آیا امکان ملاقات با امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
جز (جایگزینی متن - '{{یادآوری پانویس}}' به '')
جز (جایگزینی متن - 'آشکار' به 'آشکار')
خط ۴۹: خط ۴۹:
:::::*شکی نیست در [[دوران غیبت صغرا]] که بخشی از [[دوران غیبت]] آن [[حضرت]] است، برخی [[شیعیان]]- به ویژه [[نایبان خاص]] آن [[حضرت]] را [[ملاقات]] کرده‌اند؛ بنابراین شکی نیست که روایت‌های یاد شده، تخصیص خورده و [[ملاقات]] با آن [[حضرت]] امکان دارد.  
:::::*شکی نیست در [[دوران غیبت صغرا]] که بخشی از [[دوران غیبت]] آن [[حضرت]] است، برخی [[شیعیان]]- به ویژه [[نایبان خاص]] آن [[حضرت]] را [[ملاقات]] کرده‌اند؛ بنابراین شکی نیست که روایت‌های یاد شده، تخصیص خورده و [[ملاقات]] با آن [[حضرت]] امکان دارد.  
::::::درباره [[امکان ملاقات]]، برخی [[اندیشوران]] [[شیعه]] نیز چنین نوشته‌اند:
::::::درباره [[امکان ملاقات]]، برخی [[اندیشوران]] [[شیعه]] نیز چنین نوشته‌اند:
:::::*[[سید مرتضی]] می‌نویسد:... همانا ممتنع نیست که [[امام]] برای برخی دوستانش [[آشکار]] شود؛ از افرادی که از سوی آنها ترسی وجود ندارد<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۸.</ref>.
:::::*[[سید مرتضی]] می‌نویسد:... همانا ممتنع نیست که [[امام]] برای برخی دوستانش آشکار شود؛ از افرادی که از سوی آنها ترسی وجود ندارد<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۸.</ref>.
:::::*[[شیخ طوسی]] نیز می‌نویسد: نخست ما با جزم و [[یقین]] نمی‌دانیم که آن [[محبوب]] [[دل‌ها]] از دیده همه دوستدارانش [[نهان]] و [[غایب]] است؛ بلکه امکان دارد برای بیشتر آنان ظاهر شود<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۹۹.</ref>.
:::::*[[شیخ طوسی]] نیز می‌نویسد: نخست ما با جزم و [[یقین]] نمی‌دانیم که آن [[محبوب]] [[دل‌ها]] از دیده همه دوستدارانش [[نهان]] و [[غایب]] است؛ بلکه امکان دارد برای بیشتر آنان ظاهر شود<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۹۹.</ref>.
:::::*[[سید بن طاووس]] نیز خطاب به [[فرزند]] خود در این‌باره فرموده است: [[امام]]، اکنون از جمیع [[شیعیان]] [[غایب]] است؛ ولی ممتنع نیست گروهی از آنان به [[ملاقات]] [[حضرت]] مشرف شده، از گفتار و [[کردار]] او استفاده کنند<ref>سید بن طاوس، الطرائف، ص ۱۸۵.</ref>.
:::::*[[سید بن طاووس]] نیز خطاب به [[فرزند]] خود در این‌باره فرموده است: [[امام]]، اکنون از جمیع [[شیعیان]] [[غایب]] است؛ ولی ممتنع نیست گروهی از آنان به [[ملاقات]] [[حضرت]] مشرف شده، از گفتار و [[کردار]] او استفاده کنند<ref>سید بن طاوس، الطرائف، ص ۱۸۵.</ref>.
خط ۶۶: خط ۶۶:
:::::#این که گفته شده است: "[[راوی]] آن، [[شیخ طوسی]]، به [[توقیع]] عمل نکرده است"، درست نیست؛ چرا که آنچه [[شیخ طوسی]] [[نقل]] کرده است، به [[دوران غیبت صغرا]] مربوط می‌شود و [[توقیع]]، نفی ادعای دیدن در [[دوران غیبت کبرا]] را موردنظر دارد و مدعی [[دیدار]] در این زمان را باید [[تکذیب]] کرد.
