منظور از اهل بیت در آیه تطهیر چه کسانی هستند؟ (پرسش)

منظور از اهل بیت در آیه تطهیر چه کسانی هستند؟
موضوع اصلی	منظور از اهل بیت در آیه تطهیر چه کسانی هستند؟
مدخل بالاتر	امامت در قرآن / آیه تطهیر
مدخل اصلی	اهل بیت

منظور از اهل بیت در آیه تطهیر چه کسانی هستند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به دو بحث مقام معصوم و اهل بیت (ع) است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مقام معصوم مراجعه شود.

پاسخ نخست

سید احمد خاتمی

آیت الله سید احمد خاتمی در کتاب «در آستان امامان معصوم» در این‌باره گفته‌ است:

«طبق روایات فراوانی که از شیعه و اهل سنت رسیده، اهل بیت (ع) عبارتند از: پیامبر اکرم (ص)، امیرمؤمنان علی (ع)، حضرت زهرا (س)، حضرت امام حسن (ع) و حضرت امام حسین (ع).

این روایات را می‌توان در چند عنوان مطرح کرد:

1. روایاتی که از خود همسران پیامبر (ص) نقل شده که وقتی رسول خدا (ص) سخن از این آیه شریفه می‌گفت، ما از او سؤال کردیم که جزء آن هستیم یا نه؟ حضرت فرمود: "شما خوبید، امّا مشمول این آیه نیستید
2. روایات بسیار فراوانی در مورد "حدیث کسا" به طور اجمال وارد شده که از همه آنها استفاده می‌شود پیامبر (ص)، امام علی (ع)، فاطمه زهرا (س)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را فراخواند، پیامبر (ص) عبایی بر آنان افکند و فرمود: "خداوندا! اینان خاندان من هستند، رجس و آلودگی را از آنان دور کن، در این هنگام آیه تطهیر نازل گردید
3. در روایات فراوانی نقل شده است که بعد از نزول آیه فوق، پیامبر (ص) به مدّت شش ماه هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه فاطمه زهرا (س) می‌گذشت، صدا می‌زد: "هنگام نماز است ای اهل البیت! خداوند می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاک سازد"
4. در روایات متعدّدی - که می‌توان آنها را "متواتر" نامید- از ابو سعید خدری؛ صحابی معروف نقل شده که به صراحت گواهی می‌دهد این آیه تنها درباره همان پنج تن نازل شده است».

پاسخ‌های دیگر

۱. آیت‌الله حسینی میلانی؛

سید علی حسینی میلانی آیت‌الله حسینی میلانی در کتاب «عصمت از منظر فریقین» در این‌باره گفته‌‌اند: «در بررسی کاربرد اهل بیت در اصطلاح قرآن و سنت، روشن می‌شود که اهل بیت معنای خاصی پیدا کرده و معرفی افراد مشخصی است. هر چند «آیه تطهیر» در سیاق آیات مربوط به زنان رسول خداست؛ ولی ربطی به زنان رسول خدا ندارد و مراد از اهل بیت افراد دیگری هستند. «اهل» در لغت عرب، به خانواده و همسر مرد گفته می‌شود و به همین معنا در قرآن مجید به کار رفته است: وَسَارَ بِأَهْلِهِ. «أزواج» عنوان دیگری است که فقط به همسران شخص گفته می‌شود. با توجه به برخی متون حدیث کسا، عنوان «ازواج» جدا و غیر از عنوان «اهل بیت» دانسته شده است. بر اساس پاره‌ای از احادیث، وقتی بانوی بزرگوار امّ سلمه که از پیامبر پرسید: «أَ لَسْتُ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ؟» و با این پرسش از پیامبر درخواست کرد تا داخل کساء شود و مصداق آیه تطهیر گردد، پیامبر فرمودند: «أَنْتِ إِلَى خَيْرٍ، أَنْتِ مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ (ص)»؛ تو در مسیر خیر و عاقبت به خیر هستی [ولی از «اهل بیت» نیستی] و از همسران رسول خدا می‌باشی. بنابراین از نظر رسول خدا (ص)، دو عنوان «ازواج» و «اهل‌بیت» با هم متفاوت و از یکدیگر جدا هستند و جدایی و تفصیل نیز قاطع شرکت است. پس مراد از «أهل بیت» رسول الله (ص) غیر از «ازواج» ایشان می‌باشد. با بررسی استعمالات این عنوان در کتاب، سنّت، کلمات صحابه، تابعان، علماء و شعرای مختلف در طول تاریخ، روشن می‌شود که عنوان «اهل البیت» فقط برای خمسه طیّب و ذریّه ایشان «عَلَم» شده است. مسلم در صحیح خود، به روایت دو تن از مشایخ خود چنین نقل می‌کند: «قَالَتْ عَائِشَةُ خَرَجَ النَّبِيُّ (ص) غَدَاةً وَ عَلَيْهِ مِرْطٌ مُرَحَّلٌ مِنْ شَعْرٍ أَسْوَدَ، فَجَاءَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ فَأَدْخَلَهُ ثُمَّ جَاءَ الْحُسَيْنُ فَدَخَلَ مَعَهُ، ثُمَّ جَاءَتْ فَاطِمَةُ فَأَدْخَلَهَا، ثُمَّ جَاءَ عَلِيٌّ فَأَدْخَلَهُ- ثُمَّ قَالَ: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا». عایشه گفت: صبحگاهان رسول خدا (ص) در حالی که رواندازی پشمی و سیاه رنگ بر خود قرار داده بود، حرکت کرد. چیزی نگذشت که حسن بن علی آمد حضرت او را داخل آن رو انداز نمود. و سپس حسین آمد و او نیز داخل شد. و سپس فاطمه آمد و او را نیز داخل کرد. سپس علی آمد و او را داخل کرد، آن‌گاه فرمود: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا. این روایت به سندهای گوناگون در منابع اهل‌سنّت، از صحاح و غیر صحاح روایت شده است و سند حدیثی را که احمد نقل می‌کند. مورد تأیید و تصحیح رجال شناسان است. احمد بن حنبل به سند خود، از ام سلمه درباره شأن نزول آیه تطهیر چنین نقل می‌کند: «فاطمه [زهرا (س)] برای پدرش غذایی تهیه کرده بود و این غذا را برای پیامبر (ص) آورد. آن‌گاه پیامبر به وی فرمود: همسر و دو پسر خود را نیز دعوت کن؛ حسین، حسن و علی (ع) آمدند و در کنار یکدیگر به خوردن غذا مشغول شدند و بر زیراندازی که جای خواب رسول خدا بود حلقه زدند. عبائی که بافته شده سرزمین خیبر بود در کنار ایشان قرار داشت. در آن هنگام که من در اتاق خود مشغول خواندن نماز بودم، آیه إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ نازل شد». امّ سلمه در ادامه می‌گوید: «فَأَخَذَ فَضْلَ الْكِسَاءِ فَغَشَّاهُمْ بِهِ، ثُمَّ أَخْرَجَ يَدَهُ فَأَلْوَى بِهَا إِلَى السَّمَاءِ- ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي وَ َ خَاصَّتِي‌- فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً». رسول خدا کنار عبا را گرفته و به روی خود و این عده انداختند. آن‌گاه دستشان را از زیر عبا بیرون آورده و با اشاره به آسمان، چنین دعا کردند: «خدایا این افراد اهل بیت و مخصوصان من هستند؛ پس از آنها پلیدی را دور دار و پاکی ویژه‌ای را به ایشان إعطا بفرما». در این هنگام سرم را داخل اتاق کردم و از رسول خدا پرسیدم: آیا من جزء شما هستم و مشمول این آیه می‌شوم؟ پیامبر فرمود: «تو عاقبت خوبی داری، عاقبت تو [ختم به]خیر است». احمد بن حنبل علاوه بر این سند، با سه سند دیگر این قضیه را در مسند آورده است. نزدیک به همین معنا را ترمذی به نقل از ام سلمه روایت می‌کند که عرضه داشت: «وَ أَنَا مِنْهُمْ يَا نَبِيَّ اللَّهِ قَالَ أَنْتِ عَلَى مَكَانِكِ وَ أَنْتِ عَلَى خَيْرٍ»؛ آیا من نیز با آنان هستم؟ پیامبر فرمود: «تو دارای جایگاه و مکانت خود هستی و عاقبت خوبی داری». حاکم نیشابوری در مستدرک به سندش از اُمّ سلمه چنین روایت می‌کند: پیامبر پس از نزول آیه تطهیر، به دنبال علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) فرستادند و آنان را جمع کرده و فرمودند: «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِيَ‌»؛ خدایا، اینان اهل‌بیت من هستند. در آن هنگام امّ سلمه می‌گوید: «يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ مَا أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ‌؟» ای رسول خدا، آیا من [در عنوان] اهل بیت داخل هستم؟ پیامبر فرمود: «إِنَّكِ أَهْلِي خَيْرٍ وَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي‌»؛ شما از خوبان اهل من هستی، و اینان نیز اهل بیت من هستند. از این حدیث نیز معلوم می‌شود عنوان «اهل بیت» با عنوان «اهل پیامبر» تفاوت دارد. حاکم پس از نقل این روایت در تأیید آن می‌گوید: هذا حديث صحيح على شرط البخاري و لم يخرجه؛ این حدیث بنا بر مبانی بخاری [در کتاب خود] صحیح است. عالمان اهل‌سنّت همچون احمد بن حنبل، مسلم، ترمذی، ابن‌حبان و ذهبی به صحت این حدیث تصریح دارند. و جالب اینجاست که حتی ناصبی متعصبی همچون ابن تیمیّه نیز به صحت این حدیث اعتراف کرده، می‌نویسد: و أما حديث الكساء فهو صحيح؛ در روایت دیگری ترمذی از انس بن مالک نقل می‌کند: رسول خدا از آن تاریخ که آیه تطهیر نازل شد، به مدت شش ماه درِ خانه صدیقه طاهره فاطمه (س) را به هنگام نماز می‌زد و می‌فرمود: «الصَّلَاةَ يَا أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»؛ ای اهل‌بیت، [هنگام] نماز فرا رسیده است و [شمایید آن اهل بیت که همواره خدا اراده کرده است که هر گونه پلیدی را از شما دور کند».

