آیا علم معصوم قابلیت افزایش دارد؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{پایان منبع جامع}} +{{پایان منبع جامع}})) |
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{منبع‌شناسی جامع}} +{{منبع جامع}})) |
||
| خط ۳۹۴: | خط ۳۹۴: | ||
==[[:رده:آثار علم غیب معصوم|منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم]]== | ==[[:رده:آثار علم غیب معصوم|منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم]]== | ||
{{ | {{منبع جامع}} | ||
* [[:رده:کتاب‌شناسی کتابهای علم غیب معصوم|کتاب‌شناسی علم غیب معصوم]]؛ | * [[:رده:کتاب‌شناسی کتابهای علم غیب معصوم|کتاب‌شناسی علم غیب معصوم]]؛ | ||
* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های علم غیب معصوم|مقاله‌شناسی علم غیب معصوم]]؛ | * [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های علم غیب معصوم|مقاله‌شناسی علم غیب معصوم]]؛ | ||
نسخهٔ ۱ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۲۱:۰۴
| آیا علم معصوم قابلیت افزایش دارد؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب |
| مدخل بالاتر | علم معصوم / ویژگی علم معصوم |
| مدخل اصلی | افزایش علم معصوم |
| مدخل وابسته | علم تام / علم محدود / علم فعلی / علم شأنی |
آیا علم معصوم(ع) قابلیت افزایش دارد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم غیب معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
علامه طباطبایی در کتاب «در محضر علامه طباطبایی» و مقاله «علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء» در این باره گفته است:
«سؤال: از روایات افزایش شدن علم ائمه؛ در شبهای جمعه، و روایات عرض اعمال[۱] به دست نمی‌آید که علوم آنان تدریجی است، نه اینکه دفعی باشد و به یکبارگی از حضرت رسول(ص) دریافته باشند؟
- جواب: علوم آنان دفعی است، گرچه معلوم تدریجی باشد، پس علم به معلومِ تدریجی دارند، نه اینکه خود علم هم تدریجی باشد. تعلیم رسول الله(ص) به امیرالمؤمنین(ع) مثل تعلیم رایج در میان ما تدریجی نبوده، بلکه دفعةً واحدةً بوده است،[۲] چنان که تعلّم حضرت رسول(ص) نیز دفعی بوده است. خداوند متعال میفرماید: ﴿وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ ﴾[۳]. زیرا کلمه ﴿لِّكُلِّ شَيْءٍ ﴾ یعنی همه چیز، با تدریج سازگار نیست. و به طور کلی باید توجه داشت که روز مبعث، روز رسالت است و از سوره "اقْرَأْ بِاسْمِ" که سیاق آیاتش بیانگر آن است که نخستین سوره‌ای است که بر رسول خدا(ص) نازل شده، نیز بر می‌آید که نبوت قبل از رسالت بوده است، و از آیات دیگر استفاده می‌شود که قرآن دفعةً واحدةً و یکباره در شب ۱۹ یا ۲۱ یا ۲۳ ماه رمضان همان سال نازل گردیده است. خداوند متعال میفرماید: ﴿إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ ﴾ [۴]»[۵].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. آیت‌الله نمازی شاهرودی؛ |
|---|
|
آیت‌الله علی نمازی شاهرودی در کتاب «علم غیب» در این‌باره گفته است:
«اخباری که دلالت دارد بر این که روز به روز و ساعت به ساعت بر علم پیغمبر(ص) و ائمه(ع) افزوده می‌شود. این دانش که از جانب خدا به آن بزرگواران افاضه می‌شود، اوّل به پیغمبر(ص) سپس به امیر المؤمنین(ع) و همچنین به امام مجتبی(ع) و امام(ع) بعد از او تا امام زمان می‌رسد. پس امام متاخر از امام متقدم داناتر نیست. گواه بر این که گفتیم علم پیغمبر(ص) و امام(ع) در ترقی است، گفتار پروردگار است که به پیامبر(ص) میفرماید: ای پیغمبر ما بگو: ﴿رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا ﴾ [۶]. گواه دیگر گفتار امام صادق(ع) است در پیرامون جهات علم امام و شرح جامعه و جفر و مصحف فاطمه(س) و علم به گذشته و آینده تا روز قیامت تا آن جا که حضرتش چنین فرمود: علم آن است که شب و روز زیاد می‌گردد و از جانب خداوند به ما افاضه می‌شود[۷]. در الکافی در باب این که در شبهای جمعه علم ائمه(ع) زیاد می‌شود، سه روایت، و در باب این که اگر علم آنان زیاد نشود، تمام می‌شود و کلمه "لَولَا أنَّا نَزْدَادُ لأَنْفَدْنَا" در سه روایت مذکور است[۸]. و در روایت صحیح دارد که: زُراره به امام باقر(ع) عرض کرد: دانشی به شما می‌رسد که پیغمبر اکرم(ص) آن را نداند؟ حضرت فرمود: هر علمی اوّل به حضرت رسول(ص) افاضه می‌شود، سپس به ائمه(ع)، تا به من می‌رسد. و در روایت، دیگر امام صادق(ع) فرمود: هیچ احسان و لطفی از جانب خدا به ما نمی‌رسد مگر این که اوّل به حضرت رسول(ص) و بعد به امیر المؤمنین(ع) و امامان(ع) بر حق عنایت و مرحمت می‌شود؛ به جهت این که امام متأخر از امام متقدم برتر نباشد. به نظر ما این احادیث قابل تردید نیست، چرا که عنایات و کمالات و کلمات و الطاف خداوند متعال بی‌پایان و بی‌نهایت است؛ هم چنان که خودش فرموده است: ﴿قُل لَّوْ كَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِّكَلِمَاتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَن تَنفَدَ كَلِمَاتُ رَبِّي وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا ﴾ [۹]. از هر کلمه‌ای که پیغمبر(ص) به امیر المؤمنین(ع) تعلیم فرمود هزار باب علم مفتوح شد؛ کلمات پروردگار چگونه خواهد بود؟!»[۱۰]
|
| ۲. آیت‌الله امینی؛ |
|---|
|
آیت‌الله امینی، در کتاب «بررسی مسائل کلی امامت» در این‌باره گفته است:
«ابو یحیی صنعانی می‌گوید: حضرت صادق(ع) به من فرمود: ای ابا یحیی! شبهای جمعه برای ما کارهای بزرگی رخ می‌دهد. ابو یحیی عرض کرد: فدایت شوم، چه کارهایی؟ فرمود: در شب جمعه به ارواح پیمبران و امامان مرده و روح امام(ع) زنده اجازه داده می‌شود که به آسمان بالا روند، تا این که به عرش پروردگار میرسند. هفت نوبت بر دور عرش طواف می‌کنند و نزد هر پایهای از پایههای عرش دو رکعت نماز می‌خوانند. آن گاه که از این عمل فارغ شدند به بدنهای خویش باز می‌گردند. بدین جهت، انبیا و اوصیا شادمان می‌گردند و وصی زنده مقدار زیادی بر علومش اضافه می‌شود.
|
| ۳. آیت‌الله خاتمی؛ |
|---|
|
آیت‌الله سید احمد خاتمی، در مقاله «در آستان امامان؛ ملائکه و دیدار با امامان» و کتاب «در آستان امامان معصوم» در این‌باره گفته است:
در کتاب ارزشمند اصول کافی، کتاب الحجه، بابی تحت این عنوان مطرح کرده است: "بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ (ع) مُحَدَّثُون" در این باب، چندین روایت ذکر کرده است، معنای التزامی این سخن این است که: «پس آنان محل آمد و شد ملائکه‌اند که محدث‌اند». در روایتی نقل شده است که محمد بن مسلم گوید: «در محضر امام صادق(ع) سخن از محدث به میان آمد، حضرت فرمود: امام، صدای فرشته را می‌شنود، ولی چهره او را نمی‌بیند[۱۶]. محمد بن مسلم گوید: پرسیدم جانم به قربانت! از کجا می‌فهمد که این سخن فرشته است؟ حضرت فرمود: او با آرامش و وقار خاصی که به هنگام سخن گفتن فرشتگان می‌یابد، می‌فهمد که این سخن کلام فرشته است[۱۷]. از برخی روایات استفاده می‌شود که علم امامان معصوم نیز پیوسته ازدیاد می‌یابد؛ در کتاب شریفه کافی، بابی تحت این عنوان منعقد کرده است که: "لولا ان الائمة يزدادون لنقد ما عندهم" اگر علم ائمه(ع) توسط ذات مقدس ربوبی، زیاد نشود، علمشان تمام می‌شود. در اولین روایت از این باب آمده است که صفوان بن یحیی گوید: از امام کاظم(ع) شنیدم که فرمود: امام صادق(ع) پیوسته می‌فرمود: اگر بر علم ما افزوده نمی‌شد، همانا پایان می‌پذیرفتیم[۱۸]. بی‌تردید یکی از راههای افزایش علم معصومین اطلاع‌رسانی از طریق ملائکه است که برای انجام این وظیفه و رساندن اخبار عالم، خدمت امام شرفیاب می‌گردند، این دسته از روایات نیز دلالت التزامی بر‌آمد و شد ملائکه به محضر امامان معصوم دارد»[۱۹]. |
| ۴. آیت‌الله تحریری؛ |
|---|
|
آیت‌الله محمد باقر تحریری در کتاب «جلوه‌های لاهوتی» در این باره گفته است:
«باتوجه به روایات گوناگون در این باب، باید دقت کرد که ایشان شئون و جهات وجوديه مختلفی داشته‌اند که به حسب هر شأنی، وظیفه‌ای داشته و حکمی جاری است و خود ایشان به مراعات این وظایف آگاه‌ترند، چون وظیفه اساسی ایشان هدایت است. اولاً: از بازگو کردن معارف مختلف دین با وجود شرایطش (ظرفیت شنونده و نبودن تقیّه) دریغ نداشتند. ثانياً: اگر گاهی لازم بود، به قوانین علمی اشاره‌ای کرده‌اند (اگرچه نوع دستورات استحبابی ایشان در خوردن، نوشیدن، خوابیدن، روابط زناشویی و... از داشتن آثار تجربی و علم ایشان به آن حکایت می‌کند) چنانکه قرآن کریم گاهی به قوانین علمی از قبيل قانون جاذبه اشاراتی نموده است. ثالثاً: ایشان نوعاً می‌خواستند به‌طور عادی زندگی کرده و از علوم غیبی خود استفاده ننمایند و گاهی که مصلحت نبوده آن را از خود نفی می‌نمودند، مانند این که راوی می‌گوید: با گروهی در مجلس امام صادق(ع) بودیم که ناگهان آن حضرت به‌صورت غصب‌آلود بیرون آمده و هنگامی که در مکانش مستقر شد فرمود: تعجب از گروهی که گمان می‌کنند ما علم غیب داریم، غیب را جز خداوند عزوجل نمی‌داند، من می‌خواستم به فلان کنیزم ضربه‌ای (برای تأدیب) بزنم، از نزدم فرار کرد و نمی‌دانم در کدام اتاق خانه می‌باشد. سدیر گوید: هنگامی که حضرت از آن مجلس به منزل رفتند، من و ابوبصیر و میسّر بر آن حضرت به داخل وارد شدیم و به ایشان عرض کردیم: فدایت شویم، شنیدیم که نسبت به کنیزتان چنین مطالبی فرمودید، با این که می‌دانیم شما علم بسیاری دارید، حضرت پس از بیاناتی در برتری کسی که به تمامی کتاب علم دارد از کسی که به بعضی از کتاب علم دارد، فرمود: به خدا سوگند تمامی علم کتاب نزد ما می‌باشد[۲۰]. لذا در بعضی از روایات فرموده‌اند: امام هر وقت بخواهد غیب را بداند می‌داند[۲۱]، و در بعضی از آنها میفرماید، هروقت بخواهد بداند تعلیم داده می‌شود یا خدا تعلیمش می‌دهد[۲۲]. همچنین روایاتی میفرماید: "لَوْلاَ أَنَّا نَزْدَادُ لأَنْفَدْنَا"[۲۳]: اگر ما زیاد نشویم حتماً نابود می‌شویم، یا روایاتی که دلالت دارد ایشان شبهای جمعه علمشان زیاد می‌شود، امام صادق(ع) میفرماید: هیچ شب جمعه‌ای نیست مگر اینکه برای اولیاء الهی در آن سروری است، راوی گوید: عرض کردم: فدایت شوم، آن سرور چگونه است؟ حضرت فرمود: هنگامی که شب جمعه می‌شود رسول خدا(ص) و ائمه(ع) عرش را درک می‌کنند و من هم با ایشان همراه هستم، پس جز با علم استفاده شده برنمی‌گردم و اگر این‌طور نبود حتماً آنچه نزد من بود تمام می‌شد[۲۴]. روایاتی نیز دلالت می‌کند که علم، آن چیزی است که در شب و روز حادث می‌شود، در روایتی طولانی ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل می‌کند: که حضرت اموری را به‌عنوان علم خویش بیان کردند، مانند اینکه رسول خدا(ص) به علی(ع) هزار باب علم تعلیم فرمود که از هر بابی هزار باب دیگر باز می‌شد، و نیز نزد ایشان جامعه، جفر و مصحف حضرت زهرا(س) و علم آنچه بوده و موجود می‌شود تا روز قیامت می‌باشد، لكن فرمودند: اینها علم نیست، علم آن است که شب و روز حادث شده و تدریجاً امور یکی پس از دیگری تا روز قیامت تحقق می‌یابد[۲۵]