:::::#این که گفته شده است: "[[راوی]] آن، [[شیخ طوسی]]، به [[توقیع]] عمل نکرده است"، درست نیست؛ چرا که آنچه [[شیخ طوسی]] [[نقل]] کرده است، به [[دوران غیبت صغرا]] مربوط می‌شود و [[توقیع]]، نفی ادعای دیدن در [[دوران غیبت کبرا]] را موردنظر دارد و مدعی [[دیدار]] در این زمان را باید [[تکذیب]] کرد.
:::::#این که گفته‌اند: "از [[توقیع]] اعراض شده است" درست نیست؛ زیرا [[عالمان]] بزرگوار ما که پس از [[شیخ صدوق]]، به [[نقل]] [[توقیع]] پرداخته‌اند، به آن، [[باور]] داشته و در [[سند]] و دلالت آن، تردیدی نکرده‌اند. افزون بر آن، این که هنگامی اعراض [[اصحاب]] از [[توقیع]] اثبات می‌شود که همه ناقلان [[حدیث]] یاد شده، ادعای [[ملاقات]] را [[باور]] داشته باشند و چون چنین چیزی- نه به دلالت مطابقی و نه التزامی- از [[کلام]] آنها قابل برداشت نیست و بلکه در مواردی برخلاف آن است، نمی‌توان گفت به طور کلی [[اصحاب]] از آن اعراض کرده‌اند. علاوه بر آن، اعراض برخی باعث [[ضعف حدیث]] نمی‌شود. ممکن است گفته شود منظور [[توقیع]]، مشاهده همراه با ادعای [[سفارت]] یا [[وکالت]] از جانب [[حضرت مهدی]]{{ع}} و رساندن [[پیام]] به آن [[حضرت]] و گرفتن پاسخ از ایشان است. این احتمال، خلاف ظاهر عبارت [[حضرت مهدی]]{{ع}} در [[توقیع شریف]] است؛ زیرا در آن صورت، [[امام]] باید می‌فرمود: {{عربی|" أَلَا فَمَنْ ادعی الْمُشَاهَدَةِ مَعَ السِّفَارَةَ أَوْ الوکالة فَهُوَ کذاب "}}؛ درحالی که به صورت مطلق می‌گوید: "هرکس [[ادعای مشاهده]] کند، [[دروغگو]] است". اینجا لازم است به برخی سخنان بزرگان اشاره کنیم که در آن، ضمن پذیرش [[امکان ملاقات]]، گفته‌اند در صورت [[ملاقات]]، فرد ملاقات‌کننده پرده از [[راز]] [[دیدار]] خود بر نخواهد داشت و این، همان [[تکذیب]] ادعای [[ملاقات]] است.
:::::#این که گفته‌اند: "از [[توقیع]] اعراض شده است" درست نیست؛ زیرا [[عالمان]] بزرگوار ما که پس از [[شیخ صدوق]]، به [[نقل]] [[توقیع]] پرداخته‌اند، به آن، [[باور]] داشته و در [[سند]] و دلالت آن، تردیدی نکرده‌اند. افزون بر آن، این که هنگامی اعراض [[اصحاب]] از [[توقیع]] اثبات می‌شود که همه ناقلان [[حدیث]] یاد شده، ادعای [[ملاقات]] را [[باور]] داشته باشند و چون چنین چیزی- نه به دلالت مطابقی و نه التزامی- از [[کلام]] آنها قابل برداشت نیست و بلکه در مواردی برخلاف آن است، نمی‌توان گفت به طور کلی [[اصحاب]] از آن اعراض کرده‌اند. علاوه بر آن، اعراض برخی باعث [[ضعف حدیث]] نمی‌شود. ممکن است گفته شود منظور [[توقیع]]، مشاهده همراه با ادعای [[سفارت]] یا [[وکالت]] از جانب [[حضرت مهدی]]{{ع}} و رساندن [[پیام]] به آن [[حضرت]] و گرفتن پاسخ از ایشان است. این احتمال، خلاف ظاهر عبارت [[حضرت مهدی]]{{ع}} در [[توقیع شریف]] است؛ زیرا در آن صورت، [[امام]] باید می‌فرمود: {{عربی|" أَلَا فَمَنْ ادعی الْمُشَاهَدَةِ مَعَ السِّفَارَةَ أَوْ الوکالة فَهُوَ کذاب "}}؛ درحالی که به صورت مطلق می‌گوید: "هرکس [[ادعای مشاهده]] کند، [[دروغگو]] است". اینجا لازم است به برخی سخنان بزرگان اشاره کنیم که در آن، ضمن پذیرش [[امکان ملاقات]]، گفته‌اند در صورت [[ملاقات]]، فرد ملاقات‌کننده پرده از [[راز]] [[دیدار]] خود بر نخواهد داشت و این، همان [[تکذیب]] ادعای [[ملاقات]] است.
