آیا ظهور امام مهدی ناگهانی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)

آیا ظهور امام مهدی ناگهانی اتفاق می‌افتد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / عصر غیبت کبری
مدخل اصلی	امر ناگهانی
تعداد پاسخ	۳ پاسخ

آیا ظهور امام مهدی (ع) ناگهانی اتفاق می‌افتد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

محمد جواد فاضل لنکرانی

آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی، در کتاب «گفتارهای مهدوی» در این‌باره گفته است:

«یکی از نکات مهم در مبحث حاضر این است که درباره وقوع ظهور از حیث چگونگی تحقق، دو بحث وجود دارد که عبارتند از:

• بحث اول: وقوع ظهور پس از تحقق علائم؛ تقریباً بیش از دو هزار علامت برای فرج، ظهور و رستاخیر در کتب حدیثی نقل شده که می‌توان آنها را به چهار دسته تقسیم نمود: فِتَن، مَلاحم، علائم‌ ظهور و اشراط الساعة. حال اگر این بحث مبنای تحقیق قرار گیرد باید گفت که در منابع روایی، از دو دسته علامت و نشانه ظهور سخن به میان رفته است که عبارتند از:

دسته نخست: علائم حتمی؛ علائم حتمی ظهور حضرت مهدی (ع) به نشانه‌هایی گفته می‌شود که مطابق برخی روایات، قطعاً محقق خواهند شد؛ البته این علائم که پنج نشانه می‌باشند، برخی قبل از ظهور واقع می‌شوند و برخی نیز بعد از ظهور و در زمان قیام؛ ولی مسامحتاً به تمام این پنج علامت، علائم ظهور اطلاق شده است. در این باره عمر بن حنظلة از امام صادق (ع) نقل می‌کند که فرموده‌اند: خَمْسُ عَلَامَاتٍ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ الصَیْحَةُ وَ السُفْیَانِیُ وَ الْخَسْفُ وَ قَتْلُ النَفْسِ الزَکِیَةِ وَ الْیَمَانِیُ(...)

دسته دوم: علائم غیر حتمی؛ در برخی از روایات از طرق خاصه و عامه، نشانه‌هایی برای ظهور حضرت مهدی (ع) نقل شد‌ه است که به عنوان علامت غیر حتمی شناخته می‌شوند؛ چرا که این علایم، با ظهور ارتباط لزومی ندارند. بدین معنا که بیانگر ظرف تحقق ظهورند، نه شرط تحقق ظهور؛ یعنی ممکن است برخی از آنها اصلاً واقع نشوند، ولی ظهور تحقق یابد و نیز ممکن است برخی از آنها حادث شود، ولی ظهور همزمان با آنها شکل نگیرد.

البته بحث از علائم غیر حتمی در این زمان که انقلاب‌هایی در برخی از کشورهای اسلامی واقع شده یا در حال واقع شدن است و یا قضایای جانکاهی که امروزه در کشور سوریه در حال اتفاق است، بحث قابل توجه و عمیقی است.

به عبارت دیگر، برخی معتقدند که بعضی از اتفاقاتی که در تعدادی از روایات و منابع تاریخی به عنوان علامت آمده است، همچون مسأله سید حسنی یا سید خراسانی و ... با علائم حتمی بی ارتباط نیستند. یعنی می‌گویند علائم حتمی علائمی هستند که با تحققشان، ظهور حضرت مهدی (ع) برای کثیری از افراد احراز می‌‌شود، ولی علائم غیر حتمی، علائمی هستند که می‌توانند به عنوان یکی از قرائن بر علائم حتمی مطرح باشند. هر چند حول برخی از این علائم، بحث‌های اختصاصی فراوانی نیز وجود دارد که باید در جای خود بررسی شود؛ همچون این‌که آیا سید حسنی یا سید خراسانی دو شحصیت مستقلند یا خیر؟ یا این‌که آیا اساساً ادله سید حسنی معتبرند یا خیر؟ چه این‌که برخی از محققین قائلند که ادله سید حسنی، بسیار ضعیف است و مورد اعتماد نیست.

بنابراین خوانندگان عزیز می‌توانند در این باره به تحقیقات انجام شده و نیز روایات وارده به خصوص روایت بلندی که مرحوم علامه مجلسی در کتاب شریف بحار الانوار درباره علائم آخر الزمان نقل فرموده‌اند، مراجعه فرمایند.

البته بحث علائم، بحث مفصلی است که در جای خود باید مورد تحقیق قرار گیرد.‌

• بحث دوم: وقوع ظهور به صورت ناگهانی؛ به نظر نگارنده به جای بحث از علائم ظهور، ابتداء بایستی از قواعد کلی باب ظهور و سپس از فروعات آن سخن به میان آورد؛ زیرا همان‌طور که هر موضوعی، محکمات یا اصول و متشابهات یا فروعی دارد، همان‌طور در مورد ظهور حضرت مهدی (ع) نیز در روایات، یک قواعد کلی یا اصول مسلم و قواعد جزیی یا فروع غیرمسلمی وجود دارد که باید آنها را به درستی تحلیل نمود.

بنابراین طبق تصریح برخی احادیث، در مورد ظهور حضرت مهدی (ع) چند اصل مسلم و قاعده کلی وجود دارد که عبارتند از:

اصل اول: ناگهانی بودن ظهور؛ اولین اصل این است که ظهور حضرت مهدی (ع) همانند روز قیامت به صورت ناگهانی و بغتتاً واقع می‌شود؛ یعنی همان‌طور که در قرآن، درباره قیامت به ناگهانی بودن آن اشاره شده و آمده است: ﴿هَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً...﴾

یا آمده است: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّي ... لاَ تَأْتِيكُمْ إِلاَّ بَغْتَةً...﴾ در باره قیامت از تو می‌پرسند که چه وقت فرا می‌رسد بگو: علم آن نزد پروردگار من است تنها اوست که می‌داند... جز به ناگهان بر شما نیاید.

