آمادگی اخلاقی و رفتاری برای ظهور امام مهدی

شاخصه جامعه منتظر

از شاخص‌های اصلی حکومت مهدوی، تهذیب نفس و آراستگی به مکارم اخلاق است. انسان با توجه به نیروی تفکر می‌تواند در مسیر‌ رشد‌ فکری و اخلاقی‌ گام‌ بردارد و با‌ امدادهای‌ الهی و وجود رهبری الهی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد. انتظار در بین جامعۀ منتظر؛ فرهنگی ممتاز و بی‌بدیل می‌سازد که می‌تواند جامعه اسلامی را در راه پیشرفت و تکامل جلو ببرد. جامعۀ منتظر، جامعه‌ای اسلامی است و بزرگترین وجه تمایز آن از دیگر جامعه‌ها، اخلاق نورانی اسلام است. جامعۀ منتظر، برای هماهنگی با امام زمان(ع) در اهتمام به رعایت محاسن اخلاق، همۀ تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد. معنای انتظار و آمادگی برای ظهور، این است که انسان خود را از هرگونه قید و بند (درونی و بیرونی) آزاد سازد و سبک‌بال، آمادۀ حرکت باشد و این امر، مستلزم پارسایی، زهد و تقواست و شایستگی در پرتو عمل صالح می‌‌خواهد. در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است: «هر کس دوست دارد از یاران حضرت قائم(ع) باشد، باید منتظر باشد و در حال انتظار به پرهیزگاری و اخلاق نیکو رفتار نماید»^[۱] امام عصر(ع) نیز، با توجه به ناگهانی بودن امر ظهور، همه شیعیان را در زمان غیبت به انجام اعمال پسندیده و دوری از کارهای ناپسند فراخوانده و می‌‌فرماید: «پس هر یک از شما باید آنچه را که موجب دوستی ما می‌‌شود، پیشه سازد و از هر آنچه موجب خشم و ناخشنودی ما می‌‌گردد، دوری گزیند؛ زیرا فرمان ما به یک‌باره و ناگهانی فرا می‌‌رسد و در آن زمان، توبه و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد»^[۲].^[۳]

قرآن کریم، یاوران حضرت مهدی(ع) و منتظران واقعی آن حضرت را بندگان صالح و شایسته خدا، و افراد پرهیزکاری می‌داند که ایمان به خدا دارند و کارهای نیک و شایسته انجام می‌دهند. کسانی که می‌خواهند جزء یاوران و یاران حضرت حجت باشند، باید خود را به مرتبه‌ای از تهذیب و کمال و خودسازی برسانند تا بتوانند لیاقت همراهی و یاوری آن حضرت را داشته باشند. کسانی که فرآیند خودسازی را طی نکرده‌اند، نمی‌توانند امیدوار باشند زمینه را برای ظهور منجی آخرالزمان فراهم کرده‌اند. مسلماً حضرت با افراد خودساخته خواهد توانست به رفع ظلم و اصلاح جوامع بپردازد^[۴].

از آنجا که انتظار، به معنای عدم ‌ ‌رضایت به وضع کنونی و چشم‌داشتن به آینده و وضع مطلوب است؛ این آیندۀ مطلوب در سایۀ حکومت ولی‌الله و بر اساس اجرای تمامی آموزه‌های اسلامی حاصل می‌شود. ازاین‌رو‌ فرهنگ‌ غربی که فرهنگ اسلامی را مورد هجوم قرار داده، به عنوان عنصری ضد ارزش معرفی می‌شود؛ چراکه انسان منتظری که‌ دوست دارد از اصحاب قائم باشد، وظیفه دارد در برابر محرمات‌ و پیروی‌ از‌ شهوات و فرهنگ ناشی از آن مقاومت کند^[۵].

وظایف اخلاقی منتظران

منتظران برای ایجاد جامعۀ منتظر باید اقدامات زیر را انجام دهند:

خودسازی و پارسایی

پاکسازی درون از رذایل و آراسته شدن به اخلاق پسندیده در هر زمانی واجب است، اما در زمان غیبت از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا درک فضیلت همراهی با حضرت بستگی به آن دارد. تهذیب نفس از چنان اهمیتی برخوردار است که اعمال ناشایست و گناهان از اسباب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از لقای امام شمرده شده است^[۶] لذا انسان منتظر در بُعد فردی باید به کسب فضیلت‌های اخلاقی و تقویتِ جنبۀ جسمی روی ‌آورد و علاوه بر تقوی، به ورع، پارسایی و عبادت بپردازد. امام باقر(ع) می‌فرماید: «تقوی پیشه سازید و بار سنگین انتظار را، به کمک ورع و پارسایی به منزل رسانید و با کوشش بسیار در عبادت و اطاعت خدا»^[۷]. از روایت معلوم می‌‌شود یاران مهدی، در کمال پاکی و نهایت زیبایی اخلاق زندگی می‌‌کنند؛ چون ورع بالاتر از تقوای الهی، نهایت خویشتن‌داری در مقابل گناه و حتی نسبت به موارد مشکوک است و نداشتن آن مساوی با عدم دینداری قلمداد شده است‌. مؤمنی که منتظر آمدن مولایش است هر قدر که انتظارش شدیدتر است، تلاشش در آمادگی برای آن به وسیلۀ پرهیز از گناه و کوشش در راه تهذیب نفس و پاکیزه کردن درون از صفات نکوهیده و به دست آوردن خوی‌های پسندیده بیشتر می‌گردد^[۸].

ایمان و عمل صالح

امام صادق(ع) در معنای آیۀ شریف: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ﴾^[۹] فرمود: «درباره قائم و یارانش‌، نازل شده است»^[۱۰]. دوران دولت مهدی(ع)، به تعبیر قرآن، دوران مؤمنین و عباد صالح است و شرط منتظران ظهور و کارگزاران حکومت عدل جهانی، ایمان و عمل صالح است؛ چراکه اعمال شیعه، به ظاهر منتسب به امام معصوم و حجت خداست، امام هم از شیعیان خود انتظار اعمال خالص دارد و از اعمال ناپسند یارانش به شدت رنجیده و ناراحت می‌‌شود^[۱۱].

الگوپذیری و تأسی به امام

امام، پیشوا و راهبر جامعه و انسان کامل است و از همۀ بدی‌ها و رذائل اخلاقی دور بوده و همۀ کمالات اخلاقی را در عالی‌ترین حد آن دارد و منتظران خود را منتسب به امام زمان(ع) می‌‌دانند؛ لذا در پیروی از آن حضرت باید پیش قدم باشند و برای قرارگرفتن در صف یاران مهدی(ع) باید الگوپذیری عملی و اخلاقی از او داشته و به سفارش ایشان به منتظران عمل نمایند که: «هریک از شما باید به آنچه موجب نزدیکی و جلب محبت ما اهل بیت می‌شود، عمل کند و از کارهایی که موجبات ناراحتی و خشم و رنجش ما می‌گردد، دوری گزیند»^[۱۲]. همچنین طبق دعای آن حضرت^[۱۳] باید به بندگی و دوری از معصیت پرداخت تا با الگوپذیری و تأسی به امام در افکار، آداب، منش و رفتار، همراه و هم رنگ مهدی موعود شد و توفیق زیارت ایشان را پیدا کرد^[۱۴].

ملکه تقوی و عدالت

پروای الهی در دوران غیبت، اهمیت بیشتری دارد؛ چراکه عوامل فراوانی دست به هم داده است تا انسان‌ها را به بیراهه کشانده، گمراه سازند. منتظران حکومت عدل جهانی باید پیوسته، نمونه عدل و عدل‌طلبی باشند و با اجتناب از معاصی و رعایت تقوای الهی، بتواند ملکۀ عدالت را در خود پدید آورند تا در عصر ظهور که عصر استقرار عدل ناب و مطلق است خویشتن را با شرایط نوین تمدن توحیدی مهدوی هماهنگ سازد. در غیر این صورت هاضمۀ شخصیت فرد، قدرت جذب مؤلفه‌های فرهنگ عدالت محور دولت مهدی(ع) را نخواهد داشت و از دیدگاه اسلام، پیدایش عدالت فراگیر اجتماعی در گرو تحقق عدالت فردی در آحاد جامعه است^[۱۵].

امر به معروف و نهی از منکر

تقوی، وقتی معنی پیدا می‌‌کند که انسان در قبال جامعه احساس مسئولیت کند‌ و از امر به معروف و نهی از منکر غفلت نورزد دست روی دست نگذارد چون انتظار بدون گرایش به صلاح و زمینه‌سازی برای شایستگی، انتظاری کاذب است؛ چراکه خداوند بزرگ در آیاتی تأکید کرده، سرنوشت هیچ قوم و ملتی را دچار دگرگونی نمی‌کند مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است، تغییر دهند^[۱۶]. از این رو خواست گروهیِ جامعه، بسترهای گوناگونی را فراهم می‌سازد که در دگرگونی سرنوشت آن اجتماع، نقش بسزایی دارد^[۱۷].