امنیت جهانی در دوران پیش از ظهور چگونه است؟ (پرسش)
امنیت جهانی در دوران پیش از ظهور چگونه است؟ | |
---|---|
موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
مدخل بالاتر | مهدویت / غیبت امام مهدی / عصر غیبت کبری |
تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
امنیت جهانی در دوران پیش از ظهور چگونه است؟ یکی از پرسشهای مرتبط به بحث مهدویت است که میتوان با عبارتهای متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤالهای مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
پاسخ نخست
آیت الله نجمالدین طبسی در کتاب «چشم اندازی به حکومت مهدی» در اینباره گفته است:
«هرج ومرج وناامنی: بر اثر تجاوز قدرتهای بزرگ، امنیت از میان حکومتهای کوچک و ملّتهای ضعیف رخت بر خواهد بست ودیگر آزادی وامنیت مفهومینخواهد داشت. قدرتهای حاکم بر جهان آن چنان عرصه را بر ملل ضعیف تنگ میکنند وتجاوز به حقوق ملّتها را تا آن جا گسترش میدهند که مردم اجازه نفس کشیدن هم نمییابند. پیامبر اکرم (ص) آن دوران را چنین ترسیم میکند: "به زودی امّتها (پیروان دیگر آیینها ومکاتب) بر ضد شما وارد عمل خواهند شد؛ آن گونه که گرسنگان به ظروف غذا حمله ور میشوند. شخصی گفت: از آن جهت که در آن زمان در اقلیت به سر میبریم، این گونه مورد هجوم قرار خواهیم گرفت؟ پیامبر فرمود: تعداد شما در آن زمان بسیار خواهد بود، ولی چون خس وخاشاک روی سیل خواهید بود. خداوند، مهابت و عظمت شما را از دل دشمنانتان خارج ساخته، بر دلهای تان سستی خواهد افکند. کسی پرسید:ای رسول خدا! این وهن وسستی به علت چیست؟ فرمود: دنیادوستی وناخوش داشتن مرگ"[۱] این دو خصلت زشت که رسول مکرّم از آن یاد کرده است، کافی است که ملتی را از رسیدن به آزادی ودفاع از ارزشهای خود باز دارد وآنان را به زندگی ذلت بار تحت هر شرایطی انس دهد؛ هر چند با از دست دادن دین واصول مکتب باشد. رسول خدا (ص) میفرماید: "ظهور مهدی (ع) هنگامی خواهد بود که دنیا آشفته وپُراز هرج ومرج گردد وگروهی به گروه دیگر یورش برند[۲]؛ نه بزرگ به کوچک رحم کند ونه نیرومند بر ضعیف ترحّم نماید. در چنین هنگامیخداوند به او اجازه قیام میدهد"[۳].
- ناامنی راهها دامنه هرج ومرج وناامنی به راهها نیز کشیده خواهد شد و بیرحمی گسترش مییابد. در این زمان خداوند، مهدی را بر خواهد انگیخت ودژهای گمراهی را به دست توانمند او فتح میکند. مهدی موعود (ع)، تنها به گشودن قلعههای استوار نمیپردازد؛ بلکه دلهای بسته به روی حقایق و معنویت را نیز میگشاید وبرای قبول حقایق آماده میسازد. رسول خدا (ص) خطاب به دختر گرانقدرش میفرماید: "سوگند به آن خدایی که مرا به حق برانگیخت، به راستی مهدی این امّت از نسل حسنین (ع) است. هنگامیکه جهان را هرج ومرج و نابسامانی فرا گیرد وفتنهها (یکی پس از دیگری) آشکار گردد. جادهها وراهها ناامن شود و برخی بر عدهای هجوم برند؛ نه بزرگ بر کوچک ترحّم کند و نه کوچک بر بزرگ احترام گذارد؛ در چنین هنگامهای خداوند، شخصی از نسل این دو (امام حسن وامام حسین (ع)) را برمیانگیزد تا دژهای گمراهی را (درهم شکند و) فتح کند ودل هایی را که پرده جهل وناآگاهی آنها را فرو پوشانده (و از درک حقایق محجوب ساخته است) بگشاید. او در آخرالزمان به پا میخیزد - همان گونه که من در اوّل زمان به پا خاستم- ودنیا را پر از عدل وداد میکند؛ همان گونه که از ظلم وجور پر شده است"[۴].