همان‌طور نیز در روایات، به وقوع ناگهانی ظهور حضرت مهدی (ع) تأکید شده است؛ زیرا امام حسن (ع) از پیامبر اکرم (ص) نقل فرموده‌اند که: قالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِی صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیهِمَا سَأَلْتُ جَدی رَسُولَ اللهِ (ص) عَنِ الْأَئِمةِ بَعْدَهُ فَقَالَ ص الْأَئِمةُ بَعْدِی عَدَدَ نُقَبَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ اثْنَا عَشَرَ ... قُلْتُ یا رَسُولَ اللهِ فَمَتَی یخْرُجُ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیتِ قَالَ إِنمَا مَثَلُهُ کمَثَلِ الساعَةِ ثَقُلَتْ فِی السماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِیکمْ إِلا بَغْتَةً

و امام رضا (ع) نیز قریب به این مضمون فرموده‌اند که: ان النبِی صلی الله علیه و آله و سلم قِیلَ لَهُ یا رَسُولَ اللهِ مَتَی یخْرُجُ الْقَائِمُ مِنْ ذُریتِک فَقَالَ مَثَلُهُ مَثَلُ الساعَةِ التِی لا یجَلیها لِوَقْتِها إِلا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِیکمْ إِلا بَغْتَة

بنابراین می‌توان به عنوان یک اصل پذیرفت که محتمل است، مردم روزی را به صبح برسانند، در حالی‌که آن روز، روز ظهور حضرت مهدی (ع) باشد، یعنی چه بسا ممکن است مردم از برخی از علائم ظهور، هرگز اطلاع پیدا نکنند و ظهور واقع شود و یا چه بسا ممکن است طبق قاعده قرآنی ﴿يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ﴾ / خدا هر چه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند؛ در بعضی از علائم ظهور، بداء به وجود بیاید؛ زیرا دلیل معتبر و متقنی وجود ندارد که به محض وقوع بعضی از علائم حتمی، بلا فاصله حتماً باید پنجاه سال بعد یا صد سال بعد ظهور اتفاق بیافتد.

‌اصل دوم: مشخص نبودن زمان ظهور؛ دومین اصل مسلم این است که طبق روایات، تعیین وقت برای ظهور حضرت مهدی (ع) مردود است؛ یعنی در هیچ روایتی زمان ظهور تصریح نشده، بلکه روایاتی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) وارد شده است که:

اولاً: با تصریح از اخبار دهندگان زمان ظهور انتقاد شده و آنان مورد تکذیب قرار گرفته‌اند.

ثانیاً: با تأکید روشن کرده‌اند که هیچ یک از ائمه اطهار (ع) در این مورد سخنی نگفته و برای ظهور، زمانی مشخص نفرموده است. به عنوان مثال از فضیل بن یسار از امام باقر (ع) در مورد این موضوع پرسیدند که هَل لِهذا الامر وقتٌ؟/آیا برای این امر وقتی معین است؟ که آن حضرت (ع) در پاسخ فرمودند: کَذَبَ الوقاتون، کَذَبَ الوقاتون، کَذَبَ الوقاتون

و یا مُنذر جواز از امام صادق (ع) نقل کرده که فرمودند: کذَبَ الْمُوَقتُونَ مَا وَقتْنَا فِیمَا مَضَی وَ لَا نُوَقتُ‌ فِیمَا یسْتَقْبِلُ‌.

طبق این تحلیل که یأتی بغتةً و کذب الوقاتون به عنوان یک اصل مسلم مورد پذیرش قرار گرفت، می‌توان این‌ گونه گفت که اصل اساسی برای ظهور، همین دو اصل است و نشانه‌های غیر حتمی و حتی حتمی، فرع بر این دو اصلند؛ از این رو، گاهی ممکن است که نشانه‌ها و علائمی برای ظهور وجود داشته باشد، ولی بلافاصله ظهور محقق نشود. بدین معنا که با تحقق این علائم، برای انسان ظن حاصل پیدا می‌شود که ظهور حضرت مهدی (ع) خیلی دور نیست، اما حتی با این وجود نیز نمی‌‌توان گفت که ظهور، دو سال یا ده سال یا پنجاه سال دیگر است، بلکه چه بسا یک علامتی واقع شود ولی ظهور دویست سال بعد از آن محقق شود. در نتیحه نمی‌توان گفت که بلافاصله بعد از جریاناتی که امروزه در سوریه و برخی کشورهای اسلامی در حال اتفاق است، باید ظهور اتفاق بیافتد؛ اگر چه ممکن است این جریانات، جزو مصادیق علائم ظهور باشد.

به عبارت دیگر، همان‌گونه که مرحوم ملا محسن فیض کاشانی در کتاب علم الیقین، درباره بحث بداء فرمودند، نگارنده معتقد است یکی از عللی که در مورد وقت ظهور، زمانِ معینی ذکر نشده، این است که ممکن است مطابق آیه شریفه ﴿يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ﴾ اراده خداوند متعال به تحقق علائم قطعی و معینی برای ظهور تعلق گرفته باشد، اما ممکن است که این اراده، جزو عالم محو و اثبات بوده باشد؛ یعنی عالمی که از جانب ذات اقدس الاه قابل محو شدن و تغییر پیدا کردن است. لذا طبق تحقیق، باید اصول کلی و علائم قطعی و غیر قطعی را در کنار یکدیگر قرار داد و با هم تحلیل نمود.