۲. حجت الاسلام و المسلمین ربانی گلپایگانی؛

علی ربانی گلپایگانی حجت الاسلام و المسلمین علی ربانی گلپایگانی در کتاب «امامت اهل بیت» و در مقاله «آیه تطهیر» در این‌باره گفته‌ است: «درباره این که مقصود از «اهل البیت» در آیه تطهیر چه کسانی‌اند، اقوال زیر ارائه شده است: اهل بیت کسانی‌اند که پیامبر (ص) آنان را در خانه ام‌سلمه زیر عبای خود گرد آورد و در حق آنان دعا کرد؛ یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین (ع). این قول مورد اجماع شیعه است؛ چنان که بسیاری از عالمان اهل سنت نیز آن را برگزیده‌اند. مقصود، همسران پیامبر (ص) است. عکرمه و مقاتل این قول را برگزیده‌اند. مقصود، اهل کساء و همسران پیامبر (ص) است. گروهی از مفسران اهل‌سنت چون بیضاوی، فخرالدین رازی، قرطبی و ابن‌کثیر این قول را انتخاب کرده‌اند. همه خویشاوندان نَسَبی پیامبر (ص) که صدقه بر آنان حرام گردیده، اهل بیت او می‌باشند. این قول از ثعلبی نقل شده است. اهل بیت پیامبر کسانی‌اند که در زندگی همراه و ملازم او بودند، بنابراین، همسران، خدمتگزاران و خویشاوندان او را شامل می‌شود. محمد مصطفی مراغی این تفسیر را برگزیده است. مقصود از بیت، بیت‌الحرام (مسجد الحرام) است و همه مسلمانان پرهیزگار، اهل بیت پیامبر (ص) می‌باشند؛ چنان که در قرآن آمده است: إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ. مقصود از بیت، مسجدالنبی است و اهل بیت کسانی‌اند که پیامبر (ص) آنان را در مسجد ساکن نمود، سپس آنان را از مسجد بیرون کرد، ولی درب خانه‌های آنها را به سوی مسجد نیست. اقوال چهارگانه اخیر چندان مورد توجه مفسران قرار نگرفته است، و مؤیدی از قرآن یا روایات نیز ندارند. آیه إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ که به عنوان دلیل قول ششم ذکر شده است، اولاً احتمال دارد مرجع ضمیر در کلمه أَوْلِيَاؤُهُ لفظ «الله» باشد نه کلمه «المسجد الحرام» ثانیاً معنای ولیّ با اهل متفاوت است، ثالثاً بر فرض که مقصود از اولیای بیت‌الحرام، اهل بیت الحرام باشد، دلیل بر این نخواهد بود که مقصود از «البیت» در آیه تطهیر، بیت الحرام باشد. اطلاق «بیت» بر مسجد به طور عام یا بر مسجدالنّبی به طور خاص نیز معهود نیست، و بر فرض قبول آن، دلیلی وجود ندارد که مقصود از «البیت» در آیه تطهیر، مسجدالنّبی باشد، علاوه بر این، حاصل این قول چیزی جز نظریه اول نخواهد بود؛ زیرا آنان بودند که درب خانه‌هایشان به سوی مسجد بسته شد. سخن مراغی نیز مؤیدی ندارد، گویا وی اهل بیت در آیه را بر معنای لغوی و عام آن حمل کرده است. افزون بر این که عنوان ملازم پیامبر که وی در تفسیر اهل‌بیت به کار برده، مبهم است. اگر مقصود ملازم در دین و آیین باشد، همه مسلمانان را شامل خواهد شد، و اگر مقصود ملازم در امور زندگی باشد، به همسران و خدمتگزاران پیامبر اختصاص خواهد داشت و خویشاوندان او را شامل نخواهد شد. قول چهارم نیز مردود است؛ زیرا در این که صدقه بر خویشاوندان نسبی پیامبر حرام است، و این که آنان به لحاظ لغوی و عرفی، اهل بیت پیامبر می‌باشند، سخنی نیست، اما این مطلب دلیل بر این نخواهد بود که مقصود از اهل بیت در آیه تطهیر، عموم خویشاوندان پیامبر باشند». «در روایات حدیث ثقلین، ثقل اول که در برخی روایات از آن به ثقل اکبر تعبیر شده، قرآن کریم معرفی شده است، ولی روایات درباره ثقل دوم (ثقل اصغر) سه دسته‌اند: در برخی ثقل دوم به عترت، و در برخی به اهل بیت معرفی شده و در اکثر آنها عبارت «عِتْرَتِي‏ أَهْلُ‏ بَيْتِي‏» به کار رفته است. کلمه اهل بیتی در این تعبیر بدل یا عطف بیان برای عترت است. برای عترت در لغت سه معنا یا کاربرد گفته شده است: خویشاوندان؛ عترة الرجل، أقرباؤه. خویشاوندان نزدیک؛ عترة الرجل، رهطه و عشیرته الأدنون؛ أخصّ أقاربه. فرزندان و ذریه؛ عترة الرجل، ولد الرجل و ذریته و عقبه من صلبه. در هر حال، با توجه به این که عترت پیامبر در حدیث ثقلین به اهل بیت پیامبر تفسیر شده است، باید ببینیم مقصود از اهل بیت پیامبر چه کسانی‌اند؟ از سخنان لغت‌شناسان عرب به دست می‌آید که کلمه “اهل” بر نوعی رابطه و پیوند میان یک انسان با انسان یا چیز دیگری دلالت می‌کند، همسر یک مرد اهل وی می‌باشد، چنان که نزدیک‌ترین افراد به او نیز اهل او هستند. امت هر پیامبری اهل او به شمار می‌روند، ساکنان خانه یا شهر و آبادی، اهل خانه یا شهر و آبادی‌اند، و پیروان هر دین و آیینی اهل آن دین و آیین‌اند. بنابراین، اهل بیت در لغت به معنای ساکنان یک خانه است، ولی در عرف مسلمانان معنای خاصی دارد که بر نوعی ارتباط با پیامبر اکرم (ص) دلالت می‌کند و چهار کاربرد أعم، عام، خاص و أخص دارد. کاربرد أعم آن، مسلمانانی که هیچ‌گونه پیوند خویشاوندی با پیامبر ندارند، ولی در پیروی از آن حضرت صادق و ثابت‌قدمند را شامل می‌شود. چنان‌که سلمان و ابوذر غفاری به عنوان اهل‌بیت معرفی شده‌اند. کاربرد عام اهل‌بیت، همه خویشاوندان نسبی پیامبر (ص) را در بر می‌گیرد، آنان کسانی‌اند که که صدقه واجب (زکات) بر آنان حرام شده است. کاربرد خاص اهل بیت، مربوط به همسران پیامبر (ص) است، بدون شک، همسران پیامبر (ص) مطابق معنای لغوی و عرفی، اهل بیت پیامبرند. کاربرد أخصّ اهل بیت، به گروهی از اهل بیت پیامبر که از ویژگی عصمت برخوردار بوده و از نظر فضائل و کمالات بر دیگران برتری دارند، اختصاص دارد. اهل بیت در احادیث مربوط به شأن نزول آیه مباهله و آیه تطهیر و نیز حدیث سفینه، حدیث امان، حدیث باب حطّه و ثقلین به این معنا می‌باشد. شمس‌الدین سخاوی (متوفای ۹۰۲) گفته است: “اهل بیت دو کاربرد أعم و أخصّ دارد، کاربرد اعم آن همسران پیامبر، خویشاوندان نسبی او (کسانی که صدقه واجب (زکات) بر آنان حرام شده است)، و صحابه‌ای چون سلمان که در پیروی از پیامبر (ص) صادق بودند را شامل می‌شود، و کاربرد أخصّ آن به کسانی که آیه تطهیر در شأن آنان نازل شده است (اصحاب کساء) اختصاص دارد”. با توجه به دلالت حدیث ثقلین بر عصمت و افضلیت اهل بیت و جداناپذیری آنان از قرآن کریم تا قیامت، اهل بیت در حدیث ثقلین فقط بر کاربرد أخصّ آن منطبق است. چنان که در روایات نیز به این مطلب تصریح شده است: وقتی پیامبر اکرم (ص) حدیث ثقلین را بیان کرد، جابر بن عبدالله انصاری پرسید، عترت شما چه کسانی‌اند؟ پیامبر (ص) پاسخ داد: علی، حسن، حسین، و امامان از فرزندان حسین تا روز قیامت. از امیر المؤمنین (ع) درباره مقصود از عترت در حدیث ثقلین سؤال شد، امام پاسخ داد: مقصود، من، حسن، حسین، و نُه امام از فرزندان حسین که آخرین آنان مهدی و قائم آنهاست، هستیم. امام حسن مجتبی (ع) خطاب به مردم عراق فرمود: “ما اهل بیتی هستیم که خداوند آیه مبارکه تطهیر را درباره آنان نازل فرموده است. روایات شیعه در این باره بسیار است. گروهی از عالمان اهل سنت نیز به این مطلب اذعان کرده‌اند: سبط ابن الجوزی، حدیث ثقلین را ذیل عنوان “ذکر الأئمه” آورده و سپس به معرفی امامان نُه‌گانه از نسل امام حسین (ع) پرداخته است. گنجی شافعی گفته است: “اهل بیت، علی، فاطمه، حسن و حسین هستند” وی به حدیث کساء و مباهله استشهاد کرده است. سعیدالدین کازرونی گفته است: از حدیث ثقلین و حدیث مباهله به دست می‌آید که تا وقتی که قرآن باقی است فرزندان فاطمه باقی خواهند بود. از این که وی حدیث مباهله را در کنار حدیث ثقلین ذکر کرده به دست می‌آید که مقصود وی از فرزندان فاطمه (س) کسانی‌اند که از ویژگی عصمت برخوردارند؛ زیرا اهل بیت در حدیث مباهله، اصحاب کساء هستند که معصوم‌اند. شهاب‌الدین دولت آبادی در موارد متعدد از کتاب خود “هدایه السعداء” عترت پیامبر (ص) را به فرزندان او تفسیر کرده است. کاشفی، حدیث ثقلین را در فضیلت اهل‌بیت گرامی پیامبر که پیشوایان دین و مقتدایان در علم و یقین‌اند، نقل کرده و با استناد به حدیث مباهله گفته است: اهل بیت رسول خدا (ص) عبارتند از: علی، فاطمه، حسن و حسین (ع). سمهودی گفته است: “از حدیث ثقلین به دست می‌آید که تا روز قیامت همواره فردی از اهل‌بیت طاهرین که شایستگی آن را دارد که به او تمسک شود، وجود خواهد داشت، بدین جهت آنان -چنان‌که خواهد آمد-امان برای اهل زمین می‌باشند و هنگامی که از دنیا بروند، اهل زمین از دنیا خواهند رفت”. به گفته منّاوی: کلمه “اهل بیتی” بدل یا بیان کلمه “عترتی” است، و آنان اصحاب کساء هستند که خداوند پلیدی را از آنان زدوده و پاکیزه‌شان ساخته است. به اعتقاد عبدالحق دهلوی، کلمه “أهل بیتی” پس از کلمه “عترتی” در حدیث ثقلین بیان‌گر این است که مقصود پیامبر (ص) از عترت، أخصّ خویشاوندان یعنی فرزندان و ذریه او می‌باشد. ابن ابی الحدید معتزلی گفته است: “پیامبر اکرم (ص) در حدیث ثقلین، عترتش را به اهل بیتش تفسیر کرده است و در حدیث کساء اهل بیت خود را معرفی نموده است”. وی در ادامه یادآور شده است که کلام امیرالمؤمنین (ع) درباره اهل‌بیت که فرموده است «هُمْ‏ أَزْمَّةُ الْحَقِّ‏ وَ أَلْسِنَةُ الصِّدْقِ‏» بر عصمت اهل بیت دلالت می‌کند. شیخانی قادری در “الصراط السّوی”، زرقانی در “شرح المواهب”، سهارنپوری در “المرافض”، شبراوی در “الإتحاف بحب الأشراف”، سندی در “دراسات اللّبیب”، عجیلی در “ذخیرة المآل”، محمد مبین لکهنوی در “وسیلة النجاة”، ولی الله لکهنوی در “مرآة المؤمنین”، قندوزی حنفی در “ینابیع الموده” و حسن زمان در “القول المستحسن” بیان کرده‌اند که مقصود از اهل‌بیت، معنای أخصّ آن است». «لغت شناسان اهل بیت را به ساکنان یک خانه معنا کرده‌اند. بنابراین، همسر و فرزندان یک مرد اهل بیت او هستند منتها معنای اهل بیت توسعه یافته، قبیله و خویشاوندان یک مرد را نیز شامل می‌شود. بر این اساس، همسر، فرزندان، قبیله و بستگان انسان، اهل بیت او خواهند بود. در این صورت، اختصاص آن به همسر، یا فرزندان، یا بستگان نیازمند دلیل است. در این باره که مراد از "اهل البیت" در آیه کریمه چه کسانی هستند، نظریه‌های متعددی مطرح شده است. مسلمانان متفق‌اند مراد از این کلمه، اهل بیت پیامبر (ص) است؛ اما دربارۀ اینکه مقصود از اهل البیت در آیه تطهیر چه کسانی‌اند، اقوال مختلفی ارائه شده است مانند: اهل بیت کسانی‌اند که پیامبر (ص) آنان را در خانۀ ام سلمه زیر عبای خود گرد‌آورد و در حق آنان دعا کرد؛ مقصود، همسران پیامبر (ص) است؛ مقصود، اهل کساء و همسران پیامبر (ص) است و ....