- جنایات هولناک: جنایات ستمگران وجلّادان در طول تاریخ بسیار سهمگین و وحشتناک بوده است. صفحات تاریخ پر از ستمها و ظلمها و جنایاتی است که فرمانروایان ستمگر و خون آشام بر ملّتهای محروم روا داشتهاند که چنگیز، هیتلر و آتیلا نمونههایی از آنان هستند. امّا جنایاتی که پیش از ظهور امام؛ مهدی (ع) در جهان رخ میدهد، از هولناکترین جنایاتی است که میتوان تصور کرد. اعدام کودکان خردسال به وسیله چوبههای دار، سوزاندن کودکان وفروبردن آنان در مایعات گداخته، قطعه قطعه کردن آدمها با اره ومیلههای آهنی وآسیابها، حوادث تلخی است که پیش از برپایی حکومت عدل جهانی، به وسیله حکومتهایی که خود را مدافع حقوق بشر میدانند، رخ میدهد. با بروز چنین وحشیگریهایی است که اهمیت حکومت حضرت مهدی (ع) - که به تعبیر روایات، پناه محرومان است - آشکار میگردد. امام علی (ع) حوادث تلخ آن روزگار را چنین ترسیم میکند: "همانا سفیانی، گروهی را مأمور میکند تا کودکان را در محلّی جمع کنند؛ آن گاه روغن را برای سوزاندن آنان داغ میکند؛ کودکان میگویند: اگر پدران ما با تو مخالفت کردند، گناه ما چیست، که باید سوزانده شویم؟ او دو تن به نامهای حسن وحسین را از میان کودکان بیرون میکشد وبه دار میآویزد. پس از آن به سوی کوفه میرود وهمان رفتار (وحشتناک پیشین) را با کودکان آن جا انجام میدهد ودو کودک به همان نامها را بر در مسجد کوفه به دار میزند واز آن جا بیرون میرود وباز جنایت میکند ودر حالی که در دستش نیزهای قرار دارد، زنی باردار را دستگیر میکند وآن را به یکی از یارانش میسپارد وفرمان میدهد که در وسط خیابان به او تجاوز کند. او پس از تجاوز، شکم زن را میدرد وجنینش را بیرون میآورد وهیچ کس نمیتواند چنین وضعیت هولناکی را تغییر دهد"[۵]. امام صادق (ع) در خبر لوح میفرماید: "... خداوند رحمت خویش را به وسیله فرزند دختر پیامبر (ص) کامل میگرداند؛ همان کسی که کمال موسی، ابهت عیسی وصبر واستقامت ایوب پیامبر را داراست. دوستان من، در دوران (پیش از ظهور) او خوار وذلیل باشند وسرهای شان، همانند سرهای اهالی ترک ودیلم (برای حکام وظالمان) هدیه برده میشود. آنان کشته شوند وسوزانده گردند وترسان، وحشت زده وهراسناک باشند. زمین از خونشان رنگین شود وناله وفریاد در میان زنانشان زیاد گردد. آنان دوستان واقعی من هستند. او به وسیله آنان هر فتنه کور وتاریکی را دفع میکند وزلزلهها (وناآرامیها) را بر طرف میسازد وزنجیرها وبندهای اسارت را از ایشان بر میدارد. درود خداوند بر آنان باد که ایشان همان هدایت شدگانند"[۶]. ابن عباس میگوید: "سفیانی و فلانی خروج میکنند و با هم میجنگند؛ به گونهای که (سفیانی) شکم زنان را میدرد و کودکان را در دیگهای بزرگ میگدازد و میسوزاند"[۷]. ارطأه میگوید: سفیانی هر کس را که با او مخالفت کند، میکشد. با ارهها مخالفانش را به دو نیم میکند وبا دیگها آنان را نابود میسازد. این ستمها، شش ماه به طول میانجامد[۸].
- آرزوی مرگ زندگان: رسول خدا (ص) میفرماید: "سوگند به آن که جانم در دست اوست، دنیا به پایان نمیرسد تا آن که زمانی فرا رسد که مرد به هنگام عبور از گورستان، خود را روی قبر انداخته، میگوید: ای کاش من به جای صاحب این قبر بودم. در حالی که مشکل او بدهکاری نیست؛ بلکه گرفتاریها و فشار روزگار و ظلم وجور است"[۹]. از ذکر کلمه رجل در روایت، دو مطلب استفاده میشود: یکی این که گرفتاریها ومشکلات آن دوران وبه دنبال آن آرزوی مرگ، به طایفه، ملّت وگروه خاصی اختصاص ندارد وهمه از حوادث ناگوار در رنج وعذاب خواهند بود. دوم این که تعبیر مرد نشان دهنده شدت فشار وسختی آن روزگار است؛ زیرا غالباً مرد در برابر مشکلات ونابرابریها بیش تر از زن مقاومت میکند واز این که مردان تاب وتحمّل مشکلات ورنجهای آن روزگار را ندارند، استفاده میشود که مشکل بسیار بزرگ وکمرشکن است. ابو حمزه ثمالی میگوید: امام باقر (ع) فرمود: "ای ابا حمزه! حضرت قائم (ع) قیام نمیکند، مگر در دورانی که خوف وترس شدید ومصیبتها وفتنهها (بر جامعه) حاکم باشد وگرفتاری وبلا دامنگیر مردم شود وپیش از آن، بیماری طاعون شیوع یابد، درگیری شدید و مهلکی میان عرب اتفاق افتد، اختلاف شدیدی بین مردم حاکم شود، از هم گسیختگی در دین وآیین آنان رخ دهد و وضعیت مردم تغییر کند تا جایی که هر آرزومندی هر شب وروز - از آن چه که از درنده خویی مردم و تجاوز آنان به حقوق یک دیگر میبیند - آرزوی مرگ میکند"[۱۰]. حذیفه صحابی، از پیامبر (ص) نقل میکند: "به یقین زمانی بر شما فرا میرسد که انسان در آن روزگار، آرزوی مرگ میکند؛ بدون آن که از جهت فقر وتنگ دستی در فشار باشد"[۱۱]. ابن عمر میگوید: به یقین زمانی بر مردم بیاید که مؤمن در اثر شدّت گرفتاریها وبلاهای روی زمین، آرزو کند کهای کاش که خود و خانوادهاش بر کشتی سوار میشدند ودر دریا به سر میبردند[۱۲].
- به اسارت رفتن مسلمانان: حذیفة بن الیمان میگوید: پیامبر (ص) ضمن بر شمردن مشکلاتی که مسلمانان با آن رو به رو خواهند شد، فرمود: "در اثر فشارهایی که بر آنان وارد میشود، آزادهها را میفروشند و زنان و مردان به بردگی اقرار میکنند. مشرکان، مسلمانان را به استخدام ومزدوری خود درمیآورند و آنان را در شهرها میفروشند و کسی بر این امر دل گیر نمیشود؛ نه نیکان ونه بدان وفاجران. ای حذیفه! گرفتاری بر اهل آن دوران ادامه مییابد؛ به گونهای که مأیوس میشوند وبه فَرَج وگشایش گمان بد میبرند. در این موقع خداوند، مردی از پاکان عترت من ونیکان فرزندانم را که عادل، مبارک وپاک میباشد، میفرستد واز ذرّهای چشم پوشی واغماض نمیکند. خداوند دین، قرآن، اسلام واهل آن را به کمک او، عزیز وشرک را ذلیل میکند. او همواره از خداوند بیمناک است وهرگز به خویشاوندی خود با من مغرور نمیشود؛ سنگی را روی سنگ نمیگذارد واحدی را شلّاق نمیزند، مگر به حق وبرای اجرای حد. خداوند به سبب او، بدعتها را محو وفتنهها را نابود میکند ودرِ حق را باز ودرهای باطل را میبندد واسیران مسلمان را - در هر نقطهای که هستند - به وطن خودشان بازمیگرداند"[۱۳].