::::::[[سید مرتضی]]، بدون آن که قاطعانه [[ملاقات]] با [[حضرت]] را بپذیرد، [[عدم امکان ملاقات]] را غیر قطعی دانسته، می‌نویسد: {{عربی|"أَنَا غیر قاطعین علی انَّ أَمَامَ لَا یصل الیه أَحَدُ وَ لَا یلقاه بِشْرٍ فَهَذَا أَمَرَ غیر مَعْلُومٍ وَ لَا سبیل الی الْقَطْعُ علیه..."}}<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۵.</ref>؛ ما قطع نداریم دست کسی به [[امام]] نمی‌رسد و [[بشر]] نمی‌تواند او را [[ملاقات]] کند. این، امری غیر معلوم است که راهی بر قطع به آن نیست. وی آن‌گاه با فاصله چند صفحه، در پاسخ به این پرسش که اگر [[غیبت]] [[حضرت]] به سبب [[ترس]] از [[دشمنان]] است، چرا از [[دوستان]] [[پنهان]] است؟ می‌نویسد: {{عربی|"...  انْهَ غیر مُمْتَنِعٍ انَّ یکون الامام  یظهر لِبَعْضِ اولیائه مِمَّنْ لَا یخشی مِنْ جِهَتِهِ شیئا مِنْ أَسْبَابِ الْخَوْفِ ، فَانٍ هَذَا مِمَّا لَا یمکن الْقَطْعُ [[علی]] ارْتِفَاعِهِ وَ امْتِنَاعُهُ ، وَ أَنَّمَا یعلم کل وَاحِدٍ مِنْ شیعته حَالِ نَفْسِهِ وَ لَا [[سبیل]] لَهُ الی الْعِلْمِ بِحَالِ غیره"}}<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۸.</ref>؛... همانا ممتنع نیست که [[امام]] برای برخی دوستانش [[آشکار]] شود؛ از افرادی که از سوی آنها ترسی وجود ندارد. پس به درستی که این، از اموری است که قطع بر امتناع و ارتفاع آن ممکن نیست. و هریک از [[شیعیان]] حال خودش را می‌داند و راهی نیست برای [[آگاهی]] به حال دیگران. درباره فرمایش [[سید مرتضی]] نکاتی قابل تأمل است:
::::::[[سید مرتضی]]، بدون آن که قاطعانه [[ملاقات]] با [[حضرت]] را بپذیرد، [[عدم امکان ملاقات]] را غیر قطعی دانسته، می‌نویسد: {{عربی|"أَنَا غیر قاطعین علی انَّ أَمَامَ لَا یصل الیه أَحَدُ وَ لَا یلقاه بِشْرٍ فَهَذَا أَمَرَ غیر مَعْلُومٍ وَ لَا سبیل الی الْقَطْعُ علیه..."}}<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۵.</ref>؛ ما قطع نداریم دست کسی به [[امام]] نمی‌رسد و [[بشر]] نمی‌تواند او را [[ملاقات]] کند. این، امری غیر معلوم است که راهی بر قطع به آن نیست. وی آن‌گاه با فاصله چند صفحه، در پاسخ به این پرسش که اگر [[غیبت]] [[حضرت]] به سبب [[ترس]] از [[دشمنان]] است، چرا از [[دوستان]] [[پنهان]] است؟ می‌نویسد: {{عربی|"...  