|
| ۵. حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد فاضل لنکرانی؛ |
|---|
|
آیت‌الله محمد جواد فاضل لنکرانی در بیاناتی با موضوع «همگرایی قیام امام حسین با علم حضرت به شهادت خود و یارانش» در این‌باره گفته است:
«ائمه دائماً در حال ازدیاد علم هستند و ازدیاد علم ائمه و حتی علم نبی منحصر به دنیا هم نیست. حتی در عالم آخرت مقام ازدیاد علم برای آنها محفوظ است. اگر کسی این مطلب را در متون روایات بررسی کند به خوبی آن را می‌بیند. گاهی اوقات اشکال می‌کنند این چه علمی است که برای ائمه خود درست می‌کنید و می‌گويید روز به روز علمشان بیشتر می‌شود، آيا علم پیامبر که اعظم خلق خداست از اینها کمتر است؟ پاسخ اين است که در روایات وارد شده هر علمی که در لیله جمعه به ائمه افاضه می‌شود، قبل از آن به پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و امام‌های ديگر و لو از دنیا رفته باشند اعطا می‌شود. بعضی از بزرگان تصریح نموده‌اند وقتی امام(ع) به دنیا می‌آید یک قوه قدسیه نوری در او قرار داده می‌شود که منبع علم اينان هم هست. قطع نظر از این روایات که میفرماید ائمه(ع) از حین ولادت دارای یک قوه الهیه هستند و آیه مبارکه تطهیر که مقام عصمت آنها را از حین ولادت و در تمام زمان حیاتشان استفاده می‌کنيد ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ [۲۷] در مسئله علم، این گروه از روایات تصريح می‌نماید علم آنها روز به روز و هفته به هفته و ماه به ماه افزایش پیدا می‌کند، البته این افزایش علم منافات با اصل آن قوه ندارد و نمی‌توان از روایت دال بر وجود قوه قدسیه استفاده کرد از هنگام ولادت تمام علوم یک‌جا و دفعةً در اختیار آنها قرار داده شده است»[۲۸]. |
| ۶. حجج الاسلام و المسلمین غرویان، میرباقری و غلامی؛ |
|---|
|
حجج الاسلام و المسلمین محسن غرویان، سید محمد حسین میرباقری و محمد رضا غلامی در کتاب «بحثی مبسوط در آموزش عقاید» در این‌باره گفتهاند:
«روایات متعددی نیز در این زمینه وارد شده است که علم ائمه(ع) به منبعی اتصال دارد که همواره در حال تزاید است. امام باقر(ع) میفرماید: اگر علم ما افزایش نمی‌یافت هر آینه آگاهی ما محدود می‌شد راوی سؤال کرد: آیا بر علم شما چیزهایی که رسول خدا نمی‌دانستند نیز اضافه می‌شود؟ حضرت فرمودند اگر چنین باشد ابتدا به رسول خدا عرضه می‌شود و پس از آن به هر یک از ائمه تا به دست ما برسد[۲۹]. امام صادق(ع) فرمودند: اگر علوم ما در شب و روز افزایش نمی‌یافت حتما آگاهی و دانش ما محدود و تمام می‌شد[۳۰]»[۳۱].
|
| ۷. حجت الاسلام و المسلمین گنجی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین حسین گنجی در کتاب «امام‌شناسی» در این‌باره گفتهاند:
«معنای ازدیاد علم امام در شب جمعه چیست؟
|
| ۸. حجت الاسلام و المسلمین افتخاری؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین سید ابراهیم افتخاری در پایان‌نامه «بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد» در این‌باره گفته است:
«یکی از موارد دیگری که در روایات محدثین مکتب قم، برای منبع و مأخذ علم امام به آن اشاره شده است، عروج روح امام به آسمان در هر شب جمعه و افزایش علم امام بعد از این اتفاق است، این منبع علم امام به قدری مهم است که امامان در جواب اصحابشان فرموده‌اند که اگر علم ما افزایش نیابد، تمام می‌شود. صفار روایاتی را نقل می‌کند مبنی بر اینکه در هر شب جمعه، فرشتگان و پیامبران و اوصیاءِ از دنیا رفته و ارواح اوصیاء و امامی که در میان مردم است "یعنی امام هر زمان"، به آسمان عروج کرده و هفت بار دور عرش الهی طواف کرده و خداوند را تسبیح و تقدیس می‌کنند و بعد در کنار هر رکنی از ارکان عرش، دو رکعت نماز می‌خوانند و بر می‌گردند، آنگاه پیامبران و اوصیاء و روح وصی زنده، در درون خودشان احساس شادی زیادی می‌کنند و به امام زنده و امامان دیگر، الهامی از علم می‌شود، که علمشان افزایش پیدا می‌کند. امام صادق(ع)، در تعلیل این نکته میفرماید، اگر چنین نباشد، علم ما تمام می‌شود.
امام باقر(ع) به این نکته اشاره می‌کند، که علم امام همیشه باید در حال افزایش باشد و اگر این علم افزایش پیدا نکند، ایشان بدون علم می‌شوند، و افزایش علم امام هم به این صورت است که ابتدا این علم جدید به پیامبر اکرم(ص) عرضه شده و سپس از طریق ایشان، به امامان بعد از خودش تا به من برسد. طبق این مبنا، این افزایش علوم شامل پیامبر اکرم(ص) و امامان قبلی هم می‌شود و اینگونه نیست که علم امام فعلی، از علم امامان قبل از خودش و پیامبر اکرم(ص) بیشتر باشد. عرضه اعمال انسانها به امام: خداوند با عرضه اعمال انسانها به امام، علم امام را در مورد اعمال و رفتار انسانها افزایش می‌دهد و همین امر به امامت امام کمک کرده و او بهتر می‌تواند به وظایف خودش در جامعه بپردازد. در همان روایتی که قبلاً در مورد وجود ستونی از نور برای امام، از شیخ صدوق نقل کردیم، به این نکته تصریح می‌کرد که یکی از مسائلی را که امام در آن ستون نور می‌بیند، اعمال انسانهاست[۳۹] خداوند به این وسیله، امام را از اعمال انسانها مطلع می‌کند. کلینی در روایتی از امام رضا(ع) نقل می‌کند که ایشان با استناد به آیه شریفه ﴿وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ﴾ [۴۰] میفرماید: اعمال شما، هر روز و شب بر من عرضه می‌شود. امام رضا(ع) در این حدیث شریف، علی(ع) را مصداق آن "مؤمن" ذکر شده در قرآن می‌داند و این گونه به شیعیانش اعلام می‌کند که همیشه از وضع آنها با خبر و مطلع است[۴۱] »[۴۲]. |
{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۹. حجت الاسلام و المسلمین هاشمی؛ | تصویر = 11720.JPG |100px|right|بندانگشتی|هاشمی]] حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی در دو کتاب «ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی» و «علوم برگزیدگان» در این‌باره گفته است:
«نگاهی به مباحث گذشته درباره روش‌های علم‌آموزی برگزیدگان خداوند، مؤید آن است که علوم الهی به تدریج در طول زندگی‌شان به آنان عطا می‌شده است. بنابراین علوم آنان را می‌توان افزایش‌پذیر دانست؛ زیرا اگر علوم آنان تام و بی‌نقص می‌بود، فراگیری دانش به شیوه‌های مختلف یاد‌شده، تکرار علوم پیشین می‌بود؛ درحالی که ظاهر آیات و مستندات پیشین آن است که ایشان این علوم را برای نخستین بار از شیوه‌های یاد شده دریافت می‌کردند. ظاهر آیات نقل شده این است که وحی، الهام، شهود، دریافت از فرشتگان، رؤیای صادقه و... شیوه‌هایی برای تکرار معلومات برگزیدگان خداوند نیست؛ بلکه شیوه‌های انتقال علوم الهی به آنان است. با پرهیز از تکرار این آیات، به آیات دیگری که افزایش‌پذیری علوم آنان را با صراحت بیشتری می‌رسانند، اشاره می‌کنیم :
فریب خوردن حضرت آدم(ع) در برابر وسوسه شیطان، نتیجه ندانستن دروغ بودن قسم و سخنان شیطان بوده است در این آیات به صراحت بیان شده است که شیطان به دروغ سخنانی را درباره درخت ممنوعه به آدم و حوا بیان کرد و قسم خورد که خیرخواه آنان است و آن دو فریب سخنان او را خوردند. اگر حضرت آدم، علم تام و کاملی داشت، در برابر دروغ شیطان فریب نمی‌خورد. حضرت زکریا، سرپرست حضرت مریم بود. او هرگاه به محل عبادت حضرت مریم می‌آمد، غذایی نزد او می‌دید. یک بار از او پرسید : ای مریم! این را از کجا آوردهای؟! مریم پاسخ داد : این از جانب خداوند است. "خداوند به هرکس بخواهد، بی‌حساب روزی می‌دهد" پرسش حضرت زکریا نشانه این است که آن حضرت راز وجود آن غذاها را نمی‌دانست. ادامه این آیات نیز همین نکته را تأیید می‌کند.آیات یاد‌شده، به‌خوبی نشان می‌دهند که علوم پیامبران الهی و حتی پیامبر اکرم (ص) تام و کامل نبود و به مرور بر دانش ایشان افزوده می‌شد. این تکامل و افزایش‌پذیری علمی چنان که از شأن نزول آیات یاد شده پیداست، در طول دوران پیامبری آنان ادامه داشته است. بنابراین نمی‌توان گفت که علوم آنان از ابتدای تولد یا آغاز نبوتشان کامل و تام بوده است؛ بلکه ایشان در طول دوران نبوت خود، معارف بسیاری را فراگرفته‌اند. حتی دلیلی نیست که علوم آنان در پایان دوران نبوت ایشان کامل شده باشد؛ بلکه ممکن است از برتری برخی پیامبران بر برخی دیگر، تفاوت در مراتب علمی آنان، حتی در پایان دوران نبوتشان، برداشت شود. البته از ظاهر برخی آیات ممکن است تام بودن علوم پیامبران استنباط شود؛ مثلاً خداوند، علم‌الاسماء را به حضرت آدم آموخت. خداوند در آیات ۳۰ تا ۳۳ سوره مبارکه بقره، داستان آفرینش حضرت آدم و آموختن علم‌الاسماء به او را بیان می‌کند. بنا بر این آیات، دلیل شایستگی انسانها برای خلافت خداوند در زمین و برتری آنان بر فرشتگان، توان آموختن علم‌الاسماء است. بنا بر برخی تفاسیر، مراد از علم‌الاسماء، علم به اسمای حسنای خداوند است. فرشتگان، اگرچه با برخی از اسمای الهی آشنا بودند و خداوند را با آن نام‌ها می‌خواندند، به همه آنها آگاهی نداشتند؛ ولی خداوند تمام آن نام‌های مقدس را به حضرت آدم آموخت الگو:وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَّهَا[۴۳]. فراگیری این دانش، آگاهی به همه حقایق هستی، مجرد و مادی را در‌بردارد؛ زیرا تمام حقایق هستی، پرتوهایی از اسما و صفات خداوند، و مصادیقی از نام علیم و برخی صفات دیگر خداوندند. بنابراین از اینگونه آیات ممکن است برای اثبات تام بودن علوم برخی پیامبران، مانند حضرت آدم استفاده شود. شواهد یاد‌شده، از جمله خطای حضرت آدم در حادثه خوردن میوه ممنوع، نشان می‌دهد که حتی اگر تفسیر یاد‌شده از علم‌الأسماء را بپذیریم چنین دانشی به معنای علم تام و تفصیلی به همه حوادث جهان نیست و باید آن را به گونه ای توجیه کرد. به نظر می‌رسد دانشی مانند علم‌الاسماء، دانشی کلی و حضوری بوده که در عالم ملکوت فراگرفته شده است. از همین روی، تطبیق این دانش بر امور مادی، حضرت آدم را به وحی و شیوه‌های دیگر علم‌آموزی نیازمند می‌ساخته است[۴۴] "علم‌الکتاب" نیز ممکن است دانشی جامع و تام تفسیر شود که برگزیدگان دست‌یافته به آن، همه علوم را دارا می‌شوند. مطابق آیه‌ای که درباره علم‌الکتاب است، صاحب این علم، پس از خداوند متعال شاهد و گواهی بر درستی رسالت رسول اعظم (ص) معرفی شده است. بنا بر برخی تفاسیر، مقصود از "الکتاب" در این آیه، قرآن کریم است و بنا بر روایات، قرآن تمام علوم جهان را در‌بردارد[۴۵]بنابراین کسی که به علم‌الکتاب یا به تمام دانش قرآن کریم دست یابد، همه حقایق جهان را می‌داند و علوم او تام است[۴۶] با توجه به شواهد قرآنی یاد‌شده که نشان می‌دادند حتی پیامبر اکرم (ص) از برخی مطالب آگاه نبوده‌اند، چنین تفاسیری، بر فرض درستی، باید به گونه‌ای توجیه شوند. به نظر می‌رسد این آیات و روایات مؤید آن، تام بودن بالفعل تمام دانش قرآن یا "الکتاب" را نمی‌رسانند.»[۴۷].