در تایید این موضوع، روایتی از داوود بن ابی قاسم از امام جواد (ع) نقل شده که راوی می‌گوید: در خدمت امام جواد (ع) بودیم که سخن از سفیانی و قطعی ‌بودن قیامش به میان آمد. به امام جواد (ع) عرض کردم: هَلْ یبدُو لله فی المحتوم؟ آیا برای خدا در امور حتمی هم بدا حاصل می‌شود؟ که آن حضرت در پاسخ فرمودند: نَعَمْ/ آری!.

بنابراین از مجموع ادله نمی‌‌توان استفاده نمود که ظهور بلافاصله بعد از تحقق فلان علامت واقع می‌شود و زمان معینی دارد؛ زیرا با کلیاتی نظیر کذب الوقاتون یا یأتی بغتةً سازگاری ندارد. حتی این نکته به ذهن می‌رسد که اگر واقعاً یأتی بغتةً و کذب الوقاتون به عنوان یک اصل مسلم مورد پذیرش قرار گرفت، آن گاه چه دلیلی دارد که گفته شود خداوند متعال برای ظهور، علامات حتمی و غیر حتمی قرار داده است؛ زیرا:

اولاً: بعضی از علائمی که محققین در مورد آنها تحقیق کردند، جزو اسرائیلیات است. یعنی عده‌ای از متمهدیان در طول تاریخ برای این‌که خودشان ادعای مهدویت داشتند، بعضی از این علائم را جعل کرده‌اند.

ثانیاً: بر فرض پذیرش علائم ظهور، ابتداء باید به اصول مسلم ظهور تمسک نمود».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین بنی‌هاشمی؛

