خوش‌خلقی در حدیث

این مدخل زیرشاخهٔ بحث خوش‌خلقی است. خوش‌خلقی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خوش‌خلقی در قرآن - خوش‌خلقی در حدیث - خوش‌خلقی در نهج البلاغه - خوش‌خلقی در اخلاق اسلامی - خوش‌خلقی در سیره پیامبر خاتم - خوش‌خلقی در معارف دعا و زیارات - خوش‌خلقی در معارف و سیره سجادی - خوش‌خلقی در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

• در احادیث اهل بیت(ص)، حُسن خُلق، گاه به معنای خوش برخوردی به کار می‌رودمانند سخن پیامبر(ص): "بهترین شما، خوش‌خوترین شماست؛ آنان که اُنس می‌گیرند و با آنها اُنس گرفته می‌شود". و گاه به معنای مکارم اخلاقی که در همه روابط میان‌ فردی و عرصه‌های اخلاقی نمود می‌یابدمانند سخن پیامبر خدا(ص): "تفسیر خوش‌خویی، این است: به هر چه از دنیا به او برسد، راضی است و اگر چیزی به او نرسد، ناراضی نمی‌شود" و نیز سخن امام علی(ع): "خوش‌خویی در سه چیز است: پرهیز از حرام‌ها، طلب [روزی] حلال، و توسعه بر خانواده". از این رو هنگامی که از حسن خلق پیامبر(ص) یاد می‌کنیم، شاید تصوّر شود که تنها از گشاده‌رویی و خوش‌رویی ایشان سخن می‌گوییم، در حالی که مقصود ما معنای فراگیر آن است.
• گشاده‌رویی – به ویژه اگر همیشگی باشد و در عرصه‌های دشوار و صحنه‌های تیره و تار زندگی رنگ نبازد- خود از بزرگ‌ترین صفات آدمی است، امّا گشاده‌رویی تنها می‌‌تواند بخش کوچکی از حسن خلق پیامبر(ص) را نشان دهد که خدای متعال آن را بزرگ خوانده است؛ اشاره است به آیه ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾؛ خلق بزرگی که حاصل تربیت و ادب قرآنی و الهی است. و از دل دین بزرگ و گسترده اسلام با همه ارزش‌های عالی و والایش بر آمده است. با توجه به این نکته آیا می‌توان همه نیکی‌های اخلاقی را در یک صفت به نام گشاده‌رویی یا خوش‌رویی خلاصه نمود؟ آیا ممکن است همه مکارم اخلاقی جلوه یافته در روابط اجتماعی و انسانی پیامبر(ص) را که برخاسته از ارزش‌های عقلی، فطری و دینی است، با یک صفت به نام گشاده‌رویی یا خوش‌خوبی نمایاند؟!
• آیا می‌توان کسی که روح‌القدس را به تعلیم و مراقبت او گماشته‌اند و اخلاق نیکوی همه پیامبران را در وجود او تنیده‌اند و تمام اوصاف فرستادگان الهی را در او سرشته‌اند به خوش خلقی ستود و چیزی جز معنای فراگیر و گسترده "حسن خلق" در همه عرصه‌های آن، مقصود داشت؟! و آیا پس از مدح خداوند از پیامبر(ص) با صفت خُلق عظیم، واژه دیگری می‌تواند گستردگی و ژرفای صفات اخلاقی ایشان را بر نماید؟!
• نگاهی گذرا به احادیث باب "عظمت خوش‌خویی پیامبری" به ما می‌فهماند که تمام صفات نیکوی سفارش شده در قرآن و اخلاق ویژه مؤمنان، همه و همه به گونه اعلا و کامل در پیامبر اکرم(ص) وجود داشته و ایشان سرآمد همگان در هر صفت نیکویی بوده‌اند. از این رو هر گاه ایشان را به حسن خلق و خوش‌خویی توصیف می‌کنیم، افزون بر گشاده‌رویی و خوش‌خلقی، به همه صفات نیکو و برجسته ایشان در روابط انسانی نظر داریم و آنچه در پی می‌آید، جلوه‌های گوناگون این اخلاق والا و برجسته را گزارش می‌کند.