| ۱۰. حجت الاسلام و المسلمین منصوری رامسری؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین منصوری رامسری، در مقاله «بی‌کرانگی علم امام معصوم» در این‌باره گفته است:
«یکی از ویژگی‌هایی که برای علم امام(ع) در روایات بیان شده، افزایش علم ایشان در شبهای جمعه است. در روایتی آمده که ارواح امامان معصوم(ع) در شبهای جمعه بالا می‌رود و از نوعی عروج برخوردار می‌شود که در آن عروج علم ایشان افزایش می‌یابد. عبارت، این گونه است که: «یزداد فی علومهم جما غفیرا»؛[۴۸]از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: « مَا مِنْ لَيْلَةِ جُمُعَةٍ إِلَّا وَ لِأَوْلِيَاءِ اللَّهِ فِيهَا سُرُورٌ قُلْتُ كَيْفَ ذَاكَ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ إِذَا كَانَتْ لَيْلَةُ الْجُمُعَةِ وَافَى رَسُولُ اللَّهِ الْعَرْشَ وَ وَافَى الْأَئِمَّةُ الْعَرْشَ وَ وَافَيْتُ مَعَهُمْ فَمَا أَرْجِعُ إِلَّا بِعِلْمٍ مُسْتَفَادٍ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَنَفِدَ مَا عِنْدَنَا»؛[۴۹]. این مطلب نشان می‌دهد که خواسته‌های ایشان برای دانش بیشتر که در جمله «اذا شاؤوا علموا» بیان شده، از راه صعود ارواح آنان در شبهای جمعه می‌توان اتفاق بیفتد. بنابراین، آنان برخی از علوم خویش را از راه صعود در شبهای جمعه به دست می‌آورند که می‌تواند شامل علوم ایشان به جزئیات باشد. شگفت این که همه علوم از واسطهپیامبر(ص) می‌باشد حتی برای اوصیایی که در میان انسان ها تا قیامت حاضر هستند، و پیامبر(ص) به عنوان صادر نخستین و در مقام واسطه فیض میان خدا و همه پیامبران و اوصیا چه زندگان و چه مردگانشان عمل می‌کند. در روایت دیگری از امام صادق(ع) آمده: به ارواح پیامبران و اوصیایی که از دنیا رفته‌اند و نیز به روح وصی ای که در میان شما زندگی می‌کند، اجازه داده می‌شود که به آسمان صعود کنند تا این که به عرش پروردگار برسند… آن گاه پیامبران و اوصیا در حالی که سرشار از شادمانی و سرور هستند و وصی‌ای که در میان شما زندگی می‌کند، بسیار بسیار به علمش افزوده می‌گردد.[۵۰]. بنابراین امامان معصوم(ع) به علم آسمان و زمین و آن چه در آن است و هم چنین وقایع گذشته و حال و آینده آگاه هستند و این دانش ایشان می‌تواند از راههای گوناگون به دست آید که یکی از آنها علم به ماکان و مایکون از راه صعود و عروج در شبهای جمعه است»[۵۱].
|
| ۱۱. حجت الاسلام و المسلمین هاشمی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی، در مقاله «علم امام تام یا محدود؟» و کتاب «ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه» در این‌باره گفته است:
|
| ۱۲. حجج الاسلام و المسلمین نادم و افتخاری؛ |
|---|
|
حجج الاسلام و المسلمین دکتر نادم و افتخاری در مقاله «منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد» در این‌باره گفتهاند:
«در برخی از روایات محدثان قم، عروج روح امام(ع) به آسمان، در شبهای جمعه، از مصادیق منابع علم امام(ع) شمرده می‌شود. این عروج و افزایش علم امام(ع) به سبب آن، به اندازه‌ای مهم است که امامان(ع) به اصحابشان فرموده‌اند اگر این افزایش نباشد، علم امام(ع) پایان می‌یابد. طبق روایاتی که صفار نقل می‌کند، در هر شب جمعه، فرشتگان، اوصیا و پیامبران ازدنیا‌رفته و نیز ارواح اوصیا و امام(ع) حاضر در میان مردم امام(ع) هر زمان، به آسمان عروج، هفت بار دور عرش الهی طواف و خداوند را تسبیح و تقدیس می‌کنند. آنها در کنار هر رکن عرش، دو رکعت نماز می‌خوانند و برمی‌گردند. آنگاه پیامبران(ع) و اوصیا و روح وصی زنده، شادی بسیاری احساس می‌کنند و به امام(ع) زنده‌و امامان(ع) دیگر الهامی می‌شود که علمشان را افزایش می‌دهد. امام صادق(ع) در تعلیل این نکته میفرماید: اگر چنین نباشد، علم ما تمام می‌شود هم، روایاتی با همین مضامین نقل می‌کند؛ اما صدوق در این باره روایتی نیاورده است. پس روایات عروج نیز، از نظر محدثین، مؤید دیگری بر الهامی بودن علم امام(ع) است.(...)
|
| ۱۳. حجت الاسلام و المسلمین وکیلی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین وکیلی در دو مقاله «علم غیب امام» و «غیب امام (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)» در این باره گفته است:
۱. نوعی از علومی که دائماً به امام(ع) افزوده می‌شود، همان سیر نفس امام(ع) در عالم کلیات و تجلی اسماء کلیه الهیه است، که همواره و پی‌در‌پی تحقق می‌پذیرد و این تجلیات اسمائی و صفاتی مافوق عالم حس و خیال و عقل می‌باشد. از این نوع تجلیات به سفر دوم از اسفار اربعه یعنی سیر فی‌الحق و فی‌الله تعبیر می‌کنند که پایان ناپذیر است. طبق روایات در شبهای جمعه ائمه(ع) به عرش الهی می‌روند و بازمی‌گردند و بر قلوبشان علومی خاص افاضه می‌شود؛ شاید این علوم از این دست باشد:«عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ قَالَ: إِنَّ لَنَا فِي لَيَالِي الْجُمُعَةِ لَشَأْناً مِنَ الشَّأْنِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَيَّ شَأْنٍ قَالَ يُؤْذَنُ لِلْمَلَائِكَةِ وَ النَّبِيِّينَ وَ الْأَوْصِيَاءِ الْمَوْتَى وَ الْأَرْوَاحِ الْأَوْصِيَاءِ وَ الْوَصِيِّ الَّذِي بَيْنَ ظَهْرَانَيْكُمْ يُعْرَجُ بِهَا إِلَى السَّمَاءِ فَيَطُوفُونَ بِعَرْشِ رَبِّهَا أُسْبُوعاً وَ هُمْ يَقُولُونَ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ حَتَّى إِذَا فَرَغُوا صَلَّوْا خَلْفَ كُلِّ قَائِمَةٍ لَهُ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ يَنْصَرِفُونَ فَتَنْصَرِفُ الْمَلَائِكَةُ بِمَا وَضَعَ اللَّهُ فِيهَا مِنَ الِاجْتِهَادِ شديد [شَدِيداً] إِعْظَامُهُمْ لِمَا رَأَوْا وَ قَدْ زِيدَ فِي اجْتِهَادِهِمْ وَ خَوْفِهِمْ مِثْلُهُ وَ يَنْصَرِفُ النَّبِيُّونَ وَ الْأَوْصِيَاءُ وَ أَرْوَاحُ الْأَحْيَاءِ شَدِيداً عَجَبُهُمْ وَ قَدْ فَرِحُوا أَشَدَّ الْفَرَحِ لِأَنْفُسِهِمْ وَ يُصْبِحُ الْوَصِيُّ وَ الْأَوْصِيَاءُ قَدْ أُلْهِمُوا إِلْهَاماً مِنَ الْعِلْمِ عِلْماً مِثْلَ جَمِّ الْغَفِيرِ لَيْسَ شَيْ‌ءٌ أَشَدَّ سُرُوراً مِنْهُمْ اكْتُمْ فَوَ اللَّهِ لَهَذَا أَعَزُّ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ كَذَا وَ كَذَا عِنْدَكَ حِصَنَةً قَالَ يَا مَحْبُورُ وَ اللَّهِ مَا يُلْهَمُ الْإِقْرَارُ بِمَا تَرَى إِلَّا الصَّالِحُونَ قُلْتُ وَ اللَّهِ مَا عِنْدِي كَثِيرُ صَلَاحٍ قَالَ لَا تَكْذِبْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ سَمَّاكَ صَالِحاً حَيْثُ يَقُولُ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ يَعْنِي الَّذِينَ آمَنُوا بِنَا وَ بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَلَائِكَتِهِ وَ أَنْبِيَائِهِ وَ جَمِيعِ حُجَجِهِ عَلَيْهِ وَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْأَخْيَارِ الْأَبْرَارِ السَّلَامُ»[۶۲]. ۲. نوع دیگر از علومی که افزوده می‌شود، علم به‌همین حقائق مادی و خصوصیات عالم طبع است که به تناسب شرائط زمان و مکان از باطن امام بر ظاهر تنزل می‌کند، و امام بدان تفصیلاً و در عالم ظاهر آگاه می‌شوند. این علوم در قالب انواع گوناگونی از مکاشفات سمعی و بصری و غیرحسی برای ائمه تحقق پیدا می‌کند:«عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ إِنَّا لَنُزَادُ فِي اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ لَوْ لَمْ نُزَدْ لَنَفِدَ مَا عِنْدَنَا قَالَ أَبُو بَصِيرٍ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَنْ يَأْتِيكُمْ بِهِ قَالَ إِنَّ مِنَّا مَنْ يُعَايِنُ وَ إِنَّ مِنَّا لَمَنْ يُنْقَرُ فِي قَلْبِهِ كَيْتَ وَ كَيْتَ وَ إِنَّ مِنَّا لَمَنْ يَسْمَعُ بِأُذُنِهِ وَقْعاً كَوَقْعِ السِّلْسِلَةِ فِي الطَّسْتِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ مَنِ الَّذِي يَأْتِيكُمْ بِذَلِكَ قَالَ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيل»[۶۳]. روایاتی که از عرضه اعمال بر امام(ع) در زمان‌هائی خاص سخن می‌گوید از همین باب است، که امام(ع) در ایام خاصی توجه تفصیلی به اعمال شیعیان می‌نمایند. پس علومِ در حال ازدیاد اختصاصی به علوم ملکوتی ندارد[۶۴]. |
| ۱۴. حجت الاسلام و المسلمین اوجاقی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین ناصرالدین اوجاقی در کتاب «علم امام از دیدگاه کلام امامیه» در این‌باره گفته است:
|
| ۱۵. حجت الاسلام و المسلمین صادقی ارزگانی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد امین صادقی ارزگانی در کتاب «پیامبر اعظم در نگاه عرفانی امام خمینی» در این‌باره گفته است:
«اولا: افزایش علوم انسان کامل، نه تنها دلیل بر نقص و کاستی او نیست، بلکه نشانه تکامل روز افزون او است؛ زیرا بر اساس مبانی عرفانی، انسان تنها موجودی است که به اصطلاح توقف ندارد و ظرفیت وجودی او به گونه‌ای است که تا بتواند، رشد و تکامل و علم او افزایش می‌یابد و انسان کامل در این معنا سزاوارتر از همه است. از این رو، پیوسته علم و کمالات او روزافزون است. ثانیا: از آن جا که علم و معرفت الهی و حقایق توحیدی پایان ناپذیر و بی نهایت است، انسان کامل هر اندازه کامل باشد، باز هم نسبت به وجود و کمالات وجودی بی نهایت خداوند، کامل نیست. از این رو، می‌تواند پیوسته در حال تکامل و درک بیش تر از حقایق الهی باشد. با توجه به نکته‌های یاد شده به دست می‌آید، افزایش علم ائمه نه تنها کاستی محسوب نمی‌شود، بلکه دلیل بر گستردگی کمالات وجودی آنان است»[۶۶]. |