سید محمد بنی‌هاشمی حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد بنی‌هاشمی، در کتاب «انتظار فرج» در این‌باره گفته است: «یک تعبیر وارد شده در این خصوص این است که خداوند امر فرج امام عصر (ع) را در یک شب اصلاح می‌فرماید "اصلاح در یک شب" می‌فهماند که اذن ظهور حضرت بدون هیچ گونه زمینه و مقدمه قبلی ایشان داده می‌شود. این مطلب با توجه به آن چه درباره بداء پذیر بودن وقت ظهور بیان شد، کاملاً مقبول است. روایت ذیل از حضرت جواد الائمه (ع) می‌باشد: "انَّ اللَّهِ تبارک وَ تعالی لصیلح لَهُ أَمْرَهُ فی لیلة کما أَصْلَحَ أَمْرَ کلیمه موسی اذ ذَهَبَ لیقتبس لاهله نَاراً فَرَجَعَ وَ هُوَ رَسُولُ نبی . . . أَفْضَلُ أَعْمَالِ شیعتنا انْتِظَارُ الْفَرْجِ". تشبیهی که در این حدیث شریف به کار رفته است، به روشنی بر مقصود دلالت می‌کند. داستان سخن گفتن پروردگار با حضرت موسی (ع) و در نتیجه پیامبر شدن ایشان، در قرآن کریم ذکر شده است: ﴿وَهَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَى * إِذْ رَأَى نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى * فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِيَ يَا مُوسَى * إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى﴾ وقتی حضرت موسی (ع) در بیابان تاریک همراه با اهل خود راه را گم کرده بودند، از دور آتشی مشاهده کرد طبق بیان قرآن به سوی آن رفت که یا چیزی از آن آتش برای اهل خودش بیاورد و یا خبری از راهی که گم کرده بودند، به دست آورد. روی قرائن و حساب‌های ظاهری (که افراد معمولی و حتی خود حضرت موسی (ع) می‌دیدند) نشانه‌ای از این که قرار است در آن شب ایشان به نبوت و رسالت برگزیده شوند، وجود نداشت. هیچ قرینه و زمینه قابل پیش بینی در کار نبود. ایشان برای منظور دیگری به سوی آتش رفتند، اما رسول و نبی برگشتند. وجه شباهت اصلاح ظهور حضرت مهدی (ع) با اصلاح امر نبوت و رسالت حضرت موسی (ع) در همین مطلب است که از آن به "اصلاح امر در یک شب" تعبیر شده است. مقصود این است که اذن خداوند برای ظهور امام زمان (ع) هم بدون مقدمه و در وقتی که ظاهراً نشانه‌ای دال بر نزدیک بودن آن وجود ندارد، صادر می‌شود. اگر انسان مؤمن این حقیقت را عمیقاً باور کند، آن گاه انتظار فرج امام (ع) برایش بسیار بسیار جدی و ملموس خواهد شد، چون در هر زمانی وقوع فرج را ممکن و عملی می‌بیند و در هیچ شرایطی از تحقق آن ناامید نخواهد بود. به همین جهت حضرت جواد (ع) پس از تشبیه فوق فرموده‌اند که: بهترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج می‌باشد. پس می‌توان گفت که امر فرج امام عصر (ع) متوقف بر وجود نشانه و زمینه‌ای نیست که روی حساب‌های عادی بشری نزدیک بودن آن را برساند. اگر غیر از این می‌بود، انتظار فرج در هر صبح و شام بی‌معنا می‌شد. در حدیث دیگری همین مطلب با مقدمه زیبایی توسط امام صادق (ع) ذکر شده است: به چیزی که امید (وقوعش را) نداری از آن چه امید (وقوعش را) داری، امیدوارتر باش! همانا حضرت موسی بن عمران (ع) رفت تا برای اهل خود آتشی به دست آورد، پس در حالی که پیامبر فرستاده شده بود به سوی ایشان بازگشت. پس خداوند کار بنده و پیامبرش موسی (ع) را در یک شب اصلاح فرمود. و خداوند تبارک و تعالی در مورد حضرت قائم امام دوازدهم (ع) نیز چنین عمل می‌کند کار (ظهور) ایشان را در یک شب اصلاح می‌فرماید – همان طور که کار پیامبرش موسی (ع) را اصلاح کرد – و ایشان را از حیرت و غیبت به سوی روشنایی فرج و ظهور در می‌آورد. انسان گاهی بر حسب قرائن ظاهری به انجام چیزی امید می‌بندد یا این که روی همان قرائن از وقوع چیزی ناامید است. آن چه این حدیث شریف می‌آموزد این است که فرد مؤمن اگر امیدش به فرج الهی است، باید به وقوع اموری که روی حساب‌های عادی از انجامش ناامید است، امیدوارتر باشد تا چیزهایی که به آن – بر حسب زمینه‌های عادی‌اش – امید بسته است. مثالی که برای این قاعده کلی بیان فرموده‌اند همان پیامبر شدن حضرت موسی (ع) است. ایشان روی قرائن ظاهری و نشانه‌های عادی امیدی به کلیم الله و پیامبر الهی شدن نداشت و روی این امر حسابی نکرده بود، اما وقتی برای فراهم آوردن آتش به سوی آن رفت، پیامبر برگزیده الهی شد. خدای متعال در مورد امام زمان (ع) هم این گونه عمل خواهد کرد و ایشان را در وقتی که علی الظاهر امیدی به قیامشان نیست، ظاهر خواهد فرمود. پس وظیفه شیعیان در خصوص انتظار فرج امام زمان (ع) این است که وقتی بر مبنای محاسبات عادی بشری امیدی به ظهور امامشان ندارد، بیشتر امید به فرج داشته باشند تا زمانی که روی آن – بر مبنای قرائن ظاهری – حساب می‌کنند. مؤمن موحد همه امیدش به فرج الهی است و آن گاه که خداوند بخواهد رحمت خود را شامل حال بندگانش کند، احتیاج به فراهم شدن زمینه‌های عادی بشری ندارد. تعبیری هم در آخر حدیث شریف آمده است که بسیار قابل تأمل و توجه می‌باشد. امام صادق (ع) فرموده‌اند که خداوند حجت خود را از حیرت و غیبت به سوی فرج و ظهور خارج می‌سازد. از غیبت خارج شدن امام (ع) روشن است، اما از حیرت در آمدن، یعنی چه؟ چه حیرتی برای حضرتش وجود دارد که با اصلاح امر فرج، از آن خارج می‌شوند؟ ظاهراً در عبارت حدیث، لف و نشر مرتب وجود دارد، یعنی خارج شدن از دو حال به دو حال دیگر به ترتیب: از حال غیبت به ظهور و از حال حیرت به سوی روشنایی فرج. پس حال حیرت امام زمان (ع) نقطه مقابل فرج و گشایش ایشان می‌باشد. لذا حیرت ایشان مربوط به گرفتاری‌ها و سختی‌هایی است که در زمان غیبت به آن مبتلا هستند. شاید بتوان گفت که آگاه نبودن ایشان از زمان ظهورشان رمز تحیر و سرگردانی آن عزیز در زمان غیبت است. ایشان از طرفی مؤمنان و مظلومان و مستضعفان را در همه عالم، گرفتار و در رنج می‌بینند و می‌دانند که فرج کلی و فراگیر همه آنها به دست مبارک خودشان است و از طرف دیگر نمی‌دانند که خدای متعال چه وقت اذن فرج را صادر می‌کند و چه زمانی حضرت اجازه می‌یابند که همه زمین را به عدل و داد برسانند (البته غیر از دستگیری‌های جزئی و محدود که در همین زمان غیبت هم انجام می‌دهند). شدت ناراحتی و مصیبت ایشان به خاطر تحمل همه مصائب و سختی‌ها از یک طرف و دائماً به پیشگاه الهی دعا کردن و از او تعجیل در فرج کلی و نهایی را خواستن در عین عدم آگاهی به زمان اجابت این دعا از طرف دیگر، امام عصر (ع) را به حیرتی می‌اندازد که بر ناراحتی‌ها و رنج‌های ایشان می‌افزاید. همین معنا با عبارت دیگری در دعای عبرات ذکر شده است که در بخش گذشته نقل کردیم. در آن جا آمده بود: "تری تحیری فی امری" که توضیح مختصری در مورد آن بیان شد. ناگفته نماند که: حیرت مورد بحث مربوط به خود امام عصر (ع) می‌باشد و به صراحت حدیث، خداوند ایشان را از حیرت به روشنایی فرج، خارج می‌سازد. اما در احادیث، حیرت دیگری هم مطرح شده است که مربوط به مردم زمان غیبت است و این حیرت با آن چه در مورد حضرت مهدی (ع) در زمان غیبت بیان شد، کاملاً متفاوت است. حیرت مردم ناشی از گم کردن راه صحیح و صراط مستقیم است که شناخت آن در زمان غیبت امام (ع) از زمان‌های دیگر مشکل‌تر می‌باشد. از امام عسکری (ع) نقل شده است: "أَمَا إِنَّ لَهُ غَيْبَةً يَحَارُ فِيهَا الْجَاهِلُونَ وَ يَهْلِكُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ وَ يَكْذِبُ فِيهَا الْوَقَّاتُونَ". بدانید همانا برای او (فرزند من) غیبتی است که نادان‌ها در آن به حیرت می‌افتند و اهل باطل در آن به هلاکت می‌رسند و کسانی که (برای ظهور) وقت تعیین می‌کنند دروغ می‌گویند. این حیرت مربوط به جاهلان است و کسانی که وظیفه خود را در زمان غیبت نمی‌دانند. لذا امام صادق (ع) فرمودند: «"کیف أَنْتُمْ اذا صِرْتُمْ فی حَالٍ لَا تَرَوْنَ فیها أَمَامَ هدی وَ لَا عِلْماً یری ؟ فَلَا ینحو مِنْ تلک الحیرة الَّا مَنْ دَعَا بِدُعَاءِ الغریق"». درباره دعای غریق و محتوای آن و اهمیت خواندن آن در زمان غیبت، در جای خود توضیح کافی آمده است. مطابق آن چه از ائمه اطهار (ع) نقل شده است ظهور امام زمان (ع) به صورت دفعی و بدون زمینه قبلی واقع خواهد شد. خود حضرت ولی عصر (ع) در توقیع مبارک به جناب شیخ مفید فرموده‌اند: «"فإنَّ اَمرَنا یَبْعَثُه فَجْأَةً"». در حدیث دیگری امام علی بن موسی الرضا (ع) نقل فرموده‌اند که وقتی از پیامبر اکرم (ص) پرسیدند که قیام کننده از فرزندان شما چه وقت ظهور می‌کند، حضرت در پاسخ فرمودند: «"مَثَلُه مَثَلُ الساعَةِ التی لا یُجَلّیها لِوَقْتِها إلّا هو... لا یأتیکُم إلّا بَغْتَةً"». تعبیر "فجأة" و "بغتة" در این دو حدیث شریف بر یک معنای صریح دلالت می‌کند و آن این است که ظهور حضرت هنگامی واقع می‌شود که به حساب ظاهری و روی قرائن مشهود، انتظار وقوع آن نمی‌رود و انسان‌ها عموماً آمادگی و انتظارش را ندارند. دفعی و ناگهانی بودن، نقطه مقابل تدریجی بودن است. چیزی که تدریجاً واقع می‌شود، ابتدا زمینه‌ها و مقدماتش فراهم می‌گردد، بعد آرام آرام شرایط برای رسیدن به آن آماده‌تر می‌شود و افراد کم کم آمادگی وقوع آن را پیدا می‌کنند، ولی ظهور امام زمان (ع) این گونه نیست. ایشان بدون مقدمه و زمینه قبلی خروج می‌فرمایند و جز افراد بسیار بسیار اندک که انتظار ظهور ایشان را دارند، وضعیت اکثر مردم و شرایط عمومی به گونه‌ای نیست که بتوان نزدیکی وقوع آن را از قبل پیش بینی کرد. این، معنای ناگهانی و دفعی بودن فرج امام عصر (ع) می‌باشد. حال که چنین است، اگر عموم مردم و اوضاع و احوال عادی بشر در غفلت و یأس از فرج الهی باشند، آیا مؤمن واقعی انتظار فرجش را از دست می‌دهد؟ آیا در هیچ شرایطی مجاز هستیم که از ظهور مولای غایب از دیدگانمان ناامید باشیم؟ این مطلب تأکید دیگری است بر همان قاعده کلی "كُنْ لِمَا لاَ تَرْجُو أَرْجَى مِنْكَ لِمَا تَرْجُو" که در ناامیدی بسی امید است».