- فرو رفتن در زمین: رسول خدا (ص) میفرماید: "به یقین، بر این امّت، روزگاری فرا رسد که روز را به شب رسانند، در حالی که از یک دیگر بپرسند، زمین امشب چه کسانی را فرو برد، هم چنان که از یک دیگر میپرسند از فلان قبیله چه کسانی زنده مانده اند وآیا از فلان خاندان کسی زنده مانده است؟"[۱۴]. شاید این سخنان کنایه از جنگ وکشتار در آخرالزمان باشد که با استفاده از سلاحهای پیشرفته و کشتار جمعی، هر روز تعداد زیادی کشته میشوند و شاید بر اثر کثرت گناه، زمین اهلش را فرو میبرد.
- افزایش مرگهای ناگهانی: پیامبر اکرم (ص) میفرماید: "از نشانههای رستاخیز، بیماری فلج ومرگ ناگهانی است" [۱۵]. نیز میفرماید: "قیامت بر پا نمیگردد، تا این که مرگ سفید ظاهر شود. گفتند: یارسول الله! مرگ سفید چیست؟ فرمود: مرگ ناگهانی"[۱۶]. امیرمؤمنان (ع) میفرماید: "پیش از ظهور قائم (ع) مرگ سرخ و سفید وجود دارد... مرگ سفید طاعون است"[۱۷]. امام باقر (ع) میفرماید: "قائم (ع) قیام نمیکند، مگر در روزگاری که ترس شدید حاکم باشد وپیش از آن نیز طاعون شیوع یابد"[۱۸].
- ناامیدی جهانیان از نجات: رسول خدا (ص) میفرمود: "ای علی! ظهور مهدی در هنگامیاست که شهرها دگرگون شده، بندگان خدا ضعیف میشوند واز فَرَج وظهور مهدی مأیوس میگردند. در این هنگام مهدی قائم از فرزندان من ظاهر میگردد"[۱۹]. ابو حمزه ثمالی میگوید: امام باقر (ع) فرمود: "قیام وظهور مهدی (ع) به هنگام ناامیدی ویأس مردم از گشایش در کارها و فرج حضرتش میباشد"[۲۰]. علی (ع) در این باره میفرماید: "به یقین از اهل بیت من، کسی به جانشینی من خواهد نشست وجانشینی او پس از دورانی سخت ومصیبت بار خواهد بود؛ دورانی که بلا وگرفتاری در آن شدّت مییابد وامیدها از بین میرود"[۲۱].
- نداشتن دادرس وپناه: پیامبر اکرم (ص) میفرماید: "بلا وگرفتاری چنان بر این امّت فرود میآید که انسان هیچ پناهگاهی که از ظلم به آن پناه برد، نمییابد"[۲۲]. نیز میفرماید: "در آخرالزمان بلای شدیدی بر امّت من از سوی حکومتهای شان نازل میشود؛ به گونهای که مؤمن پناهی نمییابد که از ستم به آن پناه آورد"[۲۳]. در روایت دیگری میفرماید: "بر شما بشارت باد به مهدی از فرزندان فاطمه. وی ازجانب مغرب ظاهر میشود وزمین را از عدل پر میکند. گفته شد:ای رسول خدا! (این ظهور) در چه زمانی خواهد بود؟ حضرت فرمود: هنگامیکه قاضیان رشوه گیر ومردم فاجر شوند. عرض شد: مهدی چگونه خواهد بود؟ فرمود: از اهل وخاندان خود (جدا شده) تنهایی اختیار میکند واز وطن خود دور میباشد ودر غربت زندگی میکند"[۲۴]. امام باقر (ع) میفرماید: "آن چه که به انتظارش هستید، نخواهید دید، مگر زمانی که چون (ماده) بُز مردهای شوید که در زیر چنگالهای درندهای قرار گرفته است که برایش فرق نمیکند بر کجا دست گذارد. در آن هنگام نه محلّی دوردست از تجاوز دارید که به سوی آن بالا روید ونه پناهی دارید که به آن تکیه دهید"[۲۵]
- جنگ، کشتار و فتنهها: از روایات استفاده میشود که پیش از قیام حضرت مهدی (ع) جنگ وکشتار همه جا را فرا میگیرد. برخی از روایات سخن از فتنهها دارد، تعدادی از روایات، از جنگهای پیاپی خبر میدهد وروایاتی درباره کشتار انسانها به وسیله جنگ وبیماریهای ناشی از آن چون طاعون، سخن به میان میآورد.رسول خدا (ص) میفرماید: "پس از من چهار فتنه به شما خواهد رسید: در فتنه اوّل، خونها مباح شمرده میشود وکشتار زیاد میگردد. در فتنه دوم، خونها واموال حلال میشود وقتل وغارت اموال بسیار میگردد. در فتنه سوم، خونها ومالها ونوامیس مردم مباح شمرده میشود وعلاوه بر قتل وغارت، ناموس انسانها نیز در امان نمیماند. در فتنه چهارم - که فتنهای است کر وکور وبسیار سخت وچون کشتی متلاطم ومضطرب در دریا - هیچ کس از آن فتنه پناهی نمییابد. فتنه از شام به پرواز درمیآید وعراق را فرا میگیرد ودست وپای جزیره - حجاز - به آن آغشته میشود. گرفتاریها مردم را از پای درمیآورد وچنان میشود که کسی توانایی چون وچرا ندارد واز هر سویی که فروکش میکند از سوی دیگر شعله ور میگردد"[۲۶]. در حدیث دیگری میفرماید: "پس از من فتنه هایی پدید میآید که راه نجاتی از آن نخواهد بود. در آنها جنگ، فرار وآوارگی است. پس از آن فتنه هایی خواهد بود که از فتنههای پیشین شدیدتر است. هنوز فتنهای فروکش نکرده که فتنه دیگری شعله ور میشود تا جایی که هیچ خانهای از خانه عربها باقی نمیماند که این آتش در آن نرفته باشد وهیچ مسلمانی نمیماند که آن فتنه به او نرسیده باشد. آن گاه مردی از خاندان من ظهور میکند"[۲۷]. نیز میفرماید: "به