انتظار در ادیان

انتظار در اسلام

در اسلام، انتظار مهدی موعود(ع) یکی از مسایل حیاتی و اعتقادات قطعی عموم مسلمانان است که شیعه و سنی در طی قرون و اعصار پیاپی همه بر این عقیده اتفاق نظر دارند . انتظار در اسلام به ویژه تشیع، در برگیرندۀ ایمان به امام‌ حاضر و ناظر است که همۀ اعتقادات بنیادین اسلام را در خود به همراه دارد و ظهور آخرین ذخیره و حجت الهی، اتمام دوران ظلم ظالمان و آغاز پیروزی نهایی صالحان است . اما اکثر ادیان دیگر منتظر یک وجود مافوق بشری هستند که در آخرالزمان ظهور کند‌ و عدالت را در جهان برقرار نماید. انتظار در‌ این‌ جوامع، از وجود بحران‌ها، نیازهای درونی و روحی انسان‌ و ‌‌ناتوانی‌ بشر برای اصلاح نشأت می‌گیرد و تنها امید این جوامع برای رهایی از این‌ قیود، ظهور منجی و بروز یک انقلاب اجتماعی‌ همه جانبه است . به عبارت دیگر انتظار فرج در اسلام و به ویژه در مذهب تشیّع، عبارت از ایمان استوار به امامت و ولایت حضرت ولی عصر(ع) و امید به ظهور مبارک حجّت خداوند و آرزوی فرا رسیدن روزگار رهایی مستضعفان از چنگال مستکبران و فتح و پیروزی نهایی مؤمنان و آغاز حکومت صالحان، تا پایان جهان است که همۀ اعتقادهای اساسی اسلام را از یکتایی خدا و رسالت پیامبر(ص) و امامت امامان معصوم(ع) و تحقّق وعده تخلّف‌ناپذیر خداوند دربر دارد .

اسلام، درصدد ایجاد جامعه‌ای خداباور، منسجم و در نهایت نهادینه‌سازی عدالت در جامعه انسانی است و در هزار و چهار صد سال قبل چنین‌ جامعۀ جهانی مبتنی بر عدل و اتحاد را پیش‌بینی نموده و مطرح می‌نماید که صالحان‌ و مستضعفان‌ بر‌ کافران و ظالمان غلبه می‌یابند و شخصی از تبار ابراهیم(ع) و از خاندان حضرت رسول‌ اکرم(ص) که نام او "محمد" و کنیه او "ابو القاسم" و لقب او "قائم" است، قیام خواهد کرد . البته باید توجه داشت همان‌گونه که دربارۀ مهدی و غیبت او عقاید انحرافی در میان مسلمانان وجود دارد، اصل اندیشه انتظار نیز به انحراف کشیده شده است؛ بدین معنا که گروه‌هایی از مسلمانان در طول تاریخ انتظار ظهور شخصی از قبیله یا طایفه خود را داشته‌اند .

انتظار از دیدگاه مسیحیت

در دین مسیحیّت عقیده به انتظار و ظهور موعود نسبت به سایر ادیان توحیدی بیشتر به چشم می‌خورد در انجیل بشارت‌های فراوانی در مورد موعودِ آخرالزمان آمده است که چراغ انتظار را، در میان مسیحیان روشن می‌دارد و به صراحت مسیحیان را به انتظار سازنده و آمادگی و بیدار باش، برای آمدن منجی و مصلح جهانی دعوت می‌نماید زیرا وقت ظهورش مشخص نیست ؛ به عنوان نمونه می‌‌توان از موارد زیر برای اعتقاد مسیحیان به انتظار و موعود نام برد:

1. در انجیل لوقا آمده است: "کمرهای خود را بسته، و چراغ‌های خود را افروخته بدارید، باید مانند کسانی باشید که انتظار آقای خود را می‌کشند که چه وقت از عروسی مراجعت کند، تا هروقت آید و در را بکوبد بی‌درنگ در را برای او باز کنند، خوشا به حال آن غلامانی که آقای ایشان چون آید آنها را بیدار یابد، پس شما نیز مستعد باشید زیرا در ساعتی که شما گمان نمی‌برید، پسر انسان می‌آید" . در انجیل متی آمده است: "بیدار و آماده باشید در این وقت، پس به درستی که شما آن روز و ساعت را نمی‌دانید" . مسیحیان بر اثر شدت انتظار بازگشت عیسی(ع) دچار توهماتی شدند و تاریخ‌هایی را برای این رویداد پیشگویی کردند و بر این اساس فرقه‌های متعددِ منتظرُ ظهور، پدید آمدند .
2. در میان مسیحیان عصر حاضر هم، شوق انتظار هنوز زنده است ؛ زیرا تمام مسیحیان معتقدند و در انجیل هم آمده که حضرت عیسی(ع) فرمود: "من اکنون می‌روم و باز خواهم گشت". و حتی یکی از یکشنبه‌های عید خود را "یکشنبه بازگشت" نامیده‌اند .

انتظار از دیدگاه یهودیت

انتظار موعود آخرالزمان از اعتقادات ضروری یهودیت است . در طول تاریخِ پر فراز و نشیب یهود، انتظار منجی موج می‌زند و سختی‌ها و آوارگی‌ها را به امید آمدن منجی موعود و برتری در جهان متحمل شده‌اند . از این‌رو مسئله انتظار در آیین یهود به طور جدی مطرح است و در آثار دینی یهود از جمله اسفار تورات و دیگر کتاب‌های انبیاء آنان همواره به موعود، علائم آخرالزمان و رجعت اشاره شده است .

بر اساس اعتقاد یهود با آمدن موعود، همۀ موجودات از وجود او بهره‌مند خواهند شد، منتظران خداوند وارث زمین خواهند شد و صالحان مورد تأیید خداوند قرار خواهند گرفت . از دیگر معتقدات یهود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ظهور منجی، حمایت از نیکان، از بین رفتن ستمگران، از بین رفتن فقر، رفتار عادلانه او با مردم و یاری رساندن به فقرا و مساکین، تسلط او بر تمام زمین، افزونی نعمت و زراعت، داوری بر اقوام و...، ظهور مصلح کل که از وعده‌های محتوم الهی و موجب آرامش و امید به آینده است . انتظار از دیدگاه زرتشت انتظار از جمله اصول مسلم زرتشتیان است که در کتاب اوستا ، از موعود سخن گفته‌اند در این دین، موعودهایی معرفی شده‌اند که آنان را "سوشیانت" می‌‌نامند . در این دین، مسئله انتظار منجی با توجه به منظومۀ عقیدتی آن به نحو خاص مطرح می‌‌شود. یک قدرت کیهانی یا (روح خیر) به نام "اهورا مزدا" و یک قدرت کیهانی متضاد (روح بزرگ شو) به نام "اهریمن" خودنمایی می‌‌کند. در طول تاریخ، این دو نیرو تا آخر الزمان با هم که با ظهور "سوشیانس" آغاز می‌‌شود، در ستیزند و آن زمان، خوبی بر شر غلبه می‌‌کند و دوره صلح و پاکی و اعتلای "آهورا مزدا" فرا می‌رسد و با ظهور (سوشیانس) آخرالزمان آغاز می‌گردد . احتمالاً زرتشت، نخستین دینی بود که پیروزی نهایی خوش‌رفتاری بر بدرفتاری و بشارت آمدن منجی و آبادانی جهان را تعلیم داد . در واقع زرتشتیان تاریخ جهان را به چهار دوره تقسیم می‌‌کنند و برای هر دوره مدت سه هزار سال قائل گردیده‌اند و گفته‌اند: "یشت زرتشت" در آغاز دوره آخرین ظهور فرمود، پس از او سه نجات دهندۀ دیگر پیاپی به فواصل هزار سال خواهند آمد. نخستین ایشان، کسی بوده به نام "اوشتار" که درست هزار سال پس از زرتشت پدیدار گشته و دومین ایشان "اوشتار ماه" نام داشت و دو هزار سال پس از زرتشت به جهان آمد و سرانجام آخرین موعود با نام "سوشیانت" است . که مهم‌ترین آنها است و او "سوشیانت پیروزگر" خوانده شده و این سوشیانت، همان موعود اصلی است .