۲. آقای دکتر شفیعی سروستانی؛

ابراهیم شفیعی سروستانی آقای دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی، در کتاب «پرسش از موعود» در این‌باره گفته است: «در بسیاری از روایاتی که از پیامبر گرامی اسلام و امامان معصوم (ع) نقل شده، بر این نکته تأکید گشته است که ظهور نیز همانند قیامت، ناگهانی و غیر منتظره فرا می‌رسد و زمان آن را هیچ کس جز خداوند حکیم نمی‌داند. از جمله در روایتی که امام رضا (ع) به واسطه پدران بزرگوارش، از پیامبر اکرم (ص) نقل می‌کند، چنین آمده است: به پیامبر اسلام -درود خدا بر و او خاندانش باد- عرض شد: ای فرستاده خدا! آن قائم که از نسل شماست، چه وقت ظهور می‌کند؟ آن حضرت فرمود: ظهور او مانند قیامت است. "تنها خداوند است که چون زمانش فرا رسد، آشکارش می‌سازد. فرا رسیدن آن بر آسمانیان و زمینیان پوشیده است. جز به ناگهان بر شما نیاید". امام باقر (ع) نیز در تفسیر این آیه شریفه: "آیا چشم به راه چیزی جز آن ساعتند که ناگاه و بی‌خبرشان بیاید؟" می‌فرماید: "مراد از ساعت، ساعت قیام قائم (ع) با است که ناگهان بر ایشان بیاید". حضرت صاحب الامر (ع) نیز در یکی از توقیع‌های خود بر این نکته تأکید می‌ورزد که ظهور ناگهانی و دور از انتظار فرا می‌رسد: فرمان ما به یکباره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن زمان، توبه و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد. این دسته از روایات از یک سو هشداری است به شیعیان که در هر لحظه، آماده ظهور حجت حق باشند و از سویی دیگر، تذکری به همه کسانی است که در پی تعیین وقت برای ظهورند».