۳. حجت الاسلام و المسلمین مقامی؛

مهدی مقامی حجت الاسلام و المسلمین مهدی مقامی، در کتاب «ولایت و امامت در قرآن» در این‌باره گفته است: «مفسِّران اهل سنت بر این باورند که مصداق اهل بیت (ع)، همسران و اولاد رسول اکرم (از جمله فاطمه زهرا (س))، امیرمؤمنان، حسن و حسین پدران همسران پیامبر، مؤمنان بنی‌هاشم (زن و مرد)؛ و همه کسانی‌اند، که صدقه بر آنها حرام است؛ خواه از آل علی باشند یا آل عقیل یا آل جعفر یا آل عباس. دیدگاه شیعه: شیعه بر این باور است که رسول اکرم (ص)، فاطمه زهرا (س)، امیرمؤمنان، امام حسن و امام حسین (ع) و دیگر امامان معصوم شیعه، مصداق اهل‌بیت‌اند. بر این اعتقاد چندین دلیل اقامه نموده است: دلیل یکم: احادیث نبوی: علاوه بر روایات متعدد شیعه، اهل سنت نیز در موارد متعددی از قول پیامبر اکرم (ص) مصادیق آیه تطهیر را معرّفی نموده‌اند: علامه بحرانی در تأیید اینکه آیه تطهیر، درباره خمسه طیبه (ع) است، چهل ویک حدیث از طریق اهل سنت و سی و چهار حدیث از طرق شیعه نقل کرده است . آلوسی، مفسر بزرگ اهل سنت، روایات داخل بودن خمسه طیبعه در اهل بیت و داخل نبودن ام سلمه و دیگر همسران پیامبر را فراتر از شمارش می‌داند و می‌نویسد: «وأخبارُ إدخال النّبي علياً وفاطمة وابنيهما رضي الله تعالى عنهم تحت الکساء، وقوله عليه الصلاة والسلام:» «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي‏» «ودعائه لهم، وعدم إدخاله أمّ سلمة، هي أکثر من أن تحصى، وهي مخصصة لعموم أهل البيت بأي معنى کان البيت، فالمراد بهم من شملهم الکساء، ولا يدخل فيهم أزواجه (ص)». ابن کثیر و واحدی به نقل از ابو سعید خدری می‌نویسند: رسول خدا (ص) فرمود: "آیه تطهیر درباره پنج نفر نازل شده است؛ درباره من، علی، فاطمه، حسن و حسین". دلیل دوم: اجتماع در زیر کسا: اجتماع در زیر کسا، یکی دیگر از تدبیرهای رسول اکرم برای معرّفی اهل‌بیت (ع) بود، چنان که در منابع اهل سنّت آمده است: یکی از روزهایی که پیغمبر اکرم در خانه ام سلمه بود، جبرئیل آیه إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا را بر آن حضرت نازل کرد. آن‌گاه رسول اکرم (ص) فرشی را پهن و حسن، حسین، فاطمه و علی را احضار کرد و آنها را پیرامون خود، روی آن فرش نشاند؛ سپس عبای پشمین خود یا پارچه‌ای را بر سر همگی کشید و با خواندن این آیه عرضه داشت: خدایا! اینها اهل‌بیت من‌اند. خدایا! رجس و پلیدی را از ایشان دور کن و مطهرشان گردان! ام سلمه با دیدن این صحنه از جایگاه خود پرسید و پیامبر بی‌آنکه مکانت ام سلمه و خیر بودن او را نفی کند، شایستگی وی را برای داخل شدن در آن جمع نفی کرد، «"أنت على مكانك و إنّك على خير"». آنچه گذشت، اصل رخداد بود که تردیدی در آن نیست، ولی برخی ویژگی‌های شگفت‌انگیز از زبان ام سلمه نقل شده است: حضرت رسول (ص) به من فرمود: تو بر خیری. تو از همسران پیغمبر هستی؛ ولی نگفت: تو از اهل‌بیتی: «إِنَّكِ إِلَى خَيْرٍ إِنَّكِ مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ» «مَا قَالَ: إِنَّكِ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ». آن حضرت به من فرمود: تو از زنان شایسته منی، ولی اگر به من فرموده بود: تو از اهل بیتی، برایم بهتر بود از هرچه خورشید بر آن می‌تابد و از آن غروب می‌کند: «فَقَالَ: رَسُولُ اللَّهِ: أَنْتِ مِنْ صَالِحِ نِسَائِي»؛ «فَلَوْ كَانَ قَالَ: نَعَمْ كَانَ أَحَبَّ إِلَيَّ- مِمَّا تَطْلُعُ عَلَيْهِ الشَّمْسُ وَ تَغْرُبُ». یاد کردنی است، این حدیث و مانند آن نشانه بیرون بودن ام سلمه در عنوان "اهل‌البیت" در آیه تطهیر و بیان کننده غبطه او از این عدم توفیق است. در این روایات، همسر رسول خدا بودن ام سلمه، سؤال او و نفی پیامبر (ص)، همگی با «مِن» بیان شده است مانند: «أَنْتِ مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ»، «فَقَالَ: رَسُولُ اللَّهِ: أَنْتِ مِنْ صَالِحِ نِسَائِي»، «إِنَّكِ مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ»، «اجْعَلْنِي مِنْهُمْ»، «ألَستُ مِنْهُمْ»، «ألَستُ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ»، «مَا قَالَ إِنَّكِ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ» و... ولی درباره اصحاب کسا فرمودند: «هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي»، نه «هؤلاء من أهل بیتی». این تعبیر اگر حصر نباشد، دست‌کم به حصر نزدیک است؛ از این‌رو، نمی‌توان گفت، چون کلام اثباتی است، نفی ما عدا نمی‌کند، هر چند که قاعده "اثبات شیء نفی ما عدا نمی‌کند" در جای خود سخن حقی است. آری، اگر می‌فرمود: «هؤلاء من أهل بیتی» افاده حصر نمی‌کرد و جای اجرای این قاعده بود. دلیل سوم: سلام هر روز پیامبر (ص) بر اصحاب کسا (ع): رسول اکرم (ص) پس از نزول آیه تطهیر، مدّت‌ها هنگام نماز صبح یا هر نماز بر در خانه فاطمه زهرا (س) می‌ایستادند و دو دست خود را بر دو سوی درب گذاشته، می‌فرمودند: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ، الصَّلَاةَ رَحِمَكُمُ اللَّهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ». حسکانی به نقل از أنس بن مالک می‌نویسد: «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) كَانَ يَمُرُّ بِبَابِ فَاطِمَةَ سِتَّةَ أَشْهُرٍ إِذَا خَرَجَ إِلَى صَلَاةِ الْفَجْرِ يَقُولُ: الصَّلَاةَ يَا أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ». طحاوی، که یکی از شخصیت‌های برجسته اهل‌سنت است، پس از آوردن احادیثی که دلالت می‌کند پیامبر تا ۶ ماه پس از نزول آیه تطهیر، هر روز بر درب خانه حضرت فاطمه زهرا (س) می‌آمد و این آیه را قرائت می‌کرد، می‌نویسد: این روایات دلالت می‌کند که آیه تطهیر در حق اینان نازل شده است: «و فی هذا ایضاً دلیل علی أن هذه فیهم» درباره مدّت آمدن آن حضرت و سلام کردن و قرائت آیه تطهیر بر در خانه فاطمه (س) روایات مختلف و چهل روز، شش ماه، هفت ماه، هشت ماه، نُه ماه، هفده ماه ثبت شده است . برخی روایات اِشعار دارد که آن حضرت تا آخر عمر شریفشان این کار را تکرار می‌کردند. از "ابی حمراء"، خادم رسول اکرم نقل شده است: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) يَجِيءُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةِ فَجْرٍ فَيَأْخُذُ بِعِضَادَةِ هَذَا الْبَابِ، ثُمَّ يَقُولُ: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ. فَيَرُدُّونَ عَلَيْهِ مِنَ الْبَيْتِ وَ عَلَيْكُمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَيَقُولُ: الصَّلَاةَ رَحِمَكُمُ اللَّهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا قَالَ: فَقُلْتُ: يَا أَبَا الْحَمْرَاءِ مَنْ كَانَ فِي الْبَيْتِ قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ (ع) ». اطلاق جمله «يَجِيءُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةِ فَجْرٍ» (در هر نماز صبح می‌آمد) و عدم اشاره به مدّت آن، ظهور دارد، آن حضرت این کار را تا پایان عمر انجام می‌داده است. روایت سیوطی از ابن‌عباس گواه این ظهور است. دلیل چهارم: داستان مباهله: در جریان مباهله پیغمبر اکرم (ص) از میان مردها، فقط علی بن ابی طالب (ع)، از میان زنان تنها فاطمه زهرا (س) و از میان فرزندان فقط حسن و حسین (ع) را برگزیدند و وارد میدان مباهله شدند. هیئت نجران با دیدن همراهان پیامبر اکرم (ص) و جدّیت آن حضرت در میدان این مبارزه، از مباهله منصرف شدند. فخر رازی به نقل از عایشه در ماجرای مباهله می‌نویسد: رسول اکرم (ص) در حالی که جامه نادوخته پشمین سیاه‌رنگی بر دوش داشت برای مباهله بیرون رفت. حسین را در بغل و دست حسن را در دست خود گرفته بود، فاطمه پشت سر آن حضرت و علی (ع) پشت سر آنان می‌آمد. رسول اکرم (ص) به همراهان خود فرمود: هنگامی که دعا کردم شما آمین بگویید. آن‌گاه می‌گوید: در روایت آمده است: (در میدان مباهله) حضرت رسول (ص) زیر همان جامه پشمین سیاه‌رنگ رفت. پس حسن (ع) جلو آمد، پیامبر (ص) او را داخل کرد؛ سپس حسین (ع)، آن‌گاه فاطمه (س) و پس از آن علی (ع) جلو آمدند و همگی زیر آن جامه رفتند. وقتی همگی جمع شدند، حضرت رسول (ص) فرمود:إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا فخر رازی در پایان می‌گوید: اهل تفسیر و حدیث گویا بر درستی این حدیث اتفاق دارند. در صحیح مسلم و سنن ترمذی نیز آمده است: "سعد بن ابی وقاص از پدرش نقل کرده است: وقتی آیه مباهله نازل شد پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین را فرا خواند و آن‌گاه گفت: خدایا! اینها اهل من هستند".

