خودمهارگری در روان‌شناسی اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث خودمهارگری است. خودمهارگری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خودمهارگری در معارف مهدویت - خودمهارگری در روان‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

رشد روحیه خودمهارگری و مدیریت عواطف، به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار، در رشد روانی و سلامت شخصیت به این معناست که ایمان به مکتب انتظار و یقین به وجود و ظهور امام معصومی که در دوران غیبت، ناظر بر احوال و شاهد رفتار منتظِران است، از جهت روان‌شناختی "خودمهارگری" و مدیریت صحیح عواطف و هیجانات را در فرد و جامعه منتظِر تقویت می‌کند که این خود به ارتقای سلامت شخصیت و رشد روانی منتظِران می‌انجامد.

مفهوم خودمهارگری

"خودمهارگری"، مفهومی است که روان‌شناسان در باره کنترل درونی رفتار، عواطف و هیجانات به کار برده‌اند و اصطلاح مشابه دینی آن "صبر" است که عالمان دینی آن را چنین معنا کرده‌اند: و الصَّبْرُ حَبْسُ النَّفْسِ عَلَی مَا یَقْتَضِیْهِ الْعَقْلَ وَ الشَّرْعَ: صبر، کنترل نفس بر طبق خواسته شرع و عقل است." از دیدگاه روان‌تحلیل‌گرانی که نخستین بار مسأله "خودمهارگری" را مطرح کردند، افرادی که بتوانند دو غریزه پرخاش‌گری و جنسی را کنترل کنند، افراد "خود مهارگر تلقّی می‌شوند.

رابطه صبر و خودمهارگری

صبر در منابع اسلامی، علاوه بر دارا بودن مفهوم "خودمهارگری"، مفهومی فراتر از آن را در خود دارد: "صبر نگه‌داری و کنترل نفس در حالت خاصی است که سبب پایداری در انجام کارهای سخت (طاعت)، تحمل سختی‌ها و مشکلات (مصیبت) و کنترل تکانه‌های شهوانی و پرخاش‌گری (معصیت) می‌شود."

صبر در معصیت، به مهار تکانه‌های جنسی، پرخاش‌گری، تکانه‌های خوردن، شهوت سخن گفتن، گرایش‌های قدرت و ثروت مربوط می‌شود. صبر در طاعت، به معنای انجام کارهای دشوار و ادامه دادن در جهت رسیدن به هدف، حتی هنگام مواجهه با مشکلات است. این دو نوع صبر را در روان‌شناسی می‌توان به مفهوم "خودگردانی" نزدیک دانست. البته برخی از منابع روان‌شناسی مفهوم "خودگردانی" را با "خودمهارگری" و "کنترل تکانه" الفاظ مترادف و ناظر به یک معنا ذکر کرده‌اند.

علاوه بر این سه شعبه، صبر، کنترل رفتار در عافیت و نعمت‌ها را نیز شامل می‌شود، چنا‌ن‌که در روایتی آمده است: «عَنِ الْعَالِمِ ع: الصَّبْرُ عَلَی الْعَافِیَةِ أَعْظَمُ مِنَ الصَّبْرِ عَلَی الْبَلَاءِ»؛ صبر بر سلامتی دشوارتر از صبر در برابر سختی‌هاست." این گستردگی معنای صبر در منابع اسلامی، نشان می‌دهد که مفهوم صبر بسیار فراتر از خودمهارگری است که روان‌شناسان به آن اشاره داشته‌اند.

رابطه انتظار و خودمهارگری

در مکتب انتظار، منتظران در دوران پر فساد و فتنه‌انگیز غیبت، امر به صبر شده‌اند: "امام رضا: «ما اَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ اِنْتِظارَ الْفَرَجِ، فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَاِنَّهُ اِنَّما یَجیئُ الْفَرَجُ عَلَى الْیَأْسِ»: چه نیکو است شکیبائى و انتظار فرج! پس بر شما باد که صبر پیشه کنید، چون فرَج بعد از زمان یأس و ناامیدى فرا مى‌رسد. لذا، یکی از مهمترین ابعاد رفتاری مکتب انتظار، صبر در برابر تلخی¬ها، استقامت در برابر مشکلات، پایداری در برابر فشارها، و خودمهارگری در برابر فسادهای فراگیر دوران غیبت است. انتظار، به این معنا است که بردباری بر تأخیرها و شکیبایی بر مشکلات ناشی از عصر غیبت و توانایی بر کنترل رفتار و هیجانات خود را در جهت رضای امام زمان خود داشته باشیم. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ﴾

در منابع اسلامی، صبر؛ به امتحان با بلاهای سخت، ترس، گرسنگی و فقدان عزیزان ـ به ویژه بردباری بر مشکلات زمان غیبت و نزدیک ظهورـ تفسیر شده و استقامت در این مشکلات، شرط آمادگی برای انتظار تا ظهور است.