انْهَ غیر مُمْتَنِعٍ انَّ یکون الامام  یظهر لِبَعْضِ اولیائه مِمَّنْ لَا یخشی مِنْ جِهَتِهِ شیئا مِنْ أَسْبَابِ الْخَوْفِ ، فَانٍ هَذَا مِمَّا لَا یمکن الْقَطْعُ [[علی]] ارْتِفَاعِهِ وَ امْتِنَاعُهُ ، وَ أَنَّمَا یعلم کل وَاحِدٍ مِنْ شیعته حَالِ نَفْسِهِ وَ لَا [[سبیل]] لَهُ الی الْعِلْمِ بِحَالِ غیره"}}<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۸.</ref>؛... همانا ممتنع نیست که [[امام]] برای برخی دوستانش آشکار شود؛ از افرادی که از سوی آنها ترسی وجود ندارد. پس به درستی که این، از اموری است که قطع بر امتناع و ارتفاع آن ممکن نیست. و هریک از [[شیعیان]] حال خودش را می‌داند و راهی نیست برای [[آگاهی]] به حال دیگران. درباره فرمایش [[سید مرتضی]] نکاتی قابل تأمل است:
::::::الف) در بخش نخست گفتار خود فقط استبعاد [[عدم امکان ملاقات]] را رد کرده و این، به معنای پذیرش ادعای [[ملاقات]] نیست؛ چرا که اگر او- دست کم- ادعای [[ملاقات]] را قبول داشت، به طور حتم بر آن تأکید می‌کرد.
::::::الف) در بخش نخست گفتار خود فقط استبعاد [[عدم امکان ملاقات]] را رد کرده و این، به معنای پذیرش ادعای [[ملاقات]] نیست؛ چرا که اگر او- دست کم- ادعای [[ملاقات]] را قبول داشت، به طور حتم بر آن تأکید می‌کرد.
::::::ب) او در واپسین جمله [[کلام]] خویش (راهی نیست برای [[آگاهی]] به حال دیگران) به اشاره، ادعای [[ملاقات]] را نیز رد کرده است.
::::::ب) او در واپسین جمله [[کلام]] خویش (راهی نیست برای [[آگاهی]] به حال دیگران) به اشاره، ادعای [[ملاقات]] را نیز رد کرده است.

نسخهٔ ‏۱۵ سپتامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۳۷

الگو:پرسش غیرنهایی

آیا امکان ملاقات با امام مهدی وجود دارد؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / غیبت امام مهدی / عصر غیبت کبری / ارتباط و ملاقات با امام مهدی
مدخل اصلیارتباط با امام مهدی

آیا امکان ملاقات با امام مهدی(ع) وجود دارد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

پاسخ نخست

محمد تقی بهجت
آیت الله محمد تقی بهجت، به نقل از کتاب «عصر ظهور» در این‌باره گفته است:
«در زمان غیبت هم عنایات و الطاف امام زمان نسبت به شیعیانش زیاد دیده شده، باب لقا و حضور بالکل مسدود نیست، بلکه اصل رؤیت جسمانی را هم نمی‌شود انکار کرد[۱]»[۲].






پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

 با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:  

  1. چگونه می توان با امام مهدی ارتباط برقرار کرد؟ (پرسش)
  2. آیا می‏‌توان با امام مهدی صحبت کرد؟ (پرسش)
  3. با انجام چه اعمالی می‏‌توان با امام مهدی ارتباط برقرار کرد؟ (پرسش)
  4. اولین کسی که در زمان ظهور با امام مهدی ملاقات می‌‏کند کیست؟ (پرسش)
  5. منظور از ملاقات امام مهدی در حج چیست؟ (پرسش)
  6. منظور از این حدیث نحن صنائع ربنا و الخلق بعد صنائعنا که از امام مهدی در توقیعی صادر شده چیست؟ (پرسش)
  7. آیا می‌توان به امام مهدی نامه نوشت؟ چه شرایطی باید رعایت شود؟
  8. آیا شخصی که گناه کرده است، می‌تواند با امام مهدی ارتباط داشته باشد؟
  9. عشق و محبت دو سویه درباره ما و امامان چگونه است؟
  10. آیا شخص شریف امام مهدی از نظرها پنهان است؟ یا جسم و شخص آن حضرت دیده می‌‏شود ولی کسی ایشان را نمی‌‏شناسد؟ (پرسش)
  11. مقصود از رابطه با امام مهدی در زمان غیبت چیست؟ (پرسش)
  12. آیا در مراسم حج می‌توان امام مهدی را ملاقات کرد؟ (پرسش)
  13. چه دیدگاه‌هایی درباره ملاقات امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
  14. چرا امام   با افرادی مثل من در ارتباط نیست؟ به طور کلّی نظر شما درباره امکان دیدار و ملاقات چیست؟ (پرسش)
  15. آیا چله ها و ختم هایی که برای مشاهده و دیدار امام مهدی در بعضی از کتاب ها نقل شده درست است؟ (پرسش)
  16. طبق توقیع شریف امام مهدی هر کس بگوید که او را دیده است دروغ گفته است اما بسیاری از شخصیت های بزرگ معتقدند امام مهدی را دیده اند؟ (پرسش)
  17. راه رسیدن به لقای امام مهدی‏ چیست؟ (پرسش)
  18. اگر ممکن است چند نمونه از داستان ها و حکایات کسانی که به حضور امام مهدی مشرف شده اند برایم بنویسید (پرسش)
  19. چگونه می‌توانیم با امام مهدی خود رابطه داشته باشیم؟ (پرسش)
  20. چگونه و از چه راهی دوستی و محبت امام مهدی را در خود و فرزندان خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
  21. حضرت مهدی می‌فرماید هر کس بگوید مرا دیده دروغ می‌گوید اما از شخصیت‌های بزرگی نقل شده که حضرت را دیده‌اند این تناقض نیست؟ (پرسش)
  22. چه کسانی از علما قائل به جواز و امکان تشرف بوده‌‏اند؟ (پرسش)
  23. آیا می‌‏توان طبق قاعده سد ذرایع ادعای ملاقات با امام مهدی را دروغ دانست؟ (پرسش)
  24. امام مهدی‏ چه اهداف کلی و عمومی در ملاقات‏‌های خود دارد؟ (پرسش)
  25. امام مهدی چه اهداف خاصی از ملاقات با مردم داشته است؟ (پرسش)
  26. آیا ممکن است کسی در ملاقاتش با امام مهدی‏ او را بشناسد؟ (پرسش)
  27. آیا اصرار و الحاح به جهت ملاقات با امام مهدی مطلوب است؟ (پرسش)
  28. چه عقایدی در ملاقات با امام مهدی عوامانه و بدون اصل و مدرک است؟ (پرسش)
  29. آیا ما می‏توانیم تماس یا ملاقاتی با امام مهدی داشته باشیم؟ (پرسش)
  30. چه کسانی و تحت چه شرایطی می‌‏توانند امام مهدی را ملاقات کنند؟ (پرسش)
  31. چه کسانی امام مهدی را دیده و با آن حضرت ملاقات کرده‏‌اند؟ (پرسش)
  32. چگونه می‌‏توان دیدار صالحان با امام مهدی‏ را اثبات نمود؟ (پرسش)
  33. اگر ملاقات با امام مهدی ممکن است پس چرا باید مدعی ملاقات را تکذیب کرد؟ (پرسش)
  34. چه عقایدی در ملاقات با امام مهدی عوامانه و بدون اصل و مدرک است؟ (پرسش)
  35. آیا ما می‏‌توانیم تماس یا ملاقاتی با امام مهدی داشته باشیم؟ (پرسش)