| ۱۶. حجت الاسلام و المسلمین بیابانی اسکوئی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد بیابانی اسکوئی در کتاب «امامت» در این‌باره گفته است:
«بر اساس آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) : هیچ شک و شبهه‌اى در ازدیاد علم پیامبر (ص) و امام (ع) وجود ندارد. خداوند متعال به پیامبر (ص) مى‌فرماید : ﴿وَلا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضَى إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَقُل رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا﴾[۶۷] و در سوره قدر آمده است که فرشتگان و روح در شب قدر براى هر امرى فرود مى‌آیند : ﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ﴾[۶۸]. بیشتر مسلمانان معتقدند که شب قدر هر سال تکرار مى‌شود و اختصاص به زمان پیامبر (ص) نداشته است. و در روایات اهل بیت : به صراحت بیان شده است که شب قدر اکنون نیز هست و با رحلت پیامبر (ص) از میان نرفته است.[۶۹]. و نیز مسلّم است که "قدر" نامیده شدن این شب به این دلیل است که خداوند متعال در این شب از سال همه امور خلایق را تا شب قدر دیگر مورد تقدیر و اندازه‌گیرى قرار داده و به وسیله فرشتگان و روح به زمین فرو مى‌فرستد. و "من کل امر" در آیه شریفه مربوط به حوادث همین سال است. مناسبت شب قدر و فرود آمدن فرشتگان و روح و آوردن تقدیرات یک سال بر زمین، اقتضا مى‌کند که فرشتگان این امور را به محلى خاص براى کارهاى خاص فرود آورند. از میان انسانها کسى جزاهل بیت (ع) بعد از پیامبر (ص) مدعى فرود فرشتگان و روح در شب قدر براى خویش نیست. و تنها آنان هستند که در روایات متعدّد از این موضوع خبر داده‌اند. امام صادق (ع) در تفسیر آیه مذکور مى‌فرماید :«أَیْ مِن عِنْدَ رَبِّهِمْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِکُلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ» [۷۰][۷۱][۷۲]. امام سجّاد (ع) در دعاى دخول ماه رمضان، نزول فرشتگان و روح را بر آنان که خدا خواسته است با امورى که مورد قضاى الهى قرار گرفته، بیان کرده، مى‌فرماید : "﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ﴾ «عَلَی مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ بِمَا أَحْكَمَ مِنْ قَضَائِهِ»" [۷۳][۷۴][۷۵]. و امام باقر (ع) مى‌فرماید : «إِنَّهُ لَیَنْزِلُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ إِلَى وَلِیِّ الْأَمْرِ تَفْسِیرُ الْأُمُورِ سَنَهً سَنَهً یُوْمَرُ فِیهَا فِی أَمْرِ نَفْسِهِ بِکَذَا وَ کَذَا وَ فِی أَمْرِ النَّاسِ بِکَذَا وَ کَذَا»[۷۶].[۷۷][۷۸]. پس در شب قدر دستورهاى لازم براى امام (ع) تا یک سال در مورد خود امام (ع) و دیگران آورده مى‌شود. بدین ترتیب روشن مى‌شود که علم امام (ع) بلکه علم پیامبر (ص) هم در شب‌هاى قدر افزوده مى‌شود. زیرا روشن است اگر چه پیامبر (ص) و امام (ع) از همه حوادث و وقایع تا قیامت به صورت اجمالى اطلاع دارند، ولى در شب قدر همه آن حوادثى که در طول سال تا شب قدر دیگر قبلاً ثبت شده بود دوباره تجدید نظر شده و تقدیر مى‌گردد و مورد امضاى خداوند سبحانه واقع شده به پیامبر (ص) یا امام (ع) ابلاغ مى‌شود. از این امر استفاده مى‌شود که علم و آگاهى پیامبر (ص) و امام (ع) پیش از شب قدر نسبت به حوادث آینده به صورت روشن و حتمى نبوده است یا حداقل حتمى بودن تعدادى از آن امور روشن و مسلّم نبوده است. ممکن است تغییراتى هم به صورت تقدیم و تأخیر و یا امر جدیدى که قبلاً اثرى از آن به صورت تفصیلى نبود در مقدّرات شب قدر وجود داشته باشد. پس با توجّه به این بیان، پیدایش نوعى علم براى امام (ع) در شب قدر امکان دارد. و به نظر مى‌رسد به همین جهت است که ائمّه (ص) در روایات متعددى تأکید کرده‌اند که اگر آیه‌اى در کتاب خدا نبود از آنچه تا قیامت و اقع مى‌شود برایتان خبر مى‌دادم : «لَوْ لَا آیَةٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ لَحَدَّثْتُکُمْ بِمَا یَکُونُ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَقُلْتُ أَیَّةُ آیَةٍ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ»[۷۹][۸۰][۸۱][۸۲] و آیه ﴿يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاء﴾[۸۳] هم بر این مطلب تأکید مى‌کند. زیرا زیادى وقتى معنا پیدا مى‌کند که از قبل تقدیرى صورت گرفته باشد. این امر اختصاص به تقدیرات پیشین ندارد بلکه در امورى که در شب قدر هم مورد تقدیر قرار مى‌گیرد جارى است. زیرا آیه ﴿يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاء﴾اطلاق دارد. و ممکن است اضافه شدن چیزى در آن واحد صورت پذیرد. علاوه بر این روایاتى داریم که علم امام هر شب جمعه افزوده مى‌شود. بلکه روایات دیگرى هم وجود دارد که امامان اهل بیت (ع) هر لحظه ممکن است بر علومشان افزوده شود. امام صادق (ع) مى‌فرماید : «إِذَا كَانَ لَیْلَةُ الْجُمُعَةِ وَافَى رَسُولُ اللَّهِ ص الْعَرْشَ وَ وَافَى الْأَئِمَّةُ وَ وَافَیْتُ مَعَهُمْ فَمَا أَرْجِعُ إِلَّا بِعِلْمٍ مُسْتَفَادٍ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَنَفِدَ مَا عِنْدِی»[۸۴][۸۵] این روایت به صراحت دلالت دارد که اگر به علوم اهل بیت (ع) افزوده نشود علم آنها تمام مى‌شود. زراره مى‌گوید : امام باقر (ع)فرمود : «لَوْ لَا أَنَّا نَزْدَادُ لَأَنْفَدْنَا قَالَ قُلْتُ تَزْدَادُونَ شَیْئاً لَا یَعْلَمُهُ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ أَمَا إِنَّهُ إِذَا كَانَ ذَلِكَ عُرِضَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص ثُمَّ عَلَى الْأَئِمَّةِ ثُمَّ انْتَهَى الْأَمْرُ إِلَیْنَا»[۸۶].[۸۷].[۸۸] در این روایت علاوه بر زیاد شدن علم امام (ع) نکته دیگرى نیز عنوان شده است که افزوده شدن علوم اهل بیت (ع) به گونه‌اى است که وقتى مطلبى به امام حاضر القا و الهام مى‌شود به أئمّه پیشین و پیامبر (ص) هم رسیده است. و نیز روایاتى در باب محدّث بودن امام (ع) رسیده است و روایات دیگرى نیز وجود دارد که افضل علم امام (ع) آن است که به صورت الهام و القا در قلب و یا با رسیدن صداى فرشته به گوش امام (ع)، برایش پدید مى‌آید. این دو گروه از روایات هم به این امر تأکید مى‌کند که علوم اهل بیت (ع) دائم در فزونى است.»[۸۹].
|
| ۱۷. حجت الاسلام و المسلمین امام‌خان؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عسکری امام‌خان در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «منشأ و قلمرو علم امام» در این‌باره گفته است:
«روایات متعددی وجود دارد که در آن ائمه(ع) به صراحت افزایش علوم خود را بیان کرده‌اند. مراد از این جمله امام چیست که فرمود : "آنچه بالاتر از علم به تمام وقایع گذشته و آینده است، علم‌هایی است که بر حضرات ائمه(ع) از ناحیه خداوند متعال در هر روز و شب عنایت می‌شود"، یا تعبیر می‌کند این نوع علم افضل دانش ما است، یا تعبیر می‌کند که علم فقط آن است که در شب و روز بر ما حادث می‌شود. مثل روایت امام هفتم حضرت موسی ابن جعفر(ع) که فرمود: "علوم ما به سه بخش تقسیم می‌گردد، گذشته، آینده و حادث، علوم گذشته برای ما تفسیر شده، علوم آینده برای ما نوشته شده، علوم جدید و حادث در قلب و گوش ما القا می‌گردد. و این نوع از علم افضل دانش ما است، اما پیامبری بعد از رسول اکرم(ص) ما نخواهد آمد"[۹۰]. یا مثل روایتی که مفضل از امام صادق(ع) نقل می‌کند: "إِنَّ الْعِلْمَ الَّذِي يَحْدُثُ يَوْماً بَعْدَ يَوْمٍ وَ سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ"[۹۱]. در این روایت هم امام خیلی چیزها را به عنوان علم امامت بیان می‌کند. و در آخر این جمله را می‌گوید که اصل علم آن است که روز به روز و ساعت به ساعت برای ما حادث می‌شود. یا روایتی که ضریس کناسی از امام صادق(ع) نقل می‌کند : "إِنَّمَا الْعِلْمُ مَا يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ يَوْماً بِيَوْمٍ وَ سَاعَةً بِسَاعَةٍ"[۹۲]. در این روایت هم امام(ع) چیزهایی را به عنوان علم امامت بیان کرده. سپس می‌گوید : همانا علم فقط چیزی است که شب و روز و روز به روز و ساعت به ساعت بر ما افزوده می‌شود. و نظیر همین روایت از ابی بصیر روایت مفصلی نقل شده است که در این جا فقط به آن اشاره می‌کنیم و ان شاءالله در بحث "سرچشمه‌های علم امام(ع) مفصل ذکر می‌کنیم. در این روایت امام آموخته‌های امیر المؤمنین(ع) از پیامبر(ص) و همین طور جفر و جامعه و "عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ" را به‌عنوان علم امامت ذکر می‌کند و بعد می‌گوید که اینها هم تمام علم نیست بلکه علم امامت علم‌هایی است که بر ما عنایت می‌شود هر شب و روز از علم الهی[۹۳]. حال وقتی امام علم غیب دارد به همه اشیاء و به همه اسرار نهانی چنانکه در روایات ملاحظه فرمودی و چه بسا روایاتی در این مختصر ذکر نشده و کتابهای حدیثی و روایی پر است از آن مطالب، پس در چه ناحیه علم امام(ع) روز بروز افزون می گردد، امام(ع) که همه چیز را می‌داند و از "عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ وَ مَا هُوَ كَائِنٌ " آگاه است، پس مقصود امام(ع) از اینکه هر روز و شب از علوم الهی بر ما افزون می‌شود چیست؟
|
| ۱۸. آقای دکتر رستمی و خانم آل‌بویه؛ |
|---|
|