۳. مجتبی تونه‌ای؛

مجتبی تونه‌ای آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است: «در بسیارى از روایاتى که از پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) نقل شده، این نکته مورد تأکید قرار گرفته که ظهور نیز مانند قیامت، ناگهانى و غیرمنتظره فرامى‌رسد و زمان آن را هیچ کس جز خداوند نمى‌داند. از جمله در روایتى که امام رضا (ع) به واسطه پدران بزرگوارش از پیامبر اکرم (ص) نقل مى‌کند، چنین آمده است: "به پیامبر (ص) عرض شد: اى رسول خدا آن قائم که از نسل شماست چه وقت ظهور مى‌کند؟" آن حضرت فرمود: "ظهور او مانند قیامت است". امام باقر (ع) نیز در تفسیر آیه شریفه ﴿هَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً وَهُمْ لا يَشْعُرُونَ﴾ مى‌فرماید: مراد از ساعت، ساعت قیام قائم (ع) است که ناگهان بر ایشان مى‌آید‌. حضرت مهدى (ع) نیز در نامه خود به شیخ مفید مى‌نویسد: "... فَإِنَّ أَمْرَنَا بَغْتَةٌ فُجَاءَةٌ"؛ فرمان ما به‌طور ناگهانى فرامى‌رسد. دو واژه "بغتة" و "فجاة" هر دو، به یک معناست که عبارت از ناگهانى رسیدن امر است و ظاهر سخن این است که منظور از "امر" در نامه مبارک، همان ظهور حضرت ولى عصر (ع) است. و اما نشانه‌هاى قطعى‌اى که پیش از ظهور رخ مى‌دهد، روز ظهور را مشخص نمى‌سازد و ظهور آن حضرت براى مردم، به‌ویژه براى کسانى که به خاطر بها ندادن به مسأله یا ضعف عقیده به حضرت مهدى (ع)، پیرامون وجود گرانمایه او و ظهورش نمى‌اندیشند، ناگهانى‌تر و غافلگیرکننده‌تر خواهد بود».

۴. سرکار خانم فرحمند؛

مهناز فرحمند سرکار خانم مهناز فرحمند، در مقاله «جامعه منتظر ظهور از منظر دعای عصر غیبت» در این‌باره گفته است: «مطابق آنچه از ائمه اطهار (ع) نقل شده است، ظهور امام زمان (ع) به صورت دفعی و ناگهانی واقع خواهد شد. حضرت ولی‌ عصر (ع) در توقیع مبارک خود، به جناب شیخ مفید فرموده است: "خداوند کار ما را به طور ناگهانی بر می‌انگیزد". پس ظهور حضرت هنگامی واقع می‌شود که به حسب ظاهر، انتظار وقوع آن نمی‌رود و انسان‌ها عموماً آمادگی و انتظارش را ندارند، جز افراد اندکی که در حال انتظار بوده و در هیچ شرایطی از ظهور مولای خود ناامید نمی‌شوند. بنابراین وظیفه منتظر واقعی این است که شعله امید و شوق انتظار را در دلش پر فروغ نگه دارد تا طولانی بودن زمان غیبت، موجب بروز آفت یأس‌ در او نشود؛ از این‌رو باید همواره از خداوند درخواست کند که: «اللَّهُمَّ لَا تَسْلُبْنَا الْيَقِينَ لِطُولِ الْأَمَدِ فِي غَيْبَتِهِ». بنابراین بر اساس معارف دینی، دینداری و بندگی خداوند در عصر غیبت امام عصر (ع)، در سایه انتظار قائم (ع) امکان‌پذیر است. به همین جهت منتظر واقعی باید به وظایف خود آگاه باشد تا بتواند جامعه را آماده پذیرش حکومت عدل مهدوی نماید».