  36. آیا امکان ملاقات با امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
  37. چه کنیم که توفیق دیدار چهره نورانی امام عصر را پیدا کنیم؟ (پرسش)
  38. چه کسانی در زمان حاضر زنده‌‏اند و با امام مهدی ارتباط دارند؟ (پرسش)
  39. آیا اکنون هم مانند گذشته افرادی با حضرت دیدار می‌‏کنند؟ در صورت امکان نام آنها را ذکر کنید؟ (پرسش)
  40. بعضی از افراد ادعا دارند امام مهدی را در خواب دیده‌‏اند به نظر شما آیا این سخن پذیرفتنی است؟ (پرسش)
  41. امام مهدی درباره ظهور خود چه فرموده‌‏اند؟ (پرسش)
  42. آیا در زمان غیبت می‌‏توان حضرت مهدی را دید؟ (پرسش)
  43. آیا می‌توان امام مهدی را در خواب دید؟ (پرسش)
  44. چه کسانی امام مهدی را پیش از غیبت دیده‌اند؟ (پرسش)
  45. چه کسانی امام مهدی را در دوران غیبت صغری دیده‌اند؟ (پرسش)
  46. چه کسانی امام مهدی را در دوران غیبت کبری دیده‌اند؟ (پرسش)
  47. کدام یک از عالمان شیعه مورد عنایت امام مهدی بوده‌اند؟ (پرسش)
  48. آیا دیدار با امام مهدی در دوره غیبت کبرا امکان پذیر است؟ (پرسش)
  49. آیا شیوه‌هایی که برای دیدار با امام مهدی گفته می‌شوند معتبرند؟ (پرسش)
  50. آیا در کتاب‌های حدیثی برای دیدار با امام مهدی راهکارهایی بیان شده است؟ (پرسش)
  51. شرایط وقوع ملاقات با امام مهدی در عصر غیبت چیست؟ (پرسش)
  52. آسیب‌های دامن زدن به ملاقات امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  53. آیا ملاقات با امام مهدی موضوع محوری مهدویت است؟ (پرسش)
  54. آیا دیدن امام مهدی نوعی فضیلت محسوب می‌شود؟ (پرسش)
  55. ملاقات امام مهدی با افراد چگونه انجام می‌شود؟ (پرسش)
  56. امام مهدی پس از ملاقات با افراد چگونه پنهان می‌شد؟ (پرسش)
  57. آیا ملاقات با امام مهدی با حکمت غیبت تنافی دارد؟ (پرسش)
  58. معجزه چگونه باعث می‌شود مردم نتوانند جسم امام مهدی را ببینند؟ (پرسش)
  59. آیا می‌توان هر وقت اراده کردیم با امام مهدی ملاقات کرد؟ (پرسش)
  60. کیفیت ملاقات مردم با امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
  61. انگیزه امام مهدی از دیدار با مردم چیست؟ (پرسش)
  62. امام مهدی برای ملاقات با افراد چگونه به جاهای دوردست می‌رود؟ (پرسش)
  63. آیا دیدار با امام مهدی در عصر غیبت کبری نیاز به ایمان و وثاقت بالایی دارد؟ (پرسش)
  64. امام مهدی برای ناشناس ماندن در دیدارها با افرادی که مورد اطمینان نبودند چه برنامه‌ای داشت؟ (پرسش)
  65. آیا افرادی وجود دارند که شخص امام مهدی را با ویژگی‌های حقیقی ایشان ببینند و بشناسند؟ (پرسش)
  66. دلایل امکان ارتباط با امام مهدی در عصر غیبت کبری چیستند؟ (پرسش)
  67. فایده مطرح کردن بحث دیدار و ملاقات با امام مهدی چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

پانویس

  1. ۶۰۰ نکته از آیت الله بهجت، ج۱، ص۲۴۷.
  2. بهجت، محمد تقی (به كوشش: شریفی‌دوست، حمزهعصر ظهور، ص۲۹.
  3. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۰۹، ح ۱۴؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۲۲؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۴۰.
  4. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۰، ح ۴۲؛ الخرائج و الجرائح، ج ۳، ص ۱۱۱۰.
  5. آیت الله مکارم شیرازی در دیدار با دانش‌پژوهان مرکز تخصصی مهدویت، فصلنامه انتظار، ش ۱۱، ص ۲۹- ۳۰.
  6. آیت الله فاضل لنکرانی در دیدار با دانش‌پژوهان مرکز تخصصی مهدویت، فصلنامه انتظار، ش ۳، ص ۲۷.