آقای دکتر محمد زمان رستمی (استادیار دانشگاه قم) و خانم طاهره آل‌بویه (پژوهشگر جامعة الزهراء) در کتاب «علم امام» در این‌باره گفتهاند:
«امام صادق(ع) به ابی یحیی صنعانی فرمود: ای ابایحیی برای ما در شبهای جمعه شأنی است از شئون؛ در این شب‌ها ارواح انبیای گذشته و ارواح اوصیای گذشته و روح امامی که زنده است را به آسمان برند تا به دور عرش خداوند هفت دور طواف کنند و نزد هر کدام از ستون‌های عرش دو رکعت نماز بخوانند و سپس آنها را به بدنهای خود برگردانند، آن گاه انبیا و اوصیا لبالب از شادی شوند و امامی که در میان شما است، انبوه فراوانی در دانش او افزوده شود. امام صادق(ع) به مفضل فرمود: ای اباعبدالله «کنیه مفضل» به راستی برای ما در هر شب جمعه سروری است. عرض کرد آن سرور چیست؟ امام(ع) فرمود: چون شب جمعه شود رسول خدا(ص) به عرش برآید و ائمه هم با او برآیند و ما هم با آنها برآییم و سپس روح ما به بدن ما برنگردد مگر با علمی که استفاده کردیم و اگر این استفاده علمی نبود علم ما تمام می‌شد. محمد بن سلیمان دیلم از پدرش نقل می‌کند که به امام صادق(ع) گفت قربانت من از شما شنیدم که چند بار فرمودید اگر نباشد که ما به علم خود بیفزاییم آن چه داریم به آخر رسانیم. امام(ع) فرمود: اما احکام حلال و حرام را خداوند تمام و کمال بر پیامبر خود نازل کرده و به امام نیز دانش جدیدی افزوده نشود. محمد بن سلیمان عرض کرد: پس این زیادی چیست؟ امام(ع) فرمود: در چیزهایی دیگر است جز حلال و حرام. محمد بن سلیمان عرض کرد: چیزی به علم خود افزوده کنید که بر رسول خدا(ص) نهان بود. امام(ع) فرمود: نه، دستور علم تازه از خدا به فرشته رسد و فرشته آن را نزد رسول خدا برد و گوید یا محمد پروردگارت تو را چنین و چنان فرموده است. پیامبر به فرشته میفرماید آن را نزد علی ببر، پس او نزد علی آید و او فرماید آن را نزد حسن ببر و او هم فرماید آن را نزد حسین بر و همچنین به هر یک از ائمه عرضه شود تا به ما رسد.[۹۸]
امام صادق(ع) نیز فرموده‌اند: چیزی از نزد خداوند بیرون نیاید تا آغاز به رسول خدا(ص) شود و سپس به امیرمؤمنان و پس از آن به یک یک از ماها به ترتیب برسد تا امام بعدی از ما اعلم از امام قبلی نباشد.[۱۰۰]
|
| ۱۹. آقای دکتر غلامی (پژوهشگر دانشگاه تهران)؛ |
|---|
|
آقای دکتر اصغر غلامی در مقاله «آفاق علم امام در الکافی» در این‌باره گفته است:
«بر اساس روایات، هر گاه مسئله جدیدی پیش آید و امام در موقعیتی قرار گیرد که علم جدیدی بخواهد، خداوند او را عالم می‌کند که این دسته از روایات نیز، روایات افزوده شدن بر علم امام(ع) را تأیید می‌کنند. حضرت امام صادق(ع) میفرماید:« إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ يَعْلَمَ شَيْئاً أَعْلَمَهُ اللَّهُ ذَلِك »[۱۰۵]. و نیز میفرماید: «إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ يَعْلَمَ شَيْئاً، أَعْلَمَهُ اللَّهُ ذلِك »[۱۰۶]. روشن است که خواست و اراده امام(ع)، به معنای موقعیتی است که ممکن است بر امام(ع) پیش بیاید و لزوم ندارد که خواست قولی باشد. در این هنگام خداوند علم جدیدی به امام(ع) افاضه میفرماید. (...) بر اساس روایات متعدد، در هر شب جمعه بر علوم ائمه(ع) افزوده می‌شود. امام صادق(ع) فرمودند:«إِنَّ لَنَا فِي كُلِّ لَيْلَةِ جُمُعَةٍ سُرُوراً قُلْتُ زَادَكَ اللَّهُ وَ مَا ذَاكَ قَالَ إِنَّهُ إِذَا كَانَ لَيْلَةُ الْجُمُعَةِ وَافَى رَسُولُ اللَّهِ ص الْعَرْشَ وَ وَافَى الْأَئِمَّةُ مَعَهُ وَ وَافَيْنَا مَعَهُمْ فَلَا تُرَدُّ أَرْوَاحُنَا إِلَى أَبْدَانِنَا إِلَّا بِعِلْمٍ مُسْتَفَادٍ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَنَفِدَ مَا عِنْدَنَا »[۱۰۷] برخی روایات تصریح دارند که اگر بر علم ائمه(ع) افزوده نشود، علم ایشان پایان می‌یابد. این دسته از روایات نیز بر جریان دائم علم، تأکید دارند و توقف این جریان را مساوی با محدودیت علم امامان(ع) به امور مقدر دانسته و بیانگر آگاهی ائمه(ع) از تقدیرات جدید، محو و اثبات در کتاب و بدائیات هستند. امام رضا(ع) فرمودند:« لولا أنّا نزداد، لأنفدنا»[۱۰۸] در روایت دیگری در این باب، اشکالی که در افزوده شدن بر علم امام در شب قدر بیان گردید، مطرح شده است. کلینی می‌نویسد: « لَوْ لَا أَنَّا نَزْدَادُ لَأَنْفَدْنَا قَالَ قُلْتُ تَزْدَادُونَ شَيْئاً لَا يَعْلَمُهُ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ أَمَا إِنَّهُ إِذَا كَانَ ذَلِكَ عُرِضَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص ثُمَّ عَلَى الْأَئِمَّةِ ثُمَّ انْتَهَى الْأَمْرُ إِلَيْنَا»[۱۰۹] افزوده شدن بر علم ائمه(ع)، به معنای آگاهی ایشان از تقدیرات و خلق جدید خداوند، محو و اثبات در کتاب و نیز اطلاع از بدائیات است. و چون خدای تعالی هر روز، در کار جدیدی است، امور فوق در هر زمانی ممکن است رخ دهد و علم آن در هر زمان به امام همان عصر می‌رسد. اما این امور، قبل از این که به امام هر عصر برسد ابتدا به پیامبر اکرم(ص) عرضه شده و سپس از طریق امامان پیشین به امام هر عصر منتقل می‌شود. ملا صالح مازندرانی در ذیل این روایت می‌نویسد: علم خدای تعالی، سه قسم است: ... قسم سوم، تقدیرات غیر محتوم است که بداء در آنها جاری می‌شود و این قسم بسیار است. خدای تعالی آن را در وقتش برای خلیفه خود ظاهر می‌کند. پس هنگامی که آن را آشکار نمود حتمی می‌گردد. و مراد از علم مستفاد، آن علمی است که خدای تعالی برای انبیا و اوصیای خود از قسم آشکار می‌کند. و در صورتی که این علم را برای ایشان آشکار نمی‌کرد، علم ایشان به قسم سوم از علم خدای تعالی قطع می‌شد. و نیز می‌نویسد: تمام علمی که خدای تعالی به نبی(ص) خود القا نموده است، اوصیا او نیز بدان عالم هستند، بدون هیچ زیاده و نقصانی. اما علوم مستأثره مخزون، هنگامی که حکمت الهی ظهور آنها را در اوقات متفرق برای ولی زمان و خلیفه موجود در آن اوقات اقتضا نماید، برای او اظهار می‌کند. در حالی که لازمه‌اش آن نیست که امام آن عصر از پیامبر اکرم(ص) اعلم باشد. به خاطر آن که امام(ع) فرمود: آن علم، ابتدا بر رسول خدا(ص) عرضه می‌شود سپس به امام هر عصری می‌رسد. و این با روایتی که می‌گفت: پیامبر اکرم(ص) نمیرد مگر این که حافظ جمله علم و تفسیر آن بود، منافات ندارد. شاید در این جا مراد از جمله علم، علم به تقدیرات محتوم باشد و علم به غیر محتوم بعد از تبدیل آن به محتوم، برای پیامبر(ص) حاصل می‌شود، اگر چه بعد از رحلت ایشان باشد. و یا مراد از آن، علم به محتوم و غیر آن باشد، به صورت دو طرفه. یعنی وقوع حتمی و یا عدم وقوع آن و سپس علم به حتمی بودن آن در غیر محتومات بعد از رحلت، برای ایشان حاصل می‌شود. و اللّه اعلم. (...) آقای بیابانی اسکویی، در توضیح این روایت می‌نویسد: بنا بر آن روایت، بیشتر علوم پیامبر(ص) و علوم امامان اهل بیت(ع)، علوم جمعی و جملی هست که نیاز به تفسیر دارد. و خداوند متعال تفسیر آن را بنا بر مصالحی به تدریج در شبهای قدر و شبهای جمعه و یا روز به روز، به آنها می‌رساند. یعنی خداوند متعال، پیامبر(ص) و امامان(ع) را عالم به علومی که در آینده تحقق پیدا خواهد کرد، نموده است، ولی همه آنها را که به آنها تعلیم کرده، وعده نداده است که حتما و به طور قطعی در خارج، موجود کند. خداوند متعال، در این امور آزاد و مختار است و می‌تواند آن را که در کتاب ثبت کرده و به پیامبر و وصی آموخته است، در خارج تحقق دهد و می‌تواند هیچ یک از آن ثبت شده و تعلیم داده شده را در خارج به وجود نیاورد. بلکه آنها را علم و آگاهی داده و ایجاد اموری را برای آنها به طور حتم و قطع مشخص کرده که انجام خواهد گرفت و اموری دیگر را موقوف به خواست خود نموده و برخی دیگر را تازه در کتاب ثبت می‌کند که پیش از این در آن نبوده است. و این دو قسمت، به تدریج به پیامبر(ص) و امام(ع) ابلاغ می‌گردد»[۱۱۰].
|
| ۲۰. آقای مولوی؛ |
|---|
|
آقای محمد مولوی در کتاب «نیاز جهان به امام زمان» در این‌باره گفته است:
«علم امام(ع) دائمی و همیشگی بوده و متصل به سرچشمه غیبی است و دائماً در حال افزایش است. در غیر این صورت موجب نقص می‌شود. در این رابطه از صادقین(ع) چند روایت نقل شده است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: "اگر بر دانش ما افزوده نمی‌شد بی‌علم می‌ماندیم" [۱۱۱]. مفضل بن عمر می‌گوید؛ روزی امام صادق(ع) به من فرمودند: ما را هر شب جمعه شادی و سروریست! گفتم: خدایش افزایش دهد، آن شادی چیست؟ فرمودند: هر شب جمعه روح پیامبر(ص) و امامان(ع) تا عرش بالا می‌رود، و روح ما هم با روح آنان بالا می‌رود، و این ارواح به بدنهای خود باز نگردند، مگر با معرفتی و علمی تازه و جدید، و اگر چنین نبود که علم ما تمام می‌شد[۱۱۲]. امام موسی بن جعفر(ع) می‌فرمایند: علم امام(ع) سه جنبه و جهت دارد: (۱) علوم مربوط به زمان گذشته؛ (۲) علوم مربوط به زمان آینده؛ (۳) علوم حادث و جدید و نو ظهور. اما علوم گذشته برای ما تفسیر شده است یعنی اخبار گذشته را پیغمبر(ص) برای ما توضیح داده است و اما علوم آینده در جامع و مصحفی نوشته شده که نزد ماست[۱۱۳]، در بابی مستقل شامل ۸ حدیث راجع به جامعه، صحیفه، جفر و مصحف فاطمه(س) بحث شده است. و اما علوم حادث و نو ظهور، نتیجه الهام حق بر دل امام(ع) و ابلاغ به گوش اوست. برترین نوع علم ما همین نوع است. این نکته را هم جداً یادآور می‌شوند که این موضوع را نباید با نبوّت اشتباه کرد؛ یعنی علوم حادث امامان(ع) چیز دیگری است و نبوّت چیز دیگر[۱۱۴]»[۱۱۵].