عظمت خوش‌خویی پیامبر(ص)

• قرآن کریم در مورد خوش‌خویی پیامبر(ص) بیان می‌کند: ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾.
• خوش‌خویی پیامبر(ص) در حدیث:

1. امام علی(ع) درباره این سخن خدای متعال ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾ می‌فرماید: خوی بزرگ، همان ادب و تربیت قرآنی است.
2. به نقل از ابو جارود، درباره آیه ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾: امام باقر(ع) فرمود: "آن خوی بزرگ، اسلام است". و روایت شده است که خوی بزرگ، همان دین بزرگ است.
3. عایشه گفت: اخلاق پیامبر(ص) همان مضمون ده آیه ابتدای سوره مؤمنون است و هر کس که خداوند سبحان، او را به خُلق و خوی بزرگ بستاید، ستایش دیگری در پس آن وجود ندارد.
4. به نقل از سعد بن هشام بن عامر: نزد عایشه رفتم و گفتم: ای مادر مؤمنان! مرا از خوی پیامبر(ص) آگاه کن. گفت: خوی پیامبر، همان فرمان و سفارش‌های قرآن است. آیا قرآن نمی‌خوانی؛ سخن خدای عزّوجلّ را که می‌فرماید: ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾
5. به نقل از عایشه: هیچ‌کس نیکوخوتر از پیامبر خدا(ص) نبود. هیچ یک از یاران و افراد خانواده‌اش او را نخواند، جز آن که فرمود: "بله، بله". از این رو، خداوند عزّوجلّ نازل فرمود: ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾.
6. به نقل از امیر مؤمنان(ع)، ابن عبّاس، ابو هریره، جابر بن سمره و هند بن ابی هاله: پیامبر خوش‌قیافه و خویی بزرگ داشت و نرم‌خو بود.
7. امام صادق(ع) در سخنرانی ویژه‌ای که حالات پیامبر(ص) را در آن بیان فرمود: وارسته‌ای بی‌مانند بود و هاشمی تباری بی‌همتا، و مکّی زاده‌ای که هم‌تراز نداشت. خصلتش حیا بود و سرشتش سخا. بر ارزش‌ها و خوی‌های پیامبری، سرشته، و اوصاف و خردمندی‌های رسالت در وجودش نهاده شده بود.  
8. امام صادق(ع) به نقل از ابو طالب در گرامی‌ داشت محمد(ص)، هنگامی که خدیجه را برای وی از عمویش ورقه بن نوفل خواستگاری کرد. سپس این برادر زاده‌ام - یعنی پیامبر خدا - از کسانی است که با هیچ یک از مردان قریش سنجیده نمی‌شود، جز آن که بر او برتری می‌یابد، و با هیچ مردی مقایسه نمی‌شود، جز آن که از او بزرگ‌تر آید، و هیچ هم‌ترازی میان مردمان ندارد. اگر چه دارایی‌اش اندک است، امّا دارایی، عطای الهی برای گذران زندگی است و جز سایه‌ای رفتنی نیست.

نشانه‌های خوش‌خویی پیامبر(ص)