۴. حجت الاسلام و المسلمین علی‌احمدی؛

سید قاسم علی‌احمدی حجت الاسلام و المسلمین علی‌احمدی در کتاب «حقانیت در اوج مظلومیت ج۱» در این‌باره گفته‌ است: «بزرگان و محدّثان عامّه، روایاتی ذکر کرده‌اند که در آنها، اهل بیت به «خمسه طیبه» تفسیر شده است. در صحیح مسلم از عایشه نقل شده است: وقتی رسول خدا (ص) امام حسن و امام حسین و حضرت فاطمه و امیرالمؤمنین (ع) را در زیر کساء جای داد، این آیه را تلاوت نمود: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا. از آنجا که ضمیر و سیاق آیه نسبت به آیات گذشته، تغییر کرده و با توجّه به روایاتی که از خاصّه و عامّه در تفسیر این آیه آمده است، معلوم می‌شود که منظور از اهل بیت، زنان پیامبر (ص) نیست. اگر منظور از اهل بیت، زنان پیامبر بودند، لازم می‌آمد که آنها نیز معصوم باشند در حالی که هیچ کس ادعای عصمت آنان را نکرده است. پس ثابت شد که منظور از اهل بیت، خمسه طیبه (ع) است. وقتی عصمت خمسه طیبه ثابت شد، عصمت بقیه ائمه (ع) هم از راه اقوال کسانی که عصمت آنان ثابت شد، ثابت می‌شود. از باب تبرّک و تیمّن به یک حدیث از احادیث کثیره در این باب اکتفا می‌کنیم: امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (ص) فِي بَيْتِ أُمِّ سَلَمَةَ وَ قَدْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) يَا عَلِيُّ هَذِهِ الْآيَةُ نَزَلَتْ فِيكَ وَ فِي سِبْطَيَّ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ كَمِ الْأَئِمَّةُ بَعْدَكَ قَالَ أَنْتَ يَا عَلِيُّ ثُمَّ ابْنَاكَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ بَعْدَ الْحُسَيْنِ عَلِيٌّ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِيٍّ مُحَمَّدٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ جَعْفَرٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ جَعْفَرٍ مُوسَى ابْنُهُ وَ بَعْدَ مُوسَى عَلِيٌّ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِيٍّ مُحَمَّدٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ عَلِيٌّ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِيٍّ الْحَسَنُ ابْنُهُ وَ الْحُجَّةُ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ هَكَذَا وَجَدْتُ أَسَامِيَهُمْ مَكْتُوبَةً عَلَى سَاقِ الْعَرْشِ فَسَأَلْتُ اللَّهَ تَعَالَى عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ هُمُ الْأَئِمَّةُ بَعْدَكَ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ وَ أَعْدَاؤُهُمْ مَلْعُونُونَ»؛ در خانه ام سلمه بر پیامبر (ص) وارد شدم، در حالی که آیه تطهیر بر ایشان نازل شده بود، پیامبر (ص) فرمود: یا علی! این آیه در مورد تو و دو فرزندت (حسنین) و امامان از اولاد تو نازل شده است. گفتم: ای رسول خدا! امامان بعد از شما چند نفرند؟ فرمود: ای علی! شما هستی و دو پسرت حسن و حسین و بعد از حسین، پسرش علی... و حضرت حجّت از اولاد حسن (عسکری) این چنین اسم‌های شان را بر ساق عرش نوشته دیدم. از خداوند متعال درباره آن سؤال کردم، فرمود: ای محمد! آنها امامان بعد از تو هستند، که پاک و معصوم‌اند، و دشمنان‌شان لعنت شده‌اند»

۵. حجت الاسلام و المسلمین جاودان؛

محمد علی جاودان حجت الاسلام و المسلمین محمد علی جاودان در کتاب «جانشین پیامبر» در این‌باره گفته‌‌اند: «منظور از اهل بیت در آیه تطهیر: کلمه «اهل البیت» از نظر لغت دامنه وسیعی دارد تا آنجا که حیوانات خانگی را هم در بر می‌گیرد؛ غیر از آیه تطهیر، واژه «اهل البیت» دوبار دیگر در قرآن آمده است و در هر دو بار اهل بیت به معنی خانواده و عشیره و خویشان یک شخص است: سوره هود آیه ۷۳: رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ که منظور حضرت ابراهیم و همسر اوست. سوره قصص آیه ۱۲: فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ که منظور پدر و مادر حضرت موسی می‌باشد. سیاق آیاتی که آیه تطهیر در بین آن قرار گرفته است، کاملاً جدا و متفاوت از آیه تطهیر است؛ لذا این سوال پیش می‌آید که چرا این‌گونه عمل شده است؟ آیا شأن نزول آیه تطهیر با آیات قبل و بعدش فرق دارد؟ آیا پیامبر به طور خاص دستور فرموده تا این آیه در اینجا قرار بگیرد؟ ما جواب هر دو سوال را مثبت می‌دانیم، دلیل ما تمامی نقل‌های معتبری است که در آن آیه تطهیر ذکر شده و در آن حتی اندک اشاره‌ای به زنان پیامبر نیست و در آن نقل‌ها این بخش از سایر بخش‌های مربوط به زنان پیامبر جداست، آیه‌ای که بدان آیه تطهیر می‌گوییم به طور مجزا مورد توجه قرار گرفته است، به دلیلی که خواهیم آورد در میان آیات مربوط به زنان پیامبر اعظم جای داده شده است. شاهد صدق دیگر برای اینکه آیه تطهیر ربطی به زوجات پیامبر ندارد روایتی بود که از محدثان بزرگ مکتب خلافت از ام سلمه و عایشه آوردیم و نقل کردیم. تطهیر این سوال‌ها تنها و تنها یک جواب دارد و آن اینکه عمل پیامبر و کلام ایشان کاملاً بیان‌گر آن است که منظور دقیق خدای متعال از «اهل البیت» چه کسانی هستند. پیامبر می‌خواسته با این کار اولاً: اهل بیت خود را به طور قطعی و شفاف معرفی کند و از این کار غرض بسیار مهمی داشته است. و منظور معرفی «اهل بیت» به امت اسلامی است تا بعد از ایشان تکلیف امت واضح و روشن باشد. آنچه بعدها در مکان‌ها و زمان‌های دیگر در مورد اهل بیت می‌فرماید، مصداق کامل و منحصر به فرد داشته باشد. و ثانیاً: با تکیه به این آیه شریفه به همگان بگوید که ایشان پاک و معصوم بوده و از هر خطا و اشتباهی مصون و محفوظ هستند. اهتمام پیامبر برای تعیین مصداق اهل بیت (ع): مسئله به اینجا پایان نیافت، پیامبر به هر وسیله می‌کوشید که این حادثه که در خانه ام سلمه اتفاق افتاده علنی شود، و در تاریخ بماند. پیامبر با تمام قوا و با تمام صور به این کار کوشید: زنده نگاه داشتن و تصریح مکرر بر مصادیق آیه: انس بن مالک روایت می‌کند: رسول خدا به مدت شش ماه هر روز (در هنگام نماز) از کنار خانه فاطمه‌(س) می‌گذشت، می‌فرمود: ای اهل بیت! آماده نماز شوید. سپس این آیه را قرائت می‌کرد: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا. حاکم نیشابوری محدث بزرگ در مستدرک، صحت روایت را تأیید می‌کند. همچنین حدیث فوق توسط احمد بن حنبل و نیز توسط ترمذی صاحب سنن تأیید شده است و دیگران نیز آن را نقل کرده‌اند. ابی الحمراء می‌گوید: در زمان حیات رسول خدا، در مدت هفت ماهی که در مدینه بودم، در تمام این مدت مشاهده می‌کردم که پیامبر هنگام طلوع فجر برای نماز صبح به درب خانه علی و فاطمه (ع) می‌رفتند و می‌فرمودند: «الصَّلَاةَ الصَّلَاةَ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا». از ابی الحمراء نقل کرده‌اند: او می‌گوید: به یاد دارم که رسول خدا (ص) هشت ماه به هنگام نماز صبح جلوی درب خانه امیرالمؤمنین (ع) می‌آمد، دستانش را به دو طرف درب قرار می‌داد و می‌فرمود: آماده نماز شوید، آماده نماز شوید. سپس این آیه را خواند إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا. ابن عباس نیز می‌گوید: ما همگی شاهد بودیم که پیامبر اسلام (ص) نه ماه، هر روز جلوی در خانه علی بن ابی طالب (ع) می‌آمد، در هر وعده نماز رو به اهل خانه کرده و می‌فرمود: سلام بر شما و رحمت خدا و برکاتش بر شما اهل بیت باد! سپس آیه إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا را می‌خواند و می‌فرمود: رحمت خدا بر شما، آماده نماز شوید. این رفتار پیامبر برای همه نمازهای روزانه بود. اختلافی که در این روایات و دیگر روایات این باب وجود دارد، نشان دهنده این است کسی که مدت را شش ماه دانسته یا فقط نماز صبح را نام برده است، این مقدار زمان را شاهد بوده یا این مقدار را به یاد داشته است و کسی که بیشتر یا کمتر گفته، آن مقدار کمتر یا بیشتر را شاهد بوده یا به یاد داشته است. حتی ممکن است عوامل اجتماعی تأثیرگذار بوده و این کم و زیادها را به بار آورده است.»

۶. سرکار خانم شکری؛

آرزو شکری سرکار خانم آرزو شکری در کتاب «حقوق اهل بیت» در این‌باره گفته‌ است: «در بین مفسران عامه و خاصه درباره اینکه "اهل بیت" چه کسانی هستند اختلاف وجود دارد برخی از مفسران اهل سنت، أَهْلَ الْبَيْتِ را به همسران پیامبر اسلام (ص) تفسیر کرده‌اند. قال الزجاج: قيل يراد به نساء النبي طبق این تفسیر، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) جزء اهل البیت نیستند! به تعبیر دیگر، اهل البیت از اقوام "سببی" پیامبر هستند و هیچ یک از اقوام "نسبی" آن حضرت جزء اهل البیت نمی‌باشند. دلیل این است که چون آیه تطهیر در بین آیاتی است که همگی مربوط به زنان پیامبر (ص) است، (هم آیات قبل از آن و هم آیه پس از آن) پس سیاق آیه اقتضاء می‌کند که این آیه شریفه نیز مربوط به همسران پیامبر (ص) باشد. اما این تفسیر به سه دلیل باطل است: در آیات پنج‌گانه قبل از آیه تطهیر و نیز در صدر آیه ۳۲ سوره احزاب، که آیه تطهیر در ذیل آن آمده است، مجموعاً ۲۵ ضمیر و فعل به صورت مؤنث آمده است و در آیه بعد (آیه ۳۳) نیز در مورد فعل و ضمیر مؤنث به کار رفته است، اما ضمایر و افعال آیه تطهیر همه مذکر است، که یا اختصاص به مردان دارد و یا شامل مردان و زنان هر دو می‌شود. بنابراین، با توجه به این که قرآن کلام خداست و کلام خداوند فصیح‌ترین کلمات است، قطعاً در تغییر ضمیرها و فعل‌ها مطلبی مورد نظر بوده است و منظور از اهل بیت افرادی دیگر، غیر از زنان پیامبر بوده است که خداوند سیاق آیه تطهیر را متمایز از آیات قبل و بعد نازل کرده است. بنابراین طبق این بیان، منظور از أَهْلَ الْبَيْتِ قطعاً نمی‌تواند همسران پیامبر باشد، بلکه منظور افراد دیگری است که باید با دلیل و برهان آنها را جست. دلیل بر بطلان این تفسیر این است که با توجه به شرح و تفسیر آیه تطهیر، اهل البیت باید دارای عصمت مطلقه باشند، کدام یک از دانشمندان و مفسران شیعه یا سنی، برای همسران پیامبر عصمت قائل شده است؟ همسران پیامبر هر چند بیشتر آنها انسان‌های خوبی بودند، ولی نسبت به بعضی از آنها نه تنها نمی‌توان ادعای عصمت کرد، بلکه میتوان ارتکاب گناهان بزرگی را با ادله و شواهد قطعی و روشن به اثبات رساند، به یک نمونه آن توجه کنید. آیا زنی (عایشه) که با سخنان پیامبر و خلیفه او مخالفت کرده و به جنگ (جمل) خلیفه پیامبر پرداخته و عامل ریختن خون بیش از هفده هزار تن از مسلمانان شده معصوم است و رجس و پلیدی از او به دور است؟ روایات زیادی از طرق عامه و خاصه وارد شده که نمونه‌هایی از آنها را بیان خواهیم کرد، اهل بیت، پیامبر اکرم، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) می‌باشند، نه زنان پیامبر و ما برخی از آنها را بیان خواهیم کرد. نظر دوم این است که منظور از أَهْلَ الْبَيْتِ، شخص پیامبر اسلام، علی حسن، حسین و فاطمه (ع) و همسران پیامبر می‌باشد. طبق این نظر، اشکال اول از بین می‌رود، چون مجموعه‌ای از زنان و مردان می‌توانند مخاطب ضمیر مذکر باشند ولی دو اشکال دیگر نسبت به زنان پیامبر در اینجا هم مطرح می‌باشد، بنابراین نظریه فوق نیز قابل قبول نیست. برخی دیگر از مفسران، أَهْلَ الْبَيْتِ را به ساکنین مکه مکرمه تفسیر کرده و گفته‌اند: منظور از الْبَيْت در جمله أَهْلَ الْبَيْتِ خانه خدا، کعبه معظمه است، بنابراین، أَهْلَ الْبَيْتِ به کسانی که اهل و ساکن مکه هستند اطلاق می‌شود. بطلان این نظریه هم روشن است و دو اشکال نظریه اول در اینجا نیز مطرح می‌باشد. اینکه أَهْلَ الْبَيْتِ شامل زنان و پدران ایشان می‌باشد. ولما كان أهل البيت يشملهن و آباءهن، غلب المذكر علی المؤنث في الخطاب في: عنكم ويطهركم. پس "با این تفسیر باید بگوییم که ابوسفیان، با آن سابقه دشمنی با اسلام که پیش از فتح مکه کافر و پس از آن و استیلای اسلام و مسلمانان بر جزیرة العرب، منافقانه اظهار اسلام کرد، از "أهل البیت" است ورجس و پلیدی از او دور است، چون پدر "ام حبیبه" همسر رسول اکرم است!" نظریه پنجم، که نظریه تمام علمای شیعه است و هیچ یک از اشکالات فوق بر آن وارد نمی‌باشد، این است که منظور از أَهْلَ الْبَيْتِ افراد خاصی از خاندان پیامبر هستند، یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) و شامل شخص پیامبر نیز می‌باشد، روایات فراوانی دال بر این نظریه وجود دارد. علامه طباطبایی درباره "اهل بیت" می‌فرماید: "کلمه أَهْلَ الْبَيْتِ در عرف قرآن اسم خاص است که هر جا ذکر شود، منظور از آن، این پنج تن هستند، یعنی رسول خدا و علی و فاطمه و حسنین (ع) و بر هیچ کس دیگر اطلاق نمی‌شود". بیشتر روایات در این باره در جوامع معتبر عامه (اهل سنت) آمده است. فخر رازی درباره این روایات، ذیل آیه مباهله: فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ می‌گوید: و اعلم ان هذه الرواية كالمتفق علی صحتها بين أهل التفسير والحديث این روایت که اهل البیت را تفسیر می‌کند روایتی است که دانشمندان اهل تفسیر و حدیث، همه بر صحت آن اتفاق نظر دارند. در نتیجه روایاتی که أَهْلَ الْبَيْتِ را تفسیر می‌کند متواتر و از نظر اعتبار محکم هستند.