|
| ۲۱. آقای داداش‌زاده؛ |
|---|
|
آقای داوود داداش‌زاده در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «علم امام در کتاب کافی و شروح آن» در این‌باره گفته است:
«برخی از روایات کافی به افزوده شدن علم امام در هر شب قدر و شب جمعه، و برخی دیگر به افزایش علم ایشان در هر شب و روز، و دسته‌ای از آنها به افزایش در هر ساعت، دلالت می‌کند و ائمه(ع) این علم را کامل‌تر از علوم دیگرشان دانسته و تأکید می‌کردند که اگر به دانش ما افزوده نشود علم ما تمام می‌شود.[۱۱۶] نمونه‌ای از روایات: امام صادق(ع) به مفضل فرمودند: ... برای ما در هر شب جمعه شادی و سروری است. عرض کردم: خدا آن را افزایش دهد، آن سرور چیست؟ فرمود: چون شب جمعه شود، پیغمبر(ص) و ائمه(ع) به عرش خدا می‌آیند و ما نیز با ایشان می‌آئیم، پس ارواح ما به بدنهایمان بازنگردد، مگر با علمی که استفاده شده باشد و اگر چنین نباشد علم ما تمام می‌شد. می‌توان در توضیح تمام شدن علم امام(ع) به بیان ذیل اشاره کرد. منظور از علم استفاده شده (مستفاد) در روایت مذکور علم مخصوص به خداوند است که بنا به مصلحت و بر اساس حکمت برای خلیفه‌اش در روی زمین آشکار می‌کند و اگر این قسم را آشکار نکند علم امام نسبت به آن قطع و تمام خواهد شد.[۱۱۷] در نگاه اول به نظر می‌رسد که این گروه از روایات با احادیث گذشته در تنافی است، چرا که این سؤال مطرح می‌شود که اضافه و حادث شدن علم امام، چگونه با این که علم ایشان به همه چیز احاطه داشته باشد، خزانه‌دار علم الهی باشند، از حوادث آگاه باشند، عالم به مرگ و میرها بوده و از اخبار آسمان‌ها و زمین آگاه باشند و سازگار است؛ خلاصه این که گستره علم مذکور همه امور را در برمی‌گیرد و اضافه شدن به آن معنی ندارد. ولی با اندکی تأمل در خود این روایات، روشن می‌شود که تناقضی در کار نیست؛ و این احادیث دامنه‌ای وسیع‌تر از روایات گذشته را اثبات می‌کنند، چرا که این روایات [۱۱۸] تصریح می‌کنند به این که علم افزوده شده، کامل‌تر از علم‌هایی است که در ذیل آنها را ذکر می‌کنیم: یک. کامل‌تر از هزار باب علمی که از هر باب آن هزار باب دیگر به امام گشوده می‌شود؛
|
| ۲۲. آقای زرین‌جویی (پژوهشگر دانشگاه قم)؛ |
|---|
|
آقای عین‌الله زرین‌جویی، در پایان‌نامه کارشناسی ارشد «مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی» در این‌باره گفته است:
«در کتاب الحجه اصول کافی باب‌هایی با این عناوین وجود دارد: در کتاب بصائر الدرجات نیز روایات متعددی در این باب وارد شده است. از جمله اینکه از امام صادق(ع)نقل شده است : به ارواح انبیا و اوصیایی که از دنیا رفته‌اند و نیز به روح وصیی که در میان شما زندگی می‌کند اجازه داده می‌شود که به آسمان صعود کنند تا اینکه به عرش پروردگار برسند ... آنگاه انبیا و اوصیا در حالی که سرشار از شادمانی هستند و وصیی که در میان شما زندگی می‌کند، بسیار بسیار به علمش افزوده می‌شود[۱۲۸]. و در بحارالانوار نیز آمده است که: شب جمعه‌ای نیست مگر اینکه اولیا خدا سرور ویژه‌ای در آن دارند. هنگامی که شب جمعه فرا می‌رسد، رسول خدا(ص) با عرش ارتباط برقرار می‌کند و من نیز همراه او با عرش تماس حاصل می‌کنم و در نتیجه با علمی که از آنجا بهره برده‌ام بر می‌گردم و اگر این نبود قطعا آنچه در نزد ماست پایان می‌پذیرفت[۱۲۹]»[۱۳۰]. |
| ۲۳. آقایان دکتر کرباسی‌زاده و رضایی؛ |
|---|
|
آقای دکتر علی کرباسی‌زاده و آقای محمد جعفر رضایی در مقاله «علم امام در اندیشه علمای معاصر حوزه اصفهان» در این‌باره گفتهاند:
«صحیح است که امام بگوید من عالم به ما کان و ما یکون هستم؛ به این معنا که می‌توانم با رجوع به جفر، جامعه، صحیفه فاطمه یا با الهام از خداوند به تفصیل این امور را بدانم. همچنین صحیح است که ائمه: بگویند علمشان هر شب جمعه یا هر روز زیاد می‌شود؛ بدین معنا که با عروج ارواح آنها به عرش و آگاهی از لوح محفوظ یا اعلام از سوی خداوند به تفصیل به این امور آگاه می‌شوند. میرزا یحیی بیدآبادی مدعی است در صورت افزوده نشدن علم ائمه(ع) علومی که نزد ایشان هست نیز از بین خواهد رفت. وی توضیح بیشتری در این رابطه نمی‌دهد [۱۳۱] اما شاید بتوان منظورش را با یک مثال تبیین کرد. کسی که از ملکۀ اجتهاد برخوردار است، اگر مدتی به اجتهاد نپردازد و مسائل فقه را به تفصیل بررسی نکند، چه بسا این توانایی را از دست بدهد. همینطور ائمه: نیز در صورت زیاد نشدن علوم آنها در هر شب جمعه به تدریج این ملکه را از دست خواهند داد. البته شاید نیز منظور او آن است که ائمه: در صورت زیاد نشدن علومشان در هر شب جمعه، علم تفصیلی شان به امور عالم حاصل نخواهد شد و این به معنای از میان رفتن علم آنها به ماکان و مایکون خواهد بود»[۱۳۲].
|
| ۲۴. آقای رنجبر (پژوهشگر وبگاه راسخون). |
|---|
|
آقای رنجبر، در مقاله «کنکاشی در کیفیت و سرچشمه‌های علم امام» در این‌باره گفته است:
«یکی دیگر از راههای ازدیاد و کسب علم خاصّ امام، عروج روح ایشان و روح پیامبر اکرم(ص) در شبهای جمعه به عرش است؛ و هنگام برگشتن روح به بدن کسب علم کرده بودند؛ آن چنان که در حدیث مفضل از امام صادق(ع) است: "قال: انّ لَنا فِی کلّ لیلة جمعة سروراً. قلت: و ادک الله و ما ذاک؟ قال: ادا کان لیلة الجمعة وافَی رسول الله (ص) العرشَ وَ وافَی الائمه (ع) معه و وافَینا معهم، فلا تَرُدُّ ارواحُنا ابداننا الا یعلم مستفاد، و لولا ذلک لا نفدنا". و در پایان حدیث می‌فرمایند: اگر این گونه به ما علم افزوده نشود، هر آینه علم ما پایان می‌یابد»[۱۳۳].
|
| ۲۵. پژوهشگران وبگاه پرسمان؛ |
|---|
|
پژوهشگران وبگاه پرسمان، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:
|
| ۲۶. پژوهشگران مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤلات دینی؛ |
|---|
|
پژوهشگران مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤلات دینی، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:
«ولی آنچه از برخی روایات در باب افزایش علوم ائمه(ع) بر می آید، باید گفت:
|
| ۲۷. پژوهشگران وبگاه اسلام سیتی؛ |
|---|
|
پژوهشگران وبگاه اسلام سیتی، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:
«علم پیامبر(ص) همیشگی و مستمر است؛ این دانش پیوسته با سرچشمه غیبی خود، در ارتباط بوده، مدام قوّت می‌پذیرد و افزایش می‌یابد و این افزایش دانش و معرفت رسول گرامی(ص)، لازمه اتصال وجودی وی به جهان غیب و ربوبیت است و از همینرو رسول گرامی(ص) مدام می‌فرمود: پروردگارا علم مرا افزون فرما. رسول خدا(ص) هر گاه بخواهد چیزی را بداند، خداوند به او میآموزد؛ در واقع حضرت حق با این کار، رسول خودش را مورد حمایت و عنایت مستمر قرار می‌دهد. علم پیامبر به دور از خطا و خلاف است؛ زیرا علم او چون علم حصولی نیست؛ بلکه یک علم لدنّی و شهودی است و معرفت شهودی نیز مصون از خطا و نسیان است. در شب معراج، حضرت رسول(ص) خواست بداند و خداوند با نشان دادن حقایقی، به او آموخت. حضرت با معرفت شهودی خود، آن وقایع را مشاهده کرد و با مواجهه با آنها و پرسشگری از جبرئیل، علم خود را افزون ساخت و اینها هیچ یک با علم لدنّی رسول خدا بر اساس آنکه علم پیامبر مستمر و پویا بوده نه مطلق و ایستا و دائماً در حال افزایش و قوّت است منافات ندارد؛ زیرا افزایش کمی و کیفی، لازمه ذات علم لَدنّی است و نباید پنداشت که علم لدّنی، یعنی علمی که قابلیّت افزایش و قوت در او نیست. علاوه بر آنکه با حصول چنین رخدادی (شهود بواطن عالم هستی و وقوف به حقایق و آثار و ویژگی‌های آن) حضرت از علمی برخوردار شدند که برای دیگران امکان دسترسی به آن، در این حد و گستردگی و عمق وجود ندارد»[۱۳۸]. |
| ۲۸. پژوهشگران وبگاه یاوران ظهور؛ |
|---|
|
پژوهشگران وبگاه یاوران ظهور، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:
«خداوند علمِ همه چیز را تا پایان خلقتِ مخلوقاتش که در قرآن بود به قلب «روح» مقدس معصومین(ع) عنایت کرد و هیچ چیز به قرآن یا معصوم(ع) افزوده نمی‌شود، اما روایاتی که درباره افزایش علم امام(ع) هست را می‌توان بر دو قسم کلی کرد، دقت بفرمائید: یک قسم مربوط به علمِ بداء است، یعنی آنچه خداوند از ابتدا علمش را در اختیارشان نگذاشته بود و در مناسبت‌هایی که صلاح بداند به آنها میفرماید:به علمشان افزوده می‌شود. قبلاً در این باره مقداری سخن گفته‌ایم. یک قسم هم اموری است که از همان ابتدا می‌دانستند و در اختیارشان بوده است ولی بخاطر بندگی‌شان هرگاه خدا بخواهد بدانند می‌دانند «نه اینکه وقتی خدا نخواهد نمی‌دانند، نه همیشه می‌دانند، تمرکز نمی‌کنند تا بدانند مثل دانستنی که هر یک از ما از نام پدرمان داریم ولی تا نگفتم به این اسم تمرکز نکردید، حالا می‌شود گفت من تا چند لحظه پیش نام پدرم را نمی‌دانستم؟ نه می‌دانستم ولی ذهنم متمرکز به آن نبود، نمی‌خواستم بدانم» این مثال از جهتی ناقص است و فقط برای تقریب به ذهن و فهمیدن آن بخش از علومی است که با وجودی که از ابتدا در اختیارشان بوده ولی بعدا در مناسبت‌هایی به آن متمرکز می‌شوند و به یک معنا به علمشان افزوده می‌شده عرض کردم، مثلاً امیرالمؤمنین با این که از اول می‌دانستند چه شبی و به دست چه کسی شهید می‌شوند ولی تا شب نوزدهم یا چند روز قبلش نخواستند به آن متمرکز شوند که آیا امسال همان سال است یا نیست، امام مجتبی با این که از ابتدا از قاتل و نوع شهادتشان خبر داشتند ولی آن شب تمرکز نکردند که آیا امشب همان شب است و این آب همان آب زهرآلود است؟
|
| ۲۹. پژوهشگران مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات. |
|---|
|
پژوهشگران مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:
«به تصریح برخی روایات، علم امام همواره در حال افزایش است، به عنوان مثال در روایتی از ابوبصیر آمده است که پس از پرسش او در خصوص علم امام و پاسخ‌های متوالی ایشان مبنی بر ذکر مصادیق و منابع علوم ائمه (ع) و اشاره حضرت به اینکه علم ما محدود به اینها نیست، ابوبصیر می‌پرسد: پس علم شما چیست؟ که حضرت پاسخ می‌دهد: علمی است که شبانه روز تا روز قیامت در حال افزایش است[۱۴۱]»[۱۴۲].
|
پرسش‌های وابسته
- قلمرو علم معصوم تا چه حدی است؟ (پرسش)
- آیا علم تام معصوم امکان عقلی دارد؟ (پرسش)
- آیا علم تام معصوم با اختیار وی منافات ندارد؟ (پرسش)
- آیا اعتقاد به علم تام معصوم شرک نیست؟ (پرسش)
- آیا اعتقاد به تام علم معصوم امام غلو نیست؟ (پرسش)
- آیا عدم اعتقاد به علم تام معصوم امام آسیبی به ایمان وارد می‌کند؟ (پرسش)
- آیا معصوم به تمام موارد قرآن علم دارد؟ (پرسش)
- آیا قول به محدودیت علم معصوم مانع عقلی یا شرعی دارد؟ (پرسش)
- چگونه می‌شود معصوم را انسان کامل دانست اما علم او را محدود شمرد؟ (پرسش)
- آیا معصوم باید علم تام داشته باشد؟ (پرسش)
- آیا علم تام معصوم ضرورت عقلی دارد؟ (پرسش)
- آیا علم تام معصوم ضرورت شرعی دارد؟ (پرسش)
- آیا آگاهی معصوم به نحو تام شرطی از شروط امامت است؟ (پرسش)
- اگر معصوم علم تام دارد پس چه نیازی به وحی است؟ (پرسش)
- آیا نمونه‌هایی از علم تام معصوم در قرآن موجود است؟ (پرسش)
- آیا نمونه‌هایی از علم تام معصوم در حدیث موجود است؟ (پرسش)
- آیاتی که مخالفان علم تام معصوم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
- با وجود آیاتی که علم تام معصوم را نفی می‌کنند چگونه این علم اثبات می‌شود؟ (پرسش)
- آیاتی که موافقان علم تام معصوم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
- چگونه آیات نافی علم تام معصوم از غیر خدا با آیات مثبت علم تام معصوم برای غیر او قابل جمع هستند؟ (پرسش)
- آیاتی که مخالفان علم تام معصوم پیامبر خاتم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
- آیا روایاتی وجود دارند که علم تام معصوم را نفی می‌کنند؟ (پرسش)
- چگونه آیات نافی علم تام معصوم با روایات مثبت علم تام معصوم قابل جمع هستند؟ (پرسش)
- چگونه روایات نافی علم تام معصوم با روایات مثبت علم تام معصوم قابل جمع هستند؟ (پرسش)
- دلیل عقلی علم تام پیامبران چیست؟ (پرسش)
- دلیل قرآنی علم تام پیامبران چیست؟ (پرسش)
- دلیل حدیثی علم تام پیامبران چیست؟ (پرسش)
- آیا شاهد تاریخی بر علم تام پیامبران وجود دارد؟ (پرسش)
- بر فرض اثبات علم تام پیامبران علم تام امامان چگونه ثابت می‌شود؟ (پرسش)
- دلیل عقلی علم تام امامان چیست؟ (پرسش)
- دلیل قرآنی علم تام امامان چیست؟ (پرسش)
- دلیل حدیثی علم تام امامان چیست؟ (پرسش)
- آیا شاهد تاریخی بر علم تام امامان وجود دارد؟ (پرسش)
- چرا امامان علم تام معصوم خود را انکار می‌کردند؟ (پرسش)
- آيا علم تام معصوم تکلیف‌آور است و معصوم را به عمل بر اساس آن موظف می‌کند؟ (پرسش)
- آیا معصوم از علم تام خود بهره می‌برد؟ (پرسش)
- اگر معصوم از علم تام خود بهره نمی‌برد پس فایده‌اش چیست؟ (پرسش)
- آیا علم محدود معصوم ضرورت عقلی دارد؟ (پرسش)
- آیا علم محدود معصوم ضرورت شرعی دارد؟ (پرسش)
- مهم‌ترین مصادیق علم ویژه معصوم کدام‌اند؟ (پرسش)
- علم به چه مواردی تنها نزد خداست؟ (پرسش)
- رابطه علم ویژه معصوم با معجزه و کرامت چیست؟ (پرسش)
- آیا معجزه به واسطه علم معصوم است؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره قلمرو علم معصوم چیست؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم
پانویس
- ↑ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۳۳، روایات باب ۲۰.