1. پیامبر خدا(ص) می‌فرماید: خداوند، مرا برای رنج دادن دیگران یا رنج دادن خود برنینگیخت؛ بلکه مرا به عنوان آموزنده و آسان گیرنده برانگیخت.
2. امام علی(ع) درباره همنشینی پیامبر خدا(ص) می‌فرماید: مردم از اخلاق او در آسانی و گشایش بودند و او برایشان پدر بود و با همه مردم یکسان و با خوش‌خویی رفتار می‌نمود.
3. امام علی(ع) در باره رفتار پیامبر خدا(ص) در بیرون خانه می‌فرماید: از مردم می‌پرهیخت و خود را از آنان می‌پائید، بدون آن که خوش رویی‌اش را از آنان دریغ کند یا با آنان، بد خُلقی کند.
4. امام علی(ع) در توصیف شیوه همنشینی پیامبر خدا(ص) می‌فرماید: همواره خوش‌رو و آسان‌گیر و نرم‌خو بود. نه خَشِن بود، نه درشت‌خوی، نه عربده‌کش، نه ناسزاگو، نه عیب‌جو و نه مدیحه‌گوی.
5. به نقل از ابو عبد الله جدلی: به عایشه گفتم: اخلاق پیامبر(ص) با خانواده‌اش چگونه بود؟ گفت: نیک‌خوترین مردمان بود. نه دشنام می‌داد و نه بدزبانی می‌کرد، و نه اهل هیاهو به راه انداختن در کوچه و بازار بود، و بدی را با بدی جبران نمی‌کرد؛ بلکه می‌بخشید و گذشت می‌نمود.
6. امام حسن(ع) در آنچه از هند بن ابی هاله در توصیف اخلاق پیامبر خدا(ص) نقل فرموده است: نه جفاکار و درشت‌خوی بود و نه خوار و سست.
7. امام صادق(ع) می‌فرماید: پیامبر خدا(ص) فرمود: "آیا شما را از کم شباهت‌ترینتان به من خبر ندهم؟". گفتند: چرا، ای پیامبر خدا! فرمود: "شخص زشت‌گوی زشت‌کردار بدزبان بخیل متکبّرِ کینه‌توزِ حسود".
8. امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) می‌فرماید: یکی از چیزهایی که اسلام را می‌آرایند، اخلاق نیکو میان مردم است. پس بر اخلاق نیکو و روش و خوی نیکو مواظبت کنید، که آن از چیزهایی است که به شما نزد مردم زینت می‌بخشند. امّا بدانید هنگامی که به زیبایی‌های آنچه از آن سخن می‌گویید، بنگرند و شما را در حالتی مخالف سخن‌هایتان بیابند که بتوانند بر شما خرده بگیرند، میان مردم بدنام می‌شوید، و خداوند به محمد(ص) فرموده است: ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾ و آن، همان خلق و خوی مسلمانی شماست.
9. به نقل از ابو قتاده؛ امام صادق(ع) فرمود: "... خداوند، مکارم اخلاقی را دوست دارد و در میان گفت‌وگوهای خداوند متعال با پیامبرش، این بود که به او فرمود: ای محمد! ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾ یعنی سخاوت و خوش‌خویی".
10. به نقل از حسن: گروهی از اصحاب پیامبر(ص) جمع شدند و گفتند: خوب است کسی را پیش همسران پیامبر خدا(ص) بفرستیم و از نحوه رفتار ایشان (پیامبر(ص)) در خانه‌اش سؤال کنیم تا وی را سرمشق خود قرار دهیم. آنان، کسی را پیش یکایک همسران پیامبر(ص) فرستادند و آن فرستاده از همه همسران یک پاسخ آورد: شما از اخلاق پیامبرتان می‌پرسید. اخلاق او همان فرمان و سفارش‌های قرآن است. پیامبر خدا(ص) شب‌ها را نماز می‌خواند و می‌خوابد و روزه می‌گیرد و روزه می‌گشاید و با همسر خود، هم‌بستر می‌شود.
11. به نقل از سعد بن هشام: به عایشه گفتم: مرا از خوی پیامبر(ص) آگاه کن. گفت: مگر تو قرآن نمی‌خوانی؟ گفتم: چرا. گفت: خوی پیامبر، همان فرمان و سفارش‌های قرآن است. 
12. به نقل از یزید بن بابنوس: به عایشه گفتیم: ای مادر مؤمنان! خوی پیامبر خدا(ص) چگونه بود؟ گفت: خوی پیامبر خدا، همان فرمان و سفارش‌های قرآن بود. آن گاه شروع به قرائت سوره مؤمنون کرد: ﴿ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ﴾، تا به این آیه رسید: ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ﴾. گفت: خوی پیامبر خدا(ص) این‌گونه بود.
13. به نقل از ابو درداء: از عایشه درباره خوی پیامبر خدا(ص) پرسیدم. گفت: خوی او همان قرآن بود. به خاطر خشم خدا خشم می‌گرفت و به خاطر رضایت او، رضایت می‌داد.
14. از عایشه درباره اخلاق پیامبر خدا(ص) سؤال شد. گفت: خویَش همان قرآن بود: ﴿خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ﴾.
15. به نقل از عبّاد بن منصور: از حسن در باره سخن خداوند: ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ﴾ پرسیدم. گفت: این، خوی پیامبر(ص) است که خداوند، توصیفش کرده است.
16. به نقل از ابوهریره گفته شد: ای پیامبر خدا! مشرکان را نفرین کن. فرمود: "من، نفرین‌گر مبعوث نشده‌ام؛ بلکه برای رحمت، مبعوث گردیده‌ام".
17. پیامبر(ص) آقامنش، خوش معاشرت و گشاده‌رو بود. چهره‌ای شاد داشت، بی آن که بخندد، و اندوهگین بود، بی آن که ترش‌رو باشد.
18. به نقل از حبیش بن جناده: پیامبر خدا(ص) شوخ‌ترین مردم بود.
19. به نقل از انس: بسیار کم می‌شد که پیامبر(ص) به گونه‌ای با کسی رو در رو شود که او خوشش نیاید.
20. پیامبر(ص) با اخلاقش با مردم معاشرت داشت؛ ولی در دل، از آنها جدا بود. ظاهرش با مردم بود و باطنش با حق.

