بحث:خداشناسی: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۱۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
== فهرست معارف و عقاید == | == فهرست [[معارف]] و [[عقاید]] == | ||
{{مدخل وابسته}} | {{مدخل وابسته}} | ||
=== بخش دوم: [[خداشناسی]] === | === بخش دوم: [[خداشناسی]] === | ||
==== درس سوم: [[دلایل | ==== درس سوم: [[دلایل وجود خداوند]] - [[برهان نظم]] (۱)==== | ||
* | * تقریر برهان نظم | ||
* | * برهان نظم در نگاه [[دانشمندان]] | ||
* | * برهان نظم در [[آیات]] و [[روایات]] | ||
==== درس چهارم: | ==== درس چهارم: دلایل وجود خداوند - برهان نظم (۲)==== | ||
* [[نشانه‌ها]] در [[آفرینش انسان]] | * [[نشانه‌ها]] در [[آفرینش انسان]] | ||
* | * نشانه‌ها در [[آفرینش زمین]]، [[خورشید و ماه]] | ||
* | * نشانه‌ها در [[آفرینش]] کهکشان‌ها | ||
* | * [[تأثیر معنوی]] در توجه به [[نشانه‌های الهی]] | ||
==== درس پنجم: | ==== درس پنجم: دلایل وجود خداوند - [[گواهی]] [[فطرت]] (۱)==== | ||
* تعریف [[معرفت]] [[فطری]] | * تعریف [[معرفت]] [[فطری]] | ||
* معنای | * معنای فطرت | ||
* | * معرفت فطری در آیات و روایات | ||
* | * معرفت فطری در سخنان دانشمندان [[غیر مسلمان]] | ||
* ویژگی و | * ویژگی و [[آثار معرفت]] فطری | ||
==== درس ششم: | ==== درس ششم: دلایل وجود خداوند - گواهی فطرت (۲)==== | ||
* راه‌های | * راه‌های ظهور و شکوفایی فطرت | ||
==== درس هفتم: [[توحید]] و [[یگانگی خداوند]] ==== | ==== درس هفتم: [[توحید]] و [[یگانگی خداوند]] ==== | ||
* اهمیت و | * اهمیت و جایگاه [[توحید]] در [[کتاب و سنت]] | ||
* معنای | * معنای توحید | ||
* | * [[مراتب توحید]] | ||
==== درس هشتم: نشانه‌های | ==== درس هشتم: نشانه‌های یگانگی خداوند ==== | ||
* تعدد | * تعدد [[خدایان]]، ناسازگار با [[الوهیت]] | ||
* هماهنگی در هستی | * [[هماهنگی]] در هستی | ||
* خبر دادن همه [[انبیا]] از یکتایی [[خداوند]] | * خبر دادن همه [[انبیا]] از یکتایی [[خداوند]] | ||
* | * گواهی فطرت بر [[وحدانیت]] | ||
==== درس نهم: [[علم | ==== درس نهم: [[علم خداوند]] ==== | ||
* اثبات [[علم الهی]] | * [[اثبات]] [[علم الهی]] | ||
* ویژگی‌های [[علم | * ویژگی‌های [[علم خدا]] | ||
==== درس دهم: [[قدرت خداوند]] ==== | ==== درس دهم: [[قدرت خداوند]] ==== | ||
* اثبات [[قدرت الهی]] | * اثبات [[قدرت الهی]] | ||
* ویژگی‌های | * ویژگی‌های قدرت خداوند | ||
==== درس یازدهم: صفات سلبی ==== | ==== درس یازدهم: [[صفات سلبی]] ==== | ||
* جسمانیت | * جسمانیت | ||
* ترکیب | * ترکیب | ||
* جهت و مکان | * جهت و مکان | ||
* رؤیت با چشم سر | * [[رؤیت با چشم]] سر | ||
=== بخش سوم: [[عدل الهی]] === | === بخش سوم: [[عدل الهی]] === | ||
==== درس دوازدهم: اهمیت، تعریف و گستره [[عدل]] ==== | ==== درس دوازدهم: اهمیت، تعریف و گستره [[عدل]] ==== | ||
* اهمیت | * اهمیت عدل | ||
* معنای | * معنای عدل در لغت | ||
* معنای اصطلاحی | * معنای اصطلاحی عدل | ||
* گستره | * گستره عدل الهی | ||
==== درس سیزدهم: [[دلایل]] | ==== درس سیزدهم: [[دلایل]] عدل الهی ==== | ||
* | * دلیل کمال [[اخلاقی]] | ||
* [[ | * دلیل [[نفی]] منشأ [[ظلم]] | ||
==== درس چهاردهم: ارتباط | ==== درس چهاردهم: ارتباط عدل الهی با [[اختیار انسان]] ==== | ||
* امر | * [[امر بین امرین]] | ||
==== درس پانزدهم: [[ | ==== درس پانزدهم: عدل الهی و [[ناگواری‌ها]] ==== | ||
==== درس شانزدهم: | ==== درس شانزدهم: عدل الهی و تفاوت‌ها ==== | ||
* نسبت [[عدالت]] با شباهت | * نسبت [[عدالت]] با شباهت | ||
* ناقص الخلقه‌ها | * ناقص الخلقه‌ها | ||
* [[حکمت | * [[حکمت آفرینش]] [[کافران]] | ||
==== درس هفدهم: [[ | ==== درس هفدهم: عدل الهی و [[مجازات]] [[اخروی]] ==== | ||
* معنای جزا و خلود | * معنای [[جزا]] و [[خلود]] | ||
* تناسب [[خطا]] با خلود و | * تناسب [[خطا]] با خلود و عدل الهی | ||
* [[بخشش]] [[گناهکاران]] | * [[بخشش]] [[گناهکاران]] | ||
* تخفیف در [[عذاب]] برای مخلّدین در [[جهنم]] | * [[تخفیف]] در [[عذاب]] برای مخلّدین در [[جهنم]] | ||
==== درس هجدهم: [[حکمت الهی]] ==== | ==== درس هجدهم: [[حکمت الهی]] ==== | ||
* معنای [[حکمت]] | * معنای [[حکمت]] | ||
* آثار [[باور]] به [[حکمت الهی]] | * آثار [[باور]] به [[حکمت الهی]] | ||
* [[دلایل]] | * [[دلایل]] حکمت الهی | ||
{{پایان مدخل وابسته}} | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
==فهرست دانشنامه== | ==فهرست دانشنامه== | ||
{{مدخل وابسته}} | {{مدخل وابسته}} | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۹: | ||
# [[برهان اضطرار و تسخیر]] | # [[برهان اضطرار و تسخیر]] | ||
# [[برهان معجزه]] | # [[برهان معجزه]] | ||
# [[برهان تمانع]] | |||
# [[برهان فرجه]] | |||
# [[برهان وجود صرف]] | |||
# [[ذات خدا]] ([[حقیقت الهی]]): | # [[ذات خدا]] ([[حقیقت الهی]]): | ||
# معرفت ذات: | # معرفت ذات: | ||
## حقیقت ذات | ## حقیقت ذات | ||
## احکام ذات | ## احکام ذات | ||
# [[توحید | # [[توحید ذاتی]] | ||
# [[شرک در ذات]] | # [[شرک در ذات]] | ||
# [[صفات خدا]] ([[اسمای الهی]]): | # [[صفات خدا]] ([[اسمای الهی]]): | ||
# معرفت صفات: | # معرفت صفات: | ||
## [[صفات ثبوتی]]: | |||
###[[علم الهی]] | |||
###[[قدرت الهی]] | |||
###[[حیات الهی]] | |||
###[[سمع الهی]] | |||
###[[بصر الهی]] | |||
###[[رؤیت الهی]] | |||
###[[ادراک الهی]] | |||
###[[ازلیت الهی]] و [[ابدیت الهی]] | |||
###[[غناء الهی]] | |||
###[[لطافت الهی]] | |||
###[[قیام الهی]] | |||
###[[الوهیت]] | |||
###[[بقاء الهی]] | |||
###[[هیبت الهی]] | |||
###[[بهاء الهی]] | |||
###[[جبروت الهی]] | |||
###[[تعالی الهی]] | |||
###[[صمدیت الهی]] | |||
###[[عزت الهی]] | |||
###[[دوام الهی]] | |||
###[[کبریایی الهی]] | |||
###[[مالکیت الهی]] | |||
###[[عظمت الهی]] | |||
###[[جلالت الهی]] | |||
###[[ظهور الهی]] | |||
###[[حمیدیت الهی]] | |||
###[[قدوسیت الهی]] | |||
###[[حقانیت الهی]] | |||
###[[سبوحیت الهی]] | |||
###[[رفعت الهی]] | |||
###[[مجد الهی]] | |||
###[[قدم الهی]] | |||
###[[حضور الهی]] | |||
###[[قهر الهی]] | |||
###[[عرفان الهی]] | |||
###[[حول و قوه الهی]] | |||
###[[سیادت الهی]] | |||
##[[صفات سلبی]]: | |||
###[[تنزیه الهی]] | |||
###[[مجرد بودن خدا]] | |||
###[[نظیر]] | |||
###[[شبیه]] | |||
###[[فرزند]] | |||
###[[سرپرست]] | |||
###[[ذلت]] | |||
###[[ضد]] | |||
###[[یاور]] | |||
###[[ولادت]] | |||
###[[رؤیت]] | |||
###[[نیاز]] | |||
###[[ادراک شدن]] | |||
###[[حد]] | |||
###[[ثناگویی]] | |||
###[[خفاء]] | |||
###[[غیبت]] | |||
###[[مغلوب شدن]] | |||
###[[حجاب]] | |||
###[[غفلت]] | |||
###[[عجز]] | |||
###[[خلف وعده]] | |||
###[[خوف]] | |||
###[[شادی]] | |||
###[[خواب]] | |||
###[[چرت]] | |||
###[[جسم]] | |||
###[[کفو]] | |||
###[[همنام]] | |||
###[[مثال]] | |||
###[[گرفتاری]] | |||
###[[تغییر]] | |||
###[[محل حوادث بودن]] | |||
###[[توصیف]] | |||
###[[عِدل]] | |||
###[[حدوث]] | |||
###[[جهت]] | |||
###[[حلول]] | |||
###[[مشاور]] | |||
###[[علت]] | |||
###[[خورد و خوراک]] | |||
###[[نقص]] | |||
###[[استکمال ذاتی]] | |||
###[[فراموشی]] | |||
###[[محکومیت]] | |||
###[[وارث]] | |||
###[[نقص]] | |||
###[[نسیان]] | |||
###[[خواطر]] | |||
###[[هم و غم]] | |||
###[[حزن]] | |||
###[[خوشحالی]] | |||
###[[گریه]] | |||
###[[امید]] | |||
###[[رغبت]] | |||
###[[خستگی]] | |||
###[[گرسنگی]] | |||
###[[سیری]] | |||
###[[ترکیب]] | |||
## [[صفات خبری]]: | |||
###[[قرب الهی]] | |||
###[[بعد الهی]] | |||
###[[علو الهی]] | |||
###[[آمدن خدا]] | |||
###[[چشم الهی]] | |||
###[[وجود خدا در اشیاء]] | |||
###[[جدایی خدا از اشیاء]] | |||
###[[وجه الهی]] | |||
###[[نور وجه خدا]] | |||
###[[نور الهی]] | |||
###[[عرش الهی]] | |||
###[[استیلای خدا بر عرش]] | |||
###[[کرسی الهی]] | |||
###[[ذات الهی]] | |||
###[[کنز الهی]] | |||
###[[خزائن الهی]] | |||
###[[رکن الهی]] | |||
###[[کنف الهی]] | |||
###[[درگاه الهی]] | |||
###[[ایام الهی]] | |||
###[[رضای الهی]] | |||
###[[خشم الهی]] | |||
###[[محبت الهی]] | |||
###[[سلام الهی]] | |||
###[[خانه الهی]] | |||
###[[کلمات الهی]] | |||
###[[کتابت الهی]] | |||
###[[حجاب الهی]] | |||
###[[سمع الهی]] | |||
###[[بصر الهی]] | |||
###[[رؤیت الهی]] | |||
###[[اضلال الهی]] | |||
###[[مکر الهی]] | |||
###[[خدعه الهی]] | |||
###[[خذلان الهی]] | |||
###[[حضور الهی]] | |||
###[[استقراض الهی]] | |||
###[[مراقب الهی]] | |||
###[[امساک الهی]] | |||
###[[رأفت الهی]] | |||
###[[حلم الهی]] | |||
###[[خلق الهی]] | |||
###[[سعادت و شقاوت الهی]] | |||
###[[قضای الهی]] | |||
###[[قدر الهی]] | |||
###[[جبر الهی]] | |||
###[[اختیار الهی]] | |||
###[[اراده و مشیت الهی]] | |||
## حقیقت صفات | ## حقیقت صفات | ||
## احکام صفات | ## احکام صفات | ||
| خط ۱۱۴: | خط ۲۶۵: | ||
# [[اسماء حسنی]] | # [[اسماء حسنی]] | ||
# [[افعال خدا]] ([[آیات الهی]]): | # [[افعال خدا]] ([[آیات الهی]]): | ||
# معرفت افعال: | ## [[معرفت افعال]]: | ||
## | ###[[عطای الهی]] | ||
## | ###[[صنع الهی]] | ||
# [[توحید | ### [[جود الهی]] | ||
# [[شرک در افعال]] | ###[[خلق الهی]] | ||
###[[عدل الهی]] | |||
###[[هدایت الهی]] | |||
###[[امداد الهی]] | |||
###[[نعمت الهی]] | |||
###[[رحمت الهی]] | |||
###[[ربوبیت الهی]] | |||
###[[لطف الهی]] | |||
###[[رأفت الهی]] | |||
###[[احسان الهی]] | |||
###[[ارزاق الهی]] | |||
###[[منت الهی]] | |||
###[[رضایت الهی]] | |||
###[[توفیق الهی]] | |||
###[[شکر الهی]] | |||
###[[ولایت الهی]] | |||
###[[سلام الهی]] | |||
###[[عافیت الهی]] | |||
###[[اطعام الهی]] | |||
###[[اغنای الهی]] | |||
###[[ارضای الهی]] | |||
###[[کفایت الهی]] | |||
###[[خلافت الهی]] | |||
###[[وکالت الهی]] | |||
###[[برکت الهی]] | |||
###[[غضب الهی]] | |||
###[[امان الهی]] | |||
###[[فضل الهی]] | |||
###[[کرم الهی]] | |||
###[[قهر الهی]] | |||
###[[عنایت الهی]] | |||
###[[مشیت الهی]] | |||
###[[بداء الهی]] | |||
###[[مغفرت الهی]] | |||
###[[عفو الهی]] | |||
###[[حلم الهی]] | |||
###[[ثواب الهی]] | |||
###[[عطوفت الهی]] | |||
###[[موهبت الهی]] | |||
###[[مکر الهی]] | |||
###[[کفالت الهی]] | |||
###[[نصرت الهی]] | |||
###[[اشراق الهی]] | |||
###[[عزت الهی]] | |||
###[[عقوبت الهی]] | |||
###[[وعده الهی]] | |||
###[[کلام الهی]] | |||
###[[انتقام الهی]] | |||
###[[تطهیر الهی]] | |||
###[[حفاظت الهی]] | |||
###[[تسدید الهی]] | |||
###[[خذلان الهی]] | |||
###[[حرز الهی]] | |||
###[[حول و قوه الهی]] | |||
###[[مراقبت الهی]] | |||
###[[ابتلای الهی]] | |||
###[[حکمیت الهی]] | |||
###[[کرامت الهی]] | |||
###[[حسنات الهی]] | |||
###[[حراست الهی]] | |||
###[[اهانت الهی]] | |||
###[[شأن الهی]] | |||
###[[اضلال الهی]] | |||
###[[امر الهی]] | |||
###[[جباریت الهی]] | |||
###[[نظم الهی]] | |||
###[[سرعت حساب الهی]] | |||
###[[ذاکریت الهی]] | |||
###[[بدیع بودن خلقت الهی]] | |||
###[[قرب الهی]] | |||
###[[شدت عقوبت الهی]] | |||
###[[صدق وعده الهی]] | |||
###[[عظمت و اکرام الهی]] | |||
###[[احاطه الهی]] | |||
###[[غفران الهی]] | |||
###[[انشاء الهی]] | |||
###[[توبه‌پذیری الهی]] | |||
###[[اعاده الهی]] | |||
###[[ابداء الهی]] | |||
###[[محافظت الهی]] | |||
###[[پوشش الهی]] | |||
###[[حراست الهی]] | |||
###[[وقایت الهی]] | |||
###[[قاضی الحاجات بودن الهی]] | |||
###[[یاری الهی]] | |||
###[[نجات الهی]] | |||
###[[انس الهی]] | |||
###[[پناه الهی]] | |||
###[[ستاریت الهی]] | |||
###[[شفای الهی]] | |||
###[[اعزاز الهی]] | |||
###[[زینت الهی]] | |||
###[[فزون بخشی الهی]] | |||
###[[اکمال الهی]] | |||
###[[مصونیت الهی]] | |||
###[[اکرام الهی]] | |||
###[[اعلای الهی]] | |||
###[[اجابت الهی]] | |||
###[[بخشش الهی]] | |||
###[[جزای الهی]] | |||
###[[آزادی بخشی الهی]] | |||
###[[دفع بلای الهی]] | |||
###[[خیرات الهی]] | |||
###[[مقلب القلوب بودن الهی]] | |||
###[[نیکی الهی]] | |||
###[[خودنمایی الهی]] | |||
###[[فرماندهی الهی]] | |||
###[[استیلای الهی]] | |||
###[[احیای الهی]] | |||
###[[اماته الهی]] | |||
###[[رفیع الدرجات بودن الهی]] | |||
###[[غلبه الهی]] | |||
###[[شدت برخورد الهی]] | |||
###[[نفع الهی]] | |||
###[[تزکیه الهی]] | |||
###[[رعایت الهی]] | |||
###[[کنف الهی]] | |||
###[[اراده الهی]] | |||
###[[امتحان الهی]] | |||
###[[تسهیل الهی]] | |||
###[[ابداع الهی]] | |||
###[[قضاوت الهی]] | |||
###[[سلطه الهی]] | |||
###[[حکم الهی]] | |||
###[[امساک الهی]] | |||
###[[محول الحول بودن الهی]] | |||
###[[استقراض الهی]] | |||
###[[امحای الهی]] | |||
###[[ابقای الهی]] | |||
###[[مسبب الاسباب بودن الهی]] | |||
###[[برطرف کننده ضرر بودن الهی]] | |||
###[[امکان ایجاد و اعدام الهی]] | |||
###[[تکریم الهی]] | |||
###[[سنت‌های الهی]] | |||
###[[همراهی الهی]] | |||
###[[اذن الهی]] | |||
###[[بعثت الهی]] | |||
###[[اقدار الهی]] | |||
##[[توحید افعالی]]: | |||
###[[توحید در حاکمیت]] | |||
###[[توحید در برکت]] | |||
###[[توحید در ربوبیت]] | |||
###[[توحید در خالقیت]] | |||
## [[شرک در افعال]] | |||
##[[توحید عملی]]: | |||
###[[توحید در عبادت]] | |||
#[[حقوق الهی]]: | |||
##[[حمد و ستایش الهی]] | |||
##[[خشیت الهی]] | |||
##[[تندی نکردن با خدا]] | |||
##[[ثنای الهی]] | |||
##[[تواضع به جهت جلال عظمت الهی]] | |||
##[[ترک نافرمانی]] | |||
##[[شکر الهی]] | |||
##[[طاعت الهی]] | |||
##[[شمردن نعمت‌های الهی]] | |||
##[[اخلاص در عمل]] | |||
##[[ترک گناه]] | |||
##[[اظهار شرمساری از گناه]] | |||
##[[تمجید از خدا]] | |||
##[[یاد نعمت‌های الهی]] | |||
##[[محبت الهی]] | |||
##[[امید به خدا]] | |||
##[[خوف از خدا]] | |||
##[[اعطای امور خود به خدا]] | |||
##[[اظهار عبودیت]] | |||
##[[منت نگذاشتن بر خدا]] | |||
##[[اعتماد بر حسن انتخاب خدا]] | |||
##[[احترام به نعمت‌های الهی]] | |||
##[[پرستش]] | |||
##[[تسبیح]] | |||
##[[مغفرت از گناه]] | |||
##[[برآوردن حاجات مردم]] | |||
##[[رعایت حقوق الهی]] | |||
##[[سرزنش گناهکار]] | |||
##[[اعتراف به گناه]] | |||
##[[اعتراف به حقارت از سوی گناهکار]] | |||
##[[تقدیس خدا]] | |||
##[[صداقت در بندگی]] | |||
##[[مؤاخذه گناهکار]] | |||
##[[تضرع و زاری]] | |||
##[[تسلیم در برابر مقدرات الهی]] | |||
##[[توصیف خدا به توصیفات قرآن و سنت]] | |||
##[[پاسداری از امور الهی]] | |||
##[[یاد خدا]] | |||
##[[حسن ظن به خدا]] | |||
##[[اقرار به نعمت]] | |||
##[[تنزیه مطلق الهی]] | |||
##[[توسل به فضل الهی]] | |||
##[[جلب رضایت الهی]] | |||
##[[انصاف]] | |||
===[[حجت‌شناسی]]=== | ===[[حجت‌شناسی]]=== | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۴
فهرست معارف و عقاید
بخش دوم: خداشناسی
درس سوم: دلایل وجود خداوند - برهان نظم (۱)
درس چهارم: دلایل وجود خداوند - برهان نظم (۲)
- نشانه‌ها در آفرینش انسان
- نشانه‌ها در آفرینش زمین، خورشید و ماه
- نشانه‌ها در آفرینش کهکشان‌ها
- تأثیر معنوی در توجه به نشانه‌های الهی
درس پنجم: دلایل وجود خداوند - گواهی فطرت (۱)
- تعریف معرفت فطری
- معنای فطرت
- معرفت فطری در آیات و روایات
- معرفت فطری در سخنان دانشمندان غیر مسلمان
- ویژگی و آثار معرفت فطری
درس ششم: دلایل وجود خداوند - گواهی فطرت (۲)
- راه‌های ظهور و شکوفایی فطرت
درس هفتم: توحید و یگانگی خداوند
- اهمیت و جایگاه توحید در کتاب و سنت
- معنای توحید
- مراتب توحید
درس هشتم: نشانه‌های یگانگی خداوند
- تعدد خدایان، ناسازگار با الوهیت
- هماهنگی در هستی
- خبر دادن همه انبیا از یکتایی خداوند
- گواهی فطرت بر وحدانیت
درس نهم: علم خداوند
درس دهم: قدرت خداوند
- اثبات قدرت الهی
- ویژگی‌های قدرت خداوند
درس یازدهم: صفات سلبی
- جسمانیت
- ترکیب
- جهت و مکان
- رؤیت با چشم سر
بخش سوم: عدل الهی
درس دوازدهم: اهمیت، تعریف و گستره عدل
- اهمیت عدل
- معنای عدل در لغت
- معنای اصطلاحی عدل
- گستره عدل الهی
درس سیزدهم: دلایل عدل الهی
درس چهاردهم: ارتباط عدل الهی با اختیار انسان
درس پانزدهم: عدل الهی و ناگواری‌ها
درس شانزدهم: عدل الهی و تفاوت‌ها
- نسبت عدالت با شباهت
- ناقص الخلقه‌ها
- حکمت آفرینش کافران
درس هفدهم: عدل الهی و مجازات اخروی
درس هجدهم: حکمت الهی
فهرست دانشنامه
خداشناسی
اثبات وجود خدا
- راه کشف و شهود وجدانی.
- راه فطرت و روان.
- براهین عقلی (علمی و شبه فلسفی):
- برهان وجوب و امکان
- برهان حدوث
- برهان حرکت
- برهان تکامل
- برهان نظم
- برهان هدایت
- برهان امکان فقری
- برهان صدیقین
- برهان علیت (انی)
- برهان فسخ و عزم
- برهان محدودیت
- برهان اضطرار و تسخیر
- برهان معجزه
- برهان تمانع
- برهان فرجه
- برهان وجود صرف
- ذات خدا (حقیقت الهی):
- معرفت ذات:
- حقیقت ذات
- احکام ذات
- توحید ذاتی
- شرک در ذات
- صفات خدا (اسمای الهی):
- معرفت صفات:
- صفات ثبوتی:
- علم الهی
- قدرت الهی
- حیات الهی
- سمع الهی
- بصر الهی
- رؤیت الهی
- ادراک الهی
- ازلیت الهی و ابدیت الهی
- غناء الهی
- لطافت الهی
- قیام الهی
- الوهیت
- بقاء الهی
- هیبت الهی
- بهاء الهی
- جبروت الهی
- تعالی الهی
- صمدیت الهی
- عزت الهی
- دوام الهی
- کبریایی الهی
- مالکیت الهی
- عظمت الهی
- جلالت الهی
- ظهور الهی
- حمیدیت الهی
- قدوسیت الهی
- حقانیت الهی
- سبوحیت الهی
- رفعت الهی
- مجد الهی
- قدم الهی
- حضور الهی
- قهر الهی
- عرفان الهی
- حول و قوه الهی
- سیادت الهی
- صفات سلبی:
- تنزیه الهی
- مجرد بودن خدا
- نظیر
- شبیه
- فرزند
- سرپرست
- ذلت
- ضد
- یاور
- ولادت
- رؤیت
- نیاز
- ادراک شدن
- حد
- ثناگویی
- خفاء
- غیبت
- مغلوب شدن
- حجاب
- غفلت
- عجز
- خلف وعده
- خوف
- شادی
- خواب
- چرت
- جسم
- کفو
- همنام
- مثال
- گرفتاری
- تغییر
- محل حوادث بودن
- توصیف
- عِدل
- حدوث
- جهت
- حلول
- مشاور
- علت
- خورد و خوراک
- نقص
- استکمال ذاتی
- فراموشی
- محکومیت
- وارث
- نقص
- نسیان
- خواطر
- هم و غم
- حزن
- خوشحالی
- گریه
- امید
- رغبت
- خستگی
- گرسنگی
- سیری
- ترکیب
- صفات خبری:
- قرب الهی
- بعد الهی
- علو الهی
- آمدن خدا
- چشم الهی
- وجود خدا در اشیاء
- جدایی خدا از اشیاء
- وجه الهی
- نور وجه خدا
- نور الهی
- عرش الهی
- استیلای خدا بر عرش
- کرسی الهی
- ذات الهی
- کنز الهی
- خزائن الهی
- رکن الهی
- کنف الهی
- درگاه الهی
- ایام الهی
- رضای الهی
- خشم الهی
- محبت الهی
- سلام الهی
- خانه الهی
- کلمات الهی
- کتابت الهی
- حجاب الهی
- سمع الهی
- بصر الهی
- رؤیت الهی
- اضلال الهی
- مکر الهی
- خدعه الهی
- خذلان الهی
- حضور الهی
- استقراض الهی
- مراقب الهی
- امساک الهی
- رأفت الهی
- حلم الهی
- خلق الهی
- سعادت و شقاوت الهی
- قضای الهی
- قدر الهی
- جبر الهی
- اختیار الهی
- اراده و مشیت الهی
- صفات ثبوتی:
- حقیقت صفات
- احکام صفات
- توحید صفات
- شرک در صفات
- اسماء حسنی
- افعال خدا (آیات الهی):
- معرفت افعال:
- عطای الهی
- صنع الهی
- جود الهی
- خلق الهی
- عدل الهی
- هدایت الهی
- امداد الهی
- نعمت الهی
- رحمت الهی
- ربوبیت الهی
- لطف الهی
- رأفت الهی
- احسان الهی
- ارزاق الهی
- منت الهی
- رضایت الهی
- توفیق الهی
- شکر الهی
- ولایت الهی
- سلام الهی
- عافیت الهی
- اطعام الهی
- اغنای الهی
- ارضای الهی
- کفایت الهی
- خلافت الهی
- وکالت الهی
- برکت الهی
- غضب الهی
- امان الهی
- فضل الهی
- کرم الهی
- قهر الهی
- عنایت الهی
- مشیت الهی
- بداء الهی
- مغفرت الهی
- عفو الهی
- حلم الهی
- ثواب الهی
- عطوفت الهی
- موهبت الهی
- مکر الهی
- کفالت الهی
- نصرت الهی
- اشراق الهی
- عزت الهی
- عقوبت الهی
- وعده الهی
- کلام الهی
- انتقام الهی
- تطهیر الهی
- حفاظت الهی
- تسدید الهی
- خذلان الهی
- حرز الهی
- حول و قوه الهی
- مراقبت الهی
- ابتلای الهی
- حکمیت الهی
- کرامت الهی
- حسنات الهی
- حراست الهی
- اهانت الهی
- شأن الهی
- اضلال الهی
- امر الهی
- جباریت الهی
- نظم الهی
- سرعت حساب الهی
- ذاکریت الهی
- بدیع بودن خلقت الهی
- قرب الهی
- شدت عقوبت الهی
- صدق وعده الهی
- عظمت و اکرام الهی
- احاطه الهی
- غفران الهی
- انشاء الهی
- توبه‌پذیری الهی
- اعاده الهی
- ابداء الهی
- محافظت الهی
- پوشش الهی
- حراست الهی
- وقایت الهی
- قاضی الحاجات بودن الهی
- یاری الهی
- نجات الهی
- انس الهی
- پناه الهی
- ستاریت الهی
- شفای الهی
- اعزاز الهی
- زینت الهی
- فزون بخشی الهی
- اکمال الهی
- مصونیت الهی
- اکرام الهی
- اعلای الهی
- اجابت الهی
- بخشش الهی
- جزای الهی
- آزادی بخشی الهی
- دفع بلای الهی
- خیرات الهی
- مقلب القلوب بودن الهی
- نیکی الهی
- خودنمایی الهی
- فرماندهی الهی
- استیلای الهی
- احیای الهی
- اماته الهی
- رفیع الدرجات بودن الهی
- غلبه الهی
- شدت برخورد الهی
- نفع الهی
- تزکیه الهی
- رعایت الهی
- کنف الهی
- اراده الهی
- امتحان الهی
- تسهیل الهی
- ابداع الهی
- قضاوت الهی
- سلطه الهی
- حکم الهی
- امساک الهی
- محول الحول بودن الهی
- استقراض الهی
- امحای الهی
- ابقای الهی
- مسبب الاسباب بودن الهی
- برطرف کننده ضرر بودن الهی
- امکان ایجاد و اعدام الهی
- تکریم الهی
- سنت‌های الهی
- همراهی الهی
- اذن الهی
- بعثت الهی
- اقدار الهی
- توحید افعالی:
- شرک در افعال
- توحید عملی:
- معرفت افعال:
- حقوق الهی:
- حمد و ستایش الهی
- خشیت الهی
- تندی نکردن با خدا
- ثنای الهی
- تواضع به جهت جلال عظمت الهی
- ترک نافرمانی
- شکر الهی
- طاعت الهی
- شمردن نعمت‌های الهی
- اخلاص در عمل
- ترک گناه
- اظهار شرمساری از گناه
- تمجید از خدا
- یاد نعمت‌های الهی
- محبت الهی
- امید به خدا
- خوف از خدا
- اعطای امور خود به خدا
- اظهار عبودیت
- منت نگذاشتن بر خدا
- اعتماد بر حسن انتخاب خدا
- احترام به نعمت‌های الهی
- پرستش
- تسبیح
- مغفرت از گناه
- برآوردن حاجات مردم
- رعایت حقوق الهی
- سرزنش گناهکار
- اعتراف به گناه
- اعتراف به حقارت از سوی گناهکار
- تقدیس خدا
- صداقت در بندگی
- مؤاخذه گناهکار
- تضرع و زاری
- تسلیم در برابر مقدرات الهی
- توصیف خدا به توصیفات قرآن و سنت
- پاسداری از امور الهی
- یاد خدا
- حسن ظن به خدا
- اقرار به نعمت
- تنزیه مطلق الهی
- توسل به فضل الهی
- جلب رضایت الهی
- انصاف
حجت‌شناسی
موسوعه معارف اهل بیت
الباب التاسع: معرفة الله تعالى
- آثار عدم معرفة الله تعالى
- آثار معرفة الله تعالی
- أهمية معرفة الله تعالى
- حجب معرفة الله تعالى
- حد معرفة ذات الله تعالى
- حد معرفة صفات الله تعالى
- درجات معرفة الله تعالی
- طرق معرفة الله تعالى
- عدم إمكان معرفة الله تعالى بالحواس
- معرفة الله تعالى بآياته
- معرفة الله تعالى بالأئمة
- معرفة الله تعالى بأسمائه وصفاته
- معرفة الله تعالى بالأنبياء
- معرفة الله تعالى بالعقل
- معرفة الله تعالى بالفطرة
- معرفة الله تعالى بالقلب
- معرفة الله تعالى بالله
- معرفة الله تعالى بالنبي
- معرفة الله تعالى بالوحي
- غائية معرفة الله تعالى
- معنی معرفة الله تعالی
- موانع معرفة الله تعالی
بازگشت
عودة إلى المباحث المرتبطة بمفهوم "الله"
التبويب الحديثي
الباب الثاني: معرفة الله
- معرفة الله
- إمكان معرفة الله
- وجوب معرفة الله
- مكانة معرفة الله
- طرق معرفة الله
- طريق الفطرة
- طريق الآيات
- طريق الشهود
- طريق العقل (البراهين)
- طريق النقل
- أحكام معرفة الله
- معرفة الله بالله
- معرفة الله بغير رؤية
- لا نفي ولا تشبيه في معرفة الله
- معرفة الله هي توحيده
- مراتب معرفة الله
- معرفة وجود الله
- طرق معرفة ذات الله
- معرفة ذات الله
- طرق معرفة ذات الله
- معرفة صفات الله
- طرق معرفة صفات الله
- معرفة أسماء الله
- تقرير معرفة أسماء الله
- طرق معرفة أسماء الله
- معرفة أفعال الله
- طرق معرفة أفعال الله
- معرفة وجود الله
- أقسام معرفة الله
- المعرفة الإجمالية
- المعرفة التفصيلية
- موانع معرفة الله
- حجب الفطرة
- تشابه النقل
- محدودية العقل
موسوعة معارف أهل البيت
- آثار عدم معرفة الله تعالى
- آثار معرفة الله تعالی
- أهمية معرفة الله تعالى
- حجب معرفة الله تعالى
- حد معرفة ذات الله تعالى
- حد معرفة صفات الله تعالى
- درجات معرفة الله تعالی
- طرق معرفة الله تعالى
- عدم إمكان معرفة الله تعالى بالحواس
- معرفة الله تعالى بآياته
- معرفة الله تعالى بالأئمة
- معرفة الله تعالى بأسمائه وصفاته
- معرفة الله تعالى بالأنبياء
- معرفة الله تعالى بالعقل
- معرفة الله تعالى بالفطرة
- معرفة الله تعالى بالقلب
- معرفة الله تعالى بالله
- معرفة الله تعالى بالنبي
- معرفة الله تعالى بالوحي
- غائية معرفة الله تعالى
- معنی معرفة الله تعالی
- موانع معرفة الله تعالی
التبويب الكلامي
عودة إلى المباحث المرتبطة بمفهوم "الله"
الباب الثاني: معرفة الله
- معرفة الله
- إمكان معرفة الله
- تقرير إمكان معرفة الله
- الأدلّة حول إمكان معرفة الله
- أحكام إمكان معرفة الله
- شبهات حول إمكان معرفة الله
- وجوب معرفة الله
- تقرير وجوب معرفة الله
- الأدلّة حول وجوب معرفة الله
- أحكام وجوب معرفة الله
- شبهات حول وجوب معرفة الله
- مكانة معرفة الله
- طرق معرفة الله
- طريق الفطرة
- تقرير طريق الفطرة
- أدلّة طريق الفطرة
- أحكام طريق الفطرة
- مصاديق طريق الفطرة
- شبهات حول طريق الفطرة
- طريق الآيات
- تقرير طريق الآيات
- أدلّة طريق الآيات
- أحكام طريق الآيات
- أقسام طريق الآيات
- مصاديق طريق الآيات
- شبهات حول طريق الآيات
- طريق الشهود
- تقرير طريق الشهود
- أدلّة طريق الشهود
- أحكام طريق الشهود
- أقسام طريق الشهود
- مصاديق طريق الشهود
- شبهات حول طريق الشهود
- طريق البراهين
- تقرير طريق البراهين
- أحكام طريق البراهين
- أقسام طريق البراهين
- شبهات حول طريق البراهين
- طريق النقل
- تقرير طريق النقل
- أحكام طريق النقل
- أقسام طريق النقل
- شبهات حول طريق النقل
- ساير طرق معرفة الله
- طريق الفطرة
- أحكام معرفة الله
- النظر في معرفة الله
- تقرير النظر في معرفة الله
- إمكان النظر في معرفة الله
- وجوب النظر في معرفة الله
- تقرير وجوب النظر في معرفة الله
- الأدلّة حول وجوب النظر في معرفة الله
- أحكام وجوب النظر في معرفة الله
- كيفية وجوب النظر في معرفة الله
- شرعية وجوب النظر في معرفة الله
- عقلية وجوب النظر في معرفة الله
- شبهات حول وجوب النظر في معرفة الله
- أحكام النظر في معرفة الله
- شبهات حول النظر في معرفة الله
- ساير أحكام معرفة الله
- النظر في معرفة الله
- مراتب معرفة الله
- معرفة وجود الله
- تقرير معرفة وجود الله
- طرق معرفة وجود الله
- أحكام معرفة وجود الله
- أقسام معرفة وجود الله
- شبهات حول معرفة وجود الله
- معرفة ذات الله
- تقرير معرفة ذات الله
- طرق معرفة ذات الله
- أحكام معرفة ذات الله
- أقسام معرفة ذات الله
- شبهات حول معرفة ذات الله
- معرفة صفات الله
- تقرير معرفة صفات الله
- طرق معرفة صفات الله
- أحكام معرفة صفات الله
- أقسام معرفة صفات الله
- شبهات حول معرفة صفات الله
- معرفة أسماء الله
- تقرير معرفة أسماء الله
- طرق معرفة أسماء الله
- أحكام معرفة أسماء الله
- أقسام معرفة أسماء الله
- شبهات حول معرفة أسماء الله
- معرفة أفعال الله
- تقرير معرفة أفعال الله
- طرق معرفة أفعال الله
- أحكام معرفة أفعال الله
- أقسام معرفة أفعال الله
- شبهات حول معرفة أفعال الله
- معرفة وجود الله
- أقسام معرفة الله
- المعرفة الإجمالية
- تعريف المعرفة الإجمالية
- حقيقة المعرفة الإجمالية
- أدلّة المعرفة الإجمالية
- أحكام المعرفة الإجمالية
- أقسام المعرفة الإجمالية
- مراتب المعرفة الإجمالية
- مصاديق المعرفة الإجمالية
- شبهات حول المعرفة الإجمالية
- المعرفة التفصيلية
- تعريف المعرفة التفصيلية
- حقيقة المعرفة التفصيلية
- أدلّة المعرفة التفصيلية
- أحكام المعرفة التفصيلية
- أقسام المعرفة التفصيلية
- مراتب المعرفة التفصيلية
- مصاديق المعرفة التفصيلية
- شبهات حول المعرفة التفصيلية
- المعرفة الإجمالية
- موانع معرفة الله
- حجب الفطرة
- تشابه النقل
- محدودية العقل
- ساير موانع معرفة الله
- شبهات حول معرفة الله
- إمكان معرفة الله
دارالحدیث
- معرفة الله
- حكمة وجوب الإيمان بالله
- فضل معرفة الله
- العلم بالله تعالى
- ثمرات المعرفة
- ثمرة كمال معرفة الله
- ما ينبغي للعارف
- غاية المعرفة
- أعرف الناس بالله
- صفة العارف
- خصائص العارفين
- أدني المعرفة
- حق المعرفة
- معرفة الله بالله
- النهي عن التفكر في ذات الله
- عجز العقول عن معرفة كنهه
- عجز القلب والبصر عن الإحاطة به
- ما يجوز وصف الله به
- المدخل
- ۱. معرفة الله عز و جل ودورها في الحياة
- ۲. التوحيد ومراتبه
- ۳. معرفة أسماء الله عز و جل وصفاته
- المبحث الأول: معرفة الله عزوجل
- الفصل الأول: قيمة معرفة الله عزوجل
- ۱/۱ رأس العلم وثمرته
- ۲/۱ أعلى المعارف
- ۳/۱ قوام الدين
- ۴/۱ أفضل الفرائض
- ۵/۱ أطيب اللذائذ
- الفصل الثاني: الهداة إلى معرفة الله عزوجل
- ۱/۲ الله عزوجل
- تحليل لأحاديث معرفة الله بالله عزوجل
- كيف عرف الله عز و جل نفسه للناس؟
- ۱. معرفة الله عز و جل عن طريق الآثار
- ۲. معرفة الله عز و جل عن طريق التنزيه والتقديس
- ۳. معرفة الله عز و جل عن طريق الشهود القلبي
- ۲/۲ الأنبياء الهداة إلى معرفة الله
- ۳/۲ أهل البيت
- ۴/۲ أتباع الأنبياء
- الفصل الثالث: مبادئ معرفة الله
- ۱/۳ الفطرة
- توضيح حول فطرة معرفة الله
- ما معنى فطرة معرفة الله عز و جل؟
- أوضح براهين التوحيد الفطري
- ۱/۳-۱ الميثاق الفطري
- ۱/۳-۲ تجلي الفطرة عند الشدائد
- ۲/۳ العقل
- ۲/۳-۱ العقل أول الأمور ومبدؤها
- ۲/۳-۲ العاقل لا يستطيع جحد ما لا يعرف
- ۲/۳-۳ الاحتياط العقلي في العقائد
- ۲/۳-۴ العقل لا يستطيع جحد الله عز و جل
- ۳/۳ القلب
- ۳/۳-۱ رؤية الله عز و جل بالقلب
- ۳/۳-۲ معنى رؤية الله عز و جل بالقلب
- الفصل الرابع: طرق معرفة الله عزوجل
- ۱/۴ معرفة النفس
- تحليل حول دور معرفة النفس في معرفة الله عزوجل
- أقسام أحاديث الدعوة إلى معرفة النفس
- ۱. قيمة معرفة النفس
- ۲. مضار الجهل بالنفس
- ۳. مفتاح معرفة الوجود
- ۴. مفتاح معرفة الله عز و جل
- ۵. المراد من معرفة النفس
- أولا: سند الحديث
- ثانيا: شروح الحديث
- ثالثا: معاني الحديث
- رابعا: أوضح معاني الحديث
- خامسا: مراتب معرفة النفس
- ۲/۴ التجربة
- توضيح حول دور التجربة في معرفة الله
- ۳/۴ التفكر في حدوث العالم
- بحث حول عدد الطرق إلى الله
- الطرق إلى الله عز و جل عدد أنفاس الخلائق
- كلام حول آيات معرفة الله
- تجلي الخالق في مرآة الخلق
- الفصل الخامس: آيات معرفة الله
- الفصل السادس: طرق الوصول إلى أسمي مراتب معرفة الله
- ۱/۶ ذكر الله
- ۲/۶ الصلاة
- ۳/۶ الجوع والصوم
- ۴/۶ محبة الله
- ۵/۶ الانقطاع إلى الله
- ۶/۶ ولاية أهل البيت
- ۷/۶ الاستعانة بالله
- تحليل حول طرق الوصول إلى أسمي درجات معرفة الله
- أولا: ذكر الله عز و جل
- ۱. استمرار الذكر وديمومته
- ۲. أتم مصاديق الذكر
- ۳. حقيقة الذكر
- ۴. شرط الانتفاع بالذكر
- ثانيا: رعاية آداب الطعام
- ۱. الطعام الحلال وصفاء القلب
- ۲. قلة الطعام وتنوير القلب
- ۳. تأثير الصيام في المعرفة الشهودية
- ۴. الأكل بحافز رباني وتأثيره على استنارة القلب
- ثالثا: ولاية أهل البيت (ع)
- ۱. تأثير أهل البيت (ع) في معرفة الله عز و جل
- ۲. دور أهل البيت (ع) في الهداية الباطنية للإنسان
- ۳. التأثير المتبادل لمعرفة الله عز و جل ومعرفة أهل البيت (ع)
- رابعا: الاستعانة بالله عز و جل
- ۱. الدعاء مع السعي
- ۲. أهم شروط الدعاء
- خامسا: إحياء العقل وإماتة النفس
- الفصل السابع: آثار معرفة الله
- ۱/۷ محبة الله
- ۲/۷ خشية الله
- ۳/۷ الرغبة فيما عند الله
- ۴/۷ طاعة الله
- ۵/۷ اجتناب المحارم
- ۶/۷ الزهد في الدنيا
- ۷/۷ التقوي
- ۸/۷ التوحد
- ۹/۷ التواضع لله
- ۱۰/۷ التسليم لقضاء الله والثقة به
- ۱۱/۷ الرضا بقضاء الله
- ۱۲/۷ استبشار الوجه وحزن القلب
- ۱۳/۷ الغني عن خلق الله
- ۱۴/۷ السهر بذكر الله
- ۱۵/۷ كثرة الدعاء
- ۱۶/۷ استجابة الدعاء
- ۱۷/۷ الفوز والفلاح
- ۱۸/۷ المجتمع الأمثل
- تلخيص ما مر من دور معرفة الله
- ۱. دور معرفة الله عز و جل في الحياة الفردية
- ۲. دور معرفة الله عز و جل في الحياة الاجتماعية
- الفصل الثامن: آفاق معرفة الله
- ۱/۸ حق معرفة الله وحدها
- ۲/۸ لا تدركه الأبصار
- كلام في بطلان القول بجواز رؤية الله بالبصر
- الدليل العقلي للقائلين بجواز الرؤية
- الدليل النقلي للقائلين بجواز الرؤية
- ۳/۸ لا تحسه الحواس
- ۴/۸ لا يبلغ أحد كنه معرفته
- ۵/۸ النهي عن التفكر في ذاته
- ۶/۸ النهي عن التعمق في صفته
- كلام حول معنى «التعمق» في معرفة الله
- ۱. «التعمق» في اللغة
- ۲. الأحاديث التي تناولت كلمة «التعمق»
- أ - مدح ترك التعمق في صفات الله عز و جل
- ب - خطر مطلق التعمق
- ج - التحذير من التعمق في الدين
- د - عاقبة التعمق في الدين
- الفصل التاسع: ما ورد في حجب الله
- ۱/۹ لا حجاب بين الله وبين خلقه
- ۲/۹ محجوب بغير حجاب
- ۳/۹ لا حجاب بينه وبين خلقه غير خلقه
- ۴/۹ حجابه النور
- ۵/۹ حجابه النور والظلمة
- نظرة في روايات الحجب
- توضيح العلامة المجلسي حول روايات الحجب
- الفصل العاشر: موانع معرفة الله
- ۱/۱۰ السيئات
- ۲/۱۰ الظلم
- ۳/۱۰ الاستكبار
- ۴/۱۰ الجهل
- ۵/۱۰ الغفلة
- ۶/۱۰ الهوي
- ۷/۱۰ مرض القلب
م عقايد
- الباب الأول: معرفة الله
- القسم الأوّل: التعرّف على الله
- 1/3 قوام الدّين
- 3. معرفة الله عن طريق الشهود القلبيّ
- 2/2 الأنبياء
- 2/3 أهل البيت
- 2/4 أتباع الأنبياء
- توضيح حول فطرة معرفة الله
- ما معنى فطرة معرفة الله ؟
- أوضح براهين التوحيد الفطريّ
- 3/1- 1 الميثاق الفطريّ
- 3/1- 2 تجلّي الفطْرة عند الشّدائد
- 3/2- 2 العاقل لا يستطيع جحد ما لا يعرف
- 3/2- 3 الاحتياط العقليّ في العقائد
- 3/2- 4 العقل لا يستطيع جحد الله
- 3/3- 2 معنى رؤية الله بالقلب
- تحليل حول دور معرفة النفس في معرفة الله
- الثاني: شروح الحديث
- الثالث: معاني الحديث
- الرابع: أوضح معاني الحديث
- الخامس: مراتب معرفة النفس
- 4/2 التّجربة
- توضيح حول تأثير التجربة في معرفة الله
- 4/3 التفكّر في حدوث العالم
- بحث حول عدد الطرق إلى الله
- الطرق إلى الله عدد أنفاس الخلائق
- الفصل الخامس: دور معرفة الخلق في معرفة الخالق
- تجلّي الخالق في مرآة الخلق
- الباب الأوّل: جوامع آيات معرفة الله في الخلقة
- 2/2 خلق الإنسان من التّراب
- 2/3 خلق الإنسان من النّطفة
- 2/4 تصوير الجنين في الرّحم
- 2/5 نفخ الرّوح في الجنين
- 2/6 اختلاف الألسنة والألوان
- 2/7 الرّزق
- 2/10 وصول الغذاء إلى البدن
- 2/11 النّوم
- 2/12 اللّباس
- 2/15 أداة التّعلّم
- 2. تصوير الجنين
- 8. أدوات استيعاب العلم
- 9. اختلاف اللغات والصور
- الباب الثّالث: خلق الحيوان
- 6. خضوع الحيوانات للإنسان
- الباب الرّابع: خلق النّبات
- الباب الخامس: خلق الأزواج
- تأمّلات حول آيات معرفة الله في خلق الأزواج
- الباب السادس: خلق الأرض
- ثانياً: استقرار الأرض في الفضاء
- ثالثاً: استقرار الأرض بأربع عشرة حركة
- رابعاً: توفير المعادن والفلزات
- الباب السابع: خلق الجبال
- ثانياً: دور الجبال في استقرار الأرض
- خامساً: فوائد أُخرى للجبال
- الباب الثامن: خلق الماء
- الباب التاسع: خلق البحر
- الباب العاشر: خلق الرّياح والسّحاب والمطر
- الباب الحادي عشر: خلق الليل والنّهار
- تأمّلات في آيات معرفة الله في خلق اللّيل والنّهار
- الباب الثاني عشر: خلق الشمس والقمر
- سادساً: دور الشّمس والقمر في تقويم التاريخ
- الباب الثالث عشر: خلق السّماوات
- تأمّلات حول آيات معرفة الله في خلق السماء
- أولا: سعة السّماء
- رابعاً: استقرار الأجرام السّماوية في الفضاء
- 6/2 الصّلاة
- 6/3 الجوع والصّوم
- 6/4 محبّة الله
- 6/5 الانقطاع إلى الله
- 6/6 ولاية أهل البيت
- 6/7 الاستعانة بالله
- ثانياً: الصّيام
- ثالثاً. ولاية أهل البيت
- رابعاً: الاستعانة بالله
- خامساً: إحياء العقل وإماتة النفس
- 7/2 خشية الله
- 7/3 الرّغبة فيما عند الله
- 7/6 الزّهد في الدّنيا
- 7/12 استبشار الوجه وحزن القلب
- 7/16 استجابة الدّعاء
- 7/17 الفوز والفلاح
- 7/18 المجتمع الأمثل
- 2. دور معرفة الله في الحياة الاجتماعيّة
- 8/2 لا تدركه الأبصار
- كلام في بطلان القول بجواز رؤية الله بالبصر
- 8/3 لا تحسّه الحواسّ
- 8/4 لا يبلغ أحد كنه معرفته
- 8/5 النّهي عن التّفكّر في ذاته
- 8/6 النّهي عن التعمّق في صفته
- حول معنى " التعمّق " في معرفة الله
- 9/4 حجابه النّور
- 9/5 حجابه النّور والظّلمة
- نظرة على روايات الحجب
- 10/2 الظّلم
- 10/7 مرض القلب
- القسم الثاني: التعرّف على توحيد الله
- 1/4 ثمن الجنّة
- 1/1 ما يدلّ على وحدة ذاته
- 1/2 تفسير التّوحيد
- 1/3 المذهب الحقّ في التّوحيد
- 1/4 التّوحيد الخالص
- 1/5 ما يمتنع في التّوحيد
- المرتبة الثّانية: التّوحيد في الصّفات
- 2/1 صفات الله عين ذاته
- 2/2 الفرق بين صفات ذاته وصفات فعله
- 3/2- 2 ما يدلّ على وحدة الرّبوبيّة
- 3/3- 3 ما ينافي التّوحيد في التّدبير
- المرتبة الرّابعة: التّوحيد في الحكم
- المرتبة الخامسة: التّوحيد في الطّاعة
- المرتبة السادسة: التّوحيد في العبادة
- أعلى مراتب التّوحيد
- القسم الثالث: التعرّف على أسماء الله
- الفصل الأوّل: معنى أسماء الله
- 1/1 أسماؤه تعبير
- 1/1- 1 معنى " الإله "
- 1/1- 2 معنى " الله "
- 1/1- 3 معنى " الله أكبر "
- 1/1- 4 معنى " باسم الله "
- 2/3 المستأثر من الأسماء
- كلام في عدد الأسماء الحسنى اللفظية
- 3/2 عدد الأسماء التكوينيّة
- 4/1- 2 آيات من القرآن
- 4/1- 3 نصوص من الأدعية
- 4/1- 4 كلّ اسم من أسماء الله
- 4/2 من كان عنده الاسم الأعظم
- تحقيق في معنى الاسم الأعظم
- أفضل تحقيق في تبيان الاسم الأعظم
- الفصل الخامس: دور أسماء الله في تدبير العالم
- القسم الرابع: التعرّف على الصفات الثبوتيّة
- الفصل الأوّل: ما يجب في معرفة صفات الله
- 1/1 وصفه بما وصف به نفسه
- 1/2 الخروج من حدّ التّشبيه والتّعطيل
- 1/3 التّعريف بغير صورة وإحاطة
- 1/4 الوصف بالفعال
- 1/5 وجوه إطلاق الأسماء والصّفات
- 2/2 واحد فلا ولد له
- 2/3 واحد لا بعدد
- 2/4 له وحدانيّة العدد
- 3/1 معنى أوّليّة الله وآخريّته
- 3/2 الدّليل على أوّليّة الله وآخريّته
- 4/1 بارئ كلّ شئ و صانعه
- 4/4 صفة البارئَ
- 5/1 معنى بسطه وقبضه
- 5/2 الباسط القابض
- 5/3 قابض كلّ شئ وباسطه
- 5/8 باسط الرّزق
- 5/9 باسط العدل والحقّ
- 5/13 حكمة بسطه وقبضه
- 6/1 يبقى ويفنى كلّ شئ
- 6/2 الباقي بلا أجل
- البدئ والبديع في القرآن والحديث
- 7/3 يبدأ الخلق ثمّ يعيده
- 7/4 صفة ابتدائه وابتداعه
- 8/3 أبرّ من جميع الخلائق
- 8/4 بارٌّ بعباده
- البصير في القرآن والحديث
- 9/1 صفة بصره
- 9/2 ما لا يوصف بصره به
- إجابة عن سؤال
- 10/1 توّاب رحيم
- الجابر والجبّار في القرآن والحديث
- 11/5 صفة جبروته
- 11/6 صفة تجبّره
- 11/13 جابر العظم الكسير
- الحافظ والحفيظ في القرآن والحديث
- 15/3 يحكم ما يريد
- 16/1 حسيب على كلّ شئ
- 16/2 سريع الحساب
- 17/1 هو الحقّ
- 17/4 الحقّ المبين
- 17/5 فعله الحقّ
- 18/8 صفة حكمته
- 18/9 الجواب عمّا يوهم خلاف الحكمة
- الحميد والمحمود والحامد في القرآن والحديث
- 20/16 المحمود بنعمته
- 21/1 صفة حياته
- 21/2 هو حياة كلّ شئ
- 22/1- 4 المشيئة
- 22/1- 5 جوامع مبادئ الخلقة
- تحليل حول حسن الخلقة
- 22/2- 3 التّجدّد
- 22/2- 4 الحدوث
- 22/2- 5 الخلق الدّفعيّ
- 22/2- 6 الخلق التّدريجيّ
- 22/3- 2 العبث
- 22/3- 5 المثال
- 22/3- 10 جوامع ما لم يكن في مبادئ الخلقة
- 23/5 الخبير الّذي لا يعزب عنه شئ
- 24/6 رازق المقلّين
- 25/1 الرّؤوف الرّحيم
- 25/2 رؤوف بالعباد
- 25/3 أرأف الأرأفين
- 25/7 ما لا يوصف رأفته به
- 26/1 دليل ربوبيّته
- 26/2 ربّ كلّ شئ
- 26/3 ربٌّ إذ لا مربوب
- 27/1 معنى الرّحمن والرّحيم
- 27/2- 2 ذو رحمة واسعة
- 27/2- 3 وسعت رحمته كلّ شئ
- 27/2- 4 سبقت رحمته غضبه
- 27/2- 7 راحم كلّ مرحوم
- 27/2- 14 أرحم الرّاحمين
- 28/3 رافع السّماوات
- 29/1 الرّقيب على كلّ شئ
- 29/2 الرّقيب على الإنسان
- 30/1 الملك القدّوس
- 30/2 معنى التّسبيح
- 30/3 معنى التّقديس
- 30/4 قدّوس السّماوات والأرض
- 31/3 هو السّلام ومنه السّلام وإليه السّلام
- 32/1 من تكلّم سمع نطقه
- 32/2 صفة سمعه
- 32/3 ما لا يوصف سمعه به
- 34/1 شافي الصّدور
- 35/3 صفة شكره
- 36/1- 2 هو معكم أينما كنتم
- 36/1- - 3 هو بكلّ مكان
- 36/2- - 2 الولوج في الأشياء
- 36/3 حكمة رفع اليدين في الدّعاء
- 37/1 أصدق الصّادقين
- 37/2 صادق الوعد
- 37/3 صادق الكلام
- 38/1 الصّمد الّذي لا جوف له
- 39/1 صفة ظهوره وبطونه
- 39/2 ما لا يوصف ظهوره وبطونه به
- العادل في القرآن والحديث
- 41/1- 2 عالم إذ لا معلوم
- 41/1- 3 علمه قبل الخلق كعلمه بعد الخلق
- 41/1- 4 علمه بلا تعليم
- 41/1- - 5 علمه ليس بأداة
- 41/1- 6 له علم عامٌّ وعلم خاصٌّ
- 41/2 ما لا يوصف علمه به
- 41/3 دليل علمه
- 42/1 لله العزّة جميعاً
- 42/2 خصائص عزّته
- 43/4 ما لا يوصف عظمته به
- 44/3 صفة عفوه
- 45/5 صفة علوّه
- 46/3 ما لا يوصف غيبته به
- 47/1 غفّار الذّنوب
- 48/1 غنيٌّ عمّا سواه
- 48/2 استمرار غناه
- 48/3 فقير ما سواه
- 49/1 فاطر الأشياء إنشاء
- 50/1 فعّال لما يريد
- 51/1 صفة قيامه
- 51/2 ما لا يوصف قيامه به
- القادر، القدير في القرآن والحديث
- 52/1 صفة قدرته
- 52/2 دليل قدرته
- 52/3 قدرة الله والمحال
- 53/1 معنى قاهريّته
- القديم، الأزليّ في القرآن والحديث
- 54/1 صفة قدمه
- 54/2 كان الله ولم يكن معه شئ
- بحث حول حديث " كان الله ولم يكن معه شئ "
- 54/3 ما روي في قدم أسمائه وأفعاله
- 55/1 قريب في بعده
- 55/2 قريب في علوّه
- 55/3 قريب إلى من دعاه
- 55/6 ما لا يوصف قربه به
- 55/7 الرّاحل إليه قريب المسافة
- 56/1 معنى قوّته
- 56/2 خصائص قوّته
- 57/1 كاشف الضّرّ
- 57/4 كاشف غطاء الغفلة
- 1. صفة الذات
- 59/2 ما لا يوصف كبرياؤه به
- 60/4 أكرم الأكرمين
- 60/5 التّوسّل بكرمه
- 61/1 معنى لطفه
- 61/2 ما لا يوصف لطفه به
- المالك والملك في القرآن والحديث
- 62/1 صفة ملكه ومالكيّته
- 62/2 لا مالك إلاّ هو
- 62/3 لا ملك إلاّ هو
- 63/3 يؤمن أولياءه
- 65/1 يتكلّم مع الأنبياء والأولياء
- 65/2 صفة كلامه
- 65/3 ما لا يوصف كلاَمه به
- 66/1 موفي العهد
- 67/1 مجيب الدّعوات
- 67/2 مجيب المضطرّين
- 67/5 مجيب لا يسأم
- المحيط في القرآن والحديث
- 68/1 محيط بكلّ شيء
- 68/2 محيط بالنّاس
- 68/5 محيط بكلّ شيء قدرة
- 68/6 محيط غير محاط
- 69/1 يحيي ويميت
- 69/4 يحيي القلوب الميتة
- 70/9 يخرج المؤمنين من الظّلمات إلى النّور
- 71/6 لا يخزي النّبيّ والّذين آمنوا
- 72/1 مدبّر خلق السّماوات والأرض
- 73/1 صفة إرادته
- 73/2 ما لا توصف إرادته به
- 73/3 أقسام مشيئته وإرادته
- 74/1 المستعان على كلّ حال
- 74/2 المستعان على كلّ أمر
- 74/3 ولنعم المستعان
- 75/1 مصوّر الصّور
- 76/1 ذو فضل عظيم
- 76/2 ذو فضل على المؤمنين
- 76/3 ذو فضل على النّاس
- 76/4 ذو فضل على أهل السّماوات والأرض
- 76/5 ربّنا عاملنا بفضلك ولا تعاملنا بعدلك
- 77/1 صفة تقديره
- 77/2 ما لا يوصف تقديره به
- 78/1 له المنّ كلّه
- 78/2 يمنّ بالنّبوّة
- 78/3 يمّن على المؤمنين بالإيمان
- 78/6 يمنّ بالجنّة
- 79/1 عزيز ذو انتقام
- 79/2 ينتقم من المجرمين
- 81/1 ينزل الكتاب
- 81/2 ينزل السّكينة
- 82/1 منشئ الإنسان
- 82/6 منشئ البركات
- 82/1 يهلك المذنبين
- 82/6 مبيد كلّ شيء ومهلكه
- 84/1 نعم النّصير
- 85/5 مثل نوره
- 86/2 خير الوارثين
- 88/1 الرّحيم الودود
- الوكيل في القرآن والحديث
- 89/3 كفى به وكيلا
- 90/1 هو الوليّ
- 90/2 وليّ المؤمنين
- 90/3 وليٌّ في الدّنيا والآخرة
- 90/7 وليّ الإعطاء والمنع
- 91/1 وهّاب العطايا
- 91/2 وهّاب لا يملّ
- 92/1 هادي كلّ شيء
- الفصل الثالث والتسعون: الأحاديث الجامعة في تفسير أسماء الله وصفاته
- القسم الخامس: التعرّف على الصفات السلبيّة
- 1/2 ما عرف الله من شبّهه
- 1/3 توضيح ما يوهم التّشبيه
- الفصل الثاني: الحدّ
- الفصل الثالث: التّجزّي
- الفصل الرابع: التّغيير
- الفصل الخامس: الجسم والصورة
- الفصل السادس: الوالد والولد
- الفصل السابع: السّنة والنّوم
- الفصل الثامن: الحركة والسّكون
ح نبوی ج۱ و ۲
- الفصل الأول معرفة الله
- ۱ / ۱. قيمة معرفة الله
- أ - دعامة الدين
- ب - أفضل الفرائض
- ج - أطيب اللذائذ
- ۱ / ۲. الهداة إلى معرفة الله
- أ - الله
- تحليل لأحاديث معرفة الله بالله
- كيف عرف الله نفسه للناس؟
- ۱. معرفة الله عن طريق الآثار
- ۲. معرفة الله عن طريق التنزيه والتقديس
- ۳. معرفة الله عن طريق الشهود القلبي
- ب - الأنبياءمعرفة الله
- ج - أهل البيت
- ۱ / ۳. فطرة التوحيد
- توضيح حول فطرة معرفة الله
- ما معنى فطرة معرفة الله
- أوضح براهين التوحيد الفطري
- ۱ / ۴. رؤية الله بالقلبمعرفة الله
- كلام في بطلان القول بجواز رؤية الله بالبصر
- الدليل العقلي للقائلين بجواز الرؤية
- الدليل النقلي للقائلين بجواز الرؤية
- ۱ / ۵. معرفة النفس ومعرفة الله‌معرفة الله
- تحليل حول دور معرفة النفس في معرفة الله
- أقسام أحاديث الدعوة إلى معرفة النفس
- ۱. قيمة معرفة النفس
- ۲. مضار الجهل بالنفس
- ۳. مفتاح معرفة الوجود
- ۴. مفتاح معرفة الله عز و جل
- ۵. القصد من معرفة النفس
- الأول: سند الحديث
- الثاني: شروح الحديث
- الثالث: معاني الحديث
- الرابع: أوضح معاني الحديث
- الخامس: مراتب معرفة النفس
- ۱ / ۶. آيات معرفة الله‌معرفة الله
- تأملات حول آيات معرفة الله في خلق الإنسان
- ۱. خلق الإنسان من تراب
- ۲. تصوير الجنين
- ۳. إيجاد الحياة
- ۴. النوم
- ۵. الرزق
- ۶. الزوج
- ۷. اللباس
- ۸. أدوات استيعاب العلم
- ۹. اختلاف اللغات والصور
- ۱ / ۷. طرق الوصول إلى أسمى مراتب معرفة الله‌معرفة الله
- أ - ذكر الله عز و جل
- ب - الصلاة
- ج - محبة الله عز و جل
- د - الانقطاع إلى الله عز و جل
- ه - ولاية أهل البيت عز و جل
- تحليل حول طرق الوصول إلى أسمى درجات معرفة الله
- ۱. ذكر الله عز و جل
- أ - استمرار الذكر وديمومته
- ب - أتم مصاديق الذكر
- ج - حقيقة الذكر
- د - شرط الانتفاع بالذكر
- ۲. رعاية آداب الطعام
- أ - الطعام الحلال وصفاء القلب
- ب - قلة الطعام وتنوير القلب
- ج - تأثير الصيام في المعرفة الشهودية
- د - الحاجز الرباني على الأكل واستنارة القلب
- ۳. ولاية أهل البيت عز و جل
- أ - تأثير أهل البيت في معرفة الله عز و جل
- ب - تأثير أهل البيت في الهداية الباطنية للإنسان
- ج - التأثير المتبادل لمعرفة الله ومعرفة أهل البيت
- ۴. الاستعانة بالله عز و جل
- أ - الدعاء مع السعي
- ب - أهم شروط الدعاء
- ۵. إحياء العقل وإماتة النفس
- ۱ / ۸. آثار معرفة الله‌معرفة الله
- أ - محبة الله عز و جل
- ب - خشية الله عز و جل
- ج - الرغبة فيما عند الله عز و جل
- د - اجتناب المحارم
- ه - التقوى
- و - الرضا بقضاء الله عز و جل
- ز - استجابة الدعاء
- تلخيص ما مر من دور معرفة الله
- ۱. دور معرفة الله في الحياة الفردية
- ۲. دور معرفة الله في الحياة الاجتماعية
- ۱ / ۹. حق معرفة الله وحدهامعرفة الله
- ۱ / ۱۰. لا يبلغ أحد كنه معرفته
- ۱ / ۱۱. النهي عن التفكر في ذاته
- كلام حول معنى التعمق في معرفة الله
- ۱. التعمق في اللغة
- ۲. الأحاديث التي تناولت كلمة التعمق
- أ - مدح ترك التعمق في صفات الله
- ب - خطر مطلق التعمق
- ج - التحذير من التعمق في الدين
- د - عاقبة التعمق في الدين
- الفصل الثاني معرفة توحيد الله
- ۲ / ۱. قيمة التوحيد
- أ - نصف الدين
- ب - كلمة التقوى
- ج - ثمن الجنة
- د - حصن الله عز و جل
- ه - أفضل الأعمال
- و - سبب المغفرة
- ز- سبب دفع البلاء
- ح - سبب الفلاح
- ۲ / ۲. تفسير التوحيد
- التوحيد في الأفعال
- ۲ / ۳. التوحيد في الخالقية
- ۲ / ۴. التوحيد في الربوبية
- ۲ / ۵. التوحيد في العبادة
- كلام في التوحيد في العبادة
- أعلى مراتب التوحيد
اسم الهی
- الفصل الثالث معرفة أسماء الله وصفاته
- أسماء الله
خداشناسی فطری
از خواسته‌های فطری انسان است. شناخت ذات، صفات و افعال الهی و پرستش خداوند در نهاد انسان ریشه دارد که خداوند در او برنهاده است[۱][۲].
شناخت خدا برخاسته از انگیزه‌هایی است که عبارت‌اند:
- حقیقت‌طلبی: خداوند انسان را چنان آفریده است که او همواره در پی راه یافتن به حقیقت است و جز از این گذر ارضا نمی‌شود و بخشی از پیشرفت دانش انسانی وامدار این انگیزه است. حقیقت‌طلبی را «غریزه کنجکاوی» نیز می‌گویند که انسان را به شناخت آفریدگار جهان وامی‌دارد. قرآن نیز بر وجود این انگیزه در انسان اشارت برده و از آن برای هدایت او بهره می‌برد[۳][۴].
- حب ذات:انسان در نیل به کمال و فضیلت، از حب ذات نیرو می‌گیرد. در دیدگاه فلسفه و علم النفس، یکی از آثار حب ذات این است انسان در پی حفظ انسانیت خویش است و می‌خواهد با حیوانات تفاوت یابد و این را «کرامت‌خواهی» نامیده‌اند. کرامت و منزلت انسانی آن‌گاه محفوظ می‌ماند که انسان بر پایه خردمندی و رفتار عقلانی زیست کند. این گرایش، انسان را وامی‌دارد تا از خدا و هستی درکی درست به دست آورد و در پی آن رفتاری شایسته از خویش نشان دهد. قرآن کریم از همین رو است که برخی انسان‌ها را از حیوان پست‌تر می‌شمارد. این گروه، آنان‌اند که از قوای ادراکی خویش بهره نمی‌گیرند [۵]. قرآن از این گذر می‌خواهد انسان را وادارد تا اندیشه خویش را به کار بَرَد و به شناخت خدا و ایمان دست یابد[۶][۷].
- حق‌سپاسی و شکر مُنعم:انسان ذاتاً مایل است هر کس را که بدو احسان می‌کند، سپاس بگزارد و نعمت را شکر کند. این انگیزه از انگیزه‌های توانمندی است که انسان را مجبور می‌سازد تا ولی‌نعمت خویش را بازشناسد. متکلمان مسلمان نیز از دیرباز «شکر منعم» را از انگیزه‌های اصلی شناخت خدا دانسته‌اند[۸]. آیاتی از قرآن که نعمت‌های الهی را برمی‌شمارند، در حقیقت می‌خواهند این خواسته درونی انسان را بیدار سازند[۹]. از امام صادق(ع) نقل کرده‌اند: «چه زشت است که از عمر انسان هفتاد یا هشتاد سال بگذرد و در ملک الهی زندگی کند و از نعمت‌هایش بهره بَرَد؛ ولی خدا را، آن سان که می‌شاید، نشناسد. برترین فریضه انسان این است که خدا را بشناسد و به بندگی‌اش اقرار کند»[۱۰][۱۱].
- کمال‌طلبی: میلی در انسان نهفته است که همواره او را به سوی تعالی و کمال می‌کشاند و این موجب شده است که او پیوسته بکوشد تا خویش را به خدا نزدیک کند؛ زیرا خداوند، کمال و متعال مطلق است[۱۲].
- جلب منفعت و دفع ضرر: از طبیعی‌ترین نیروهای درونی انسان این است که او همواره در پی جلب منفعت و دفع ضرر است. بیش‌تر مردم در رفتار و کردار خویش تحت تأثیر این نیرویند و همین که در نشناختن خداوند برای آنان احتمال زیان به میان آید، کافی است تا آنان را به سوی شناخت خدا سوق دهد. انسان از این گذر می‌خواهد پروردگار و صاحب اختیار جهان را بازشناسد و از او فرمان برد و زیان را از خود برهاند و به منفعت دست یابد. قرآن کریم نیز- چون انگیزه جلب منفعت و دفع ضرر در بیش‌تر انسان‌ها توانمند است- از آن در مسیر تربیت آنان سود برده است و به ویژه در عرصه تربیت اجتماعی از انگیزه دفع ضرر بهره گرفته است[۱۳][۱۴].
- آرامش‌طلبی:انسان برای آرام یافتن و رسیدن به احساس امنیت در برابر خطرهای زندگی دنیایی، به سختی خویش را محتاج آن می‌بیند که تکیه‌گاهی استوار بیابد و به او پناه برد[۱۵].
جایگاه شناخت خدا
از آن رو که خداوند مبدأ هستی و کمالات است، شناخت او ارزشمندترین گونه شناخت است. شناخت خدا، بستر استواری برای دیگر شناخت‌ها نیز فراهم می‌کند و درکی درست از هستی و روابط میان پدیده‌های جهان به انسان می‌بخشد. از روایات نیز برمی‌آید که گران‌بهاترین شناخت آن است که آدمی خدا را بشناسد[۱۶]. شناخت خداوند، کامل‌ترین و روشن‌ترین مصداق دانش است و آیات و روایات فراوانی از فضیلت آن یاد کرده‌اند[۱۷][۱۸].
نخستین گام در دین، شناخت خداوند است[۱۹]. شناخت خداوند، هدف آفرینش هستی است[۲۰]. پیش رفتن در مراتب و منازل قرب الهی، در گرو شناخت خداوند است و هر قدر این شناخت افزون شود، تقربی بیش‌تر حاصل می‌آید[۲۱].شناخت خداوند، مایه ایمان و فضیلت‌های انسانی است. ایمان جز از رهگذر شناخت حاصل نمی‌آید[۲۲]. شناخت خدا، لذت معنوی می‌آفریند؛ چنان که در روایت است که امام صادق (ع) فرمود: "اگر مردم می‌دانستند که در شناخت خدای عزوجل چه لذتی نهفته است، هرگز به متاع دنیوی و آن نعمت‌ها چشم نمی‌دوختند که خداوند دشمنان خویش را از آنها نصیب داده است و قدر دنیا در پیش چشمشان، از آنچه پا بر آن می‌نهند، کم‌تر می‌نمود و از شناخت خدا لذت می‌بردند؛ همانند لذت کسی که در باغ‌های بهشتی همراه اولیای الهی است"[۲۳][۲۴].
امکان و حدود شناخت خدا
انسان از نیروهای عقلی و فطری و ابزارهای درونی شناخت خداوند بهره‌مند است و از آن سو نیز پیامبران الهی او را در این راه مدد می‌رسانند و بدین کار وامی‌دارند. این بهترین دلیل برای امکان شناخت خدا است. با این همه، وجود خدای متعال را حد و مرزی نیست و بدین روی، دست ادراکات بشری از احاطه به او کوتاه است. انسان را توان آن نیست که به کنه ذات و صفات خداوند راه یابد و برخی روایات بزرگان معصوم (ع) نیز بدین حقیقت اشارت برده‌اند؛ همانند روایتی که پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: "خداوندا! آن سان که می‌شاید، تو را نشناختم و به عبادت تو نپرداختم"[۲۵]. نیز از امام سجاد (ع) نقل است: "خِرَدهای آدمیان از راه یافتن به کنه جمال تو ناتوان‌اند"[۲۶]. اما چنین هم نیست که خداوند راه شناخت خویش را بر انسان بسته باشد؛ چنان که در روایتی از امام علی (ع) آمده است که خداوند متعال، عقل آدمی را بر نهایت اوصاف خویش آگاه نساخته است؛ اما او را چنان نیز از آن محروم نساخته است که راه به خوشبختی نبرد[۲۷][۲۸].
تشبیه و تعطیل
برخی فرقه‌های مسلمانان برای شناخت خدا، ظواهر آیات قرآن کریم را برگرفته و او را به موجودات مادی شبیه کرده‌اند و برای خداوند متعال، صفات جسمانی پنداشته‌اند. اینان را "مشَبهَه" یا "مُجَسمَه" نام نهاده‌اند. در برابر این گروه، برخی دیگر برای اینکه به وادی تشبیه و تجسیم نغلطند، به کلی امکان شناخت خداوند را رد کرده‌اند و بر آن رفته‌اند که عقل آدمی را توان دست‌یابی به هیچ گونه شناختی از ذات و صفات خداوند نیست و بدین سان عقل را در شناخت خدا تعطیل کرده‌اند. بنابراین دیدگاه، درباره خداوند، تنها باید سر تسلیم و تعبد فرود آورد و به تحقیق و تفکر پشت کرد و حتی پرسیدن در این عرصه، گناه و بدعت و حرام است. اشاعره و حنابله- که خود را "اهل حدیث" می‌خوانند- هواخواه این نظریه‌اند[۲۹][۳۰].
نظریه شیعه، هیچ یک از این دو نظریه را برنمی‌تابد؛ نه از گذر تشبیه به شناخت خداوند رو می‌کند و نه دست عقل آدمی را به کلی از آن کوتاه می‌داند[۳۱]. عقل انسان می‌تواند به مسائل کلی شناخت خداوند راه یابد و به ویژه در اثبات وجود خداوند، تنها راه را عقل و روش عقلانی می‌شمارد[۳۲]. در نظر عارفان، هر چند شناخت خدا دست‌یافتنی است، تنها راه مطمئن، راه تصفیه باطن و سیر و سلوک قلبی است. عارفان، عقل و برهان عقلی را ناکارآمد نمی‌دانند؛ بلکه راه دل را از آن کارآمدتر می‌دانند و بر آن ترجیح می‌دهند.
بنابر این نظریه، دستاورد کوشش‌های عقلانی، از حد مفاهیم پا فراتر نمی‌نهد؛ اما معرفت افاضی- که عرفان با خود می‌آورد- بسی پیش‌تر می‌رود و به "وصول" می‌انجامد. معرفت استدلالی عقل را ارضا می‌کند؛ اما معرفت افاضی، همه وجود آدمی را برمی‌انگیزد و شور می‌آفریند و تقرب می‌آورد. البته ترجیح راه دل بر راه عقل و برهان بیهوده است؛ زیرا هر یک از این دو مکمل دیگری است[۳۳][۳۴].
تنزیه ذات و صفات الهی
ذات و صفات خداوند از هر گونه نقص و عیبی مبرا است. مفاهیمی که ما برای شناخت خدا به کار می‌بریم محدودند و با نقص و حاجت همراه‌اند. از این گذر باید در به کار بردن این مفاهیم، ذات و صفات خدا را از آنچه شایسته او نیست پاک دانست. در بین صفات خدا "صفات سلبیه" و در بین اذکار نیز ذکر "تسبیح" نمایانگر تنزیه خدا از نقائص‌اند[۳۵].
مراتب شناخت خدا
شناخت خدا مراتب متعددی دارد از پایین‌ترین مراتب که شناختی سطحی است تا والاترین مراتب که خداوند به چشم دل دیده می‌شود؛ چنان که امام علی (ع) فرموده است: "خدایی را که به چشم دل نبینم، نمی‌پرستم"[۳۶]. شناخت خدا در یک تقسیم کلی دارای دو مرتبه است:
- عقلی و استدلالی؛
- قلبی و شهودی.
خداشناسی عقلی
شناخت عقلی، به گونه کلی است و از گذر مفاهیم ذهنی فراچنگ می‌آید و از استدلال‌های ابتدایی تا براهین سنگین فلسفی را می‌پوشاند.
خداشناسی قلبی
شناخت قلبی، حضوری و بی‌وساطت مفاهیم است. این گونه شناخت در عرصه تعلیم و تعلم نمی‌گنجد؛ زیرا تعلیم و تعلم تنها از رهگذر الفاظ و مفاهیم تحقق می‌پذیرد. با این حال، هر دو گونه شناخت، در نهاد بشر ریشه دارند و با مجاهدات علمی و عملی می‌بالند و تعالی می‌یابند. در خداشناسی عقلی فطری، انسان با عقل فطری بی‌آنکه به تلاش و اکتساب نیازمند شود، به وجود خدا پی می‌برد؛ اما در خداشناسی قلبی فطری، انسان، توجه خویش را از دنیا می‌بُرد و دلبستگی‌اش را می‌گسلد و گاه در حال اضطرار چنین می‌شود و تعلقات خویش را رها می‌کند و در جان خود، خدا را می‌یابد. بدین سان، توجه به غیر خدا و دل بستن به زینت‌های دنیوی، مایه غفلت و قطع رابطه با خدا است. این گونه شناخت کما بیش در همه انسان‌ها نهفته است و از گذر ذکر و فرمانبرداری خدا یا پیشامدهایی ویژه، ژرفا می‌گیرد و گسترش پیدا می‌کند. مراد از "رؤیت قلبی" که برخی روایات بر آن اشارت برده‌اند، همین معرفت شهودی است. در برخی روایات نیز از شناخت خدا به وساطت خود او- نه آفریدگان- سخن رفته است که مراد همین معرفت است و همچنین، "معرفت نفس"، که در روایات بزرگان معصوم (ع) نزدیک‌ترین راه به شناخت خدا شمرده شده است، بر این پایه استوار است[۳۷][۳۸].
پای‌فشاری قرآن کریم بر ضرورت شناخت خدای متعال، تنها برای نیل انسان به معرفت مفهومی و کلی از اسماء و صفات خداوند نیست. هدف قرآن این است که انسان از درون با خدا آشنا گردد و به معرفت حضوری و شهودی راه یابد[۳۹]. برخی دانشمندان شیعه، مراتب شناخت خدا را به مراتب شناخت آتش تشبیه کرده‌اند[۴۰].
پایین‌ترین مرتبه شناخت آتش آن است که آدمی از وجود و اوصاف آتش آگاه شود و این همانند شناخت کسی است که بی دلیل و از روی تقلید، وجود خدا را تصدیق می‌کند. مرتبه بالاتر این است که آدمی دود آتش را ببیند و از این طریق بر وجود آتش دلیل آورد. این همانند شناخت کسی است که از گذر براهین و استدلال‌های عقلی به وجود خداوند پی می‌برد. مرتبه والاتر آن است که کسی کنار آتش رود و گرمایش را حس کند و با نور آن، دیگر موجودات را بیند و این همانند مرتبه کسی است که به خدا ایمان دارد و قلب او به وجود خدا اطمینان یافته و یقین کرده است که خدا، نور آسمان‌ها و زمین است. برتر از این، مرتبه کسی است که در آتش می‌سوزد و با همه هستی خویش، وجود آن را لمس می‌کند و این همانند مرتبه اهل شهود است که در خدای متعال فانی گشته‌اند و از خود- جدا از خدا- هیچ ندارند[۴۱][۴۲].
شناخت خدا- به ویژه در مراتب بالا- تأثیر چشمگیری در خُلق و خوی و رفتار انسان دارد و حالاتی همانند خوف، خشیت، محبت و شوق می‌آفریند[۴۳][۴۴].
پانویس
- ↑ مجموعه آثار استاد مطهری، ۶/ ۹۴ و ۹۵.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۳۰۸.
- ↑ ﴿ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ﴾؛سوره بقره، آیه ۱۴۷ و ﴿كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُواْ فِيهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلاَّ الَّذِينَ أُوتُوهُ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ لِمَا اخْتَلَفُواْ فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ يَهْدِي مَن يَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ﴾،آیه ۲۱۳؛ ﴿ وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ﴾؛ سوره مائده، آیه ۸۳.
- ↑ فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص۳۰۹.
- ↑ ﴿وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لاَّ يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لاَّ يَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَئِكَ كَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ﴾؛ سوره اعراف، آیه ۱۷۹؛ ﴿إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُواْ فَهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ﴾؛ سوره انفال، آیه ۵۵ و ﴿ إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لاَ يَعْقِلُونَ﴾، آیه ۲۲.
- ↑ ﴿ أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاَّ كَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلا﴾؛ سوره فرقان، آیه ۴۴.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۳۰۹.
- ↑ قواعد المرام فی علم الکلام، ۲۸؛ پیام قرآن، ۲/ ۳۵.
- ↑ ﴿ وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ لَيَقُولُنَّ خَلَقَهُنَّ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ مَهْدًا وَجَعَلَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلا لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ وَالَّذِي نَزَّلَ مِنَ السَّمَاء مَاء بِقَدَرٍ فَأَنشَرْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّيْتًا كَذَلِكَ تُخْرَجُونَ وَالَّذِي خَلَقَ الأَزْوَاجَ كُلَّهَا وَجَعَلَ لَكُم مِّنَ الْفُلْكِ وَالأَنْعَامِ مَا تَرْكَبُونَ لِتَسْتَوُوا عَلَى ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْكُرُوا نِعْمَةَ رَبِّكُمْ إِذَا اسْتَوَيْتُمْ عَلَيْهِ وَتَقُولُوا سُبْحَانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنقَلِبُونَ﴾؛ سوره زخرف، آیه ۱۴- ۹.
- ↑ بحارالانوار، ۴/ ۵۴.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۳۰۹-۳۱۰.
- ↑ فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص۳۱۰.
- ↑ ﴿ الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلا تَأْخُذْكُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ﴾؛ سوره نور، آیه ۲؛ ﴿لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَن يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ﴾؛ سوره سبأ، آیه ۱۵ و ﴿ذَلِكَ جَزَيْنَاهُم بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلاَّ الْكَفُورَ﴾، آیه ۱۷؛ ﴿ وَلاَ تَدْعُ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لاَ يَنفَعُكَ وَلاَ يَضُرُّكَ فَإِن فَعَلْتَ فَإِنَّكَ إِذًا مِّنَ الظَّالِمِينَ وَإِن يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلاَ كَاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَإِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلاَ رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ﴾؛ سوره یونس، ۱۰۶ و ۱۰۷؛ ﴿الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِ وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ وَالَّذِي يُمِيتُنِي ثُمَّ يُحْيِينِ وَالَّذِي أَطْمَعُ أَن يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّينِ﴾؛ سوره شعراء، آیه ۸۲- ۷۸؛ پیام قرآن، ۲/ ۲۴.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۳۱۰.
- ↑ ﴿الَّذِينَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾؛ سوره رعد، آیه ۲۸؛ اخلاق در قرآن، ۱/ ۲۹۹- ۲۸۰.
- ↑ میزان الحکمة، ۳/ ۱۸۸۶.
- ↑ پیام قرآن، ۱/ ۸۱- ۵۶؛ اخلاق در قرآن، ۱/ ۲۷۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۰-۳۱۱.
- ↑ نهج البلاغه، خ ۱.
- ↑ ﴿اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا ﴾؛ سوره طلاق، آیه ۱۲؛ پیام قرآن، ۱/ ۶۰.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴾؛ سوره مجادله، آیه ۱۱.
- ↑ اخلاق در قرآن، ۱/ ۲۷۵؛ پیام قرآن، ۱/ ۷۲؛ ﴿ قُلْ آمِنُواْ بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُواْ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا وَيَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِن كَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولاً ﴾؛ سوره اسراء، آیه ۱۰۷ و ۱۰۸؛ ﴿وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ ﴾؛ سوره سبأ، آیه ۶؛ ﴿ وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ﴾؛ سوره حج، آیه ۵۴؛ ﴿هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الأَلْبَابِ﴾؛ سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ الفروع من الکافی، ۸/ ۲۴۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۱.
- ↑ مرآة العقول، ۸/ ۱۴۶.
- ↑ میزان الحکمة، ۳/ ۱۸۹۳.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۴۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۱-۳۱۲.
- ↑ مجموعه آثار استاد مطهری، ۶/ ۸۷۹؛ محاضرات فی الالهیات، ۱۰۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۲.
- ↑ الاصول من الکافی، ۱/ ۸۵ و ۱۰۰.
- ↑ آموزش عقاید، ۳۸.
- ↑ مجموعه آثار استاد مطهری، ۶/ ۸۷۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۳.
- ↑ توحید صدوق، ۳۰۵.
- ↑ التوحید، ۲۹۲- ۲۸۵؛ المیزان، ۶/ ۱۷۸- ۱۶۵؛ معارف قرآن، ۴۶- ۲۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۳-۳۱۴.
- ↑ معارف قرآن، ۲۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۴.
- ↑ اربعین، شیخ بهائی/ ۶۳.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۴.
- ↑ اخلاق در قرآن، ۱/ ۴۲۰- ۳۴۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۱۴.