الَّذِي يَلِي أَمْرَهُ"؛ کتاب الغیبة، شیخ طوسی، ۱۶۲.
- ↑ یعقوبی، ابوالقاسم، نگاهی به تولد و زندگی امام زمان، چشم به راه مهدی، ص ۳۵۲ - ۳۵۳.
- ↑ کمال الدین، ص ۳۷۰؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۵۱ و ج ۵۱، ص ۳۲
- ↑ کمال الدین، ص ۴۴۰
- ↑ «به جز قائم» اثبات الوصیه، ص ۲۰۱
- ↑ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۷۹.
- ↑ چشم‌به‌راه مهدى، ص ۳۵۲
- ↑ نجم الثاقب، ص ۲۲۵.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۲۱۳.
- ↑ نجم الثاقب، ص ۲۲۵.
- ↑ غیبة طوسى، ص ۱۰۷؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۲.
- ↑ بحارالانوار، ج ۹۵، ص ۳۳۲.
- ↑ سیماى آفتاب، حبیب الله طاهرى، ص ۳۶۴
- ↑ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۷۹ (خلاصه داستان انبارى در آن آمده است)
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۹۳.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳، حدیث ۶؛ کافی "کتاب الحجه، باب فی الغیبه"، حدیث ۱۶.
- ↑ مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۵۵ و ۵۶.