- ↑ ملاحظه شود روایاتی که میفرماید: رسول خدا(ص) در بیماری پایان عمر گرانمایه‌اش، امیرالمؤمنین(ع) را فرا خواند و در مدت کوتاه هزار حدیث، و یا هزار دَر از دانش را به آن بزرگوار آموخت که هر کدام از آن، هزار دَر را می‌گشاید: "يَفْتَحُ كُلُ حَدِيثٍ أَلْفَ بَابٍ " بصائر الدرجات، ص۳۱۳-۳۱۵؛ بحارالأنوار، ج۲۲، ص۴۶۱، روایت ۹.
- ↑ و بر تو این کتاب را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز است؛ سوره نحل، آیه: ۸۹.
- ↑ که ما آن را در شبی خجسته فرو فرستادیم، بی‌گمان ما بیم‌دهنده بودیم؛ سوره دخان، آیه: ۳.
- ↑ در محضر علامه طباطبایی، ص ۲۰۱.
- ↑ پروردگارا، علم مرا زیاد فرما؛ سوره طه، آیه: ۱۱۴.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۲۳۸، ح۱.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۲۵۳.
- ↑ بگو: اگر برای (نوشتن) کلمات پروردگارم دریا مرکّب می‌بود پیش از آنکه کلمات پروردگارم به پایان رسد آن دریا پایان می‌یافت هر چند دریایی همچند آن را نیز به کمک می‌آوردیم؛ سوره کهف، آیه: ۱۰۹.
- ↑ علم غیب، ص۱۴۰ - ۱۴۲.
- ↑ اصول کافی؛ ج۱، ص۲۵۵.
- ↑ بررسی مسائل کلی امامت، ص ۲۸۷.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۲۵۴.
- ↑ در آستان امامان ملائکه و دیدار با امامان، ماهنامه پاسداران اسلام، شماره۲۴۸.
- ↑ "أَنَ أَوْصِيَاءَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ مُحَدَّثُونَ"؛اصول کافی: ص:۲۷۰، ح۱.
- ↑ "إِنَّهُ يَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا يَرَى الشَّخْص"؛کلینی، کافی: ج:۱، ص۲۷۱.
- ↑ "إِنَّهُ يُعْطَى السَّكِينَةَ وَ الْوَقَارَ حَتَّى يَعْلَمَ أَنَّهُ كَلَامُ مَلَكٍ""}}؛کلینی، کافی: ج:۱، ص۲۷۱، ح۴.
- ↑ "كان جعفر بن محمد يقول: لولا انا تزداد لأنفدنا"؛اصول کافی، ج۱، ص۲۱۹ - ۲۲۰، ح۱.
- ↑ در آستان امامان معصوم؛ ج۱، ص۶۶.
- ↑ اصول کافی، ج۱، ص ۲۵۷، روایت ۳.
- ↑ اصول کافی، ص۲۵۸، روایت ۱.
- ↑ همان، ص۲۵۸، روایت ۲ و ۳.
- ↑ اصول کافی، ص ۲۵۴، روایت ۱-۳.
- ↑ اصول کافی، ج۱، ص۲۵۴، روایت ۳.
- ↑ اصول کافی، ج۱، ص ۲۳۸، روایت ۱؛ بصائرالدرجات، ص ۱۷۰، روایت ۱، و ص ۱۷۱، روایت ۳ و ۵.
- ↑ جلوه‌های لاهوتی، ج ۱، ص ۱۳۹.
- ↑ جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند؛ سوره احزاب، آیه: ۳۳.
- ↑ وبگاه پاسخ‌دهنده (محمد جواد فاضل لنکرانی).
- ↑ کافی جلد ۱ ص ۲۵۵.
- ↑ بصائر الدرجات جزء هشتم ص۳۹۵.
- ↑ بحثی مبسوط در آموزش عقائد، ص۳۳۹
- ↑ "عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ قَالَ: يَا أَبَا يَحْيَى إِنَّ لَنَا فِي لَيَالِي الْجُمُعَةِ لَشَأْناً مِنَ الشَّأْنِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا ذَلِكَ الشَّأْنُ قَالَ يُؤْذَنُ لِأَرْوَاحِ الْأَنْبِيَاءِ الْمَوْتَى وَ أَرْوَاحِ الْأَوْصِيَاءِ الْمَوْتَى وَ رُوحِ الْوَصِيِّ الَّذِي بَيْنَ ظَهْرَانَيْكُمْ يُعْرَجُ بِهَا إِلَى السَّمَاءِ حَتَّى تُوَافِيَ عَرْشَ رَبِّهَا فَتَطُوفَ بِهَا أُسْبُوعاً وَ يُصَلِّي عِنْدَ كُلِّ قَائِمَةٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ تُرَدُّ إِلَى الْأَبْدَانِ الَّتِي كَانَتْ فِيهَا فَتُصْبِحُ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَوْصِيَاءُ قَدْ مُلِئُوا وَ أُعْطُوا سُرُوراً وَ يُصْبِحُ الْوَصِيُّ الَّذِي بَيْنَ ظَهْرَانَيْكُمْ وَ قَدْ زِيدَ فِي عِلْمِهِ مِثْلُ جَمِّ الْغَفِيرِ."، کافی، ج ۱، ص ۲۵۳؛ مرآة العقول، ج ۳، ص ۱۰۴.
- ↑ "إِذَا كَانَ لَيْلَةُ الْجُمُعَةِ، وَافى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ الْعَرْشَ، وَ وَافَى الْأَئِمَّةُ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ مَعَهُ، وَ وَافَيْنَا مَعَهُمْ، فَلَا تُرَدُّ أَرْوَاحُنَا إِلى أَبْدَانِنَا إِلَّا بِعِلْمٍ مُسْتَفَادٍ، وَ لَوْ لَاذلِكَ لَأَنْفَدْنَا"؛ کافی، ج ۱، ص ۲۵۶.
- ↑ "یحتمل أن یکون بقاء ما عندهم من العلم مشروطة بتلک الحالة"؛ بحار الانوار، ج ۲۹، ص ۸۹.
- ↑ "ویحتمل أن یکون المستفاد تفصیلا لما علموا مجم ویمکنهم استنباط التفصیل منه"، بحار الانوار، ج ۲۹، ص ۸۹.
- ↑ "سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي "؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۲۸.
- ↑ "او المراد انفدنا من علم مخصوص سوی الحلال والحرام لم یفض علی النبی والائمة المتقدمین علی وان افیض فی ذلک الوقت کما سیاتی وذلک اما من المعارف الربانیة او من الامور البدائیه کما مر منا الاشارة الیهما ویؤید الاخیر کثیر من الأخبار"، بحار الانوار، ج ۲، ص ۹۸.
- ↑ گنجی، امام‌شناسی، ج۱، ص۲۳۳ الی ۲۳۶ .
- ↑ « وَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ إِنَّ الْإِمَامَ مُؤَيَّدٌ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ عَمُودٌ مِنْ نُورٍيَرَى فِيهِ أَعْمَالَ الْعِبَادِ وَ كُلَّمَا احْتَاجَ إِلَيْهِ لِدَلَالَةٍ اطَّلَعَ عَلَيْهِ وَ يَبْسُطُهُ فَيَعْلَمُ وَ يُقْبَضُ عَنْهُ فَلَا يَعْلَم»؛ صدوق، عيون أخبار الرضا، ج۱، ص ۲۱۴.
- ↑ و بگو (آنچه در سر دارید) انجام دهید، به زودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را خواهند دید؛ سوره توبه، آیه: ۱۰۵.
- ↑ « عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبَانٍ الزَّيَّاتِ وَ كَانَ مَكِيناً عِنْدَ الرِّضَا (ع) قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا(ع)ادْعُ اللَّهَ لِي وَ لِأَهْلِ بَيْتِي فَقَالَ أَ وَ لَسْتُ أَفْعَلُ وَ اللَّهِ إِنَّ أَعْمَالَكُمْ لَتُعْرَضُ عَلَيَّ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ قَالَ فَاسْتَعْظَمْتُ ذَلِكَ فَقَالَ لِي أَ مَا تَقْرَأُ كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (ع)»؛ کلینی، کافی، ج۱، ص۲۱۹.
- ↑ بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۲، ۷۳
- ↑ محمدتقی مصباح یزدی، انسان‌شناسی در قرآن، تدوین محمود فتحعلی، ص ۸۴
- ↑ سیدعلی هاشمی، "ماهیت و قلمرو علم الاسماء"، قرآن‌شناخت، ش۲؛ (پیاپی۱۰)، س۵، ص۱۰۹.
- ↑ محمد‌بن‌حسن صفار، بصائر الدرجات، ص ۱۲۷ و ۱۲۸.
- ↑ سیدعلی هاشمی، «ماهیت و قلمرو علم الکتاب»، معرفت، ش۱۸۷، س۲۳، ص۴۷.
- ↑ ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص۱۲۴.
- ↑ و فراوان به علوم ایشان افزوده می‌شود.
- ↑ شب جمعه‌ای نیست مگر آن که اولیای خدا، سرور ویژه‌ای در آن دارند، هنگامی که شب جمعه فرا می‌رسد رسول خدا(ص) با عرش علم خداوندی ارتباط برقرار می‌کند و من نیز همراه با او با عرش تماس حاصل می‌کنم و در نتیجه با علمی که از آن جا بهره برده‌ام باز می‌گردم و اگر این نبود، قطعاً آن چه در نزد ما است پایان می‌پذیرفت. بحارالانوار، ج۳۲، ص۳۳۳.
- ↑ بصائرالدرجات، ص۱۳۱.
- ↑ بی‌کرانگی علم امام معصوم
- ↑ «اگر بر علم ما افزوده نشود، پایان می‌پذیرد»؛ کلینی، ۱۴۲۹: ج ۱، ۶۳۲.
- ↑ وبگاه خبرگزاری فارس
- ↑ ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه
- ↑ منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص۶۱
- ↑ «این از خبرهای غیب است که ما به تو وحی می‌کنیم؛ تو و قومت پیش از این آنها را نمی‌دانستید پس شکیبا باش که سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است». سوره هود، آیه۴۹.
- ↑ «و از پیرامونیان شما از تازیان بیابان‌نشین و از اهل مدینه منافقانی هستند که به دورویی خو کرده‌اند؛ تو آنان را نمی‌شناسی ما آنها را می‌شناسیم؛ به زودی آنان را دوبار عذاب خواهیم کرد سپس به سوی عذابی سترگ برده می‌شوند»؛ سوره توبه، آیه ۱۰۱
- ↑ روایاتی درباره اینکه علم ایشان(ع) افزایش می‌یابد، که اگر اینگونه نبود علم ایشان به اتمام می‌رسید و ارواح ایشان در روز جمعه به سوی آسمان عروج می‌یافت
- ↑ «بگو: من به شما نمی‌گویم که گنجینه‌های خداوند نزد من است و غیب نمی‌دانم و به شما نمی‌گویم که من فرشته‌ام؛ جز از آنچه به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم؛ بگو: آیا نابینا و بینا برابر است پس آیا نمی‌اندیشید؟»؛ سوره انعام، آیه ۵۰.