به بیان امام رضا، نه تنها انسان‌های منتظِر و صبور، بلکه خداوند نیز در انتظار تحقّق فرجام نیکوی آفرینش است: «ما أحْسَن الصبرُ و انتظارُ الفرجِ، أما سَمِعْتَ قَوْلَ اللهِ عزّوَجَل»: ﴿وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾؛ ﴿فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾، فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ؛ چه نیکو است صبر و انتظار فرج، آیا سخن خدای تعالی را نشنیده اید که فرمود: چشم به راه باشید که من نیز با شما چشم به راهم، و فرمود: منتظر باشید که من نیز با شما از منتظرانم. پس بر شما باد که صبر کنید".

ویژگی‌های افراد خود مهارگر در مکتب انتظار

در مکتب انتظار، ویژگی‌های خودمهارگری و نشانه‌های صبر و شکوه استقامت منتظران در عصر غیبت از زبان معصومان به روشنی تبیین شده است:

پایداری فراتر از اصحاب بدر و حُنین

پیامبر اسلام، اصحاب انتظار را دارای ویژگی صبر و استقامتِ فراتر از اصحاب بدر و حُنین ذکر فرموده و اصحاب انتظار را سزاوار اجر اخروی پنجاه نفر از یاران خود در بدر و حُنین بیان کرده است: «قالَ رَسُولُ اللهِ صَلی الله عَلَیهِ و آلهِ و سَلَم: سَیَأتِی قَومٌ مِن بَعدِکُم الرَّجُلُ الواحِدُ مِنهُم لَهُ أَجرُ خَمسِینَ مِنکُم قالُوا یا رَسُولَ اللهِ نَحنُ کُنّا مَعَکَ بِبَدرٍ وَ أُحُدٍ وَ حَنَینٍ وَ نَزَلَ فینا القُرآنُ فَقالَ إِنَّکُم لَو تَحمِلُونَ لَما حَمَلُوا لَم تَصبِرُوا صَبرَهُم».

نگهداری آتش سوزان، در کف دست

استقامت در دین‌داری و صبوری در برابر فشارها و فسادهای جبهه شرک و الحاد در دوران غیبت و عصر آخرالزمانی، از ویژگی‌های اصحاب انتظار است. این امر، آن چنان سخت و طاقت‌فرسا می‌باشد که حضرت رسول اعظم (ص) آن را به نگهداشتن آتش در کف دست تشبیه فرموده و به این ویژگی والا و پیروزی آفرین اصحاب انتظار اشاره کرده، و در تبیین جایگاه و ویژگی منتظران آخرالزمان، خطاب به صحابه فرموده است: «إِنَّکُم أَصحابِی، وَ إخوانِی قَومٌ فِی آخِرِ الزَّمانِ آمَنوا بی‌‌وَ لَم یرَونِی…» شما اصحاب من هستید، ولی برادران من مردمی‌اند که در آخرالزمان می‌آیند…. آن گاه در توصیف اوج صبر و استقامت شان در دین‌داری، می‌فرماید: «لَأَحَدُهُم أَشَدُّ بَقِیَّةً عَلی دینِهِ مِن خَرطِ القَتادِ فِی اللَّیلَةِ الظَّلماءِ أَو کَالقابِضِ عَلی جَمرِ الغَضا، اُولئِک مَصابیحُ الدُّجی»؛ هر یک از ایشان، بیش از کسی که بر زجر پوست کندن درخت خار، با دست خالی، در شب تاریک یا نگه‌داری آتش سوزان، در کف دست صبر می‌کند؛ در دین داری خود استقامت و پایداری می‌ورزند. به راستی آنان چراغ‌های‌ هدایت در شب‌های‌ ظلمانی هستند".

سیاست‌های "فشار حد اکثری" حاکمان شرک و استکبار، بر جامعه مؤمنین و جبهه منتظران آخرالزمانی و صبر و پایداری بی نظیر آنان، سرانجام به شکست سراسری و اضمحلال حتمی جریان شرک و نفاق و استکبار و پیروزی نهایی اهل ایمان و پیروان مکتب انتظار می‌انجامد.