  7. این نکته در خور دقت است که نه آنان که ادعای ملاقات در غیبت کبرا را نمی‌پذیرند از اسلام و تشیع دورند و نه کسانی که به آن عقیده دارند، از ایمان بیشتری برخوردارند؛ چرا که هریک، ادله‌ای بر ادعای خود ارائه می‌کنند و به روایاتی تمسک می‌جویند.
  8. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص۱۰۸-۱۲۲.
  9. از آنجا که در درس مربوط به چگونگی غیبت، به صورت مفصل روایات موردنظر را نقل کردیم، اینجا فقط به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
  10. نعمانی، الغیبة، ص ۱۴۴.
  11. شیخ کلینی، کافی، ج ۱ ص ۳۳۷، ح ۶؛ نعمانی، الغیبة، ص ۱۷۵، ح ۱۴؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۱، ح ۱۱۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، باب ۳۳، ص ۳۴۶، ح ۳۳.
  12. شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۳۹؛ نعمانی، الغیبة، ص ۱۷۵، ح ۱۵.
  13. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۳۳، ح ۱.
  14. شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۳۳؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۷۰.
  15. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۷۹.
  16. شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۲۸؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۰۲؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۸۱.
  17. سید بن طاووس، الاقبال، ص ۲۹۸.
  18. ر.ک: نعمانی، الغیبة، ص ۱۶۰.
  19. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۸.
  20. شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۹۹.
  21. سید بن طاوس، الطرائف، ص ۱۸۵.
  22. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۴۴، باب ۵، ح ۳.
  23. شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۲؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۲۰.
  24. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۶، ح ۴۴؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۹۵؛ راوندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۱۱۲۸؛ طبرسی، احتجاج، ج ۲، ص ۴۷۸؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۲، ص ۵۳۸؛ نیلی نجفی، علی بن عبد الکریم، منتخب الانوار المضیئة، ص ۱۳۰، و... این کثرت نقل، خود شاهدی بر اعتماد نقل‌کنندگان بر مضمون روایت است.
  25. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۶.
  26. و به کسی وصیت نکن که پس از وفات تو به مقام تو برخیزد؛ بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۵۱.
  27. پس همانا غیبت تامه واقع شده است؛ بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۵۱.
  28. آگاه باشید که هر که ادعای مشاهده کند قبل از خروج سفیانی و صیحه او بسیار دروغگو و افتراء زننده است ؛ بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۵۱.
  29. محدث نوری، نجم الثاقب، ص ۴۸۴.
  30. ر.ک: مقاله: سفارت و نیابت خاصه، نجم الدین طبسی، فصلنامه انتظار، ج ۱۸، ص ۱۴۲.
  31. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۵.
  32. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۸.
  33. شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۹۹.
  34. سید بن طاوس، الطرائف، ص ۱۸۵.
  35. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۲، ص ۵۳۸.
  36. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص۱۰۸-۱۲۲.
  37. کمال الدین، ص ۵۱۶
  38. چشم‌به‌راه مهدى، ص ۷۳ و ۱۰۴
  39. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۹۰.
  40. کتاب الغیبة (طوسی)، صص ۲۴۲ و ۲۴۳.
  41. ر.ک: هادی دانشور، مقاله "تشرفات بین نفی و اثبات"، مجله موعود، سال اول، ش ۱، ۳ و ۵ فروردین - دی ۱۳۷۶
  42. ر.ک: جوادی آملی، "این ماییم که غایبیم" متن سخنرانی، موعود، سال نهم، ش ۴۸، آبان ۱۳۸۳.
  43. آب حیات: مجموعه سخنرانی‌های حضرت آیت‌الله ناصری در مورد امام زمان (ع)، تدوین و گردآوری: مجید هادی زاده، چاپ چهارم: قم، خُلُق، ۱۳۸۶، صص ۳۴۶ و ۳۴۷
  44. همان، ص ۳۵۰.
  45. شفیعی سروستانی؛ ابراهیم، پرسش از موعود، ص ۶۴-۶۷.
  46. مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۴۹.