- ↑ «بگو من برای خود سود و زیانی در دست ندارم جز آنچه خداوند بخواهد و اگر غیب می‌دانستم خیر بسیار می‌یافتم و (هیچ) بلا به من نمی‌رسید».
- ↑ علم غیب امام (تاریخچه و اقوال)، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام
- ↑ از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: به درستی که برای ما در شبهای جمعه جایگاه ویژه ای می باشد. عرض کردم فدایت شوم، کدام جایگاه؟ فرمود به فرشتگان و پیامبران و اوصیای مرده و ارواح اوصیاء و وصی در میان شما اذن داده می‌شود که به آسمان عروج نمایند، پس ایشان یک هفته گرد عرش پروردگارشان می گردند و طواف می نمایند در حالی که می گویند، بسیار پاک و منزه و پر قداست است پروردگار فرشتگان و پروردگار روح "سبوح قدوس رب الملائکة والروح". زمانی که از طواف نمودن فارغ گردند پشت هر ستونی دو رکعت نماز به جای می آورند. سپس همه می روند؛ پس فرشتگان پس از تلاش فراوانی که خداوند متعال قرار داده -که این تلاش ناشی از بزرگداشتشان از آنچه می بینند می باشد، که به همان اندازه از این تلاش و ترس بر آنان افزوده می گردد- منصرف گردیده می روند، هم چنین پیامبران و اوصیا و ارواح زندگان منصرف می گردند در حالی که بسیار شگفت زده می باشند و برای خود بسیار شادامانند. به وصی و اوصیاء الهامی از علم الهام شده است، علمی بسیار و سرشار که هیچ کس از ایشان شادمان تر نیست. "این امر را" مخفی نگاهدار که به خدا قسم این مسأله نزد او بسیار پراهمیت تر و عزیزتر از هر امر مهم دیگر می باشد. فرمود ای محبور "مورد تنعم قرار گرفته" به خدا قسم اقرار به مطلبی که بیان کردم به کسی الهام نمی گردد مگر اینکه از صالحان و پارسایان باشد. عرض کردم به خدا قسم من مقدار زیادی از صلاح و پارسایی ندارم. امام(ع) فرمود به خداوند دروغ نگو، همانا خداوند متعال تو را صالح و پارسا نامید آنجا که می فرماید: ایشان همراه کسانی هستند که خداوند متعال بر ایشان نعمت قرار داد از پیامبران و راستگویان و شهدا و صالحان. صالحان یعنی کسانی که به ما و به امیرالمؤمنین(ع) و فرشتگان خداوند و پیامبران او و به تمام حجتهای خداوند بر او و بر محمد و آل پاک و طاهرین دیندار او ایمان آورده‌اند؛ بحارالأنوار، ج۲۶، ص ۸۸.
- ↑ از ابی بصیر نقل شده گفت شنیدم امام صادق(ع) میفرماید: به تحقیق به ما در شب و روز افزوده می‌شود، که اگر به ما افزوده نگردد هر آنچه نزد ماست به اتمام خواهد رسید. ابو بصیر گفت: فدایتان گردم چه کسی آن را نزد شما می آورد؟ امام فرمود: به تحقیق از میان ما کسانی هستند که آن را می‌نگرند، و از میان ما کسانی هستند که علم در دل ایشان به شکل مفصل قرار می گیرد، و از میان ما کسانی هستند که با گوش خود می شنود مانند صدای زنجیری که به لب تشت می کشند. به ایشان عرض کردم چه کسی آن علم را برای شما می آورد، فرمود مخلوقی که با عظمت تر از حضرت جبرئیل(ع) و حضرت میکائیل(ع) است؛ بصائرالدرجات، ج۱، ص۲۳۲.
- ↑ علم غیب امام (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)
- ↑ علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص۴۷ الی ۴۹.
- ↑ پیامبر اعظم در نگاه عرفانی امام خمینی، ص۲۰۴.
- ↑ "پیش از آنکه وحى قرآن به سوى تو حکم شود تعجیل به آن نکن و بگو پروردگارا را بر علم من بیافزاى." سوره طه آیه ۱۱۴.
- ↑ "فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان از جهت همه امور فرود مى‌آیند." سوره قدر آیه ۴.
- ↑ کنز الدقائق جلد ۱۴، ۳۶۶ و ۳۶۷.
- ↑ یعنى از سوى پروردگارشان بر محمّد وآل محمّد (ص) براى هر امرِ سلام فرود مى‌آیند.
- ↑ تأویل الآیات الظاهره، ۷۹۳.
- ↑ بحار الانوار جلد۲۵، ص ۷۰.
- ↑ فرشتگان وروح در آن شب به اذن پروردگارشان از جهت همه امور فرود مى‌آیند... بر آن بندگانى که مورد مشیّت خدا هستند از براى آن قضاى الهى که حکم کرده است.
- ↑ صحیفه سجادیه دعا و دخول شهر رمضان.
- ↑ اقبال الاعمال، ۴۲.
- ↑ همانا در شب قدر به ولىِّ امر سال به سال تفسیر امور نازل مى‌شود. در آن شب درباره خودش به امورى امر مى‌شود و درباره مردم هم به امورى دیگر.
- ↑ کافى جلد ۱، ۲۴۸.
- ↑ بحارالانوار جلد۲۵، ص ۷۹.
- ↑ اگر آیه‌اى در کتاب خدا نبود از آنچه تا قیامت خواهد شد خبر مى‌دادم. پس گفتم :کدام آیه؟ فرمود : سخن خدا که مى‌فرماید : "خدا آن را که مى‌خواهد محو مى‌کند و اثبات مى‌کند و نزد اوست ام الکتاب."
- ↑ تفسیر عیاشى جلد ۲، ص ۲۱۵.
- ↑ توحید صدوق ۳۰۵.
- ↑ بحارالانوار جلد۴، ص ۱۱۸.
- ↑ سوره فاطر، آیه ۱.
- ↑ شب جمعه رسول خدا و امامان و من هم با آنها، با عرش الهى برخورد مى‌کنیم. و من بر نمى‌گردم مگر با علمى که تازه استفاده کرده‌ام. واگر چنین نباشد، آنچه نزد ماست تمام مى‌گردد.
- ↑ کافى جلد ۱، ص ۲۵۴.
- ↑ اگر به علم ما افزوده نشود علم ما تمام مى‌گردد. زراره گفت : عرض کردم : آیا به شما علمـى داده مى‌شود که رسول خدا آن را نمى‌داند؟ فرمـود : آگاه باش؛ همانا وقتى علمى به ما داده مـى‌شود، ابتدا به رسول خدا عرضه مى‌شود و بعد به امامان و سپس کار به ما منتهى مى‌شود.
- ↑ کافى جلد ۱، ۲۵۵.
- ↑ بحارالانوار جلد ۱۷، ص ۱۳۶.
- ↑ امامت.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ج ۱ ص ۲۶۴.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ج ۱ ص ۲۲۳.
- ↑ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۲۲۵.
- ↑ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۲۴۰.
- ↑ محمد باقر مجلسی، مرآه العقول، ج ۳، ص ۱۹.
- ↑ بیانگر هر چیز؛ سوره نحل، آیه: ۸۹.
- ↑ او هماره در کاری است؛ سوره رحمان، آیه: ۲۹.
- ↑ عسکری امام‌خان، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم.
- ↑ شیخ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۴۸۹.
- ↑ علامه مجلسی، حق الیقین، ص۴۵.
- ↑ شیخ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۴۹۰ و ۴۹۱.
- ↑ «کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود»؛ سوره سجده، آیه۵.
- ↑ «بلکه آنان از آفرینش تازه در تردیدند»؛ سوره ق، آیه۱۵.
- ↑ تمام ایشان از یک نور می‌باشند؛ شیخ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۴۳۴.
- ↑ علم امام.
- ↑ هر گاه امام اراده کند به چیز جدیدی علم پیدا کند، خداوند آن را به او تعلیم می‌کند.
- ↑ به درستی که امام هر گاه بخواهد بداند، به او علم داده می‌شود.
- ↑ به درستی که در هر شب جمعه برای ما سروری هست. عرض کردم: خداوند بر سرور شما بیافزاید! آن سرور چیست؟ فرمود: هر گاه شب جمعه شود، رسول اللّه(ص) به عرش برآید و ائمه(ع) نیز همراه او برآیند و ما نیز همراه ایشان برآییم، پس ارواح ما باز نمی‌گردد به سوی بدنهایمان مگر به همراه علمی که استفاده کردیم و اگر این نبود، علم ما تمام می‌شد. بنابراین، یکی از مجاری علوم ائمه اهل بیت{{}}، علمی است هر شب جمعه به ایشان افاضه می‌گردد و اگر بر علم ائمه(ع) افزوده نگردد، علم ایشان تمام می‌شود.
- ↑ اگر بر علم ما افزوده نشود، علم ما پایان می‌یابد.
- ↑ از زراره نقل شده که گفت: از امام باقر(ع) شنیدم که می‌فرمود: اگر بر علم ما افزوده نشود، پایان می‌پذیرد. عرض کردم: چیزی به علم شما افزوده می‌شود که رسول خدا(ص) آن را نمی‌دانست ؟ فرمود: هر گاه علم اضافی به ما بدهند، اوّل آن را به رسول اللّه(ص) عرضه می‌کنند، سپس بر همه ائمه(ع) عرضه می‌شود تا امر به ما منتهی می‌گردد.
- ↑ آفاق علم امام در الکافی.
- ↑ "لَوْلا أَنّا نَزْدادُ لاَنْفَدْنا "؛ اصول کافی، ج ۱، ص ۳۷۴، ح ۶۴۹.
- ↑ اصول کافی، ج ۱، ص ۳۷۳، ح ۶۴۷.
- ↑ اصول کافی، ج ۱ ص ۳۴۴.
- ↑ اصول کافی، ج ۱، ص ۳۹۳، ح ۶۸۱.
- ↑ نیاز جهان به امام زمان، ص ۱۹.
- ↑ محمد ابن یعقوب، الکافی، ج ۱،ص۲۵۳و۲۵۴.
- ↑ محمد صالح مازندرانی، شرح الکافی - اصول و الروضه، ج ۶، ص ۲۶ و ۲۵.
- ↑ محمد ابن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۲۳۸ تا ۲۶، ح ۱.
- ↑ مصحف فاطمه(س).
- ↑ محمد باقر مجلسی، مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج ۳، ص ۱۸؛ محمد صالح مازندرانی، شرح الکافی - اصول و الروضه، ج ۵، ص ۳۸۷، محسن فیض کاشانی، الوافی، ج ۳، ص ۵۵۴.
- ↑ محمد ابن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۱۶۷ و ۱۶۸،ح ۶ و ۸ و ۱۴؛ ص ۲۲۵ و ۲۲۹، ح ۲ و ۳ و ۴.
- ↑ برای اطلاع بیشتر رک، صدر الدین شیرازی، شرح اصول الکافی، ج ۴، ص ۲۰۹ تا ۲۰۸.
- ↑ محمد صالح مازندرانی شرح الکافی - اصول و الروضه، ج ۵، ص ۳۸۷ و ۳۸۸.
- ↑ محمد باقر مجلسی، مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج ۳، ص ۱۱۰.
- ↑ رک: جواد مصطفوی، اصول کافی ترجمه مصطفوی، چ اول، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه ، ج ۱، ص ۳۲۶.
- ↑ محمد ابن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۲۶۸، ح ۳.
- ↑ علم امام در کتاب کافی و شروح آن، ص ۶۲-۶۵.
- ↑ صفار قمی، بصائر الدرجات، ص۱۳۱.
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲ ص ۵۵۲.
- ↑ آگاهی امامان از غیب، ص۶۱.
- ↑ مستوفی بیدآبادی، :تا بی ۱۷۷-۱۷۸
- ↑ علم امام در اندیشه علمای معاصر حوزه اصفهان، فصلنامه نقد و نظر؛ شماره ۶۹؛ بهار ۱۳۹۲؛ ص ۱۴۱.
- ↑ کنکاشی در کیفیت و سرچشمه‌های علم امام.
- ↑ اصول کافی، چهار جلدی، کتاب الحجة، ص ۳۷۴.
- ↑ وبگاه پرسمان
- ↑ وبگاه پرسمان
- ↑ مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤلات دینی
- ↑ وبگاه اسلام سیتی
- ↑ هرگاه بخواهند بدانند می‌دانند.
- ↑ وبگاه یاوران ظهور
- ↑ شیخ کلینی، کافی، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ نرم افزار مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات، وبگاه رهروان ولایت