امامت امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۲۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| موضوع مرتبط = امام علی | | موضوع مرتبط = امام علی | ||
| عنوان مدخل = | | عنوان مدخل = | ||
| مداخل مرتبط = [[امامت امام علی در قرآن]] - [[امامت امام علی در حدیث]] - [[امامت امام علی در کلام اسلامی]] - [[امامت امام علی در معارف و سیره فاطمی]] | | مداخل مرتبط = [[امامت امام علی در قرآن]] - [[امامت امام علی در حدیث]] - [[امامت امام علی در کلام اسلامی]] - [[امامت امام علی در تاریخ اسلامی]] - [[امامت امام علی در معارف و سیره فاطمی]] | ||
| پرسش مرتبط = امام علی (پرسش) | | پرسش مرتبط = امام علی (پرسش) | ||
}} | }} | ||
'''[[امام علی]] {{ع}}''' [[جانشین]] بلافصل [[پیامبر خاتم]] {{صل}} است. | '''[[امام علی]] {{ع}}''' [[جانشین]] بلافصل [[پیامبر خاتم]] {{صل}} است. [[ادله]] مختلف عقلی و نقلی بر این موضوع بیان شده است که برخی از دلایل عقلی عبارت است از: [[عصمت امام علی]] {{ع}}؛ [[افضلیت]] و اعلمیت آن حضرت. از دلایل نقلی نیز مواردی را می‌توان نام برد مانند: [[آیه ولایت]]؛ [[آیه تبلیغ]]؛ [[آیه اکمال دین]] و روایات فراوانی مانند: [[حدیث غدیر]]؛ [[حدیث ولایت]]؛ [[حدیث یوم‌الدار]]؛ [[حدیث منزلت]] و غیره. | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
[[امام علی بن ابی طالب]] {{ع}} [[روز جمعه]] سیزدهم [[ماه رجب]]، سی سال پس از [[عام الفیل]] و بیست و سه سال | [[امام علی بن ابی طالب]] {{ع}} [[روز جمعه]] سیزدهم [[ماه رجب]]، سی سال پس از [[عام الفیل]] و بیست و سه سال قبل از هجرت در [[مکه]] و در داخل [[کعبه]] معظمه به [[دنیا]] آمد. پدرش [[ابوطالب]] [[فرزند]] [[عبدالمطلب]] و مادرش [[فاطمه دختر اسد]] بود. | ||
[[علی]] {{ع}} از | [[علی]] {{ع}} از کودکی زیر نظر [[پیامبر]] {{صل}} [[تربیت]] شد و راه و روش رشد و کمال را از او آموخت و آنگاه که [[رسول]] گرامی {{صل}} به [[پیامبری]] [[برگزیده]] شد، نخستین فرد از مردان بود که به او [[ایمان]] آورد. وی به [[پیامبر]] {{صل}} ارادت و [[انقیاد]] کامل داشت و سرباز فداکاری بود که هرگاه خطری [[اسلام]] را تهدید می‌کرد، به [[دفاع]] از آن برمی خاست. | ||
[[پیامبر]] {{صل}} با [[مسلمانان]] برای انجام [[مناسک]] [[حج]] ([[حجة الوداع]]) رهسپار [[مکه]] گردید و [[علی]] {{ع}} نیز به | [[پیامبر]] {{صل}} در سال آخر عمر خویش با [[مسلمانان]] برای انجام [[مناسک]] [[حج]] ([[حجة الوداع]]) رهسپار [[مکه]] گردید و [[علی]] {{ع}} نیز به دستور پیامبر از [[یمن]] به [[مکه]] رفت و در مراسم شکوهمند [[حج]] شرکت کرد و پس از انجام [[مناسک]] [[حج]] به هنگام بازگشت در سرزمین [[جحفه]] و در کنار [[غدیر خم]] در جمع انبوه [[مسلمانان]] [[علی]] {{ع}} را به [[جانشینی]] خود [[منصوب]] کرد<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۴۴۱ ـ ۴۴۲.</ref>. | ||
== دلایل امامت امام علی {{ع}} == | |||
{{اصلی|اثبات امامت امام علی}} | |||
متکلمان شیعه از طریق [[عقل]] و [[نقل]] بر اثبات امامت امام علی {{ع}} [[استدلال]] کرده‌اند، که به [[نقل]] و تبیین برخی از مهم‌ترین آنها بسنده می‌کنیم: | |||
=== دلایل عقلی === | |||
==== ١. [[عصمت]] ==== | |||
== | |||
{{اصلی|عصمت امام علی}} | {{اصلی|عصمت امام علی}} | ||
یکی از | یکی از ادله بر [[امامت علی]] {{ع}} این است که [[امام]] باید [[معصوم]] باشد و کسانی که غیر از [[علی]] {{ع}} مدعی [[امامت]] بودند یا دیگران مدعی امامت آنان بودند ([[ابوبکر]] و [[عباس]] و [[سعد بن عباده]]) [[معصوم]] نبودند؛ زیرا قبل از [[اسلام]]، [[بت]] پرست و [[مشرک]] بودند، و پس از اسلام آوردن نیز کسی مدعی اینکه از مقام [[عصمت علمی]] و عملی برخوردار باشند، نبوده است. بنابراین، در میان [[اصحاب پیامبر]] {{صل}}، غیر از [[علی]] {{ع}} کسی از ویژگی [[عصمت]] برخوردار نبوده است. بر این اساس [[امامت]] او اثبات می‌گردد. | ||
[[عصمت]] آن حضرت یکی از این طریق اثبات می‌شود که اگر او هم دارای [[مقام عصمت]] نباشد، هیچ کس در [[امت اسلامی]] | [[عصمت]] آن حضرت یکی از این طریق اثبات می‌شود که اگر او هم دارای [[مقام عصمت]] نباشد، هیچ کس در [[امت اسلامی]] شایستگی [[امامت]] را نخواهد داشت، با اینکه [[وجود امام]] [[واجب]] است، در این فرض لازم می‌آید که این [[فریضه]] [[اسلامی]] هرگز تحقق نیابد و این، برخلاف [[اجماع]] [[امت اسلامی]] است؛ زیرا [[حق]] از [[امت اسلامی]] بیرون نخواهد بود<ref>سید مرتضی، علی بن الحسین، الذخیرة فی علم الکلام، ص۴۳۷؛ طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالإعتقاد، ص۳۱۷- ۳۱۸؛ رازی حمصی، سدیدالدین محمود، المنقذ من التقلید، ج۲، ص۳۰۰؛ فاضل مقداد، جمال الدین، ارشاد الطالبین، ص۳۳۹؛ بحرانی، ابن میثم، قواعد المرام، ۱۸۶- ۱۸۷.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۴۳.</ref> | ||
=== [[افضلیت]] | ==== ۲. [[افضلیت]] ==== | ||
{{اصلی|افضلیت امام علی}} | {{اصلی|افضلیت امام علی}} | ||
یکی از [[شرایط امامت]]، [[افضلیت]] است ([[افضلیت امام]]) و از طرفی، [[علی]] {{ع}} [[افضل]] [[صحابه]] و بلکه [[افضل]] افراد [[بشر]] پس از [[پیامبر]] {{صل}} | یکی از [[شرایط امامت]]، [[افضلیت]] است ([[افضلیت امام]]) و از طرفی، [[علی]] {{ع}} [[افضل]] [[صحابه]] و بلکه [[افضل]] افراد [[بشر]] پس از [[پیامبر]] {{صل}} است؛ بنابراین، [[امامت]] در وی تعین یافته است<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۴۴.</ref>. | ||
=== | ==== ۳. اعلمیت ==== | ||
{{اصلی|اعلمیت امام علی}} | {{اصلی|اعلمیت امام علی}} | ||
[[امام]] باید به عموم [[احکام شریعت]] [[علم بالفعل]] و [[مصون از خطا]] داشته باشد ([[امامت]]، [[صفات امام]]) هیچ یک از مدعیان [[امامت]] به جز [[علی]] {{ع}} از چنین [[علم گسترده]] و کاملی برخوردار نبودند. آنچه [[اهل سنت]] درباره [[ابوبکر]] و [[عباسیه]] درباره [[عباس]] عموی پیامبر معتقدند، علم اجتهادی است که هم محدود است و هم خطاپذیر. بنابراین، [[امامت]] به [[علی]] {{ع}} اختصاص داشته است<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۴۴.</ref>. | |||
==== ۴. عدم صلاحیت دیگران برای [[امامت]] ==== | |||
کسانی که مدعی [[امامت]] بودند علاوه بر این که فاقد صفات [[عصمت]]، [[افضلیت]] و اعلمیت بودند، دست به کارهایی زدند که نشان دهنده عدم صلاحیت آنان برای احراز [[مقام امامت]] است. متکلمان شیعه این بحث را ذیل عنوان [[مطاعن]] [[خلفا]] مطرح کرده و موارد بسیاری از [[مطاعن]] [[خلفای سه گانه]] را [[نقل]] کرده‌اند<ref>حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد، ص۵۰۴- ۵۱۷.</ref> با اثبات عدم شایستگی مدعیان [[امامت]]، [[امامت]] در [[علی]] {{ع}} تعین خواهد یافت؛ زیرا در غیر این صورت، [[حق]] از [[امت اسلامی]] بیرون خواهد بود که بر خلاف [[اجماع]] است<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۴۴.</ref>. | |||
=== عدم صلاحیت دیگران برای [[امامت]] === | |||
کسانی که مدعی [[امامت]] بودند علاوه بر این که فاقد صفات [[عصمت]]، [[افضلیت]] و اعلمیت بودند، دست به کارهایی زدند که نشان دهنده عدم صلاحیت آنان برای احراز [[مقام امامت]] است. | |||
==== ۵. [[معجزات امام علی]] {{ع}} ==== | |||
[[معجزه]]، همان‌گونه که اثبات کننده [[صدق]] مدعی [[نبوت]] است، [[راستگویی]] مدعی [[امامت]] را نیز اثبات می‌کند (طریق [[تعیین امام]]). [[علی]] {{ع}} خود را شایسته‌ترین فرد برای [[امامت]] می‌دانست: {{متن حدیث|أَنَا أَحَقُّ بِهَذَا الْأَمْرِ مِنْكُمْ لَا أُبَايِعُكُمْ وَ أَنْتُمْ أَوْلَى بِالْبَيْعَةِ لِي}}<ref>دینوری، ابن قتیبه، الإمامة والسیاسة، ج۱، ص۱۸؛ نهج البلاغه، خطبه۷۴.</ref> از سوی دیگر [[معجزات]] بسیاری به دست او آشکار گردید. این [[معجزات]] [[دلیل]] روشن [[امامت]] اوست<ref>حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد، ص۵۰۲- ۵۰۳؛ حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، ص۱۱۹- ۱۲۰؛ فاضل مقداد، جمال الدین، اللوامع الإلهیة، ص۳۴۳.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۴۴.</ref> | |||
=== دلایل نقلی === | |||
==== کتاب ==== | |||
[[ | {{اصلی|امامت امام علی در قرآن}} | ||
با نگاهی به مجموع [[آیات قرآن]] پیرامون [[امامت]] و [[رهبری]]، به‌دست می‌آید که [[قرآن کریم]] طی چند مرحله مسائل مربوط به امامت را به [[طور]] همه جانبه طرح و مورد ارزیابی قرار داده و چیزی را در این زمینه کم نگذاشته است. این [[آیات]] به دوگونه آیات عام و آیات خاص تقسیم می‌شوند. آیات عام به بحث و بررسی اصل امامت و برخی ویژگی‌های آن پرداخته است مانند: [[آیه ابتلا]]؛ [[آیه اهل ذکر]]؛ [[آیه اولی الامر]]؛ [[آیه تطهیر]]؛ [[آیه صادقین]]؛ [[آیه مباهله]] و [[آیه مودت]]. اما آیات خاص به امامت و [[ولایت امیرالمؤمنین]]{{ع}} اشاره دارند مانند: | |||
# '''[[آیه ولایت]]:''' آيه ولايت، آيۀ پنجاه و پنجم از [[سورۀ مائده]] است که دربارۀ ولايت [[خدا]]، [[رسول]] و [[ائمه]]{{ع}} است: برخی از مواردی که [[آیه]] بر آن دلالت می‌کند عبارت است از: دلالت بر [[نصب امام]]؛ دلالت بر [[ولایت تشریعی]] و دلالت بر امامت و [[ولایت امام علی]]{{ع}}<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[امامت در قرآن (کتاب)|امامت در قرآن]]، ص۸۳-۸۴؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[آیه ولایت - ربانی گلپایگانی (مقاله)|مقاله «آیه ولایت»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۱۰۶-۱۱۱.</ref>. | |||
# '''[[آیه اکمال]]:''' [[آیۀ اکمال]]، بخشی از آیۀ ۳ سورۀ مائده است که به خاطر جمله: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ}} در آن، به این نام [[شهرت]] یافته است. این آیه در [[روز]] [[غدیرخم]] و پس از [[ابلاغ]] ولایت امیرالمؤمنین{{ع}} به [[مردم]] توسّط [[پیامبر]]{{صل}} نازل شد. دلالت آیه نمی‌تواند چیزی غیر از [[اثبات امامت]] و ولایت امیرالمؤمنین{{ع}} باشد چراکه توصیف آیه از [[پیام]] ابلاغی به [[یأس]] [[کفار]]، [[اکمال دین]] و اتمام نعمت با حمل [[پیام غدیر]]، [[اثبات]] کنندۀ چیزی غیر از امامت و ولایت امیرالمؤمنین{{ع}} نخواهد بود<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۱۳ – ۲۲۲؛ [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۳۸-۳۹.</ref>. | |||
# '''[[آیه تبلیغ]]:''' آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> به [[آیه تبلیغ]] مشهور شده است. [[شیعه]] [[معتقد]] است نزول آیه به خاطر [[ولایت]] و [[جانشینی امیرالمؤمنین]]{{ع}} بوده است<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[امامت در قرآن (کتاب)|امامت در قرآن]]، ص۹۳-۹۶؛ [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[آیه تبلیغ - خراسانی (مقاله)|مقاله «آیه تبلیغ»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱]]، ص۴۲۱.</ref>. | |||
=== | ==== سنت ==== | ||
{{اصلی|امامت امام علی در حدیث}} | |||
# | روایات فراوانی از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[ائمه]] {{ع}} درباره امامت امام علی {{ع}} وجود دارد که به دو قسم احادیث عام و احادیث خاص تقسیم می‌شود. برخی از احادیث عام [[امامت]] عبارت‌اند از: [[حدیث ثقلین]]؛ [[حدیث سفینه]]؛ [[حدیث امان]] و [[حدیث دوازده خلیفه]]. برخی از [[احادیث]] خاص [[امامت امیرالمؤمنین]]{{ع}} نیز عبارت است از: | ||
# [[ | # '''[[حدیث غدیر]]:''' حدیث غدیر خم که به حدیثِ [[ولایت]] کبری و [[اکمال دین]] و اتمام نعمت و [[رضایت پروردگار]] معروف است<ref>ر.ک: الهیات، سبحانی، ج۲، ص۵۸۴.</ref>، یکی از گویاترین [[اسناد]] حقانیّت علی و [[فرزندان]] [[معصوم]] او{{عم}} در امر [[خلافت]] و [[امامت]] بعد از [[پیامبر]]{{صل}} است. | ||
# '''[[حدیث ولایت]]:''' حدیث ولایت از جمله [[احادیث]] دال بر [[ولایت]] و [[افضلیت امیرالمؤمنین]]{{ع}} است که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمودند ولایت پس از من از آن علی{{ع}} است: {{متن حدیث|إِنَّ عَلِيّاً مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ وَ هُوَ وَلِيُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ}}. | |||
# '''[[حدیث یوم‌الدار]]:''' یکی از [[نصوص جلیّ امامت امیر المؤمنین]] {{ع}}، “حدیث الدار” است. در داستان دعوت [[پیامبر اکرم]]{{صل}} از خویشاوندان خویش، سا مرتبه فرمود: "هر کس یاری‌ام کند، [[برادر]] و [[وصی]] و [[خلیفه]] من خواهد بود". ولی هر بار فقط [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} برمی‌خاست و اعلام آمادگی می‌کرد. سرانجام [[پیامبر]] {{صل}} به [[علی]] {{ع}} اشاره کرد و فرمود: «این، [[برادر]] و [[وارث]] و [[وصی]] و [[وزیر]] و [[خلیفه]] من در میان شماست. به سخنش گوش دهید و فرمانش بَرید!» | |||
# '''[[حدیث منزلت]]:''' از جمله نصوصی که دلالت بر [[امامت]] و [[جانشینی]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} دارد حدیث منزلت است: {{متن حدیث|أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي}}. | |||
# '''[[حدیث تشبیه]]:''' بر اساس آنچه در کتاب‌های حدیثی، [[تاریخی]]، [[کلامی]] و [[تفسیری]] نقل شده، [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در موارد گوناگون و در زمان‌های متعدد، در حضور [[اصحاب]] خود، از [[فضائل امیرالمؤمنین]]{{ع}} سخن گفته‌اند که یکی از آنها حدیث تشبیه است که به آن [[حدیث اشباه]] هم گفته می‌شود. بر اساس این [[حدیث]] شماری از صفات کمال که در [[پیامبران الهی]] به صورت پراکنده آمده در مورد [[حضرت علی]]{{ع}} به صورت یکجا ذکر شده است؛ از جمله آنها [[علم]] و [[وقار]] [[آدم]]، [[حکمت]] و تقوای نوح، [[صبر]] و [[بردباری]] ایوب، حکمت و [[حلم]] [[ابراهیم]]، هیبت، سطوت و مناجات [[موسی]]، [[زهد]] و [[عبادت]] [[عیسی]]{{ع}}، کمال و [[جمال]] محمد{{صل}}<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص۱۹۰ و ۲۰۶؛ [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[عصمت در قرآن (کتاب)|عصمت در قرآن]]، ص۶۳ و ۱۱۶؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)| معارف و عقاید ۵ ج۱]]؛ [[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]]، ص ۵۲؛ [[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۱۶-۱۱۸؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۱۲۸؛ [[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلایل انتصابی بودن آن]]، ص ۳۲۴؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|مقاله «امامت امام علی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)| دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۵۵؛ [[احمد شجاعی|شجاعی، احمد]]، [[حدیث تشبیه (مقاله)|مقاله «حدیث تشبیه»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی، ج۳]]، ص ۳۶۰.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۱۵۱: | خط ۶۲: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی''']] | # [[پرونده:11246.jpg|22px]] [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[امامت در قرآن (کتاب)|'''امامت در قرآن''']] | ||
# [[پرونده: | # [[پرونده:13681148.jpg|22px]] [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|'''گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین''']] | ||
# [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']] | |||
# [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[آیه ولایت - ربانی گلپایگانی (مقاله)|مقاله «آیه ولایت»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']] | |||
# [[پرونده:13681032.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|'''امامت اهل بیت''']] | |||
# [[پرونده:1224274.jpg|22px]] [[احمد شجاعی|شجاعی، احمد]]، [[حدیث تشبیه (مقاله)|مقاله «حدیث تشبیه»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی، ج۳''']] | |||
# [[پرونده:000052.jpg|22px]] [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[آیه تبلیغ - خراسانی (مقاله)|مقاله «آیه تبلیغ»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱''']] | |||
# [[پرونده:IM010024.jpg|22px]] [[حافظ نجفی|نجفی، حافظ]]، [[قرآن و امامت اهل بیت (مقاله)|مقاله «قرآن و امامت اهل بیت»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۲۱ (کتاب)|'''موسوعه رد شبهات ج۲۱''']] | |||
# [[پرونده:978964298273.jpg|22px]] [[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|'''امامت''']] | |||
# [[پرونده:1379713.jpg|22px]] [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[عصمت در قرآن (کتاب)|'''عصمت در قرآن''']] | |||
# [[پرونده:4670311.jpg|22px]] [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|'''امام‌شناسی ۵''']] | |||
# [[پرونده:1368914.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵ ج۱''']] | |||
# [[پرونده:4432.jpg|22px]] [[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|'''تجلی امامت''']] | |||
# [[پرونده:1100439.jpg|22px]] [[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| '''امامت و رهبری''']] | |||
# [[پرونده:1368142.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|'''درسنامه امام‌شناسی''']] | |||
# [[پرونده:IM010218.jpg|22px]] [[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|'''امامت و دلایل انتصابی بودن آن''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۱۵۸: | خط ۸۳: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:امامت | [[رده:امامت اهل بیت]] | ||
[[رده:امام علی]] | |||
[[رده:باورهای اختصاصی شیعه]] | |||
[[رده:مقاله‌های اولویت دو]] | [[رده:مقاله‌های اولویت دو]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۰۱
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام علی است. امامت امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امامت امام علی در قرآن - امامت امام علی در حدیث - امامت امام علی در کلام اسلامی - امامت امام علی در تاریخ اسلامی - امامت امام علی در معارف و سیره فاطمی - پرسش‌های مرتبطامام علی (ع) جانشین بلافصل پیامبر خاتم (ص) است. ادله مختلف عقلی و نقلی بر این موضوع بیان شده است که برخی از دلایل عقلی عبارت است از: عصمت امام علی (ع)؛ افضلیت و اعلمیت آن حضرت. از دلایل نقلی نیز مواردی را می‌توان نام برد مانند: آیه ولایت؛ آیه تبلیغ؛ آیه اکمال دین و روایات فراوانی مانند: حدیث غدیر؛ حدیث ولایت؛ حدیث یوم‌الدار؛ حدیث منزلت و غیره.
مقدمه
امام علی بن ابی طالب (ع) روز جمعه سیزدهم ماه رجب، سی سال پس از عام الفیل و بیست و سه سال قبل از هجرت در مکه و در داخل کعبه معظمه به دنیا آمد. پدرش ابوطالب فرزند عبدالمطلب و مادرش فاطمه دختر اسد بود.
علی (ع) از کودکی زیر نظر پیامبر (ص) تربیت شد و راه و روش رشد و کمال را از او آموخت و آنگاه که رسول گرامی (ص) به پیامبری برگزیده شد، نخستین فرد از مردان بود که به او ایمان آورد. وی به پیامبر (ص) ارادت و انقیاد کامل داشت و سرباز فداکاری بود که هرگاه خطری اسلام را تهدید می‌کرد، به دفاع از آن برمی خاست.
پیامبر (ص) در سال آخر عمر خویش با مسلمانان برای انجام مناسک حج (حجة الوداع) رهسپار مکه گردید و علی (ع) نیز به دستور پیامبر از یمن به مکه رفت و در مراسم شکوهمند حج شرکت کرد و پس از انجام مناسک حج به هنگام بازگشت در سرزمین جحفه و در کنار غدیر خم در جمع انبوه مسلمانان علی (ع) را به جانشینی خود منصوب کرد[۱].
دلایل امامت امام علی (ع)
متکلمان شیعه از طریق عقل و نقل بر اثبات امامت امام علی (ع) استدلال کرده‌اند، که به نقل و تبیین برخی از مهم‌ترین آنها بسنده می‌کنیم:
دلایل عقلی
١. عصمت
یکی از ادله بر امامت علی (ع) این است که امام باید معصوم باشد و کسانی که غیر از علی (ع) مدعی امامت بودند یا دیگران مدعی امامت آنان بودند (ابوبکر و عباس و سعد بن عباده) معصوم نبودند؛ زیرا قبل از اسلام، بت پرست و مشرک بودند، و پس از اسلام آوردن نیز کسی مدعی اینکه از مقام عصمت علمی و عملی برخوردار باشند، نبوده است. بنابراین، در میان اصحاب پیامبر (ص)، غیر از علی (ع) کسی از ویژگی عصمت برخوردار نبوده است. بر این اساس امامت او اثبات می‌گردد.
عصمت آن حضرت یکی از این طریق اثبات می‌شود که اگر او هم دارای مقام عصمت نباشد، هیچ کس در امت اسلامی شایستگی امامت را نخواهد داشت، با اینکه وجود امام واجب است، در این فرض لازم می‌آید که این فریضه اسلامی هرگز تحقق نیابد و این، برخلاف اجماع امت اسلامی است؛ زیرا حق از امت اسلامی بیرون نخواهد بود[۲].[۳]
۲. افضلیت
یکی از شرایط امامت، افضلیت است (افضلیت امام) و از طرفی، علی (ع) افضل صحابه و بلکه افضل افراد بشر پس از پیامبر (ص) است؛ بنابراین، امامت در وی تعین یافته است[۴].
۳. اعلمیت
امام باید به عموم احکام شریعت علم بالفعل و مصون از خطا داشته باشد (امامت، صفات امام) هیچ یک از مدعیان امامت به جز علی (ع) از چنین علم گسترده و کاملی برخوردار نبودند. آنچه اهل سنت درباره ابوبکر و عباسیه درباره عباس عموی پیامبر معتقدند، علم اجتهادی است که هم محدود است و هم خطاپذیر. بنابراین، امامت به علی (ع) اختصاص داشته است[۵].
۴. عدم صلاحیت دیگران برای امامت
کسانی که مدعی امامت بودند علاوه بر این که فاقد صفات عصمت، افضلیت و اعلمیت بودند، دست به کارهایی زدند که نشان دهنده عدم صلاحیت آنان برای احراز مقام امامت است. متکلمان شیعه این بحث را ذیل عنوان مطاعن خلفا مطرح کرده و موارد بسیاری از مطاعن خلفای سه گانه را نقل کرده‌اند[۶] با اثبات عدم شایستگی مدعیان امامت، امامت در علی (ع) تعین خواهد یافت؛ زیرا در غیر این صورت، حق از امت اسلامی بیرون خواهد بود که بر خلاف اجماع است[۷].
۵. معجزات امام علی (ع)
معجزه، همان‌گونه که اثبات کننده صدق مدعی نبوت است، راستگویی مدعی امامت را نیز اثبات می‌کند (طریق تعیین امام). علی (ع) خود را شایسته‌ترین فرد برای امامت می‌دانست: «أَنَا أَحَقُّ بِهَذَا الْأَمْرِ مِنْكُمْ لَا أُبَايِعُكُمْ وَ أَنْتُمْ أَوْلَى بِالْبَيْعَةِ لِي»[۸] از سوی دیگر معجزات بسیاری به دست او آشکار گردید. این معجزات دلیل روشن امامت اوست[۹].[۱۰]
دلایل نقلی
کتاب
با نگاهی به مجموع آیات قرآن پیرامون امامت و رهبری، به‌دست می‌آید که قرآن کریم طی چند مرحله مسائل مربوط به امامت را به طور همه جانبه طرح و مورد ارزیابی قرار داده و چیزی را در این زمینه کم نگذاشته است. این آیات به دوگونه آیات عام و آیات خاص تقسیم می‌شوند. آیات عام به بحث و بررسی اصل امامت و برخی ویژگی‌های آن پرداخته است مانند: آیه ابتلا؛ آیه اهل ذکر؛ آیه اولی الامر؛ آیه تطهیر؛ آیه صادقین؛ آیه مباهله و آیه مودت. اما آیات خاص به امامت و ولایت امیرالمؤمنین(ع) اشاره دارند مانند:
- آیه ولایت: آيه ولايت، آيۀ پنجاه و پنجم از سورۀ مائده است که دربارۀ ولايت خدا، رسول و ائمه(ع) است: برخی از مواردی که آیه بر آن دلالت می‌کند عبارت است از: دلالت بر نصب امام؛ دلالت بر ولایت تشریعی و دلالت بر امامت و ولایت امام علی(ع)[۱۱].
- آیه اکمال: آیۀ اکمال، بخشی از آیۀ ۳ سورۀ مائده است که به خاطر جمله: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ﴾ در آن، به این نام شهرت یافته است. این آیه در روز غدیرخم و پس از ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین(ع) به مردم توسّط پیامبر(ص) نازل شد. دلالت آیه نمی‌تواند چیزی غیر از اثبات امامت و ولایت امیرالمؤمنین(ع) باشد چراکه توصیف آیه از پیام ابلاغی به یأس کفار، اکمال دین و اتمام نعمت با حمل پیام غدیر، اثبات کنندۀ چیزی غیر از امامت و ولایت امیرالمؤمنین(ع) نخواهد بود[۱۲].
- آیه تبلیغ: آیه ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ﴾[۱۳] به آیه تبلیغ مشهور شده است. شیعه معتقد است نزول آیه به خاطر ولایت و جانشینی امیرالمؤمنین(ع) بوده است[۱۴].
سنت
روایات فراوانی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه (ع) درباره امامت امام علی (ع) وجود دارد که به دو قسم احادیث عام و احادیث خاص تقسیم می‌شود. برخی از احادیث عام امامت عبارت‌اند از: حدیث ثقلین؛ حدیث سفینه؛ حدیث امان و حدیث دوازده خلیفه. برخی از احادیث خاص امامت امیرالمؤمنین(ع) نیز عبارت است از:
- حدیث غدیر: حدیث غدیر خم که به حدیثِ ولایت کبری و اکمال دین و اتمام نعمت و رضایت پروردگار معروف است[۱۵]، یکی از گویاترین اسناد حقانیّت علی و فرزندان معصوم او(ع) در امر خلافت و امامت بعد از پیامبر(ص) است.
- حدیث ولایت: حدیث ولایت از جمله احادیث دال بر ولایت و افضلیت امیرالمؤمنین(ع) است که پیامبر اکرم(ص) فرمودند ولایت پس از من از آن علی(ع) است: «إِنَّ عَلِيّاً مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ وَ هُوَ وَلِيُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ».
- حدیث یوم‌الدار: یکی از نصوص جلیّ امامت امیر المؤمنین (ع)، “حدیث الدار” است. در داستان دعوت پیامبر اکرم(ص) از خویشاوندان خویش، سا مرتبه فرمود: "هر کس یاری‌ام کند، برادر و وصی و خلیفه من خواهد بود". ولی هر بار فقط علی بن ابی طالب (ع) برمی‌خاست و اعلام آمادگی می‌کرد. سرانجام پیامبر (ص) به علی (ع) اشاره کرد و فرمود: «این، برادر و وارث و وصی و وزیر و خلیفه من در میان شماست. به سخنش گوش دهید و فرمانش بَرید!»
- حدیث منزلت: از جمله نصوصی که دلالت بر امامت و جانشینی امیرالمؤمنین (ع) دارد حدیث منزلت است: «أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي».
- حدیث تشبیه: بر اساس آنچه در کتاب‌های حدیثی، تاریخی، کلامی و تفسیری نقل شده، پیامبر اکرم(ص) در موارد گوناگون و در زمان‌های متعدد، در حضور اصحاب خود، از فضائل امیرالمؤمنین(ع) سخن گفته‌اند که یکی از آنها حدیث تشبیه است که به آن حدیث اشباه هم گفته می‌شود. بر اساس این حدیث شماری از صفات کمال که در پیامبران الهی به صورت پراکنده آمده در مورد حضرت علی(ع) به صورت یکجا ذکر شده است؛ از جمله آنها علم و وقار آدم، حکمت و تقوای نوح، صبر و بردباری ایوب، حکمت و حلم ابراهیم، هیبت، سطوت و مناجات موسی، زهد و عبادت عیسی(ع)، کمال و جمال محمد(ص)[۱۶].
جستارهای وابسته
- هدایت
- ولایت (ولایت تکوینی؛ ولایت تشریعی؛ ولایت امر)
- خلافت
- شهادت
- ملک
- حکم
- وراثت (وراثت زمین؛ وراثت کتاب)
- حجت
- تمکین فی الارض
- امت وسط
- اصطفا
- اجتبا
- امامت در قرآن
- آیات امامت
- امامت در حدیث
- امامت در کلام اسلامی
- امامت در فلسفه اسلامی
- امامت در عرفان اسلامی
- امامت از دیدگاه برون‌دینی
- امامت امامان دوازده‌گانه
- شؤون امام
- صفات امام
- راه تعیین امام
- امامان دوازده‌گانه
- آیات امامت
- اثبات امامت
- احکام امامت
- اختلاف در امامت
- اطاعت اولوالامر
- اعلان امامت علی
- امامت ائمه ضلال
- امامت بعد از نبی اکرم
- امامت به بیعت
- امامت به شوکت
- امامت به نص
- امامت تشریعی
- امامت تکوینی
- امامت جاهل
- امامت خاصه
- امامت خلفا
- امامت دو برادر
- امامت ذریه ابراهیم
- امامت رسول الله
- امامت زنان
- امامت صغری
- امامت صغیر
- امامت ظالم
- امامت عالم
- امامت عامه
- امامت غیر قرشی
- امامت غیر معصوم
- امامت فاضل
- امامت قرشی
- امامت مطلقه
- امامت مفضول
- امامت واحد
- امامت کبری
- انحلال امامت
- انقطاع امامت
- اولوا الامر
- اولی به امامت
- ایمان به امامت
- تعلیم غیبی به غیر نبی
- ختم رهبری
- خروج امام از امامت
- دعای ابراهیم
- دعوی امامت
- دفاع از امامت
- دلایل امامت
- روح قدسی
- علم امامت
- علم به آغاز امامت
- عهد الهی
- قبح امامت
- لطف امامت
- مدعی امامت
- مقام امامت
- ملاک امامت
- موروثی بودن امامت
- نشانه امامت
- نص بر امامت
- نص نبی بر خلافت
- نفی امامت
- نور امامت
- ودائع امامت
- وصیت به امامت
منابع
اراکی، محسن، امامت در قرآن
محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین
ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی ج۱- ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «آیه ولایت»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱
ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت
شجاعی، احمد، مقاله «حدیث تشبیه»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۳
خراسانی، علی، مقاله «آیه تبلیغ»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱
نجفی، حافظ، مقاله «قرآن و امامت اهل بیت»، موسوعه رد شبهات ج۲۱
قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت
محمدی، رضا، عصمت در قرآن
محمدی، رضا، امام‌شناسی ۵
زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۱
ناظم‌زاده، سید اصغر، تجلی امامت
ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری
مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی
امیری، سلیمان، امامت و دلایل انتصابی بودن آن
پانویس
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۴۴۱ ـ ۴۴۲.
- ↑ سید مرتضی، علی بن الحسین، الذخیرة فی علم الکلام، ص۴۳۷؛ طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالإعتقاد، ص۳۱۷- ۳۱۸؛ رازی حمصی، سدیدالدین محمود، المنقذ من التقلید، ج۲، ص۳۰۰؛ فاضل مقداد، جمال الدین، ارشاد الطالبین، ص۳۳۹؛ بحرانی، ابن میثم، قواعد المرام، ۱۸۶- ۱۸۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۴۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۴۴.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۴۴.
- ↑ حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد، ص۵۰۴- ۵۱۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۴۴.
- ↑ دینوری، ابن قتیبه، الإمامة والسیاسة، ج۱، ص۱۸؛ نهج البلاغه، خطبه۷۴.
- ↑ حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد، ص۵۰۲- ۵۰۳؛ حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، ص۱۱۹- ۱۲۰؛ فاضل مقداد، جمال الدین، اللوامع الإلهیة، ص۳۴۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۴۴.
- ↑ اراکی، محسن، امامت در قرآن، ص۸۳-۸۴؛ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «آیه ولایت»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۱۰۶-۱۱۱.
- ↑ قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت، ص۲۱۳ – ۲۲۲؛ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص۳۸-۳۹.
- ↑ «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان» سوره مائده، آیه ۶۷.
- ↑ اراکی، محسن، امامت در قرآن، ص۹۳-۹۶؛ خراسانی، علی، مقاله «آیه تبلیغ»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱، ص۴۲۱.
- ↑ ر.ک: الهیات، سبحانی، ج۲، ص۵۸۴.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص۱۹۰ و ۲۰۶؛ محمدی، رضا، عصمت در قرآن، ص۶۳ و ۱۱۶؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۱؛ ناظم‌زاده، سید اصغر، تجلی امامت، ص ۵۲؛ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص۱۱۶-۱۱۸؛ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۱۲۸؛ امیری، سلیمان، امامت و دلایل انتصابی بودن آن، ص ۳۲۴؛ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «امامت امام علی»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۴۵۵؛ شجاعی، احمد، مقاله «حدیث تشبیه»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۳، ص ۳۶۰.