پرسش‌های وابسته

1. چرا غیبت کبری با اهمیت‌تر از غیبت صغری است؟ (پرسش)
2. عصر غیبت کبری چه خصوصیات ویژه‏‌ای دارد؟ (پرسش)
3. آیا دلیل نقلی برای اثبات غیبت امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
4. غیبت امام مهدی‏ به چه کیفیتی است؟ (پرسش)
5. علت و هدف اصلی از غیبت کبری امام مهدی چیست؟ (پرسش)
6. آیا در عصر غیبت کبری نیز نام‌ه‏ای از ناحیه مقدسه صادر شده است؟ (پرسش)
7. آیا این گونه غیبت در بین انبیا هم سابقه داشته است؟ (پرسش)
8. اعمال شب میلاد امام مهدی چیست؟ (پرسش)
9. آیا ممکن است امام مهدی در عصر غیبت دیده شود؟ (پرسش)
10. با توجه به این‌که بخشی از شرایط ظهور در حال حاضر محقق نشده است چگونه می‌توان همچنان منتظر بود؟ (پرسش)
11. چه محذوری داشت اگر امام مهدی در بین مردم ظاهر می‏‌بود؟ (پرسش)
12. رهبری امام مهدی در دوران غیبت کبرا به چه شکلی است؟ (پرسش)
13. آیا صدقه دادن برای امام مهدی صحیح است؟ (پرسش)
14. نماز هدیه به امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
15. چه کسانی اقامه نماز جمعه را در زمان غیبت امام مهدی حرام دانسته‌اند؟ (پرسش)
16. گونه‌های صبر در عصر غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
17. آثار صدقه دادن برای سلامتی امام مهدی چیست؟ (پرسش)
18. آیا غیبت امام مهدی با اعتقاد شیعه که وجود امام را برای بیان احکام دین و راهنمایی مردم لازم می‌دانند تناقض ندارد؟ (پرسش)
19. با وجود فقها و محدثین برای بیان مسائل چه نیازی به امام غایب است؟ (پرسش)
20. آیا خداوند نمی‌‏توانست امام مهدی‏ را بدون غیبت حفظ نماید؟ (پرسش)
21. چرا در کتب روایی شیعی کمتر از امام مهدی روایت شده درحالی‌‏که امام مهدی عمر طولانی‌‏تری از دیگر امامان دارد؟ (پرسش)
22. برخی روایات روز ظهور را ماه رمضان و برخی روز جمعه معرفی کرده‌اند؛ این تعیین وقت نیست؟ براین اساس معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
23. آیا غیبت کبری حدی دارد؟ (پرسش)
24. حقوق امام مهدی بر شیعیان چیست؟ (پرسش)
25. آیا درباره غیبت امام مهدی پیشگویی شده است؟ (پرسش)
26. آیا امام مهدی از تابوت سکینه استفاده می‌کند؟ (پرسش)
27. امام مهدی از تخت حضرت سلیمان چه استفاده‌ای می‌کند؟ (پرسش)
28. آیا با حضور امام مهدی در بین مردم ممکن نبود که ستمگران تسلیم او گردند؟ (پرسش)
29. اگر امام ظاهر بود و با ظالمان زمان خود مصالحه کرده و پیمان عدم تعرض می‏بست چه می‌‏شد؟ (پرسش)
30. این روایت را که امام مهدی در بین ماست و روزی ظهور می‌‏کند و وجود مبارک آن عزیز را همه می‌‏شناسند توضیح دهید و سندش چیست؟
31. با توجه به این که دعای معصومین مستجاب است و آن‌ها برای امام مهدی دعا کرده‌اند چرا ظهور تاکنون اتفاق نیافته است؟ (پرسش)
32. بسیاری از مردم در حالت انتظار امام مهدی از دنیا رفتند و انتظارشان به ثمر نرسید؟ چه تضمینی هست که به ظهور امام برسیم؟ (پرسش)
33. آیا ممکن است حضرت مهدی هیچ‌گاه ظهور نکند و برای همیشه در پشت پرده غیبت بماند؟ (پرسش)
34. درباره علت غیبت امام مهدی مسئله حفظ جان ایشان مطرح است چرا امامان گذشته برای حفظ جان خود غایب نشدند؟ (پرسش)
35. چه کنیم تا فرزندانمان یاوران امام مهدی باشند؟ (پرسش)
36. علل انحراف در جامعه پیش از ظهور چیست؟ (پرسش)
37. مؤمنان نسبت به امام مهدی چه وظایفی دارند؟ (پرسش)
38. آیا این روایت از امام مهدی است هرکه در جمعی از مردم نام مرا ببرد لعنت خدا بر او باد؟ (پرسش)
39. چرا در روایات امام غایب به خورشید پنهان در پس ابر تشبیه است؟ (پرسش)
40. دشمنان اسلام برای مخدوش کردن شخصیت امام مهدی و باورناپذیر نمودن وجود آن حضرت در نزد مردم جهان چه کارهایی انجام داده‏‌اند؟ (پرسش)
41. وظیفه ما در برابر پیشرفت حرکت صهیونیست‌ها جهت بدبین کردن قیام امام مهدی چیست؟ (پرسش)
42. چگونه می‌‏توانیم جلو اغتشاش فکری و شایعات نادرست در مورد امام مهدی را بگیریم؟ (پرسش)
43. آیا وجود دستخط امام مهدی صحت دارد؟ (پرسش)
44. جابلقا و جابرسا چه شهرهایی است؟ (پرسش)
45. مقصود از بدن هور قلیائی چیست؟ (پرسش)
46. اینکه حضرت زهرا الگوی امام مهدی است یعنی چه؟ (پرسش)
47. آیا درست است که اعمال بندگان هفته‌ای یک یا دو بار بر آن حضرت عرضه می‌شود؟ (پرسش)
48. چرا ما نمی‌توانیم سرورمان امام مهدی را ببینیم؟ (پرسش)
49. اگر خوابی درباره امام مهدی دیده باشیم تعریف کردنش برای دیگران اشکالی دارد؟ (پرسش)
50. بیان خواب‌هایی که درباره امام مهدی است برای آگاهی مردم مناسب است؟ (پرسش)
51. آیا خود امام مهدی مایل و منتظر ظهور است؟ (پرسش)
52. چه بیمارهایی پیش از ظهور امام مهدی رواج می‌یابد؟ (پرسش)
53. توجه و عنایت حضرت به مردم و شیعیان در دوران غیبت چگونه است؟ (پرسش)
54. آیا امام مهدی منتظر است و مانند منتظران برای ظهورش تلاش می‌کند؟ (پرسش)
55. معنای حدیث اگر حجت خدا نباشد هر آینه زمین اهلش را فرو می‌برد چیست؟ (پرسش)
56. چه تناسبی بین خورشید پشت ابر و غیبت امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
57. آیا ما در عصر فترت قرار داریم؟ (پرسش)
58. محل خلوت کردن امام مهدی کجاست؟ (پرسش)
59. چرا از امام مهدی به‌عنوان چراغ مخفی تعبیر شده است؟ (پرسش)
60. چه کسانی پیش از امام مهدی قیام می‌کنند؟ (پرسش)
61. چگونه می‌توان برای انقلاب امام مهدی زمینه‌سازی کرد؟ (پرسش)
62. در چه روزی اعمال مردم به پیشگاه امام مهدی عرضه می‌شود؟ (پرسش)
63. امام مهدی‏ در عصر غیبت چه کارهایی را انجام می‏‌دهند؟ (پرسش)