قلب‌های محکم از پاره‌های آهن و مردانی برابر با چهل مرد

اصحاب انتظار، افرادی فراتر از اصحاب بدر و حُنین هستند. در دوران فساد و فشار حد اکثری عصر غیبت، دین حق را مانند آتش سوزان در کف دست خود نگه‌می‌دارند. در نبرد جبهه علیه باطل، تا پیروزی نهایی حق مقاومت می‌نمایند. به فرموده امام علی، آنان به یُمن داشتن دست حجّت خدا بر سرِ خویش، قلب‌های سخت‌تر از پاره‌های آهن دارند و مردانی نیرومندِ برابر با چهل مرد می‌باشند: «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (ع)عَلَى الْمِنْبَرِ یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی فِی آخِرِ الزَّمَانِ...فَإِذَا هَزَّ رَایَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَلَا یَبْقَى مُؤْمِنٌ إِلَّا صَارَ قَلْبُهُ أَشَدَّ مِنْ زُبَرِ الْحَدِیدِ وَ أَعْطَاهُ‏ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قُوَّةَ أَرْبَعِینَ‏ رَجُلًا وَ لَا یَبْقَى مُؤْمِنٌ إِلَّا دَخَلَ عَلَیْهِ تِلْکَ الْفَرْحَةُ فِی قَلْبِهِ وَ فِی قَبْرِهِ فَهُمْ یَتَزَاوَرُونَ فِی قُبُورِهِمْ وَ یَتَبَاشَرُونَ بِقِیَامِ الْقَائِم»

مقاومت تا پیروزی نهایی

کسانی که در دوره غیبت حضرت قائم، در جبهه مقاومت و انتظار، برای ظهور حجت خدا در زمین زمینه‌سازی می‌کنند، دارای ویژگی مقاومت تا رسیدن به پیروزی نهایی حق بر باطل هستند. این ویژگی بارز اصحاب انتظار، در کلام نبوی بیان شده و از قرآن کریم برای آنان مدح و پیروزی حتمی ذکر شده است: «قَالَ رسول الله (ص): یَا جُنْدَبُ فِی زَمَنِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ سُلْطَانٌ یَعْتَرِیهِ وَ یُؤْذِیهِ فَإِذَا عَجَّلَ اللَّهُ خُرُوجَ قَائِمِنَا یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ‏ جَوْراً وَ ظُلْماً ثُمَّ قَالَ (ع)طُوبَى لِلصَّابِرِینَ فِی غَیْبَتِهِ طُوبَى لِلْمُتَّقِینَ عَلَى مَحَجَّتِهِمْ أُولَئِکَ وَصَفَهُمْ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ قَالَ‏» ﴿الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ﴾؛ ﴿أُولَٰئِكَ حِزْبُ اللَّهِ ۚ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾ ‏ای جندب، در زمان هریک از آنان پادشاهی است که آنان را اذیت می‌کند. پس چون خداوند در خروج قائم ما تعجیل کرد، زمین را سرشار از عدل و داد کند آن‌چنان‌که آکنده از ظلم و ستم شده است. سپس فرمود خوشا به حال کسانی که در زمان غیبتش بردباری می‌ورزند! خوشا به حال آنان که بر طریق آنان تقوا پیشه می‌کنند. آنان کسانی هستند که خداوند در کتاب خود توصیف شان کرده و فرموده است: آنان که به غیب ایمان دارند، و فرموده است: اینان حزب خدا هستند، آگاه باش که بی تردید حزب خدا همان گروه رستگار و پیروزند".

اصولاً، سیاست راهبردی خود ائمه اهل‌بیت، در زمان سراسر فشار و فساد حاکمان کفر و شرک و نفاق، صبر و پایداری و استقامت و انتظار فرَج بوده است، چنان‌که امام صادق فرمود: «قالَ الصّادِقُ: مِنْ دینِ الْأَئِمَّةِ الْوَرَعُ وَ الْعِفَّـةُ وَ الْصَّلاحُ (...اِلى قَوْلِهِ) وَ اِنْتِـظارُ الْفَـرَجِ بِالصَّـبْرِ».