زودی پس از من فتنهای رخ خواهد داد که اگر از هر سو آرام گیرد، از دو سوی دیگر گسترش مییابد تا این که منادی از آسمان فریاد میزند: امیر و فرمانده شما حضرت مهدی (ع) است"[۲۸]. در این روایات سخن از فتنهای است که پیش از ظهور حضرت مهدی (ع) فراگیر خواهد شد، ولی در روایات دیگر با صراحت از جنگهای خانمان سوز سخن به میان آمده است که به ذکر آن میپردازیم. عمار یاسر میگوید: پیام ودعوت اهل بیت پیامبرتان در آخرالزمان این است که از هرگونه درگیری پرهیز کنید تا زمانی که رهبران از اهل بیت را ببینید؛ آن گاه که تُرکها با رومیان مخالفت کنند وجنگها در زمین بسیار شود"[۲۹]. تعدادی از روایات، از قتل وکشتاری سخن میگوید که پیش از ظهور مهدی (ع) به وقوع میپیوندد. برخی از این روایات، تنها کشتار را یادآور میشود و برخی وسعت کشتار را نیز مشخص میکند. امام رضا (ع) در این باره میفرماید: "پیش از ظهور امام زمان (ع) کشتارهای پیاپی وبی وقفه رخ خواهد داد"[۳۰]. ابو هریره میگوید: در شهر مدینه کشتاری خواهد شد که در آن، منطقه "احجار الزیت"[۳۱] از هم میپاشد وفاجعه "حَرّه"[۳۲] در برابر آن، مانند ضربه تازیانهای بیش نیست؛ آن گاه که - پس از کشتار - به اندازه دو فرسنگ از مدینه دور شوند، باحضرت مهدی (ع) بیعت میشود[۳۳] ابو قبیل میگوید: شخصی از بنی هاشم زمام حکومت را به دست میگیرد وتنها بنی امیه را قتل عام میکند؛ به طوری که جز عده اندکی، کسی از آنان بر جای نمیماند. پس از آن، فردی از بنی امیه خروج میکند ودر مقابل هر نفر، دو تن را میکشد؛ چنان که جز زنان کسی باقی نمیماند[۳۴] رسول خدا (ص) چنین میفرماید: "سوگند به خدایی که جانم در دست (قدرت) اوست، دنیا پایان نمییابد تا این که زمانی فرا رسد که نه قاتل بداند برای چه دست به قتل زده است ونه علّت کشته شدن مقتول مشخص باشد وهرج ومرج همه جا را فرا میگیرد؛ در چنان زمانی، قاتل ومقتول به جهنم میروند"[۳۵]. امیرمؤمنان (ع) میفرماید: "پیش از ظهور قائم (ع) جهان دچار دو نوع مرگ میشود: مرگ سفید وسرخ. مرگ سرخ با شمشیر (اسلحه) است ومرگ سفید با طاعون است"[۳۶]. امام باقر (ع) میفرماید: "برای قائم آل محمد، دو غیبت است که یکی طولانی تر از دیگری است. در آن دوران، مردم را مرگ وکشتار فرا میگیرد"[۳۷]. جابر میگوید: از امام باقر (ع) پرسیدم: در چه زمانی این امر (قیام مهدی (ع)) روی خواهد داد؟ امام در پاسخ فرمود: ای جابر! چگونه این امر تحقق یابد در حالی که هنوز بین حیره[۳۸] وکوفه تعداد کشتهها زیاد نشده است[۳۹]. امام صادق (ع) فرمود: "پیش از ظهور امام مهدی دو نوع مرگ پدیدار میگردد: مرگ سرخ ومرگ سفید. به اندازهای از انسانها کشته میشوند که از هر هفت نفر، پنج تن نابود میگردند". امیرمؤمنان (ع) فرمود: "حضرت مهدی (ع) ظهور نمیکند، مگر این که یک سوم مردم کشته شوند ویک سوم بمیرند ویک سوم باقی بمانند"[۴۰] از امیرالمؤمنین (ع) پرسیدند: "آیا برای ظهور حضرت مهدی (ع) علامت ونشانهای است؟ فرمود: " نَعَمْ قَتْلٌ فَظِيعٌ، وَ مَوْتٌ سَرِيعٌ، وَ طَاعُونٌ شَنِيع "[۴۱]. و به نقل ارشاد القلوب" قَتْلِ ذَرِيعٍ "[۴۲]. و به نقل مدینة المعاجز:" قتل رضیع "[۴۳]. و به نقل حلیة الابرار: قتل "فضیع"[۴۴]. محمد بن مسلم میگوید: امام صادق (ع) فرمود: "امام زمان ظهور نمیکند، مگر این که دو سوم مردم جهان از بین بروند". عرض شد: اگر دو سوم مردم کشته شوند، پس چه تعداد خواهند ماند؟ فرمود: آیا راضی نیستید (ودوست ندارید) از یک سوم باقی مانده باشید؟"[۴۵]. امام صادق (ع) فرموده است: "امر (ظهور) تحقق نمییابد تا این که نه دهم (۹/۱۰) مردم نابود شوند"[۴۶]. امام علی (ع) میفرماید: "... در آن روزگار از مردم جز یک سوم (۱/۳) آنان، کسی بر جای نمیماند"[۴۷]. پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود: "از هر ده هزار نفر، نه هزار ونه صد تن به قتل میرسند وجز تعداد اندکی، جان سالم به در نمیبرند"[۴۸]. ابن سیرین میگوید: حضرت مهدی (ع) ظهور نمیکند تا این که از هر نه نفر، هفت تن کشته شوند[۴۹].
- از مجموع روایات نکات زیر استفاده میشود:
- پیش از ظهور مهدی (ع)، کشتارهایی رخ میدهد وتعداد زیادی از انسانها کشته میشوند وافرادی که باقی میمانند کمتر از کشته شدگان هستند.
- تعدادی از کشته شدگان در جنگ کشته میشوند وتعدادی دیگر به واسطه بیماریهای مسری که به احتمال قوی از کشتههای به جا مانده جنگ، تولید شده است، جان میسپارند. هم چنین احتمال دارد که این گروه به وسیله سلاحهای شیمیایی ومیکربی که بیماری تولید میکنند، جان دهند.