تجلّی شوق به ظهور موعودها و انتظار برای نوسازی جهان در کتاب اوستا و ادعیۀ زرتشتیان، نمایان است و اگر چه در اوستا سخن از رهانندگان و همۀ موعودها و انتظار آمدن آنهاست، اما زرتشتیان در عصر حاضر در انتظار سوشیانت سوم به سر می‌برند. آنان در زمان معاصر با خواندن ادعیه و برپایی مراسمات عملاً منتظر بودن خود را به اثبات می‌رسانند . از مطالب زرتشتیان دربارۀ موعود، به نظر می‌‌رسد منجی آنان از میان زرتشتیان بر می‌خیزد و کشوری برای آنان برپا می‌کند و بر اساس قوم‌مداری، آنان بر جهانیان برتری پیدا می‌‌کنند، اما اندیشۀ موعود زرتشتی، اندیشه‌ای جهان شمول است و پیروان آیین مزدیسنا در انتظار تولد و ظهور سوشیانت سوم و رهانندگی تمام جهانیان هستند .

انتظار از دیدگاه آیین هندو

اندیشه موعود در آیین هندو با شخصیت "کلکی (kalki) یا کلکین (kalkin)" شکل می‌گیرد. بنابر فکر هندویی، جهان از چهار دوره رو به انحطاط تشکیل می‌شود. در چهارمین دوره یعنی عصر "کَلی" سراسر جهان را ظلم و تاریکی فرا می‌گیرد، ناشایستگان بر جان و مال مردم مسلط می‌شوند، دروغ و دزدی و رشوه سایه سیاه خویش را بر دنیا می‌گستراند در این عصر که بنابر باورهای هندویی، ما اکنون در آن بسر می‌بریم فقط به یک چهارم دَرمِه (نظم کیهانی یا دین) عمل می‌شود و سه چهارم آن به دست فراموشی سپرده می‌شود. در پایان چنین دوران سیاهی دهمین و آخرین تنزل (اَوتاره) و شینوا که "کلکی یا کلکین" نام دارد سوار بر اسبی سفید و با شمشیری آخته و شهابگون ظهور می‌کند تا شرارت و ظلم را ریشه‌کن کند و عدالت و فضیلت را برقرار سازد . به این صورت، هندویان در این عصر که عصر فساد و ظلم نام گرفته در انتظار ظهور دادگستری جهانی هستند که بیاید و به شرارت‌ها و ظلم‌ها خاتمه داده و عدالت و فضیلت را برقرار سازد.

انتظار از دیدگاه آیین زرتشت

• تجلّی شوق به ظهور موعودها و انتظار برای نوسازی جهان در اوستا و ادعیۀ زرتشتیان، نمایان است و اگر چه در اوستا سخن از رهانندگان و همۀ موعودها و انتظار آمدن آنهاست، اما زرتشتیان در عصر حاضر در انتظار سوشیانت سوم به سر می‌برند. آنان در زمان معاصر با خواندن ادعیه و برپایی مراسمات عملاً منتظر بودن خود را به اثبات می‌رسانند.
• اگر چه از مطالب زرتشتیان دربارۀ موعود، به نظر می‌‌رسد منجی آنان از میان زرتشتیان بر می‌خیزد و کشوری برای آنان برپا می‌کند و بر اساس قوم‌مداری، آنان بر جهانیان برتری پیدا می‌‌کنند، اما اندیشۀ موعود زرتشتی، اندیشه‌ای جهان شمول است و پیروان آیین مزدیسنا در انتظار تولد و ظهور سوشیانت سوم و رهانندگی تمام جهانیان هستند.

نتیجه

باور به ظهور منجی موعود، فصل مشترک همه ادیان الهی و بسیاری از آیین‌هاست. همگی بر این باروند که روزی به‌وسیله یک منجی، غبار ظلم، بی‌عدالتی، تبعیض و... از عالم پاک می‌شود و مردم دنیا در جهانی به دور از ظلم و شرارت و سرشار مِهر و عدالت به زندگانی می‌پردازند.

پرسش مستقیم

• دیدگاه ادیان و مکاتب گوناگون درباره انتظار چیست؟ (پرسش)

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

منابع

1. مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار
2. الهامی، داوود، آخرین امید
3. شفائی، محبوب، موعود حق
4. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار
5. کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور
6. طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت
7. تقوی، سید حسین، حضرت مهدی از ظهور تا پیروزی
8. نصیری، علی، نگاهی به پدیده انتظار و آثار حیات‌بخش آن

پانویس