الگوگیری از ائمه در مداومت بر صبر و استقامت

همان‌طور که ائمه اهل‌بیت (ع)، در برابر فشارهای طاقت‌فرسای دشمنان دین و منافقان امت، نهایت صبر و پایداری را برای حفاظت از حق و ارزش‌های اسلامی داشته‌اند، در دوران غیبت نیز پیروان آن بزرگواران از سیره استقامت آنان الگو‌گیری نموده و در برابر هرگونه تهدید و فشاری مقاومت می‌کنند. همان‌طور که امام صادق (ع)، جامعه مؤمنین و پیروان مکتب ائمه و عصر انتظار را با ویژگی صبر، که سنّت و سیره ائمه اهل‌بیت (ع) بوده است توصیف فرموده است: «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَال‏: لَا یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّى تَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ‏ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِیِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ إِمَامِهِ‏... وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ‏ إِمَامِهِ فَالصَّبْرُ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْس»‏

مقاومت تا نابودی نهایی ستم و فراگیری عدل و حاکمیت پرهیزگاران

یکی از ویژگی‌های مهم خودمهارگری اصحاب انتظار، مقاومت تا نابودی نهایی ستم و فساد و فراگیری قسط و عدل و حاکمیت پرهیزگاران بر زمین است. امام حسن عسکری، در نامه صدوق اول و همه شیعیان را در دوران طاقت‌فرسای غیبت، به صبر و انتظار فرَج امام مهدی (ع) توصیه فرموده و از فرجام نابودی حتمی فساد و ستم و فراگیری قسط و عدل و فرمان‌روائی پرهیزگاران بر زمین خبر داده است: «... وَ عَلَیْکَ بِالصَّبْرِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَجِ فَإِنَّ النَّبِیَّ (ص) قَالَ أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ، وَ لَا تَزَالُ شِیعَتُنَا فِی حُزْنٍ حَتَّى یَظْهَرَ وَلَدِیَ الَّذِی بَشَّرَ بِهِ النَّبِیُّ (ص) یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً. فَاصْبِرْ یَا شَیْخِی و أَمْرِ جَمِیعِ شِیعَتِی بِالصَّبْرِ فَـإِنَّ الْأَرْضَ لِلهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ»

توصیه دیگران به صبر و خودمهارگری

اصحاب انتظار و پیروان مکتب ائمه (ع)، هم خود در برابر همه ناملایمات صبور و خویشتن‌دارند و هم دیگران را بر صبر و استقامت توصیه می‌کنند. در زمان پر غوغا و فتنه انگیز غیبت، صبر و پایداری و خودمهارگری، برای فرد و جامعه منتظِر، آن چنان اساسی و حیاتی است که امام صادق، در تفسیر سوره عصر، قسم به عصر (وَ الْعَصْرِ) را به عصر ظهور امام زمان (ع)، انسان زیان‌کار (إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ) را به دشمنان ائمه، اهل ایمان(إِلاَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا) را به پیروان ائمه، عمل صالح (وَ عَمِلُوا اَلصّٰالِحٰاتِ) را به هم‌دلی با برادران ایمانی، تواصی به حق (وَ تَوٰاصَوْا بِالْحَقِّ) را به توصیه به امامت، و تواصیه به صبر (وَ تَوٰاصَوْا بِالصَّبْرِ) را به توصیه به عترت پیامبر (ع) تفسیر فرموده است: «فی کتاب کمال الدین و تمام النعمة باسناده الى محمد بن سنان، عن المفضل ابن عمر قال: سألت الصادق جعفر بن محمد (ع) عن قول الله عز و جل: وَ الْعَصْرِ، إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ قال: العصر، عصر خروج القائم (ع) "إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ" یعنى اعدانا، " إِلاَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا" یعنى بآیاتنا " وَ عَمِلُوا اَلصّٰالِحٰاتِ" یعنى بمواساة الاخوان "وَ تَوٰاصَوْا بِالْحَقِّ" یعنى الامامة "وَ تَوٰاصَوْا بِالصَّبْرِ" یعنى بالعترة»

امکان صبر و خودمهارگری برای انسانِ عصر انتظار

از همه توصیه‌های مؤکّد دینی، مبنی بر صبر و خودمهارگری در دوران غیبت، ضرورت صبر و پایداری در عصر غیبت به خوبی دریافته می‌شود و این، از جهت روان‌شناختی کاملاً برای منتظِران امکان‌پذیر است. زیرا، از جهت روان‌شناختی سازه‌های برای صبر و خودمهارگری قابل توصیف است که همه این سازه‌ها در مکتب انتظار وجود دارد، مانند:

1. مشخص بودن هدف
2. ارزشمند بودن هدف
3. اشتیاق رسیدن به هدف
4. ترس از شکست
5. بی رغبتی به امور منافی هدف
6. ضرورت پیمودن این مسیر برای رسیدن به هدف
7. احتمال فاعلی رسیدن به هدف