۷. آقایان فیاض‌بخش و محسنی؛

محمد تقی فیاض‌بخش آقایان محمد تقی فیاض‌بخش و دکتر فرید محسنی در کتاب «ولایت و امامت از منظر عقل و نقل» در این‌باره گفته‌‌اند: «سیاق آیه تطهیر، مقام عصمتی را برای اهل بیت (ع) اثبات می‌کند که هرگز کسی، حتی از برجستگان صحابه و یا تابعین و یا علمای ارجمند اسلام در تاریخ، جرأت نکرده است که چنین مقام والایی را به خود نسبت دهد؛ چنان‌که ثعلبی خود از عایشه نقل می‌کند: هنگامی که از او درباره جنگ جمل و دخالت او در آن جنگ سؤال کردند، (با تأسف) گفت: این یک تقدیر الهی بود! و هنگامی که درباره علی (ع) از او سؤال کردند، چنین گفت: «تَسْألينى عَنْ أَحَبِّ النّاسِ كانَ الى رَسُولِ اللّهِ وَ زَوْجِ أَحَبِّ النّاسِ كانَ الى رَسُول اللّهِ، لَقَدْ رَأَيْتُ عَليَّاً وَ فاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَيْناً وَ جَمَعَ رَسُولُ اللّهِ (ص) بِثَوبٍ عَلَيْهِمْ ثُم قالَ: اللّهُمَّ هؤلاءِ اهْلُ بَيْتى وَ حامَّتى فَأذْهِبْ عَنْهُمْ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهيراً، قالَتْ فَقُلْتُ يا رَسُول اللّهِ أَنَا مِنْ أَهْلِكَ قالَ تَنَحَّىْ فَانَّكِ الى خَيْرٍ». نتیجه آنکه: مراد از أَهْلَ الْبَيْتِ در این آیه، همان صاحبان بیوتی است که خداوند در سوره نور، با عظمت مقام والای آنان را یاد می‌کند و می‌فرماید: نُورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ... * فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ * فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ * رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ»

۸. آقای رحیمیان؛

محمد حسین رحیمیان آقای محمد حسین رحیمیان در کتاب «اهل بیت از نگاه پیامبر اعظم» در این‌باره گفته‌‌اند: «بنا بر روایت یادشده، اهل بیت پیامبر خدا عبارتند از: علی، فاطمه، حسن و حسین (ع)؛ ابن حجر هیثمی، از نویسندگان اهل سنت در کتاب معروف خود به نام صواعق المحرقه به طور گسترده درباره آیه شریفه تطهیر سخن گفته و به زوایای گوناگون آن پرداخته و این آیه را نخستین آیه در بیان فضیلت‌های اهل بیت (ع) دانسته است. وی پس از نقل این روایت می‌نویسد: «بیشتر مفسران معتقدند که این آیه در شأن علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) نازل شده است». وی پس از نقل روایت‌های بسیاری، در شأن نزول این آیه چنین می‌نویسد: این آیه منبع فضائل اهل بیت نبوی (ع) است؛ چراکه حاوی درخشنده‌ترین آثار و توجه ویژه خدا و پیامبر او به شأن، مقام و منزلت خاندان پیامبر است. این آیه با واژه إِنَّمَا (فقط) آغاز شده که مفید حصر اراده و خواست خداوند بر آنان است. همچنین موجب زدودن همه پلیدی‌ها از آن بزرگواران گردیده و نیز خداوند آنها را از همه خوی‌های ناپسند و زشت، پاک و پاکیزه گردانیده است. واژه زیبای «اهل بیت»، ناظر بر کسانی است که خداوند متعال برای ادامه اهداف رسالت، به آنها مقام عصمت بخشید و هر گونه پلیدی باطنی و ظاهری را از آنان زدود و آنها را حجت خود بر جهانیان قرار داد. در این بخش بر آنیم تا از نگاه پیامبر رحمت که به دستور پروردگار، ادامه رسالتش را به اهل بیت (ع) خویش سپرد، این خاندان را بهتر بشناسیم. علامه مجلسی به نقل از ابوهریره می‌نویسد: پیامبر اکرم (ص) با بیان یک حکم فقهی فرمود: «إِنَّ الصَّدَقَةَ لَا تَحِلُّ لِي وَ لَا لِأَهْلِ بَيْتِي‌»؛ «بی‌تردید، صدقه بر من و اهل بیتم حلال و روا نیست». از حضرت پرسیدیم: ای پیامبر خدا! اهل بیت تو چه کسانی هستند؟ پیامبر فرمود: «أَهْلُ بَيْتِي عِتْرَتِي مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي هُمُ الْأَئِمَّةُ بَعْدِي عَدَدَ نُقَبَاءِ بَنِي إِسْرَائِيلَ‌»؛ «اهل بیت من، همان خاندان من و ذریه من و از گوشت و خون من هستند. آنان، همان امامان و پیشوایان پس از من و به تعداد مهتران و سرپرستان بنی‌اسرائیل (دوازده نفر) هستند». در این روایت، پیامبر اعظم (ص) به طور کامل و صریح، دوازده امام را که فقط سه تن از آنان در زمان نزول این آیه شریفه متولد شده بودند، به عنوان خاندان خویش معرفی کرد.»