دعای پیامبر(ص) برای خوش‌خویی

1. به نقل از ابن مسعود؛ پیامبر خدا(ص) دعا می‌کرد: "خدایا! خِلقَتم را نیکو کردی. خُلقم را نیز نیکو کن".
2. به نقل از ابن عبّاس؛ پیامبر خدا(ص) چون به آینه می‌نگریست، می‌گفت: "ستایش، ویژه خدایی است که خلقت و خُلق مرا نیکو کرد".
3. به نقل از عبد الله بن عمرو؛ پیامبر خدا(ص) این دعا را فراوان می‌خواند: "خدایا! تندرستی و خویشتن‌داری و امانتداری و خوش‌خویی و خشنودی به تقدیر را از تو درخواست می‌کنم".
4. پیامبر خدا(ص) در دعا می‌فرماید: خدای من! مرا محبوب خودت گردان و مرا در نزد خودم - ای خدای من - خوار خودت کن و در چشم مردم، بزرگم بدار و از زشتی اخلاق، دورم بگردان.

نشانه‌های حسن خلق

• از آنجا که انسان به اقتضای حب نفس، عیوب خود نمی‌بیند، با اندک مجاهده‌ای که به ترک گناهان بزرگ و آشکار منتهی شود، گمان می‌کند نفس خویش را پاکیزه کرده، به حسن خلق دست یافته و از تلاش و مجاهدت بی‌نیاز شده است؛ از این رو لازم است با نشانه‌های حسن خلق آشنا شویم که فریب نفس را نخوریم و بازیچه شیطان نشویم. پیش از این دانستیم که حسن خلق مساوی دین و نشانۀ کمال ایمان است؛ بنابراین هر چیز که در روایات پیشوایان معصوم نشانه ایمان است، نشان حسن خلق نیز به شمار می‌رود. 
• رسول خدا نیز در مقام تعیین آثار عملی ایمان با اشاره به ویژگی‌های مؤمنان، از هر ویژگی نشانی از حسن خلق ساخته است. از جمله نشانه‌ها در کلام رسول خدا می‌توان مهمان‌نوازی، احترام به همسایه، احترام به والدین، سکوت، نیکودرایی، نیکی‌پسندی و زشتی‌ستیزی و رازداری را نام برد. فرمود:

• "هرکس به خدا و روز واپسین ایمان دارد باید میهمانش را احترام کند"
• "هرکس به خدا و روز واپسین ایمان دارد، باید همسایه‌اش را گرامی بدارد با همسایه‌اش را آزار ندهد"
• "هرکس به خدا و روز واپسین ایمان دارد یا سخن خیر بگوید یا سکوت می‌کند"
• "هرکس به خدا و روز پایان ایمان دارد، باید پدر و مادرش را احترام کند"
• "هنگامی که مؤمنی را ساکت دیدید به او نزدیک شوید که القای حکمت می‌کند".
• "هر کسی که کار نیک شادش می‌کند و کار بد را نمی‌پسندد، مؤمن است".
• "مجلس دو همنشین امانتی است الاهی، پس هیچ‌کدام حق ندارد رازی را که برادرش خوش ندارد، افشا کند".

ستودگی حسن خلق

• در ستایش حسن خلق، روایات فراوانی از رسول خدا(ص) و پیشوایان معصوم دین به دست ما رسیده است. تلاش میکنیم بخشی از این مجموعه ارزشمند را در چند محور گزارش کنیم.
• حسن خلق به عنوان اخلاق، مایه مشابهت با خداست. رسول خدا(ص) می‌فرماید: "حسن خلق، خلق بشکوه خداست".
• در نظام اعتقادی، دلیل کمال و برتری ایمان است. رسول خدا(ص) فرمود: کسانی از برترین ایمان برخوردارند که بهترین اخلاق را دارند.
• امام باقر(ع) می‌فرمود: "ایمان کسانی کامل‌تر است که از بهترین اخلاق برخوردارند".
• در مقایسه با دین، زینت دین و بلکه با آن یگانه است. رسول خدا(ص) می‌فرمود: "دین‌تان را به حسن خلق بیارایید.
• ایشان در پاسخ مردی که از او می‌پرسید: دین چیست؟ سه بار فرمود: حسن خلق است.
• در نظام درونی انسان، نشانه کامل‌ترین نیروی عقل است. امام صادق(ع) می‌فرمود: "مردمی که اخلاق‌شان بهتر است کامل‌ترین عقل را دارند"
• در نظام رفتاری انسان، بهترین و برترین عمل و اولین و سنگین‌ترین کرداری است که در میزان کسی نهاده می‌شود. رسول خدا(ص) می‌فرمود: "روز قیامت در میزان کسی برتر از حسن خلق نهاده نمی‌شود"
• امام صادق(ع) فرمود: "مؤمن پس از فرائض، عملی برتر از حسن خلق به پیش‌گاه خدا نمی‌برد" .
• رسول خدا(ص) فرمود: "صاحب خلق نیکو همانند کسی که پیوسته در نماز و روزه است، پاداش می‌گیرد".
• ایشان در حدیثی فرمود: "همانند کسی که پیوسته در جهاد است به او پاداش می‌دهند".
• از حیث نتیجه، آبادی دنیا و آخرت را در پی دارد. در دنیا بر عمر می‌افزاید و خانه را آباد می‌کند.
• امام صادق(ع) فرمود: "حسن خلق، خانه‌ها را آباد و عمرها را زیاد می‌کند" و در آخرت، گناهان را می‌زداید و راه بهشت را باز می‌کند.
• امام صادق(ع) فرمود: "همچنان که خورشید یخ را آب می‌کند، حسن خلق گناه را می‌زداید"
• رسول خدا(ص) فرمود: "حسن خلق از چیزهایی است که بیش از هر چیز امت مرا به بهشت می‌برد .
• چنین است که رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرمود: "نیک خوبی انسان از سعادت اوست"
• و می‌فرمود: "مبارکی در حسن خلق است".

ستایش خوش‌خلقی

در روایاتی که از پیشوایان معصوم به دست ما رسیده، حسن خلق به بیان‌های مختلف ستایش شده است.