64. با غیبت امام مهدی چگونه می‌توان امام مهدی خود را شناخت؟ (پرسش)
65. چگونه ممکن است که امام در میان ما باشد ولی او را نشناسیم؟ (پرسش)
66. اگر امام ظاهر بود و با ظالمان زمان خود مصالحه کرده و پیمان عدم تعرض می‏‌بست چه می‌‏شد؟ (پرسش)
67. چه کنیم که ایمانمان به وجود امام مهدی‏ بیشتر شود؟ (پرسش)
68. آیا می‌توان به همه کتاب‌های علائم الظهور و ملاحم استناد کرد؟ (پرسش)
69. چگونه می‏‌توان عشق به امام مهدی را در دل مردم زنده کرد؟ (پرسش)
70. معنای ترسیدن امام مهدی پیش از قیام چیست؟ (پرسش)
71. منظور از حرکت حرب و قیس پیش از قیام امام مهدی چیست؟ (پرسش)
72. چه کسانی پیش از قیام امام مهدی خروج می‌کنند؟ (پرسش)
73. کتاب محیی الدین عربی در مورد امام مهدی چقدر قابل استناد است؟ (پرسش)
74. آیا در روایات آمده که موقع سلام به امام مهدی سر را تا اندازه رکوع یا کم‌تر خم کنند؟ (پرسش)
75. آیا امام مهدی‏ به تمام نقاط جهان سر می‏‌زنند؟ (پرسش)
76. چرا وقتی عده‌‏ای امام مهدی را می‌‏بینند از ابتدا او را نمی‌‏شناسند؟ (پرسش)
77. چرا برای امامان دیگر غیبت مقرر نگردیده است؟ (پرسش)
78. آیا حدیث لو أدرکته لخدمته أیام حیاتی دلیل برتری امام مهدی‏ بر سایر ائمه است؟ (پرسش)
79. چرا اگر امام مهدی خود را نشناسیم به مرگ جاهلی از دنیا رفته‏‌ایم؟ (پرسش)
80. آیا قیام قبل از ظهور حجت صحیح است؟ (پرسش)
81. شیوه زندگانی امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
82. چگونه می‌توان به امام مهدی سلام داد؟ (پرسش)
83. شاخص‌های دینداری در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
84. ظهور صغرا و ظهور کبرای امام مهدی چگونه است و چه چیزی پیش‏ درآمد ظهور کبرا شمرده می‏شود؟ (پرسش)
85. از کجا معلوم می‏شود که مهدی در عصر غیبت کبری واقعا وجود خارجی دارد و صرفا یک فرضیه نیست؟ (پرسش)
86. چرا امتحان به غیبت امام مهدی از شدیدترین امتحانات است؟ (پرسش)
87. منظور از تمحیص که در روایات آمده است چیست؟ (پرسش)
88. با توجه به احتمال خطای مراجع تقلید و مجتهدان چرا ما از داشتن امام در زمان غیبت محروم هستیم؟ (پرسش)
89. چرا خداوند فقط دوازده امام انتخاب کرد تا مجبور شود یکی از آنها را غایب کند و ما بدون سرپرست و بلا تکلیف باشیم؟ (پرسش)
90. امام مهدی در زمان غیبت کبری در کجا اقامت دارد؟ ضروریات زندگی خویش را چگونه تهیه می‌‏نماید؟ (پرسش)
91. آیا برای غیبت کبری حدی تعیین شده است؟ (پرسش)
92. مراد از «ناحیه» چیست؟ (پرسش)
93. پیش از ظهور چه حوادثی در جهان اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
94. حضرت خضر کیست و در دوران غیبت حضرت مهدی چه نقشی دارد؟ (پرسش)
95. مقصود از زمینه‌سازان خاص چیست؟ (پرسش)
96. ویژگی‌های اعتقادی زمینه‌سازان ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
97. ویژگی‌های رفتاری زمینه‌سازان ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
98. امنیت جهانی در دوران پیش از ظهور چگونه است؟ (پرسش)
99. در روایات چشم‌انداز حکومت‌های پیش از قیام امام مهدی چگونه ترسیم شده است؟ (پرسش)
100. چه روزنه‌های برای امیدواری شیعیان و مؤمنین برای آینده جهان وجود دارد؟ (پرسش)
101. برای غیبت کبری حدی تعیین شده است؟ (پرسش)
102. آگاهی دادن امامان به مردم درباره غایب شدن امام مهدی چگونه بوده است؟ (پرسش)
103. چگونه امام مهدی در دوره غیبت از چشم مردم پنهان مانده است؟ (پرسش)
104. چرا پیامبران و بقیه امامان مانند امام مهدی غیبت نکردند تا به شهادت نرسند؟ (پرسش)
105. گونه‌های مختلف محبت امام مهدی به مردم در چه چیزهای تجلی می‌کند؟ (پرسش)
106. امام مهدی درباره جلوه‌های مهربانی خود چه فرموده‌اند؟ (پرسش)
107. چه کسانی در زمان غیبت امام مهدی نجات می‌یابند؟ (پرسش)
108. دینداری در روزگار غیبت امام مهدی چه فضیلت‌هایی دارد؟ (پرسش)
109. مسئولیت امام مهدی در غیبت کبرا چیست؟ (پرسش)
110. آیا ظهور امام مهدی ناگهانی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
111. آیا فقط خداوند از زمان ظهور آگاه است؟ (پرسش)
112. روایاتی که قیام در عصر غیبت را ممنوع کرده به چند دسته تقسیم می‌شوند؟ (پرسش)
113. اینکه گفته می‌شود امام مهدی برای انتقام خون امام حسین ظهور می‌کند به چه معناست؟ (پرسش)
114. منظور از آزمایش مردم در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
115. آس به چه معناست و چه ارتباطی به ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
116. چه عواملی سبب شده راه ضرر رسیدن به امام مهدی مسدود باشد؟ (پرسش)
117. پیش از ظهور چه حوادثی در ماه شوال اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
118. چه حوادثی پیش از ظهور اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
119. آیا خدا قدرت حفظ امام مهدی را ندارد و نمی‌تواند او را از شر دشمنان حفظ کند؟ (پرسش)
120. اگر امام مهدی ظاهر بود آیا ممکن نبود که ستمگران تسلیم او شده و با او بعیت کنند؟ (پرسش)
121. اگر امام مهدی ظاهر بود و با ستمگران پیمان عدم تعرض می‌بست چه می‌شد؟ (پرسش)
122. اگر امام مهدی خود را به علماء و مؤمنان مورد وثوق ظاهر می‌ساخت چه مشکلی پیش می‌آمد؟ (پرسش)
123. آیا امام مهدی در مناسک حج شرکت می‌کنند؟ (پرسش)
124. چه گرفتاری‌هایی در زمان غیبت دامن‌گیر شیعیان شده است؟ (پرسش)
125. شکایت از غیبت امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
126. چه شرایطی سبب تحیر امام مهدی شده است؟ (پرسش)