- در میان اقلیتی که باقی میمانند، شیعیان ودوست داران امام زمان (ع) هستند؛ زیرا آنان هستند که با مهدی (ع) بیعت میکنند. نیز در سخن امام صادق (ع) آمده بود که آیا راضی نیستید از یک سوم باقی مانده باشید؟»[۵۰].
پاسخهای دیگر
۱. حجت الاسلام و المسلمین گودرزی؛ |
---|
حجت الاسلام و المسلمین مجتبی گودرزی در مقاله «فلسفه امنیت و آموزه انتظار» در اينباره گفته است:
«با نگاهی گذرا به روایات اسلامی، خصوصا روایات مهدوی که بیانگر اوضاع و احوال جوامع انسانی در عصر غیبت است، معلوم میگردد که بروز ناامنی و بیعدالتی و فراگیر شدن آن یکی از شاخصههای اصلی دوره پیش از ظهور حضرت مهدی (ع) میباشد. همانطور که فراگیری امنیت و عدالت در تمام ابعاد زندگی بشر از شاخصههای حکومت آن حضرت پس از ظهور ایشان است. پیامبر اکرم (ص) در تبیین اوضاع اجتماعی پیش از ظهور فرمود:"ظهور مهدی (ع) هنگامی خواهد بود که دنیا آشفته و هرجومرج گردد. و گروهی به گروه دیگر یورش برند. نه بزرگ به کوچک رحم کند و نه نیرومند بر ضعیف ترحم نماید"[۵۱]. این هرجومرج در اثر تجاوز قدرتهای بزرگ و تجاوز آنها به حقوق ملتهاست. دامنه هرجومرج به راهها نیز کشیده خواهد شد و راهها ناامن و بیرحمی گسترش خواهد یافت. و با اینکه ستمگران در طول تاریخ دست به جنایت بیشمار زدهاند، جنایات پیش از ظهور از هولناکترین جنایاتی است که میتوان تصور کرد. سوزاندن کودکان و دریدن شکم زنان باردار توسط سفیانی، فقط نمونهای از آن است که امام علی (ع) آن را در عباراتی ترسیم کرده است[۵۲]. ناامنی و خوف و ترس و فتنهها در این عصر به قدری خواهد بود که امام باقر (ع) در توصیف آن فرمود: بهگونهای این مصائب و بلایا بر جامعه حاکم میگردد که هرکس از آنچه میبیند هرشب و روز آرزوی مرگ میکند[۵۳]. در روایتی دیگر، حذیفة بن یمان میگوید: "پیامبر (ص) ضمن برشمردن مشکلاتی که مسلمانان با آن روبهرو خواهند شد فرمود: ای حذیفه! گرفتاری بر اهل آن دوران ادامه مییابد بهگونهای که مأیوس میشوند و به فرج و گشایش گمان بد میبرند. در این موقع خداوند مردی از پاکان عترت من و نیکان فرزندانم را میفرستد تا..."[۵۴] به هر جهت با عنایت به روایات فوق و نشانههای ناامنی در عصر غیبت همچون مرگهای ناگهانی، ناامیدی مردم از نجات، جنگ و کشتار و...[۵۵] ، امنیت در عصر غیبت حاکم نیست و در واقع امنیت در عصر انتظار یعنی قبل از ظهور (که مورد بحث ما میباشد) دچار چالش است»[۵۶]. |
پرسشهای وابسته
- چرا غیبت کبری با اهمیتتر از غیبت صغری است؟ (پرسش)
- عصر غیبت کبری چه خصوصیات ویژهای دارد؟ (پرسش)
- آیا دلیل نقلی برای اثبات غیبت امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
- غیبت امام مهدی به چه کیفیتی است؟ (پرسش)
- علت و هدف اصلی از غیبت کبری امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آیا در عصر غیبت کبری نیز نامهای از ناحیه مقدسه صادر شده است؟ (پرسش)
- آیا این گونه غیبت در بین انبیا هم سابقه داشته است؟ (پرسش)
- اعمال شب میلاد امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آیا ممکن است امام مهدی در عصر غیبت دیده شود؟ (پرسش)
- با توجه به اینکه بخشی از شرایط ظهور در حال حاضر محقق نشده است چگونه میتوان همچنان منتظر بود؟ (پرسش)
- چه محذوری داشت اگر امام مهدی در بین مردم ظاهر میبود؟ (پرسش)
- رهبری امام مهدی در دوران غیبت کبرا به چه شکلی است؟ (پرسش)
- آیا صدقه دادن برای امام مهدی صحیح است؟ (پرسش)
- نماز هدیه به امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- چه کسانی اقامه نماز جمعه را در زمان غیبت امام مهدی حرام دانستهاند؟ (پرسش)
- گونههای صبر در عصر غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار صدقه دادن برای سلامتی امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آیا غیبت امام مهدی با اعتقاد شیعه که وجود امام را برای بیان احکام دین و راهنمایی مردم لازم میدانند تناقض ندارد؟ (پرسش)
- با وجود فقها و محدثین برای بیان مسائل چه نیازی به امام غایب است؟ (پرسش)
- آیا خداوند نمیتوانست امام مهدی را بدون غیبت حفظ نماید؟ (پرسش)
- چرا در کتب روایی شیعی کمتر از امام مهدی روایت شده درحالیکه امام مهدی عمر طولانیتری از دیگر امامان دارد؟ (پرسش)
- برخی روایات روز ظهور را ماه رمضان و برخی روز جمعه معرفی کردهاند؛ این تعیین وقت نیست؟ براین اساس معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
- آیا غیبت کبری حدی دارد؟ (پرسش)
- حقوق امام مهدی بر شیعیان چیست؟ (پرسش)
- آیا درباره غیبت امام مهدی پیشگویی شده است؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی از تابوت سکینه استفاده میکند؟ (پرسش)
- امام مهدی از تخت حضرت سلیمان چه استفادهای میکند؟ (پرسش)
- آیا با حضور امام مهدی در بین مردم ممکن نبود که ستمگران تسلیم او گردند؟ (پرسش)
- اگر امام ظاهر بود و با ظالمان زمان خود مصالحه کرده و پیمان عدم تعرض میبست چه میشد؟ (پرسش)
- این روایت را که امام مهدی در بین ماست و روزی ظهور میکند و وجود مبارک آن عزیز را همه میشناسند توضیح دهید و سندش چیست؟
- با توجه به این که دعای معصومین مستجاب است و آنها برای امام مهدی دعا کردهاند چرا ظهور تاکنون اتفاق نیافته است؟ (پرسش)
- بسیاری از مردم در حالت انتظار امام مهدی از دنیا رفتند و انتظارشان به ثمر نرسید؟ چه تضمینی هست که به ظهور امام برسیم؟ (پرسش)
- آیا ممکن است حضرت مهدی هیچگاه ظهور نکند و برای همیشه در پشت پرده غیبت بماند؟ (پرسش)
- درباره علت غیبت امام مهدی مسئله حفظ جان ایشان مطرح است چرا امامان گذشته برای حفظ جان خود غایب نشدند؟ (پرسش)
- چه کنیم تا فرزندانمان یاوران امام مهدی باشند؟ (پرسش)
- علل انحراف در جامعه پیش از ظهور چیست؟ (پرسش)
- مؤمنان نسبت به امام مهدی چه وظایفی دارند؟ (پرسش)
- آیا این روایت از امام مهدی است هرکه در جمعی از مردم نام مرا ببرد لعنت خدا بر او باد؟ (پرسش)
- چرا در روایات امام غایب به خورشید پنهان در پس ابر تشبیه است؟ (پرسش)
- دشمنان اسلام برای مخدوش کردن شخصیت امام مهدی و باورناپذیر نمودن وجود آن حضرت در نزد مردم جهان چه کارهایی انجام دادهاند؟ (پرسش)
- وظیفه ما در برابر پیشرفت حرکت صهیونیستها جهت بدبین کردن قیام امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چگونه میتوانیم جلو اغتشاش فکری و شایعات نادرست در مورد امام مهدی را بگیریم؟ (پرسش)
- آیا وجود دستخط امام مهدی صحت دارد؟ (پرسش)
- جابلقا و جابرسا چه شهرهایی است؟ (پرسش)
- مقصود از بدن هور قلیائی چیست؟ (پرسش)
- اینکه حضرت زهرا الگوی امام مهدی است یعنی چه؟ (پرسش)
- آیا درست است که اعمال بندگان هفتهای یک یا دو بار بر آن حضرت عرضه میشود؟ (پرسش)
- چرا ما نمیتوانیم سرورمان امام مهدی را ببینیم؟ (پرسش)
- اگر خوابی درباره امام مهدی دیده باشیم تعریف کردنش برای دیگران اشکالی دارد؟ (پرسش)
- بیان خوابهایی که درباره امام مهدی است برای آگاهی مردم مناسب است؟ (پرسش)
- آیا خود امام مهدی مایل و منتظر ظهور است؟ (پرسش)
- چه بیمارهایی پیش از ظهور امام مهدی رواج مییابد؟ (پرسش)
- توجه و عنایت حضرت به مردم و شیعیان در دوران غیبت چگونه است؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی منتظر است و مانند منتظران برای ظهورش تلاش میکند؟ (پرسش)
- معنای حدیث اگر حجت خدا نباشد هر آینه زمین اهلش را فرو میبرد چیست؟ (پرسش)
- چه تناسبی بین خورشید پشت ابر و غیبت امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
- آیا ما در عصر فترت قرار داریم؟ (پرسش)
- محل خلوت کردن امام مهدی کجاست؟ (پرسش)
- چرا از امام مهدی بهعنوان چراغ مخفی تعبیر شده است؟ (پرسش)
- چه کسانی پیش از امام مهدی قیام میکنند؟ (پرسش)
- چگونه میتوان برای انقلاب امام مهدی زمینهسازی کرد؟ (پرسش)
- در چه روزی اعمال مردم به پیشگاه امام مهدی عرضه میشود؟ (پرسش)
- امام مهدی در عصر غیبت چه کارهایی را انجام میدهند؟ (پرسش)
- با غیبت امام مهدی چگونه میتوان امام مهدی خود را شناخت؟ (پرسش)
- چگونه ممکن است که امام در میان ما باشد ولی او را نشناسیم؟ (پرسش)
- اگر امام ظاهر بود و با ظالمان زمان خود مصالحه کرده و پیمان عدم تعرض میبست چه میشد؟ (پرسش)
- چه کنیم که ایمانمان به وجود امام مهدی بیشتر شود؟ (پرسش)
- آیا میتوان به همه کتابهای علائم الظهور و ملاحم استناد کرد؟ (پرسش)
- چگونه میتوان عشق به امام مهدی را در دل مردم زنده کرد؟ (پرسش)
- معنای ترسیدن امام مهدی پیش از قیام چیست؟ (پرسش)
- منظور از حرکت حرب و قیس پیش از قیام امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چه کسانی پیش از قیام امام مهدی خروج میکنند؟ (پرسش)
- کتاب محیی الدین عربی در مورد امام مهدی چقدر قابل استناد است؟ (پرسش)
- آیا در روایات آمده که موقع سلام به امام مهدی سر را تا اندازه رکوع یا کمتر خم کنند؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی به تمام نقاط جهان سر میزنند؟ (پرسش)
- چرا وقتی عدهای امام مهدی را میبینند از ابتدا او را نمیشناسند؟ (پرسش)
- چرا برای امامان دیگر غیبت مقرر نگردیده است؟ (پرسش)
- آیا حدیث لو أدرکته لخدمته أیام حیاتی دلیل برتری امام مهدی بر سایر ائمه است؟ (پرسش)
- چرا اگر امام مهدی خود را نشناسیم به مرگ جاهلی از دنیا رفتهایم؟ (پرسش)
- آیا قیام قبل از ظهور حجت صحیح است؟ (پرسش)
- شیوه زندگانی امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- چگونه میتوان به امام مهدی سلام داد؟ (پرسش)
- شاخصهای دینداری در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- ظهور صغرا و ظهور کبرای امام مهدی چگونه است و چه چیزی پیش درآمد ظهور کبرا شمرده میشود؟ (پرسش)
- از کجا معلوم میشود که مهدی در عصر غیبت کبری واقعا وجود خارجی دارد و صرفا یک فرضیه نیست؟ (پرسش)
- چرا امتحان به غیبت امام مهدی از شدیدترین امتحانات است؟ (پرسش)
- منظور از تمحیص که در روایات آمده است چیست؟ (پرسش)
- با توجه به احتمال خطای مراجع تقلید و مجتهدان چرا ما از داشتن امام در زمان غیبت محروم هستیم؟ (پرسش)
- چرا خداوند فقط دوازده امام انتخاب کرد تا مجبور شود یکی از آنها را غایب کند و ما بدون سرپرست و بلا تکلیف باشیم؟ (پرسش)
- امام مهدی در زمان غیبت کبری در کجا اقامت دارد؟ ضروریات زندگی خویش را چگونه تهیه مینماید؟ (پرسش)
- آیا برای غیبت کبری حدی تعیین شده است؟ (پرسش)
- مراد از «ناحیه» چیست؟ (پرسش)
- پیش از ظهور چه حوادثی در جهان اتفاق میافتد؟ (پرسش)
- حضرت خضر کیست و در دوران غیبت حضرت مهدی چه نقشی دارد؟ (پرسش)
- مقصود از زمینهسازان خاص چیست؟ (پرسش)
- ویژگیهای اعتقادی زمینهسازان ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- ویژگیهای رفتاری زمینهسازان ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- امنیت جهانی در دوران پیش از ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- در روایات چشمانداز حکومتهای پیش از قیام امام مهدی چگونه ترسیم شده است؟ (پرسش)
- چه روزنههای برای امیدواری شیعیان و مؤمنین برای آینده جهان وجود دارد؟ (پرسش)
- برای غیبت کبری حدی تعیین شده است؟ (پرسش)
- آگاهی دادن امامان به مردم درباره غایب شدن امام مهدی چگونه بوده است؟ (پرسش)
- چگونه امام مهدی در دوره غیبت از چشم مردم پنهان مانده است؟ (پرسش)
- چرا پیامبران و بقیه امامان مانند امام مهدی غیبت نکردند تا به شهادت نرسند؟ (پرسش)
- گونههای مختلف محبت امام مهدی به مردم در چه چیزهای تجلی میکند؟ (پرسش)
- امام مهدی درباره جلوههای مهربانی خود چه فرمودهاند؟ (پرسش)
- چه کسانی در زمان غیبت امام مهدی نجات مییابند؟ (پرسش)
- دینداری در روزگار غیبت امام مهدی چه فضیلتهایی دارد؟ (پرسش)
- مسئولیت امام مهدی در غیبت کبرا چیست؟ (پرسش)
- آیا ظهور امام مهدی ناگهانی اتفاق میافتد؟ (پرسش)
- آیا فقط خداوند از زمان ظهور آگاه است؟ (پرسش)
- روایاتی که قیام در عصر غیبت را ممنوع کرده به چند دسته تقسیم میشوند؟ (پرسش)
- اینکه گفته میشود امام مهدی برای انتقام خون امام حسین ظهور میکند به چه معناست؟ (پرسش)
- منظور از آزمایش مردم در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
- آس به چه معناست و چه ارتباطی به ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
- چه عواملی سبب شده راه ضرر رسیدن به امام مهدی مسدود باشد؟ (پرسش)
- پیش از ظهور چه حوادثی در ماه شوال اتفاق میافتد؟ (پرسش)
- چه حوادثی پیش از ظهور اتفاق میافتد؟ (پرسش)
- آیا خدا قدرت حفظ امام مهدی را ندارد و نمیتواند او را از شر دشمنان حفظ کند؟ (پرسش)
- اگر امام مهدی ظاهر بود آیا ممکن نبود که ستمگران تسلیم او شده و با او بعیت کنند؟ (پرسش)
- اگر امام مهدی ظاهر بود و با ستمگران پیمان عدم تعرض میبست چه میشد؟ (پرسش)
- اگر امام مهدی خود را به علماء و مؤمنان مورد وثوق ظاهر میساخت چه مشکلی پیش میآمد؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در مناسک حج شرکت میکنند؟ (پرسش)
- چه گرفتاریهایی در زمان غیبت دامنگیر شیعیان شده است؟ (پرسش)
- شکایت از غیبت امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
- چه شرایطی سبب تحیر امام مهدی شده است؟ (پرسش)
پانویس
- ↑ طیالسی، مسند، ص ۱۳۳؛ ابی داوود، سنن، ج ۴، ص ۱۱۱؛ المعجم الکبیر، ج ۲، ص ۱۰۱
- ↑ بحارالانوار، ج ۳۶، ص ۳۳۵؛ ج ۵۲، ص ۳۸۰
- ↑ بحارالانوار،، ج ۵۲، ص ۱۵۴
- ↑ عقد الدرر، ص ۱۵۲؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۴، ۲۶۶؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۱۱۶؛ الاربعون حدیثاً، ابونعیم ذخائر العقبی، ص ۱۳۵؛ ینابیع المودّه، ص ۴۲۶
- ↑ عقد الدرر، ص ۹۴؛ الشیعة والرجعه، ج ۱، ص ۱۵۵
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۱۱؛ ابن شهرآشوب، مناقب، ج ۲، ص ۲۹۷؛ اعلام الوری، ص ۳۷۱؛ اثبات الوصیه، ص ۲۲۶
- ↑ ابن حمّاد، فتن، ص ۸۳؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۵۱
- ↑ حاکم، مستدرک، ج ۴، ص ۵۲۰، الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۵؛ منتخب کنز العمّال، ج ۶، ص ۳۱ (حاشیه مسنداحمد)؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۲۹۳
- ↑ احمد، مسند، ج ۲، ص ۶۳۶؛ مسلم، صحیح، ج ۴، ص ۲۲۳۱؛ المعجم الکبیر، ج ۹، ص ۴۱۰؛ مصابیح السنه، ج ۲، ص ۱۳۹؛ عقد الدرر، ص ۲۳۶
- ↑ نعمانی، غیبة، ص ۲۳۵؛ طوسی، غیبة، ص ۲۷۴؛ اعلام الوری، ص ۴۲۸؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۸؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۴۰؛ حلیة الابرار، ج ۲، ص ۶۲۶؛ بشارة الاسلام، ص ۸۲
- ↑ ابن ابی شیبه، مصنّف، ج ۱۵، ص ۹۱؛ مالک، موطأ، ج ۱، ص ۲۴۱؛ مسلم، صحیح، ج ۸، ص ۱۸۲؛ احمد، مسند، ج ۲، ص ۲۳۶؛ بخاری، ج ۹، ص ۷۳؛ فردوس الاخبار، ج ۵، ص ۲۲۱
- ↑ عقد الدرر، ص ۳۳۴
- ↑ ابن طاووس، ملاحم، ص ۱۳۲
- ↑ المطالب العالیه، ج ۴، ص ۳۴۸
- ↑ شجری، امالی، ج ۲، ص ۲۷۷
- ↑ الفائق، ج ۱، ص ۱۴۱
- ↑ نعمانی، غیبة، ص ۲۷۷؛ طوسی، غیبة، ص ۲۶۷؛ اعلام الوری، ص ۴۲۷؛ خرائج، ج ۳، ص ۱۱۵۲؛ عقد الدرر، ص ۶۵؛ الفصول المهمّه، ص ۳۰۱؛ صراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۴۹؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۱۱
- ↑ نعمانی، غیبة، ص ۲۷۷؛ طوسی، غیبة، ص ۲۶۷؛ اعلام الوری، ص ۴۲۷؛ خرائج، ج ۳، ص ۱۱۵۲؛ عقد الدرر، ص ۶۵؛ الفصول المهمّه، ص ۳۰۱؛ صراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۴۹؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۱۱
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۸
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۸
- ↑ ابن المنادی، ملاحم، ص ۶۴؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱، ص ۲۷۶؛ المسترشد، ص ۷۵؛ مفید، ارشاد، ص ۱۲۸؛ کنز العمّال، ج ۱۴، ص ۵۹۲؛ غایة المرام، ص ۲۰۸؛ بحارالانوار، ج ۳۲، ص ۹؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۳۱۴؛ منتخب کنز العمّال، ج ۶، ص ۳۵
- ↑ شافعی، بیان، ص ۱۰۸
- ↑ عقد الدرر، ص ۴۳
- ↑ احقاق الحق، ج ۱۹، ص ۶۷۹
- ↑ کافی، ج ۸، ص ۲۱۳؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۴۶
- ↑ ابن طاووس، ملاحم، ص ۲۱؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۷۱
- ↑ عقد الدرر، ص ۵۰
- ↑ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۲۹۵؛ احمد، مسند، ج ۲، ص ۳۷۱
- ↑ طوسی، غیبة، چاپ جدید، ص ۴۴۱؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۱۲
- ↑ قرب الاسناد، ص ۱۷۰؛ نعمانی، غیبة، ص ۲۷۱
- ↑ محلّه ای در شهر مدینه که محلّ اقامه نماز استسقا (باران بود؛ معجم البلدان، ج ۱، ص ۱۰۹
- ↑ پس از شهادت امام حسین (ع) وقیام مردم مدینه علیه یزید، اهل مدینه به دستور یزید قتل عام شدند ودر آن واقعه بیش از ده هزار نفر کشته شدند واین محل همان «حرّة واقم» است؛ معجم البلدان، ج ۲، ص ۲۴۹
- ↑ ابن طاووس، ملاحم، ص ۵۸
- ↑ ابن طاووس، ملاحم، ص ۵۹
- ↑ فردوس الاخبار، ج ۵، ص ۹۱
- ↑ نعمانی، غیبة، ص ۲۷۷؛ مفید، ارشاد، ص ۳۵۹؛ طوسی، غیبة، ص ۲۶۷؛ صراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۴۹؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۱۱
- ↑ نعمانی، غیبة، ص ۱۷۳؛ دلائل الامامه، ص ۲۹۳؛ تقریب المعارف، ص ۱۸۷؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۶
- ↑ شهری در سه میلی (شش کیلومتری) کوفه است؛ معجم البلدان، ج ۲، ص ۳۲۸
- ↑ طوسی، غیبة، چاپ جدید، ص ۴۴۶؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۷۲۸؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۰۹
- ↑ ابن طاووس، ملاحم، ص ۵۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۲۹
- ↑ حصینی، هدایه، ص ۳۱
- ↑ با سرعت وعالم گیر؛ ارشاد القلوب، ص ۲۸۶
- ↑ لئیم و پست؛ مدینة المعاجز، ص ۱۳۳
- ↑ ناگوار؛ حلیة الابرار، ص ۶۰۱
- ↑ طوسی، غیبة، چاپ جدید، ص ۳۳۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۵۵؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۱۰؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۰۷؛ الزام الناصب، ج ۲، ص ۱۳۶؛ ابن حمّاد، فتن، ص ۹۱؛ کنز العمّال، ج ۱۴، ص ۵۸۷؛ متقی هندی، برهان، ص ۱۱۱
- ↑ الزام الناصب، ج ۲، ص ۱۳۶، ۱۸۷؛ عقد الدرر، ص ۵۴، ۵۹، ۶۳ - ۶۵، ۲۳۷؛ نعمانی، غیبة، ص ۲۷۴؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۴۲
- ↑ حصینی، هدایه، ص ۳۱؛ ارشاد القلوب، ص ۲۸۶
- ↑ مجمع الزوائد، ج ۵، ص ۱۸۸
- ↑ ابن طاووس، ملاحم، ص ۷۸
- ↑ طبسی؛ نجمالدین، چشم اندازی به حکومت مهدی، ص ۲۹ -۳۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۵۴؛ عقد الدرر، ص۱۵۲.
- ↑ عقد الدرر، ص۹۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۴۸؛ غیبت نعمانی، ص۲۳۵.
- ↑ ابن طاووس، ملاحم، ص۱۳۲.
- ↑ ینابیع الموده، ص۴۴۰؛ غیبت نعمانی، ص۲۷۱.
- ↑ گودرزی؛ مجتبی گودرزی، فلسفه امنیت و آموزه انتظار، ص ۳۰۶ -۳۰۷.