حسن خلق نیاز انسان

رسول خدا(ص) فرمود: «لَوْ يَعْلَمُ‏ الْعَبْدُ مَا فِي‏ حُسْنِ‏ الْخُلُقِ‏ لَعَلِمَ‏ أَنَّهُ‏ مُحْتَاجٌ‏ أَنْ‏ يَكُونَ‏ لَهُ‏ خُلُقٌ‏ حَسَنٌ‏»؛

این حدیث شریف به آثار و نتایج دنیوی و اخروی حسن خلق اشاره دارد. ملاحظه نتایج حسن خلق نشان می‌دهد که علاوه بر همه آثار و فواید مادی و معنوی خوش‌اخلاقی، زندگی اجتماعی انسان بدون حسن خلق شکل نمی‌گیرد و انسان بدون زندگی اجتماعی به کمال خود نمی‌رسد؛ بنابراین، انسان برای رسیدن به هدف خلقت خود محتاج حسن خلق است..

حسن خلق هدیه الاهی

امام صادق(ع) می‌فرماید: حسن خلق جز به اولیا و برگزیدگان حق ارزانی نشده است؛ زیرا خداوند دریغ دارد که الطاف خود و حسن خلق را جز نزد حامل نور جمال خویش به ودیعت گذارد؛ چراکه کسی شایسته برخورداری از این خصلت است که خدای خود را بهتر بشناسد..

حسن خلق، خُلق الاهی

خداوند متعال در برخورد با بندگان خود، روش‌ها و سنت‌هایی دارد که به اقتضای صلاحیت و شایستگی بندگان به کار می‌گیرد. تنها روشی که خداوند متعال پیوسته با همه بندگان به کار می‌گیرد، عطوفت، مدارا و مهربانی است. به همین دلیل رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: «حسن‏ الخلق‏ خلق‏ اللَّه‏ الأعظم‏»؛.

ریشه حسن خلق، در بهشت

رسول خدا(ص) فرمود: «حُسْنُ الْخُلُقِ شَجَرَةٌ فِي الْجَنَّةِ وَ صَاحِبُهُ مُتَعَلِّقٌ‏ بِغُصْنِهَا يَجْذِبُهُ‏ إِلَيْهَا»؛

در بحث ثمرات حسن خلق پی می‌بریم که نتیجه قطعی حسن خلق رسیدن به بهشت است..

حسن خلق عصاره دین

رسول خدا(ص) فرمود: «الاسلام حسن الخلق»؛

در روایتی است که مردی از روبه‌رو خدمت رسول خدا(ص) آمد و پرسید: یا رسول الله! دین چیست؟ حضرت فرمود: خوش‌اخلاقی. مرد بازگشت، بار دوم از جانب راست آمد و سؤال خود را تکرار کرد، حضرت فرمود: خوش‌اخلاقی. بار سوم از سمت چپ آمد و سؤال خود را تکرار کرد، حضرت نیز همان جواب را به او داد. بار چهارم از پشت سر آمد و همان سؤال را پرسید، حضرت به طرف او برگشت و فرمود: آیا نمی‌فهمی؟ دین، این است که خشمگین نشوی.

حسن خلق صفتی ایمانی

بدون شک خوش‌اخلاقی ریشه در ایمان انسان دارد. به همین دلیل امام باقر(ع) می‌فرماید: «إِنَّ‏ أَكْمَلَ‏ الْمُؤْمِنِينَ‏ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ‏ خُلُقاً»؛

امام صادق(ع) نیز فرمود: «أَفْضَلُ‏ النَّاسِ‏ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ‏ خُلُقاً»؛

و به همین دلیل است که امیرالمؤمنین نیز می‌فرماید: «عُنْوَانُ‏ صَحِيفَةِ الْمُؤْمِنِ‏ حُسْنُ‏ خُلُقِهِ‏»؛

در روایتی از رسول خدا(ص) آمده است: وقتی خداوند متعال ایمان را آفرید عرض کرد: خدایا به من نیرو ده و خداوند حسن خلق و سخاوت را برای تقویت به او داد و چون کفر را آفرید، عرض کرد: خدایا مرا تقویت کن و خداوند متعال بخل و بد خلقی را به او داد..

حسن خلق صفتی عقلانی

امام صادق(ع) تعداد زیادی از مصداق‌های حسن‌خلق را در ردیف جنود عقل نام برده است؛ از جمله: رفق، تواضع، حلم، دوستی، مدارا و سهل‌گیری؛ بنابراین، حسن خلق با نیروی عقل انسان نسبت مستقیم دارد. امام صادق(ع) می‌فرماید: «أَكْمَلُ النَّاسِ عَقْلًا أَحْسَنُهُمْ‏ خُلُقاً»؛.

حسن خلق بهترین نیکی

امام حسن مجتبی(ع) می‌فرماید: «إِنَّ أَحْسَنَ‏ الْحَسَنِ‏ الْخُلُقُ الْحَسَنُ»؛

به همین دلیل از هر کار نیکی در ترازوی عمل سنگین‌تر است. رسول خدا(ص) فرمود: «مَا يُوضَعُ فِي مِيزَانِ امْرِئٍ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ أَفْضَلُ‏ مِنْ‏ حُسْنِ‏ الْخُلُقِ»..

حسن خلق محبوب خدا

از امام سجاد(ع) روایت شده است: سه نفر مشرک هم‌قسم شدند که رسول خدا(ص) را به قتل برسانند. امیرالمؤمنین(ع) مأمور دفع ایشان شد، به سراغشان رفت، یکی از آنان را کشت و دو نفر دیگر را دستگیر کرد و خدمت رسول خدا(ص) آورد. حضرت فرمود یکی از آنان را آوردند، به او فرمود: یگانگی خدا و رسالت مرا تصدیق کن. گفت تحمل کوه ابوقبیس از گفتن این کلمه برایم آسان‌تر است. حضرت فرمود تا گردن او را زدند. نفر دوم را خدمت او آوردند، حضرت به او نیز اسلام را پیشنهاد کرد. گفت: مرا به دوستم ملحق کنید. فرمود: او را هم گردن بزنید. علی(ع) او را برای گردن زدن بیرون برد. جبرئیل نازل شد و عرض کرد: یا محمد! پروردگارت سلام می‌رساند و می‌گوید او را نکش، زیرا خوش‌اخلاق و سخاوتمند است. فرمود: بازش گردانید، زیرا پروردگارم به من خبر داد او خوش‌اخلاق و سخاوتمند است. مرد مشرک با شنیدن این سخن گفت: پس من هم شهادت می‌دهم جز خدای یگانه معبودی نیست و تو رسول خدایی. رسول خدا(ص) فرمود: این مرد از کسانی است که حسن خلق و سخاوتش او را به بهشت جاوید رسانید. امام صادق(ع) فرمود: «‏مَا يَقْدَمُ الْمُؤْمِنُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِعَمَلٍ بَعْدَ الْفَرَائِضِ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنْ أَنْ‏ يَسَعَ‏ النَّاسَ‏ بِخُلُقِهِ‏»..

حسن خلق تکلیف شرعی

از آنجا که شرع مقدس به هر چیزی که برای انسان مصلحتی داشته باشد امر می‌کند و از هر چیزی که برای انسان مفسده‌ای داشته باشد، نهی می‌کند، به بیان‌های مختلف به حسن خلق فرمان داده است؛ برای نمونه، رسول خدا(ص) می‌فرماید: «خَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ‏ حَسَنٍ‏»؛

و امام صادق(ع) از آن حضرت روایت کرده است که فرمود: «إِنَّكُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِكُمْ‏ فَسَعُوهُمْ‏ بِأَخْلَاقِكُمْ‏‏»؛

نحوه بیان این احادیث به گونه‌ای است که از نظر شرعی بر وجوب دلالت دارند؛ بنابراین، می‌توان گفت مراعات حسن اخلاق تکلیف شرعی است..

منابع

1. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، سیره پیامبر خاتم ج۱
2. تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی ج۱
3. تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی ج۱۴