همان‌طور که مشاهده می‌شود، این هفت سازه که روان شناسان برای صبر و خودمهارگری ذکر کرده‌اند به روشنی در معارف و مفاهیم مکتب انتظار وجود دارد که با مطالعه نوشته‌های پیشین به روشنی قابل دریافت است. بنابراین، از جهت روان‌شناختی صبر در برابر مشکلات، پایداری در برابر فشارهای بی‌شمار، و خودمهارگری در برابر فساد فراوان دوران غیبت، برای فرد و جامعه منتظِر، بر اساس آرمان‌های الهی مکتب انتظار، به طور کامل قابل تحقق و دست یافتنی است. بدیهی است آنکه به طلوع خورشید فروزان ایمان دارد، ترس و وحشت شب هراس انگیز را بهتر صبوری و تحمّل خواهد کرد. تحمّل سختی‌ها برای کسی طاقت‌فرسا است که امیدی برای به سرآمدن آن نداشته باشد. صبر در برابر سختی‌ها و ناهنجاری‌های دوران غیبت اگر چه تلخ و گزنده است، اما موجب رشد و تعالی روحی و معنوی منتظِران و رسیدن آنان به اوج قله رشد و کمال است.

نتیجه گیری

روان‌شناسان معتقدند که یکی از شاخص‌های‌ بر خورداری از سلامت و بهداشت روانی، "خودمهارگری" و تسلط بر نفس است. "افرادی که از منبع کنترل درونی برخوردارند، سازگاری موفقیت آمیزتری با وقایع زندگی خود دارند (استریکلند). در واقع، کوهن و ادواردز(۱۹۸۹) دریافته‌‌اند که منبع کنترل درونی با اطمینان، یکی از معدود دفاع‌ها در مقابل استرس است". فرد در این حالت به تمام ادراکات، هیجانات، و رفتارهای خویش نظارت دارد و تمام این فرایند، تحت ضبط و کنترل دقیق او صورت می‌پذیردو از این جهت، سلامت و انسجام شخصیت بیش‌تری دارد و قدرت روحی و توان‌مندی روانی فراتری را در خود احساس می‌کند. کل این نشانه‌ها در فرد و جامعه منتظِر، قابل تحقّق و مشاهده است و از این جهت ایمان به مکتب انتظار و التزام به آرمان‌های الهی آن، صبر و خودمهارگری را افزایش می‌دهد و از این راه، عامل مهمی در رشد روانی و سلامت شخصیت منتظِران قلمداد و توصیف می‌شود

پرسش مستقیم

پیشگیری از بیماری روانی (سلامت روانی)

• مثبت‌اندیشی
• وحدت شخصیت
• ثبات شخصیت
• هویت‌بخشی
• نشاط
• آرامش‌
• رضایت
• امنیت
• امید
• اعتماد به نفس (قوت قلب)
• شجاعت
• عزت نفس (ارزشمندی)

رشد شخصیت

• تجربه‌های معنوی
• خودشکوفایی
• هدف‌‌مندی
• خلاقیت
• میل به فضائل اخلاقی
• پرهیز از رذائل اخلاقی
• خودمهارگری (خودکنترلی)
• صبر (مقاومت)
• روحیه جهادی
• قانون‌مداری
• سخت‌کوشی (تلاش مضاعف)
• اصلاح سبک زندگی
• مسئولیت‌پذیری اجتماعی
• محبت (عشق‌ورزی)
• ظلم‌ستیزی
• اصلاح اجتماعی
• انسجام اجتماعی (همگرایی با جامعه)
• انطابق سازنده با محیط

پرسش‌های وابسته

1. مثبت‌اندیشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
2. معنا‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
3. ثبات شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت‌ روانی به چه معناست؟ (پرسش)
4. وحدت شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
5. هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
6. احساس نشاط به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
7. آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
8. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
9. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
10. احساس امید به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
11. احساس عزت نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
12. احساس خودباوری و اعتماد به نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
13. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
14. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
15. رشد شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
16. رشد روحیه خودمهارگری و مدیریت عواطف به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
17. رشد روحیه هدف‌مندی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
18. رشد روحیه صبر و استقامت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
19. رشد روحیه و میل به فضائل اخلاقی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
20. رشد روحیه محبت و عشق‌ورزی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
21. رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
22. رشد روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
23. رشد روحیه مسئولیت‌پذیری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
24. اصلاح سبک زندگی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
25. اشتیاق به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)
26. محبت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)

منابع

1. نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت