|
|
| (۸۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۱ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{خرد}} | | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[جبرئیل در قرآن]] - [[جبرئیل در معارف مهدویت]] - [[جبرئیل در معارف دعا و زیارات]] - [[جبرئیل در معارف و سیره سجادی]] | پرسش مرتبط = }} |
| {{ولایت}}
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل مرتبط از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[جبرئیل در قرآن]] | [[جبرئیل در حدیث]] | [[جبرئیل در نهج البلاغه]] | [[جبرئیل در معارف دعا و زیارات]] | [[جبرئیل در کلام اسلامی]]</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[جبرئیل (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
| |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
| |
|
| |
|
| | '''جبرئیل''' به معنای [[بنده خدا]] یکی از ۴ فرشته مقرّب [[الهی]] است. در [[آموزه‌های دینی]]، نقش این فرشته در مراحل مختلف [[زندگی]] [[بشر]] از [[زمان]] [[حضرت آدم]]{{ع}} کاملاً مشهود است. مهم‌ترین مأموریت جبرئیل نازل کردن [[وحی]] بر [[پیامبران]] و [[یاری]] ایشان بوده است. برخی از [[فضایل]] جبرئیل عبارت است از: دارا بودن مقام [[سدره المنتهی]]؛ [[ایمنی]] از [[مرگ]] عمومی؛ منسوب شدن به [[خدا]] و غیره. جبرئیل در [[زمان ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} با آن جناب [[بیعت]] می‌کند و [[مطیع]] [[فرمان]] او خواهد بود. |
|
| |
|
| *'''جبرئیل:''' برترین فرشته الهی و پیک [[وحی]]<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| | == مقدمه == |
| *'''جبرئیل''' از [[فرشتگان]] بزرگ الهی است. جبرئیل، یکی از چهار فرشته مقرّب "علاوه بر [[میکائیل]]، [[اسرافیل]] و [[عزرائیل]]" است. او رابط میان [[خداوند]] سبحانه و تعالی و [[پیامبران]] است. و در کتاب‌های دینی [[یهودیت]]، [[مسیحیت]] و [[اسلام]] از نقش جبرئیل بسیار یاد شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>.
| | جبرئیل نام یکی از بزرگترین و مقرّب‌ترین [[فرشتگان الهی]] است. او یکی از چهار فرشته مقرّب (علاوه بر [[میکائیل]]، [[اسرافیل]] و [[عزرائیل]]) است. او رابط میان [[خداوند سبحانه و تعالی]] و [[پیامبران]] است و در کتاب‌های [[دینی]] [[یهودیت]]، [[مسیحیت]] و [[اسلام]] از نقش جبرئیل بسیار یاد شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>. جبرئیل [[پیک وحی]] است<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹]]، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>؛ از سوی [[خدا]] بر پیامبران فرود می‌آمد و پیام آسمانی خدا را می‌آورد. در [[قرآن کریم]]، نام او آمده و به عنوان فرشته‌ای که در [[آسمان‌ها]] [[امر]] او را [[اطاعت]] می‌کنند یاد شده است. "[[روح]] الأمین" نام دیگر جبرئیل است. در آغاز بعثت نیز، در [[غار حرا]] بر [[حضرت محمّد]]{{صل}} نازل شد و اولین [[آیات قرآن]] را آورد. [[جبرئیل امین]] پیوسته آیات قرآن را بر [[قلب]] [[رسول خدا]]{{صل}} نازل می‌کرد و بیشتر اوقات، در چهره [[جوانی]] به نام "دِحیه کلبی" ظاهر می‌شد و خدمت [[پیامبر]] می‌آمد<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگنامه دینی (کتاب)|فرهنگنامه دینی]]، ص۶۸.</ref>. |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | == معناشناسی == |
| *یکی از دیدگاه های مشهور بین دانشمندان مسلمان این است که جبرئیل همان [[روح القدس]] است. دلیل این مطلب را آیه ۱۰۲ سوره نحل ذکر کرده اند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ }}﴾}}<ref> بگو آن (قرآن) را روح القدس از سوی پروردگارت نازل کرده است؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref> در آیه ۹۷ سوره بقره نیز آمده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ }}﴾}}<ref> بگو هرکس دشمن جبرئیل شد بداند که جبرئیل آن (قرآن) را به دستور الهی بر دل تو نازل کرده است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.</ref>. همچنین در [[قرآن]] با نامهای {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحَ}}﴾}}<ref>سوره غافر، آیه: ۱۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref>سوره شعراء، آیه:۱۹۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref>سوره نجم، آیه:۵.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}} <ref>سوره تکویر، آیه:۱۹.</ref> از او یاد شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>.
| | جبرئیل کلمه‌ای عبری<ref>واژه‌های دخیل، ص۱۶۶؛ نثر طوبی، ج ۱، ص۱۲۳؛ اعلام قرآن، ص۲۷۷.</ref> یا سریانی<ref>اعلام القرآن، ص۲۴۱.</ref> است. جبرئیل مرکب از دو کلمه "[[جبر]]" به معنای عبد<ref>المعرب، ص۱۵۴؛ لسان العرب، ج ۲، ص۱۶۶؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۴.</ref> یا به معنای قوّه و [[قدرت]]<ref>نثر طوبی، ج ۱، ص۱۲۳؛ التحریر والتنویر، ج ۱، ص۶۲۰.</ref> و "ایل" به معنای "[[اللّه]]"<ref>لسان العرب، ج ۲، ص۱۶۶؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص۳۳۹، «جبر»؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۴.</ref> است، بنابراین جبرئیل به معنای [[بنده خدا]] یا قدرت خداست. جبرئیل یکی از ۴ فرشته مقرّب [[الهی]] "جبرئیل، [[میکائیل]]، [[اسرافیل]] و [[عزرائیل]]"<ref>فرشتگان، ص۱۰۱؛ معجم اعلام القرآن، ص۹۹.</ref> و به نقل [[مفسران]] و ارباب معاجم از سه [[فرشته]] دیگر [[برتر]] است<ref>اعلام قرآن، ص۲۷۸؛ اعلام القرآن، ص۲۴۱؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۹۰.</ref>. |
| *روایاتی چند، از نقش آن فرشته بزرگ الهی در قیام عظیم و جهانی [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}، به روشنی سخن گفته و از او به عنوان نخستین کسی که با [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} بیعت خواهد کرد، نام بردهاند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>.
| |
| *در بعضی از روایات گفته شده: او به همراه گروه بزرگی از فرشتگان، هنگام ظهور در محضر واپسین حجّت الهی حاضر شده و به یاری آن حضرت خواهند شتافت. [[امام صادق]]{{ع}} در قسمتی از یک روایت طولانی فرمود: نخستین کس که با او بیعت می‌کند، حضرت جبرئیل است<ref> {{عربی|اندازه=120%|" أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُهُ جَبْرَئِيل"}}، علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج ۲، ص ۲۰۴؛ ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۴، ص ۱۸۴، ح ۳</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>.
| |
| این، بدان معناست که یکی از امدادهای غیبی خداوند سبحانه و تعالی در آن قیام جهانی، یاری دادن جبرئیل به [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} است. همانگونه که این فرشته بزرگ الهی، به یاری پیامبران دیگر نیز آمده بود<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==واژه‌شناسی لغوی==
| | در [[آموزه‌های دینی]]، نقش این فرشته در مراحل مختلف [[زندگی]] [[بشر]] از [[زمان]] [[حضرت آدم]]{{ع}}<ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص۱۸۲ - ۱۸۳.</ref> تا [[روز قیامت]]<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۰۸.</ref> کاملاً مشهود است. از این فرشته در [[تورات]] و [[انجیل]] نیز یاد شده است؛ در کتاب [[دانیال]]، نزول جبرئیل بر دانیال برای [[آموزش]] تعبیر [[رؤیا]] و نیز [[پیشگویی]] حوادث آینده و در انجیل در مژده تولد [[حضرت یحیی]]{{ع}} به [[حضرت زکریا]]{{ع}} و مژده تولد حضرت عیسی{{ع}} به [[حضرت مریم]]{{س}} ذکر شده است<ref>قاموس کتاب مقدس، ص۲۷۸؛ قاموس قرآن، ج ۱، ص۵؛ فرشتگان، ص۱۰۴.</ref>. |
| *جبرئیل کلمه‌ای عبری<ref>واژه‌های دخیل، ص ۱۶۶؛ نثر طوبی، ج ۱، ص ۱۲۳؛ اعلام قرآن، ص ۲۷۷.</ref> یا سریانی<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref> است که به زبان عربی وارد شده و به سبب علَم و عجمی "غیر عربی" بودن، غیر منصرف است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۹۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۷.</ref>. تلفظ این واژه در زبان عبری به صورت گَبریل "Gabriel"بوده<ref>فرهنگ کامل لغات قرآن، ص ۱۴۹.</ref> و در زبان عربی برای آن وجوه بسیاری<ref>تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۷.</ref> نقل شده است؛ از جمله جِبْرِیل، جَبْرِیل، جَبْرائِیل، جَبْرَئیل، جَبْرَئِل، جَبْرِین و جِبْرِین<ref>المعرب، ص۶۰؛ لسان العرب، ج۲، ص ۱۶۶، «جبر».</ref>. جبرئیل مرکب از دو کلمه "جبر" به معنای عبد<ref>المعرب، ص ۱۵۴؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۱۶۶؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۴.</ref> یا به معنای قوّه و قدرت<ref>نثر طوبی، ج ۱، ص ۱۲۳؛ التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۲۰.</ref> و "ایل" به معنای "اللّه"<ref>لسان العرب، ج ۲، ص ۱۶۶؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ۳۳۹، «جبر»؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۴.</ref> است، بنابراین جبرئیل به معنای بنده خدا یا قدرت خداست. [[ابوعلی فارسی]] برخلاف جمهور "جبر" را یکی از اسمای الهی و "ایل" را به معنای عبد دانسته است<ref>التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۲۰.</ref> برخی معنای جبرئیل را قهرمان یا مرد خدا دانسته اند<ref>فرهنگ کامل لغات قرآن، ص ۱۴۹؛ اعلام قرآن، ص ۲۷۷.</ref>. برخی دیگر معانی عبدالرحمن و عبدالعزیز را نیز احتمال داده‌اند<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref>. جبرئیل یکی از ۴ فرشته مقرّب الهی "جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل"<ref>فرشتگان، ص ۱۰۱؛ معجم اعلام القرآن، ص ۹۹.</ref> و به نقل مفسران و ارباب معاجم از سه فرشته دیگر برتر است<ref>اعلام قرآن، ص ۲۷۸؛ اعلام القرآن، ص ۲۴۱؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۹۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *در آموزه‌های دینی، نقش این فرشته در مراحل مختلف زندگی بشر از زمان [[حضرت آدم]]{{ع}}<ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص ۱۸۲ - ۱۸۳.</ref> تا روز قیامت<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۰۸.</ref> کاملاً مشهود است. از این فرشته در تورات و انجیل نیز یاد شده است؛ در کتاب دانیال، نزول جبرئیل بر دانیال برای آموزش تعبیر رؤیا و نیز پیشگویی حوادث آینده و در انجیل در مژده تولد [[حضرت یحیی]]{{ع}} به [[حضرت زکریا]]{{ع}} و مژده تولد [[حضرت عیسی]]{{ع}} به [[حضرت مریم]]{{س}} ذکر شده است<ref>قاموس کتاب مقدس، ص ۲۷۸؛ قاموس قرآن، ج ۱، ص ۵؛ فرشتگان، ص ۱۰۴.</ref>. مسیحیان ادعا دارند در روز قیامت جبرئیل در صور می‌دمد<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۲.</ref>.
| |
| *در منابع اسلامی مطالب نقلی بسیاری از جبرئیل {{ع}} گزارش شده که بسیاری از آنها فاقد دلیلی محکم و چه بسا برخی از آنها متأثر از اسرائیلیات‌اند<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *مهم‌ترین مأموریت جبرئیل نازل کردن [[وحی]] بر [[پیامبران]] و یاری ایشان بوده است. گفته شده: جبرئیل بر [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} ۵۰ بار، بر [[حضرت موسی]]{{ع}} ۴۰۰ بار، بر [[حضرت عیسی]]{{ع}} ۱۰ بار و بر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} ۲۴۰۰۰ بار نازل شده است<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۲؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ۳۳۹.</ref>. پس از رحلت [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} ارتباط جبرئیل با زمین و نزول وی بر انسان‌های کامل قطع نشد<ref>کنز الدقائق، ج ۱۴، ص ۳۶۶.</ref>، چنان که نقل شده پس از وفات [[پیامبر]] {{صل}} نزد [[فاطمه زهرا]]{{س}} آمده، او را در مرگ پدر تسلیت می داد و از جایگاه [[پیامبر]] {{صل}} و نیز از رخدادهای آینده به ایشان خبر میداد و [[امام علی]]{{ع}} این مطالب را می‌نوشت و این نوشته‌ها، "[[مصحف فاطمه]]" نامیده می‌شود<ref>مکاتیب الرسول، ج ۲، ص ۸۸.</ref>.
| |
| *به نقل برخی، جبرئیل نزد اهل عرفان همان مبدأ حیات و روح کلی است که در سراسر هستی گسترده است، از این رو تمام اشیا دارای حیات‌اند، گرچه درجات آن در موجودات گوناگون، مختلف‌اند؛ به عبارت دیگر جبرئیل، تجلّی حق در صورت [[روح]] کلی است و آنچه از این [[روح]] در موجودی ظاهر می‌شود، "لاهوت" آن موجود و جهت [[حق]] در آن است و صورتی که آن [[روح]] در وی ظاهر می‌شود، "ناسوت" آن موجود و جهت خلق در آن است<ref>فصوص الحکم، ص ۱۸۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==جبرئیل در [[قرآن]]==
| | مهم‌ترین مأموریت جبرئیل نازل کردن [[وحی]] بر [[پیامبران]] و [[یاری]] ایشان بوده است. گفته شده: جبرئیل بر [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} ۵۰ بار، بر [[حضرت موسی]]{{ع}} ۴۰۰ بار، بر [[حضرت عیسی]]{{ع}} ۱۰ بار و بر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} ۲۴۰۰۰ بار نازل شده است<ref>اعلام القرآن، ص۲۴۲؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص۳۳۹.</ref>. پس از [[رحلت رسول اکرم]]{{صل}} ارتباط جبرئیل با [[زمین]] و نزول وی بر [[انسان‌های کامل]] قطع نشد<ref>کنز الدقائق، ج ۱۴، ص۳۶۶.</ref>، چنان که نقل شده پس از [[وفات پیامبر]]{{صل}} نزد [[فاطمه زهرا]]{{س}} آمده، او را در [[مرگ]] پدر تسلیت میداد و از جایگاه پیامبر{{صل}} و نیز از رخدادهای [[آینده]] به ایشان خبر میداد و [[امام علی]]{{ع}} این مطالب را می‌نوشت و این نوشته‌ها، "[[مصحف فاطمه]]" نامیده می‌شود<ref>مکاتیب الرسول، ج ۲، ص۸۸.</ref>.<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹]]، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref> |
| *در [[قرآن کریم]] سه بار با واژه "جِبْریل" به نام این فرشته مقرّب الهی تصریح شده {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ}}﴾}}<ref> بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است.آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره ، آیه: ۹۷ - ۹۸.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ }}﴾}}<ref> اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است) چرا که به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته ، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند؛ سوره تحریم ، آیه: ۴.</ref> و در آیات متعدد دیگری نیز با عناوین و اوصافی همچون {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| بِرُوحِ الْقُدُسِ }}﴾}}<ref> سوره بقره، آیه: ۸۷ .</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| شَدِيدُ الْقُوَى ذُو مِرَّةٍ}}﴾}}<ref> سوره نجم، آیه: ۵ - ۶.</ref><ref>زادالمسیر، ج ۸، ص ۶۴ - ۶۵؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۲۷ - ۲۸.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رَسُولٍ كَرِيمٍ}}﴾}}، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ}}﴾}}، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَكِينٍ}}﴾}}، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مُطَاعٍ}}﴾}}، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَمِينٍ }}﴾}} <ref> سوره تکویر، آیه: ۱۹ - ۲۱.</ref><ref>زادالمسیر، ج ۹، ص ۴۳؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.</ref>. به وی اشاره شده یا از مأموریت‌های او مانند نازل کردن [[قرآن]]{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل ، آیه: ۱۰۲.</ref>، یاری مؤمنان{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ }}﴾}}<ref> یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال ، آیه: ۹.</ref><ref>المیزان، ج ۹، ص ۲۹؛ جامع البیان، ج ۹، ص ۲۵۹.</ref> و عذاب کافران {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ}}﴾}}<ref> پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود ، آیه: ۸۲.</ref><ref>جوامع الجامع، ج ۲، ص ۱۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۷۳؛ الصافی، ج ۲، ص ۴۶۳.</ref> یاد شده است. برخی حرف "ل" در حروف مقطعه "الم" را نیز اشاره به جبرئیل دانسته‌اند<ref>روض الجنان، ج ۱، ص ۹۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱، ص ۱۰۹.</ref>. در [[قرآن]] از میان همه فرشتگان الهی تنها نام جبرئیل و میکائیل با صراحت ذکر شده است<ref>المیزان، ج ۱۷، ص ۱۲.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==عناوین و اوصاف جبرئیل== | | == [[جبرئیل در قرآن]] == |
| *از جبرئیل در [[قرآن کریم]] با عناوین و اوصاف گوناگونی یاد شده است:
| | در [[قرآن کریم]] سه بار با واژه "جِبْریل" به نام این فرشته مقرّب [[الهی]] تصریح شده<ref>سوره بقره، آیه ۹۷ ـ ۹۸؛ سوره تحریم، آیه ۴؛ </ref> و در [[آیات]] متعدد دیگری نیز با عناوین و اوصافی همچون {{متن قرآن|بِرُوحِ الْقُدُسِ}}<ref>سوره بقره، آیه ۸۷.</ref>، {{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ}}<ref> سوره شعراء، آیه ۱۹۳.</ref>، {{متن قرآن|شَدِيدُ الْقُوَى ذُو مِرَّةٍ}}<ref>سوره نجم، آیه ۵ - ۶.</ref>.<ref>زادالمسیر، ج ۸، ص۶۴ - ۶۵؛ المیزان، ج ۱۹، ص۲۷ - ۲۸.</ref>، {{متن قرآن|رَسُولٍ كَرِيمٍ}}، {{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ}}، {{متن قرآن|مَكِينٍ}}، {{متن قرآن|مُطَاعٍ}}، {{متن قرآن|أَمِينٍ}}<ref> سوره تکویر، آیه ۱۹ - ۲۱.</ref>.<ref>زادالمسیر، ج ۹، ص۴۳؛ المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸.</ref>. به وی اشاره شده یا از مأموریت‌های او مانند نازل کردن [[قرآن]]<ref>سوره نحل، آیه ۱۰۲.</ref>، [[یاری]] [[مؤمنان]] <ref>سوره انفال، آیه ۹.</ref>.<ref>المیزان، ج ۹، ص۲۹؛ جامع البیان، ج ۹، ص۲۵۹.</ref> و [[عذاب]] [[کافران]]<ref>سوره هود، آیه ۸۲.</ref>.<ref>جوامع الجامع، ج ۲، ص۱۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۷۳؛ الصافی، ج ۲، ص۴۶۳.</ref> یاد شده است<ref>احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. |
| ===[[روح]]===
| |
| *در آیات متعددی از جبرئیل با عنوان "[[روح]]" یاد شده است. براساس آیه‌ای، [[قرآن]] را [[روح القدس]] از سوی پروردگار نازل کرده است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل ، آیه: ۱۰۲.</ref> بیشتر محققان [[روح القدس]] را از نوع اضافه موصوف به صفت برای مبالغه در اختصاص دانسته‌اند<ref>به عنوان نمونه ر. ک: تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص ۳۵۷؛ الکشاف، ج ۱، ص ۱۶۲؛ روح المعانی، ج ۱، ص ۵۰۰.</ref> که بر پایه آن [[روح القدس]] به معنای روحی است که از آلودگی‌های مادی پاکیزه و از خطا و غلط و گمراهی منزّه است<ref>المیزان، ج ۱۲، ص ۳۴۶.</ref> و مصداق آن در تفاسیر، جبرئیل {{ع}} دانسته شده است<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۶۳؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۴۰۴؛ ج ۶، ص ۵۹۵؛ التبیان، ج ۶، ص ۴۲۶.</ref>. البته برخی آن را از باب اضافه تشریفی و منظور از "[[روح]]" را جبرئیل {{ع}} و مقصود از "قدس" را خداوند دانسته‌اند<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۱۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷.</ref>. برخی از عارفان، جبرئیل {{ع}} را [[روح القدس]] ادنی و حقیقت محمدیه را که سرّ خداوند است، [[روح القدس]] اعلا دانسته‌اند<ref>شرح فصوص الحکم، ابن ترکه، ص ۵۶۹ - ۵۷۰.</ref>. در برابر قول مشهور، برخی [[روح القدس]] را [[اسم اعظم]]<ref>تفسیر ثعلبی، ج ۱، ص ۲۳۳.</ref>، اسرافیل {{ع}}<ref>تفسیر صدرالمتألهین، ج ۵، ص ۱۶۰.</ref>، انجیل<ref>جامع البیان، ج ۱، ص ۵۶۹.</ref> و ... دانسته‌اند.
| |
| *در آیه‌ای دیگر از جبرئیل {{ع}} با تعبیر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۹، ص ۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.</ref> و در آیه ای با تعبیر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| رُوحَنَا}}﴾}}<ref> سوره مریم، آیه: ۱۷.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۶، ص ۷۶؛ التبیان، ج ۷، ص ۱۱۴؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳.</ref> یاد شده است.
| |
| *به تصریح برخی روح برای جبرئیل علَم است نه وصف<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶.</ref>. درباره راز تعبیر از جبرئیل به [[روح]] اقوال گوناگونی است؛ از جمله اینکه وی موجودی روحانی است<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳.</ref> و شبیه چیزی از غیر روح نیست<ref>التبیان، ج ۷، ص ۱۱۴.</ref> و روحانیت غالب بر او است که البته این امر در تمام فرشتگان وجود دارد و اختصاص جبرئیل به اسم [[روح]] برای تشریف اوست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۰۷.</ref>، ارواح انسان‌ها با او به سبب آنچه از ادیان و شرایع به آنان می‌رساند، زنده می‌شوند<ref>التبیان، ج ۷، ص ۱۱۴.</ref>، دین با او زنده می‌شود<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۰۷.</ref>، خدا او را بدون پدر و مادر آفرید<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷.</ref> و دارای جسمی لطیف و روحانی است<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *در آیاتی نیز [[روح]] به صورت مطلق یاد شده و برخی از مفسران مقصود از آن را جبرئیل دانسته‌اند. در این آیات مباحثی مانند پرسش از حقیقت [[روح]] {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً}}﴾}}<ref> از تو درباره روح می‌پرسند بگو روح از امر پروردگار من است و به شما از دانش جز اندکی نداده‌اند؛ سوره اسراء، آیه: ۸۵.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۵، ص ۱۹۵؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۷۵.</ref>، عروج فرشتگان و روح به سوی خدا {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ }}﴾}}<ref> فرشتگان و روح، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند؛ سوره معارج ، آیه: ۴.</ref><ref>جامع البیان، ج ۲۹، ص ۸۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۳۰.</ref>، قیام [[روح]] و فرشتگان در آخرت {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلائِكَةُ صَفًّا لّا يَتَكَلَّمُونَ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا }}﴾}}<ref> روزی که روح و فرشتگان (دیگر) ردیف ایستند؛ دم برنیاورند مگر آن کس که (خداوند) بخشنده بدو اذن دهد و او سخن درست گوید؛ سوره نبأ ، آیه: ۳۸.</ref><ref>جامع البیان، ج ۲۹، ص ۲۹؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۵۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۴۷.</ref>، القای [[روح]] از جانب خدا بر برخی از بندگان{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلاقِ}}﴾}}<ref> او برفرازنده رتبگان، دارای اورنگ (فرمانفرمایی جهان) است؛ روح (القدس) را از امر خویش نزد هر کس از بندگانش که بخواهد (برای رساندن وحی) می‌فرستد تا روز همدیداری را بیم دهد ؛ سوره غافر، آیه: ۱۵.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۸، ص ۸۰۵.</ref>، نازل کردن فرشتگان همراه با [[روح]] {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ}}﴾}}<ref> فرشتگان را با روح از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید؛ سوره نحل، آیه: ۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۴۵.</ref> و نزول فرشتگان و روح در شب قدر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ}}﴾}}<ref> فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.</ref><ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۵۶۸.</ref> مطرح شده اند؛ ولی به نظر می رسد گفته این مفسران صحیح نباشد، زیرا روح که متبادر از آن مبدأ حیات است، آن گونه که از ظاهر آیات قرآن برمی آید، در اصل مخلوقی آسمانی غیر از فرشتگان است و از همین رو گاهی مطلق ذکر می شود؛ ولی درجات دیگر روح که به صورت مقیدند مانند روح متعلق به فرشتگان {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref>، روح متعلق به [[پیامبران ]]{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}﴾}}<ref> و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: ۸۷.</ref>، روح متعلق به انسان‌های مؤمن {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}﴾}}<ref> گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند؛ سوره مجادله، آیه: ۲۲.</ref>، روح متعلق به مطلق انسان‌ها {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِينَ }}﴾}}<ref> پس هنگامی که او را باندام برآوردم و در او از روان خویش دمیدم، برای او به فروتنی در افتید!؛ سوره حجر، آیه: ۲۹.</ref> و حتی روح متعلق به گیاهان {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَيُحْيِي بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}﴾}}<ref> و از نشانه‌های او این است که برق را برای بیم و امید نشانتان می‌دهد و از آسمان، آبی فرو می‌فرستد آنگاه با آن، زمین را پس از مردن آن زنده می‌گرداند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که خرد می‌ورزند؛ سوره روم، آیه: ۲۴.</ref> همگی نسبتشان به روح مطلق، نسبت افاضه به مفیض و ظل به ذی ظل است<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۱۷۳ - ۱۷۵؛ ج ۱۲، ص ۲۰۸؛ ج ۱۳، ص ۱۹۹.</ref>، بنابراین جبرئیل نیز فیضی از روح مطلق و ظل اوست. در روایتی به دلیل آنکه جبرئیل از فرشتگان است و [[قرآن]]، [[روح]] را در عرض فرشتگان نام برده {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ}}﴾}}<ref> فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.</ref> روح غیر از فرشتگان و والا مقام‌تر از همه فرشتگان دانسته شده است<ref>بصائر الدرجات، ص ۴۶۲؛ نورالثقلین، ج ۵، ص ۶۳۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===[[رسول]]===
| |
| *این عنوان بر [[رسالت]] جبرئیل و وساطت وی در [[وحی]] آنچه خدا خواسته<ref>جامع البیان، ج ۲۵، ص ۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۳۶.</ref> به تمام [[پیامبران]]<ref>مفاتیح الغیب، ج ۱، ص ۴۲۷.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ }}﴾}}<ref> و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.</ref> و به ویژه القای [[قرآن]] از جانب وی بر [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}}: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref> دلالت دارد. مقصود از [[رسول]] را در آیات {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي}}﴾}}<ref> سامری گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست ؛ سوره طه، آیه: ۹۶.</ref><ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص ۶۲؛ جامع البیان، ج ۱۶، ص ۲۵۴ - ۲۵۵؛ التبیان، ج ۷، ص ۲۰۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}}<ref> که این (قرآن) بازخوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره حاقه، آیه: ۴۰.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۲۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا}}﴾}}<ref> پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۱۴.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا }}﴾}}<ref> جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد؛ سوره جن، آیه: ۲۷.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۹؛ الدرالمنثور، ج ۶، ص ۲۷۵.</ref> نیز جبرئیل دانسته‌اند<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===شدید القُوی===
| |
| *جبرئیل دارای قدرت و شدت بسیاری خوانده شده است<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.</ref>{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ}}﴾}}<ref> توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.</ref> مفسران قدرت جبرئیل را در آنچه بدان تکلیف شده<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰.</ref> از علم و عمل و تبلیغ رسالت<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref> یا در انجام طاعات به گونه ای که غیر او بر آن قادر نیست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶.</ref> یا در نفس و خلقت وی<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۱؛ ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref> دانسته‌اند. برخی برای قدرت جبرئیل شواهدی ذکر کرده‌اند؛ مانند اینکه سرزمین قوم لوط را با بال خود به آسمان برد و آن را واژگون ساخت {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ}}﴾}}<ref> پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود، آیه: ۸۲.</ref> و با صیحه ای قوم ثمود را نابود کرد {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}﴾}}<ref> و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.</ref> و در کمتر از چشم برهم زدنی از آسمان بر [[پیامبران]] نازل می‌شد و به سوی آسمان صعود می‌کرد<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۵؛ ج ۱۰، ص ۳۹۷.</ref>. بعضی از حکیمان مقصود از قوا در {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref> را رقائق جبرئیل دانسته و گفته‌اند: حقیقت جبرئیل از عالم امر بوده، نزد خدا واقف است و حقایق کلی هیچ گاه با همان وجود عِلْوی و الهی خود به عوالم پایین‌تر نمی‌آیند و آنچه برای [[پیامبران]] به منظور [[وحی]] یا برای وارثان ایشان به جهت [[الهام]] و تعلیم متمثل می‌شود، رقائق جبرئیل است نه حقیقت وی. البته این رقائق به دلیل اتصال به حقیقت با آن متحدند و تفاوت آنها در شدت و ضعف و کمال و نقص است<ref>اسفار، ج ۸، ص ۱۲۷ - ۱۲۸.</ref>. برخی مفسران، مقصود از {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}} در آیه ۵ سوره نجم را خداوند دانسته است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۵۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===ذومِرّة===
| |
| *درباره وصف {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى}}﴾}}<ref> توانای خردمندی که راست ایستاد؛ سوره نجم، آیه: ۶.</ref> برای جبرئیل، به سبب اختلاف در معنای لغوی آن اقوالی است؛ از جمله اینکه جبرئیل موصوف به نوعی مرور بر [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]]{{صل}} است که آن، مرور در هواست<ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۲۸.</ref>، دارای خَلقی نیکوست و از آفات وعاهات مبرّاست<ref>جامع البیان، ج ۲۷، ص ۵۷ - ۵۸؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶.</ref> و دارای متانت عقل و رأی<ref>المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۵.</ref> و شدّت و قوّت است<ref>جامع البیان، ج ۲۷، ص ۵۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۲۸.</ref>. در صورت اخیر برخی تفاوت آن را با {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref> در این دانسته اند که {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref> مربوط به قدرت جبرئیل در مورد امر الهی و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذُو مِرَّةٍ }}﴾}} مربوط به قدرت جسمانی "نفسانی" وی است<ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===کریم===
| |
| *جبرئیل نزد خداوند دارای کرامت و عزت است{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.</ref> کریم کسی است که جامع خصال خیر باشد<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۲۵.</ref>. برخی کرم جبرئیل را آن دانسته‌اند که خداوند وی را واسطه بین خود و [[پیامبران]] قرار داده است<ref>مفاتیح الغیب، ج ۱، ص ۴۲۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===مَکین===
| |
| *جبرئیل نزد خداوندِ صاحب عرش، دارای مکانت: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ}}﴾}}<ref> توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.</ref> یعنی قرب و منزلت و قدر است<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۷ - ۳۹۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===مُطاع===
| |
| *فرشتگان آسمان، از جبرئیل در آنچه به آنها امر یا از آنها نهی می‌کند، اطاعت می‌کنند و اطاعت از او بر اهل آسمان‌ها واجب است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}﴾}}<ref> آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.</ref><ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref> از جمله موارد اطاعت فرشتگان از جبرئیل آن بود که در شب معراج، به فرمان جبرئیل درهای آسمان‌ها، درهای بهشت و درهای جهنم را برای [[پیامبر]] {{صل}} گشودند<ref>کشف الاسرار، ج۱۰، ص۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===امین===
| |
| *جبرئیل فرشته امین الهی است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}﴾}}<ref> آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> که روح الامین آن را فرود آورده است؛ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref> جبرئیل بر [[وحی]] و [[رسالت]] امین است<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰.</ref> و در مأموریت خود به هیچ روی خیانت نمی‌کند و آنچه را مانند [[قرآن]] مأمور تبلیغ آن است بدون هیچ گونه تصرّف<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.</ref>، تغییر و تبدیل<ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.</ref> می‌رساند. در تمام طاعات، امین و از همه خیانت‌ها مبرّاست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶.</ref>. برخی در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ}}﴾}}<ref> در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است؛ سوره فصلت، آیه: ۴۲.</ref> عبارت {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لا مِنْ خَلْفِهِ}}﴾}} را به این معنا دانسته‌اند که باطل از ناحیه جبرئیل و [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} به [[قرآن]] راه نمی‌یابد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۲۳۹.</ref>.
| |
| *شاید از اینکه خداوند در سوره تکویر ۶ وصف "رسول"، "کریم"، "ذی قوّة"، "مکین"، "مطاع" و "امین" را به صورت پیاپی برای جبرئیل ذکر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است،توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد، آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۱.</ref> و پس از آن تنها جنون را از [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} نفی کرده:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ}}﴾}}<ref> و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۲۲.</ref> چنین به نظر برسد که جبرئیل از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} برتر است؛ ولی این برداشت صحیح نیست، زیرا اولاً برای [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} نیز در سوره احزاب، ۶ وصف ذکر شده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُّنِيرًا}}﴾}}<ref> ای پیامبر! ما تو را گواه و نویدبخش و بیم‌دهنده فرستاده‌ایم؛و فراخواننده به خداوند به اذن وی، و چراغی فروزان؛ سوره احزاب، آیه: ۴۵ - ۴۶.</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶ - ۲۲۷؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۳، ص ۴۶ - ۴۷.</ref> ثانیاً آیات پیشین درصدد بیان این نکته‌اند که [[قرآن]]، کلام الهی است و از طریق [[وحی]] بر [[پیامبر]] نازل شده است؛ نه آنکه از اوهام جنون و با القای شیطان باشد و آنچه در رساندن این غرض مفید است بیان سلامت راه نازل کردن [[قرآن]] و ذکر اوصاف فرشته [[وحی]] و مبالغه در تنزیه وی از خطا و خیانت است، افزون بر این در آیات دیگری، برای [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} اوصافی ذکر شده که با وجود آنها شکی در برتری [[پیامبر]]اکرم {{صل}} بر جبرئیل نمی‌ماند<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸ - ۲۱۹.</ref>. برخی گفته‌اند: [[پیامبراکرم]] {{صل}} مخدوم جبرئیل {{ع}} است، زیرا ابتدای سلسله نزول و انتهای سلسله صعود است<ref>مواهب الرحمن، ج ۱، ص ۳۵۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل== | | == مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل == |
| *خداوند تدبیر بخشی از امور دنیا را به جبرئیل سپرده است. گفته شده: ۴ فرشته جبرئیل، میکائیل، عزرائیل و اسرافیل مأمور تدبیر امور زمین هستند که در این میان جبرئیل، موکل بر بادها و جنود است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا }}﴾}}<ref> آنگاه، به فرشتگان کارگزار؛ سوره نازعات، آیه: ۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| يُدَبِّرُ الأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ}}﴾}}<ref> کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود؛ سوره سجده، آیه: ۵.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۲۷؛ ج ۱۴، ص ۵۸.</ref> در تفسیر آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْرًا }}﴾}}<ref> و کار پخش (باران در سرزمین‌ها) را انجام می‌دهند؛ سوره ذاریات، آیه: ۴.</ref> گفته شده: فرشتگان امور گوناگونی را می‌آورند؛ جبرئیل، امور دشوار، میکائیل، رحمت و عزرائیل، مرگ را<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۲۱.</ref>. در شب قدر هر سال، اموری که خدا در آن سال تقدیر کرده، اعم از رزق، اجل و... به فرشتگان و جبرئیل داده می شود تا آن را نازل کنند {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ}}﴾}}<ref> فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.</ref><ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۳۳۰؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۰.</ref> و در آن شب نسخه جنگ‌ها، زلزله‌ها، صاعقه‌ها و خسف (فرو رفتن در زمین) به جبرئیل داده می‌شود: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ}}﴾}}<ref> در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)؛ سوره دخان، آیه: ۴.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۸۶.</ref> برخی گفته‌اند: جبرئیل مدبّر آسمان‌های هفت گانه و متصرّف در آنها و هر آنچه در آن هاست اعم از عناصر و مرکبات است<ref>فصوص الحکم، ص ۱۸۱؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳.</ref>. البته همه تصرّفات و تدبیرهای جبرئیل به امر الهی بوده، وی تنها مجری فرمان‌های خداوند است<ref>الصافی، ج ۳، ص ۲۸۸؛ اسباب النزول، ص ۲۰۴.</ref> و هیچ سهمی از الوهیت ندارد، از این رو [[قرآن]]، مسیحیان را که جبرئیل را یکی از اقانیم سه گانه "اب، ابن و [[روح القدس]]" دانسته‌اند و برای وی به الوهیت قائل شده اند به شدّت ردّ کرده و آنان را کافر دانسته است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلاثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلاَّ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ يَنتَهُواْ عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}﴾}}<ref> به راستی آنان که گفتند خداوند یکی از سه (اقنوم) است کافر شدند و هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست و اگر از آنچه می‌گویند دست نکشند به یقین به کافران ایشان عذابی دردناک خواهد رسید؛ سوره مائده، آیه: ۷۳.</ref><ref>روض الجنان، ج ۴، ص ۳۶۷.</ref>
| | [[خداوند]] [[تدبیر]] بخشی از [[امور دنیا]] را به جبرئیل سپرده است. گفته شده: ۴ [[فرشته]] جبرئیل، [[میکائیل]]، [[عزرائیل]] و [[اسرافیل]] [[مأمور]] [[تدبیر امور]] [[زمین]] هستند که در این میان جبرئیل، موکل بر بادها و [[جنود]] است: {{متن قرآن|فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا}}<ref> آنگاه، به فرشتگان کارگزار؛ سوره نازعات، آیه ۵.</ref>. در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْرًا}}<ref> و کار پخش (باران در سرزمین‌ها) را انجام می‌دهند؛ سوره ذاریات، آیه ۴.</ref> گفته شده: [[فرشتگان]] امور گوناگونی را می‌آورند؛ جبرئیل، امور دشوار، میکائیل، [[رحمت]] و عزرائیل، [[مرگ]] را<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۲۱.</ref>. در [[شب قدر]] هر سال، اموری که [[خدا]] در آن سال تقدیر کرده، اعم از [[رزق]]، [[اجل]] و... به [[فرشتگان]] و جبرئیل داده می‌شود تا آن را نازل کنند<ref>سوره قدر، آیه ۴.</ref>.<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۳۳۰؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۰.</ref> و در آن شب نسخه [[جنگ‌ها]]، زلزله‌ها، صاعقه‌ها و [[خسف]] (فرو رفتن در [[زمین]]) به جبرئیل داده می‌شود<ref>سوره دخان، آیه ۴.</ref>.<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۸۶.</ref> |
| *برخی از مأموریت‌های جبرئیل اصلی و عمومی و برخی دیگر فرعی و موردی است. می‌توان مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل را در ۵ محور خلاصه کرد<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>:
| |
| ===نازل کردن [[وحی]]===
| |
| *یکی از راه‌های سخن گفتن خداوند با افرادی از جنس بشر آن است که فرشته‌ای مانند جبرئیل<ref>جامع البیان، ج ۲۵، ص ۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۳۶.</ref> را می‌فرستد تا آنچه را که خدا می‌خواهد، به اذن او به آنان [[وحی]] کند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ }}﴾}}<ref> و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.</ref> برخی در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ}}﴾}}<ref> فرشتگان را با روح از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید؛ سوره نحل، آیه: ۲.</ref> مقصود از ملائکه را جبرئیل و مقصود از [[روح]] را [[وحی]] دانسته‌اند. در این صورت آیه بدین معناست که خداوند جبرئیل را به همراه [[وحی]] بر هر یک از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد <ref>تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۴۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۴۵.</ref>. برخی ادعای اجماع کرده‌اند بر اینکه هیچ فرشته‌ای جز جبرئیل برای [[پیامبران]] [[وحی]] نمی‌آورد<ref>روض الجنان، ج ۴، ص ۳۰۳.</ref>. مهم‌ترین مأموریت جبرئیل، رساندن [[وحی]] الهی به [[پیامبر اکرم]] {{صل}} بود<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref> خداوند در پاسخ کسانی که می‌گفتند: [[پیامبر]] به خدا افترا بسته و [[قرآن]] کلام خدا نیست، بیان داشته که [[قرآن]] را جبرئیل از نزد خدا به حق نازل کرده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۴، ص ۲۳۱.</ref> در [[آیه]] دیگری [[قرآن]] قول جبرئیل دانسته شده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.</ref> مقصود از این سخن آن است که او پیک وی به سوی [[پیامبر]] بوده است، زیرا [[قرآن]] قول و کلام خداست<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۷.</ref>؛ ولی [[پیامبر]] آن را از جبرئیل شنیده است<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref>. جبرئیل بر اساس این آیه، رسول خداست و رسول شأنی جز ادای رسالت ندارد، از همین رو کلام او کلام خداست و وی تنها به امر الهی نازل می شود. چنان که نقل شده مدتی آمدن جبرئیل و آوردن [[وحی]] به تأخیر افتاد و دشمنان [[پیامبر]] به وی طعنه زدند و [[پیامبر اکرم]] {{صل}} غمگین شد. آن گاه که جبرئیل نازل شد و [[پیامبر]] ماجرا را برای او بازگفت، جبرئیل با آیه‌ای به [[پیامبر]] چنین پاسخ داد که ما تنها به امر پروردگار نازل می‌شویم: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا }}﴾}}<ref> و ما (فرشتگان) جز به فرمان پروردگارت فرود نمی‌آییم، آینده و گذشته ما و آنچه میان آنهاست، از آن اوست و پروردگارت فراموشکار نیست؛ سوره مریم، آیه:۶۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص ۷۱؛ جامع البیان، ج ۱۶، ص ۱۲۹ - ۱۳۱؛ روض الجنان، ج ۱۳، ص ۱۰۱.</ref> نزول [[قرآن]] توسط جبرئیل در آیات دیگری نیز بیان شده است؛ مانند {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۹، ص ۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ}}﴾}}<ref> بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.</ref> در آیه‌ای نیز به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمان داده شده که هنگام نزول [[قرآن]]، آن گاه که جبرئیل مشغول قرائت آن است، سکوت کرده، پس از تمام شدن قرائت وی از او تبعیت کند و آن را بخواند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ}}﴾}}<ref> پس چون بخوانیمش، از خواندن آن پیروی کن؛ سوره قیامت، آیه: ۱۸.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۰۴؛ احسن الحدیث، ج ۱۰، ص ۶۸.</ref>؛ همچنین براساس آنچه در تفسیر آیه‌ای دیگر وارد شده، هرگاه خداوند به [[وحی]] سخن گوید، فرشتگان آسمان از آن [[وحی]] صدایی می‌شنوند که ترسیده، مدهوش می‌گردند. چون جبرئیل بر آنان بگذرد، ترسشان فروکش کرده، از وی می‌پرسند: پروردگار چه گفت؟ او پاسخ می‌دهد: خداوند حق گفت و دیگر فرشتگان نیز به پیروی او کلام وی را تکرار می‌کنند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلاَّ لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ قَالُوا الْحَقَّ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ }}﴾}}<ref> و میانجیگری نزد او سودی ندارد مگر برای آن کس که او به وی اجازه دهد؛ تا چون هراس از دل‌هاشان برخیزد گویند: پروردگارتان چه گفت؟ می‌گویند: حقیقت را و او فرازمند بزرگ است؛ سوره سبأ، آیه: ۲۳.</ref><ref>روض الجنان، ج ۱۶، ص ۶۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۱۸۹.</ref> برخی مقصود از تلاوت کنندگان ذکر در {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا }}﴾}}<ref> و به آن خوانندگان (کتاب آسمانی) که نیک یادآوری می‌کنند؛ سوره صافات، آیه: ۳.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۴۳.</ref> و رسولی که آیات الهی را تلاوت می کند در {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا}}﴾}}<ref> پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۴.</ref> و آورنده راستی در {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ }}﴾}}<ref> و آنان که راستی آورند و آن را باور دارند پرهیزگارند؛ سوره زمر، آیه: ۳۳.</ref><ref>روض الجنان، ج ۱۶، ص ۳۲۳.</ref> را نیز جبرئیل دانسته‌اند.
| |
| *با توجه به اینکه طبق برخی آیات، نزول [[قرآن]] در یک شب: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ}}﴾}}<ref> ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم؛ سوره قدر، آیه: ۱.</ref> و طبق آیاتی دیگر به تدریج بوده: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلا }}﴾}}<ref> و کافران گفتند: چرا قرآن بر او یکجا فرو فرستاده نشده است؟ این چنین (فرو فرستاده‌ایم) تا دلت را بدان استوار داریم و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم؛ سوره فرقان، آیه: ۳۲.</ref> گفته شده: [[قرآن]] به صورت یکجا در شب قدر از [[لوح محفوظ]] به آسمان دنیا نازل شده است. سپس فرشتگانِ مخصوص {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرَامٍ بَرَرَةٍ }}﴾}}<ref>به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره عبس، آیه: ۱۵ - ۱۶.</ref>. در مدت ۲۰ شب آن را به جبرئیل داده و جبرئیل در مدت ۲۰ سال آن را به تدریج بر [[پیامبر اکرم ]]{{صل}} نازل کرده است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۳، ص ۲۱؛ ج ۲، ص ۱۹۹؛ ج ۱۷، ص ۱۴۵.</ref>. جبرئیل افزون بر نازل کردن آیات [[قرآن]]، جای هر سوره و آیه‌ای را نیز برای [[پیامبر اکرم]] {{صل}} مشخص می‌کرد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱، ص ۴۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *شایان ذکر است که اسناد نازل کردن [[قرآن]] به جبرئیل منافاتی با اسناد آن به فرشتگان دیگر ندارد، چنان که خداوند به سه طایفه از فرشتگان نازل کننده [[وحی]] سوگند یاد کرده است: فرشتگانی که در راه [[وحی]] صف کشیده اند و آنان که شیاطین را از مداخله در [[وحی]] منع می‌کنند و آنان که [[قرآن]] را بر [[پیامبر]] می‌خوانند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| سوگند به آن فرشتگان که نیک صف بسته‌اند.آنگاه به آنها که (ابرها را) تند می‌رانند، و به آن خوانندگان (کتاب آسمانی) که نیک یادآوری می‌کنند }}﴾}}<ref> به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره صافات، آیه: ۱- ۳.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرَامٍ بَرَرَةٍ }}﴾}}<ref>به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره عبس، آیه: ۱۵ - ۱۶.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا }}﴾}}<ref> و ما (فرشتگان) جز به فرمان پروردگارت فرود نمی‌آییم، آینده و گذشته ما و آنچه میان آنهاست، از آن اوست و پروردگارت فراموشکار نیست؛ سوره مریم، آیه: ۶۴.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ}}﴾}}<ref> و ماییم که (خداوند را) به پاکی می‌ستاییم؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۶.</ref> دلیل مطلب فوق آن است که تمام فرشتگان مزبور از یاران جبرئیل هستند و نازل شدن وحی توسط آنان، همان نازل شدن [[وحی]] توسط جبرئیل است<ref>المیزان، ج ۱۷، ص ۱۲۱.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===آموزش===
| |
| *جبرئیل فرشته علم است که علم خداوند متعالی در او تجلی می‌کند<ref>فرشتگان، ص ۱۰۱.</ref> و از او فیض علوم و معارف حقیقی به دیگران می‌رسد<ref>تفسیر صدرالمتالهین، ج ۶، ص ۲۲۴؛ شرح توحید الصدوق، ص ۳۱۸.</ref> و سبب حیات قلوبشان می‌گردد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶.</ref> و فراوان بودن بال‌های جبرئیل که در روایات به آن اشاره شده<ref>علم الیقین، ج ۱، ص ۴۳۱.</ref> بیانگر فراوان بودن قوای جبرئیل است که سبب آن اختلاف جویندگان دانش و تفاوت استعداد آنان است<ref>شرح توحید الصدوق، ص ۳۱۸.</ref>.
| |
| *یکی از آموزش‌های جبرئیل، تعلیم [[حضرت آدم|آدم]]{{ع}} بود. پس از هبوط [[حضرت آدم|آدم]]{{ع}} از بهشت، وی دچار برهنگی و گرسنگی شد. جبرئیل به وی پشمینه بافی و کشاورزی و نان پختن را آموخت و به او گفت: این همان خستگی و سختی ای است که خداوند به تو خبر داده بود: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّكَ وَلِزَوْجِكَ فَلا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى}}﴾}}<ref> گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی؛ سوره طه، آیه: ۱۱۷.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص ۱۸۲ - ۱۸۳.</ref> از دیگر آموزش‌های جبرئیل آن بود که در پی دعای [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} و درخواست نشان دادن مناسک حج از خداوند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ }}﴾}}<ref> پروردگارا! و ما را فرمانبردار خود بگمار و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور) و شیوه‌های پرستشمان را به ما بنما و توبه ما را بپذیر بی‌گمان تویی که توبه‌پذیر مهربانی؛ سوره بقره، آیه: ۱۲۸.</ref> نزد وی آمد و مناسک و ارکان حج را به او آموخت<ref>روض الجنان، ج ۲، ص ۱۶۰، ۱۷۱؛ فتح القدیر، ج ۱، ص ۱۴۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۸۸.</ref>. بنابه نقلی جبرئیل هنگام آموزش مناسک حج، در روز عرفه در عرفات از ابراهیم پرسید: "عَرَفتَ" یعنی آموختی؟ و ابراهیم پاسخ داد: آری، از همین رو آن روز را عرفه و آن مکان را عرفات نامیدند<ref>روض الجنان، ج ۳، ص ۱۲۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۴، ص ۶۹.</ref>. آموزش دیگر جبرئیل آن بود که به [[وحی]] پروردگار، چگونگی ساختن کشتی را به [[حضرت نوح|نوح]]{{ع}} آموخت: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلاَ تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُواْ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ}}﴾}}<ref> و کشتی را زیر نظر ما و وحی ما بساز و با من درباره ستمگران سخن (از رهایی) مگو که آنان غرق خواهند شد؛ سوره هود، آیه: ۳۷.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۳۰.</ref>؛ همچنین در پاسخ به این پرسش که چرا یهودیان عُزَیر را پسر خدا دانستند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَقَالَتْ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ ذَلِكَ قَوْلُهُم بِأَفْوَاهِهِمْ يُضَاهِؤُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ}}﴾}}<ref> یهودیان گفتند عزیر پسر خداوند است و مسیحیان گفتند: مسیح پسر خداوند است؛ این گفتار، سر زبان آنهاست که با گفته کافران پیشین همانندی می‌کند؛ خداوندشان بکشاد! چگونه (از حقّ) باز گردانیده می‌شوند؟؛ سوره توبه، آیه: ۳۰.</ref> گفته شده: کشتن [[پیامبر]]ان به دست یهود موجب شد که خداوند تورات را از میان آن ها برداشته، از قلوبشان محو کند. پس از مدتها، جبرئیل تورات را به عُزَیر و عزیر آن را به بنی اسرائیل آموخت. مدتی بعد تورات اصلی که در مکانی دفن شده بود پیدا شد. بنی اسرائیل با مقایسه دو تورات و نبودن هیچ تفاوتی میانشان، قائل شدند عزیر پسر خداست<ref>تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۷۵.</ref>. از دیگر آموزش‌های جبرئیل، آموزش حروف هجاء، چگونگی استفاده از آهن و مناسک حج به [[حضرت آدم|آدم]]{{ع}} و آموزش ساختن زره به [[حضرت داود|داود]]{{ع}} است<ref>قصص الانبیاء، ۴۹ - ۵۰؛ دائره المعارف الاسلامیه، ج ۱، ص ۵۵۴؛ ج ۶، ص ۲۷۸؛ اعلام قرآن، ص ۲۷۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===رساندن بشارت های خداوند به اولیای الهی===
| |
| *جبرئیل به [[حضرت زکریا|زکریا]]{{ع}} در محراب در حال نماز، بشارت داد که خداوند به وی فرزندی به نام یحیی خواهد داد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَنَادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ }}﴾}}<ref> پس فرشتگان او را در حالی که در محراب به نماز ایستاده بود ندا دادند: خداوند تو را به (تولّد) یحیی نوید می‌دهد که «کلمه‌ای از خداوند» را راست می‌شمارد و سالار و (در برابر زنان) خویشتندار و پیامبری از شایستگان است؛ سوره آل عمران، آیه: ۳۹.</ref> مفسران مقصود از ملائکه را جبرئیل دانسته و گفته‌اند: به کار بردن لفظ جمع برای یک فرد در زبان عربی رواست<ref>جامع البیان، ج ۳، ص ۳۳۹؛ کشف الاسرار، ج ۲، ص ۱۰۳؛ مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۴۲.</ref>؛ همچنین جبرئیل به [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} بشارت داد که خداوند او را برگزیده، پاکیزه گردانیده و بر زنان عالم برتری داده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ }}﴾}}<ref> و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۲.</ref> سپس این بشارت الهی را به وی رساند که خداوند فرزندی به نام [[عیسی بن مریم]]{{س}} به او عطا خواهد کرد که در دنیا و آخرت آبرومند بوده، از مقربان خواهد بود: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ}}﴾}}<ref> آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را به کلمه‌ای از خویش نوید می‌دهد (که) نامش مسیح پسر مریم است، در این جهان و در جهان واپسین آبرومند و از نزدیک‌شدگان (به خداوند) است؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۵.</ref> در این آیات نیز گرچه واژه "ملائکه" به صورت جمع به کار رفته؛ ولی با توجه به اینکه در سوره مریم چنین بیان شده است که جبرئیل به مریم گفت: من فرستاده خداوندم تا به تو فرزندی پاک ببخشم: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا}}﴾}}<ref> گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم؛ سوره مریم، آیه:۱۹.</ref> شکی نمی‌ماند که مقصود از ملائکه در این آیات نیز جبرئیل است<ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۳۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۴۵.</ref> و این از قبیل اسناد فعل فردی از قوم به آن قوم، به سبب اشتراکشان در خلق، سنّت یا عادتی است که در [[قرآن]] مصادیق بسیاری دارد<ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۳۵.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *از دیگر موارد ابلاغ بشارت توسط جبرئیل، رساندن بشارت به [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} بود که خداوند به وی اسماعیل: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلامٍ حَلِيمٍ}}﴾}}<ref> پس او را به پسری بردبار مژده دادیم؛ سوره صافات ، آیه: ۱۰۱.</ref> و اسحاق و پس از او یعقوب را عنایت خواهد کرد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ }}﴾}}<ref> و هنگامی که فرستادگان ما برای ابراهیم مژده (ی فرزند) آوردند گفتند: ما مردم این شهر را نابود خواهیم کرد؛ بی‌گمان مردم آن ستمگرند؛ سوره عنکبوت ، آیه: ۳۱.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۴۴۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُواْ سَلامًا قَالَ سَلامٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ }}﴾}}<ref> و به یقین، فرشتگان ما برای ابراهیم مژده آوردند، گفتند: درود بر تو گفت: درود (بر شما)! دیری نپایید که (ابراهیم) گوساله‌ای بریان آورد؛ سوره هود ، آیه: ۶۹.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۵، ص ۲۷۲.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الرَّوْعُ وَجَاءَتْهُ الْبُشْرَى يُجَادِلُنَا فِي قَوْمِ لُوطٍ}}﴾}}<ref> پس چون ترس از ابراهیم رخت بربست و (آن) مژده بدو رسید با ما درباره قوم لوط به چالش پرداخت؛ سوره هود، آیه: ۷۴.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ}}﴾}}<ref> و بدو اسحاق را نوید دادیم که پیامبری از شایستگان بود؛ سوره صافات، آیه: ۱۱۲.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُوا لا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلامٍ عَلِيمٍ }}﴾}}<ref> آنگاه در دل از آنان ترسی یافت، گفتند: نترس و او را به پسری دانا مژده دادند؛ سوره ذاریات ، آیه: ۲۸.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قَالُواْ لاَ تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ عَلِيمٍ}}﴾}}<ref> گفتند: مهراس! ما تو را به پسری دانا نوید می‌دهیم؛ سوره حجر ، آیه: 53.</ref> برخی این بشارت را بشارت به هلاکت قوم لوط دانسته‌اند<ref>مجمع البیان؛ جامع البیان، ج ۱۲، ص ۸۹؛ کشف الاسرار، ج ۴، ص ۴۱۲.</ref>. در روایتی نیز، بشارت آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُواْ سَلامًا قَالَ سَلامٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ }}﴾}}<ref> و به یقین، فرشتگان ما برای ابراهیم مژده آوردند، گفتند: درود بر تو گفت: درود (بر شما)! دیری نپایید که (ابراهیم) گوساله‌ای بریان آورد؛ سوره هود ، آیه: ۶۹.</ref>، مربوط به اسماعیل دانسته شده است<ref>مجمع البیان، ج ۵، ص ۲۷۲.</ref>. در آیه‌ای بشارت تولد اسحاق و یعقوب، به همسر ابراهیم آمده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ}}﴾}}<ref> و همسر او، ایستاده بود و خندید آنگاه ما به او مژده اسحاق و از پی اسحاق، یعقوب را دادیم ؛ سوره هود، آیه: ۷۱.</ref> بر پایه روایات، برخی دیگر از بشارت‌های جبرئیل عبارت‌اند از مژده میلاد [[فاطمه زهرا]]{{س}} به [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} و اینکه او مادر [[امامان]] است<ref>روض الجنان، ج ۴، ص ۳۲۵.</ref> و نیز بشارت به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در هنگام رحلت ایشان، به آنچه خداوند پس از مرگ آن حضرت برایش فراهم ساخته است<ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص ۲۴۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===یاری رساندن به [[پیامبر]]ان و پیروانشان===
| |
| *خداوند [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} را با جبرئیل تأیید کرد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ}}﴾}}<ref> سوره بقره، آیه: ۸۷.</ref> مفسران تأیید را به معنای تقویت و اعانت دانسته اند<ref>جامع البیان، ج۱، ص۵۶۸؛ ج ۳، ص ۴؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۰۷.</ref>. تأیید [[روح القدس]] سبب شد که [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} بتواند در گهواره با مردم سخن بگوید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ }}﴾}}<ref>یاد کن که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی و هنگامی که به تو کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده می‌شد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی و هنگامی که بنی اسرائیل را از (آزار) تو باز داشتم آنگاه که برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردی و کافران از ایشان گفتند: این (کارها) جز جادویی آشکار نیست؛ سوره مائده، آیه: ۱۰.</ref><ref>المیزان، ج ۶، ص ۲۲۰.</ref> بر اساس قولی، هنگام تولد [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} جبرئیل با بال خود او را مسح کرد تا از شرّ شیطان در امان باشد و از همین رو وی را مسیح نامیدند<ref>کشف الاسرار، ج ۲، ص ۱۱۸؛ مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۴۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *از مهم‌ترین کمک‌های جبرئیل، یاری رساندن به [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} و مسلمانان صدر اسلام در مواقع متعدد و حساس بود؛ از جمله هنگامی که دو تن از همسران [[پیامبر]] "عایشه و حفصه"، در نافرمانی و آزار [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} با یکدیگر همکاری کردند، خداوند افزون بر خود، جبرئیل را یاور [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] معرفی کرد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ}}﴾}}<ref>اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است) چرا که به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند؛ سوره تحریم، آیه: ۴.</ref><ref>جامع البیان، ج ۲۸، ص ۲۰۷؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۷۴.</ref>؛ همچنین جبرئیل، اسباب مرگ کسانی را فراهم کرد که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} را استهزا کرده، او را به قتل تهدید کرده بودند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ}}﴾}}<ref> ما تو را در برابر ریشخندکنندگان بسنده‌ایم ؛ سوره حجر، آیه: ۹۵.</ref><ref>الخصال، ج ۱، ص ۲۸۰؛ الکشاف، ج ۲، ص ۵۹۱؛ روح المعانی، ج ۱۴، ص ۱۲۷.</ref>؛ همچنین شخصی، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} را غافلگیر کرده، قصد داشت با شمشیر خود او را بکشد. جبرئیل چنان بر سینه او زد که شمشیر از دستش افتاد و خداوند نجات جان [[پیامبر]] {{صل}} را نعمتی بر مؤمنان دانست: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ}}﴾}}<ref> ای مؤمنان از نعمت خداوند بر خود یاد کنید، آنگاه که گروهی بر آن بودند تا بر شما دست‌درازی کنند و خداوند دستشان را از شما کوتاه کرد، و از خداوند پروا کنید و مؤمنان باید تنها بر خداوند توکل کنند؛ سوره مائده، آیه: ۱۱.</ref><ref>التبیان، ج ۳، ص ۴۶۴؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۲۶۳؛ روض الجنان، ج ۶، ص ۲۸۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *نقش جبرئیل در جنگ‌های صدر اسلام بسیار مؤثر بود. برخی مقصود از تأیید مؤمنان به روحی از جانب خدا را یاری رساندن جبرئیل به مؤمنان و دفاع از آنان دانسته‌اند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}﴾}}<ref> گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند؛ سوره مجادله، آیه: ۲۲.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۸۳.</ref> در جنگ بدر در پی استغاثه مؤمنان به درگاه پروردگار، جبرئیل و میکائیل هریک با ۵۰۰ فرشته به امر الهی به کمک مسلمانان شتافتند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ }}﴾}}<ref> یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال، آیه: ۹.</ref><ref>روض الجنان، ج ۹، ص ۷۱؛ دلائل النبوه، ج ۳، ص ۷۹، ۱۳۱.</ref> در جنگ احد نیز جبرئیل در کنار [[پیامبر]] {{صل}} جنگید<ref>تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۱۵۱؛ تفسیر قاسمی، ج ۴، ص ۲۲۲.</ref> و در جنگ با یهود بنی قریظه، مسلمانان را یاری رساند<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص ۳۹؛ روض الجنان، ج ۱۵، ص ۳۹۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۵۵۲.</ref>. در روایتی، آهن در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ}}﴾}}<ref> ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است؛ سوره حدید، آیه: ۲۵.</ref>، بر شمشیر ذوالفقار تطبیق شده که جبرئیل آن را برای کمک به مسلمانان از آسمان آورد و [[پیامبر]] {{صل}} آن را به [[امام علی|امیرمؤمنان]]{{ع}} داد تا با آن در دفاع از اسلام بجنگد<ref>روض الجنان، ج ۱۹، ص ۴۱ - ۴۲؛ مناقب، ج ۳، ص ۸۱.</ref>؛ همچنین در اخبار مربوط به [[آخر الزمان]] نقل شده که جبرئیل در یاری [[امام مهدی]]{{ع}} یکی از دو لشکر سفیانی را نابود کرده، آنان را در زمین فرو می‌برد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ}}﴾}}<ref> و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه: ۵۱.</ref><ref>روض الجنان، ج ۱۶، ص ۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۲۰۱.</ref>
| |
| *از دیگر کمک‌های جبرئیل به [[پیامبران]] و پیروانشان می‌توان به نجات [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} از آتش نمرود<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref>، کمک به [[حضرت موسی|موسی]]{{ع}} در کودکی وی<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۱۲۹.</ref>، جاری ساختن آب زمزم برای [[حضرت اسماعیل|اسماعیل]]{{ع}}<ref>الخصال، ص ۴۵۵؛ السیر و المغازی، ص ۲۶.</ref>، کمک به [[امام علی|امیرمؤمنان]]{{ع}} در جنگ‌ها<ref>الخصال، ص ۲۱۷.</ref> و عیادت [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} پیش از رحلت وی<ref>کشف الغمه، ج ۱، ص ۱۷.</ref> اشاره کرد.
| |
| *با توجه به اینکه یکی از مأموریت‌های جبرئیل، یاری رساندن به مؤمنان است، در برخی از دعاها از وی حاجت خواسته شده است؛ مانند {{عربی|اندازه=150%|" يَا جَبْرَئِيلُ يَا مُحَمَّدُ اكْفِيَانِي مَا أَنَا فِيهِ؛ فَإِنَّكُمَا كَافِيَانِ، وَ احْفَظَانِي بِإِذْنِ اللَّهِ؛ فَإِنَّكُمَا حَافِظَان "}}<ref>الکافی، ج ۲، ص ۵۵۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===تهدید کافران و عذاب کردن آنان===
| |
| *طبق نقلی در شب قدر هر سال تقدیرهای مربوط به خسف و مسخ و سیاسات و بلیات و انواع عذاب را در نسخه‌ای به جبرئیل داده، به او می‌گویند: این کار توست تا سال دیگر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ }}﴾}}<ref> در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)؛ سوره دخان، آیه: ۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۱۰۲.</ref>؛ همچنین در سوره ملک بر اساس احتمالی، خداوند انسان‌ها را تهدید کرده و به آنان فرموده است: آیا ایمن هستید از اینکه جبرئیل شما را "به اذن من" در زمین فرو برد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أَأَمِنتُم مَّن فِي السَّمَاء أَن يَخْسِفَ بِكُمُ الأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ}}﴾}}<ref> آیا از آنکه در آسمان است ایمنی یافته‌اید که شما را در زمین فرو برد در آن حال که ناگهان زمین بجنبد؛ سوره ملک، آیه:۱۶.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۴۱.</ref> پیش از این نیز جبرئیل برای تهدید بنی اسرائیل کوهی را به امر حق بر سر آنان برافراشت و آن گاه از ایشان پیمان گرفته شد که به احکام تورات عمل کنند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَيْنَاكُم بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُواْ مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}﴾}}<ref> و (یاد کنید) آنگاه را که از شما پیمان گرفتیم و (کوه) طور را بر فراز (سر) تان برافراختیم. (و گفتیم) آنچه به شما دادیم با توانمندی بگیرید و از آنچه در آن است یاد کنید، باشد که پرهیزگاری ورزید؛ سوره بقره، آیه: ۶۳.</ref><ref>روض الجنان، ج ۱، ص ۳۱۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *از جمله عذاب‌هایی که به وسیله جبرئیل صورت گرفته، موارد زیر است:
| |
| #'''عذاب قوم لوط؛''' زمانی که جبرئیل با دیگر فرشتگان به خانه [[حضرت لوط|لوط]]{{ع}} آمدند، قوم لوط خواستار عمل ناپسند با مهمانان وی شدند. جبرئیل با بال خود به آنان زد و همگی نابینا شدند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَن ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ }}﴾}}<ref> و مهمانانش را از او خواستند پس آنان را نابینا کردیم، اینک عذاب من و (نتیجه نشنیدن) بیم دادن مرا بچشید!؛ سوره قمر، آیه: ۳۷.</ref><ref>تفسیر مقاتل، ج ۳، ص ۳۰۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۹۴.</ref> و نیز بال خود را بر دست آنان کشید و دست‌هایشان خشکید: «قالُوا یــلُوطُ اِنّا رُسُلُ رَبِّک لَن یصِلو ا اِلَیک». (هود/11،81)<ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۵۳.</ref> فردای آن روز جبرئیل قوم لوط را ابتدا با صیحه ای نابود کرد: «فَاَخَذَتهُمُ الصَّیحَةُ مُشرِقین». (حجر/15،73)<ref>کشف الاسرار، ج ۵، ص ۳۲۶؛ تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۲۶۰.</ref> سپس با یک بال خود روستاهای آنان را به آسمان برد و آن ها را واژگون ساخت<ref>جامع البیان، ج ۲۰، ص ۱۸۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۵۷؛ ج ۹، ص ۵۵.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالُواْ يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ}}﴾}}<ref> فرشتگان) گفتند: ای لوط! ما فرستادگان پروردگار توییم، آنان هیچ‌گاه به تو نمی‌رسند پس، در پاره‌ای از شب خانواده‌ات را بکوچان مگر زنت را که آنچه به آنان خواهد رسید به او نیز می‌رسد و هیچ‌یک از شما نباید روی بگرداند؛ بی‌گمان آنان را پیمانگاه، پگاه است؛ آیا پگاه نزدیک نیست؟؛ سوره هود، آیه: ۸۱.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَالْمُؤْتَفِكَةَ أَهْوَى}}﴾}}<ref> و شهرهای زیر و روشده (ی قوم لوط) را نگونسار کرد؛ سوره نجم، آیه: ۵۳.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۷۸.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَى أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاء بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ}}﴾}}<ref> ما بر مردم این شهر برای آن بزهکاری که می‌کردند عذابی از آسمان فرو می‌آوریم؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۳۹۱.</ref>.
| |
| #'''عذاب قوم صالح (ثمود)؛''' جبرئیل به اذن خداوند با صیحه‌ای همه افراد قوم ثمود را نابود کرد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}﴾}}<ref> و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۴، ص ۴۱۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ وَقَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ}}﴾}}<ref> و بنگر سرانجام نیرنگشان چگونه بود؛ ما آنان و قومشان همگی را نابود ساختیم؛ سوره نمل، آیه: ۵۱.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۵۵.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ}}﴾}}<ref> و هنگامی که فرستادگان ما برای ابراهیم مژده (ی فرزند) آوردند گفتند: ما مردم این شهر را نابود خواهیم کرد؛ بی‌گمان مردم آن ستمگرند؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۱.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۳۹۱ - ۳۹۲.</ref>.
| |
| #'''عذاب فرعون؛''' بر اساس نقلی، آن گاه که فرعون و لشکریانش به تعقیب بنی اسرائیل پرداخته، به کنار رودخانه رسیدند، فرعون ترسید به رودخانه وارد شود. جبرئیل به شکل هامان وزیر فرعون، ظاهر شد و او را با خود به درون رودخانه برد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم؛ سوره یونس، آیه: ۹۰.</ref> و زمانی که فرعون، پیش از غرق شدن اظهار [[ایمان]] کرد، جبرئیل گِلی از درون رودخانه گرفت و به دهان او فرو برد و گفت: آیا اکنون [[ایمان]] می‌آوری، در حالی که پیش از این معصیت کار و از مفسدان بودی: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ آلآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ }}﴾}}<ref> و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم آیا اکنون؟ در حالی که پیش از این نافرمانی کردی و از تبهکاران بودی؟؛ سوره یونس، آیه: ۹۰- ۹۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۲۴۱ - ۲۴۲؛ روض الجنان، ج ۱، ص ۲۸۱.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==مأموریت‌های فرعی و موردی جبرئیل==
| | برخی از مأموریت‌های جبرئیل اصلی و عمومی و برخی دیگر فرعی و موردی است. می‌توان مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل را در ۵ محور خلاصه کرد: |
| #'''وساطت در وجود یافتن [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}}''' جبرئیل به امر الهی واسطه آفرینش [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} شد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا}}﴾}}<ref> گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم؛ سوره مریم، آیه: ۱۹.</ref> وساطت جبرئیل بدین شکل بود که در دامن [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} دمید و از دم او [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} پدید آمد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِن رُّوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ}}﴾}}<ref> و (نیز) مریم دختر عمران را که پاکدامن بود و ما از روح خویش در آن دمیدیم؛ و سخنان و کتاب‌های پروردگارش را باور داشت و از فرمانبرداران بود؛ سوره تحریم، آیه: ۱۲.</ref> <ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۷۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۵۹.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِّلْعَالَمِينَ}}﴾}}<ref> و آن زن را (یاد کن) که پاکدامن بود و در او از روان خویش دمیدیم و او و پسرش را برای جهانیان نشانه‌ای (شگرف) گرداندیم؛ سوره انبیاء، آیه: ۹۱.</ref>؛ همچنین در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلاَ تَقُولُواْ ثَلاثَةٌ انتَهُواْ خَيْرًا لَّكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلاً }}﴾}}<ref> ای اهل کتاب! در دینتان غلوّ نورزید و درباره خداوند جز راستی سخنی بر زبان نیاورید؛ جز این نیست که مسیح عیسی پسر مریم، پیامبر خداوند و «کلمه اوست» که آن را به (دامان) مریم افکند و روحی از اوست پس به خداوند و پیامبرانش ایمان آورید و سخن از (خدای) سه‌گانه سر مکنید، باز ایستید که برایتان بهتر است، بی‌گمان خداوند خدایی یگانه است، پاکاکه اوست از اینکه او را فرزندی باشد، آنچه در آسمان‌ها و زمین است او راست و خداوند (شما را) کارساز، بس؛ سوره نساء، آیه: ۱۷۱.</ref> گفته شده: روح به معنای دم است، زیرا دم هوایی است که از روح خارج می‌شود و مقصود از روح، دم جبرئیل است<ref>جامع البیان، ج ۶، ص ۴۸؛ کشف الاسرار، ج ۲، ص ۷۸۰؛ التبیان، ج ۳، ص ۴۰۱.</ref>. در این صورت واژه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رُوحٌ}}﴾}} بر ضمیر فاعلی {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَلْقَاهَا}}﴾}} عطف شده و حاصل معنای آیه این است که [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} را خدا و جبرئیل به [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} القا کردند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۶، ص ۱۷.</ref> برخی گفته‌اند: [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} از آب مریم و نفخ جبرئیل پدید آمده است، از این رو جسمانیت وی از مریم و روحانیت او از نفخ جبرئیل است<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۴۵.</ref> و از آنجا که وجود [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} با نفخ جبرئیل و بدون وساطت پدر بشری تحقق یافت، وی به صفت الهیه زنده کردن مردگان متصف گشت<ref>شرح فصوص الحکم، ص ۸۵۷ - ۸۵۸.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَرَسُولاً إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ}}﴾}}<ref> و به پیامبری به سوی بنی اسرائیل (می‌فرستد، تا بگوید) که من برای شما نشانه‌ای از پروردگارتان آورده‌ام؛ من برای شما از گل، (اندامواره‌ای) به گونه پرنده می‌سازم و در آن می‌دمم، به اذن خداوند پرنده‌ای خواهد شد و به اذن خداوند نابینای مادرزاد و پیس را شفا خواهم داد و به اذن خداوند مردگان را زنده خواهم کرد و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت، این نشانه‌ای برای شماست اگر مؤمن باشید؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۹.</ref> برخی آفریده شدن [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} از نفخ جبرئیل را انکار کرده، گفته‌اند: این امر موجب می‌شود بخشی از شخص، از فرشتگان و بخش دیگر از انسان باشد. به گفته ایشان خداوند آب مرد و زن هر دو را در [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} قرار داده بود و دمیدن جبرئیل تنها برای به هیجان آمدن شهوت مریم بود تا آن دو آب درهم آمیزند و مریم باردار شود<ref>تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۵۹ - ۶۰.</ref>. پس از آنکه [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} درد زایمان را حس کرد نیز، بنابر قولی جبرئیل {{ع}} با وی سخن گفت و او را تسلی داد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَنَادَاهَا مِن تَحْتِهَا أَلاَّ تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا }}﴾}}<ref> پس او را از فرو دست وی ندا داد که: غمگین مباش، خداوند از بن (پای) تو جویباری روان کرده است؛ سوره مریم، آیه: ۲۴.</ref><ref>املاء ما من به الرحمن، ص ۴۰۸.</ref> | | # '''نازل کردن [[وحی]]:''' یکی از راه‌های [[سخن گفتن]] [[خداوند]] با افرادی از جنس [[بشر]] آن است که فرشته‌ای مانند جبرئیل<ref>جامع البیان، ج ۲۵، ص۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۳۶.</ref> را می‌فرستد تا آنچه را که خدا می‌خواهد، به [[اذن]] او به آنان وحی کند<ref>سوره شوری، آیه ۵۱.</ref> مهم‌ترین مأموریت جبرئیل، رساندن [[وحی الهی]] به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} بود<ref>اعلام القرآن، ص۲۴۱.</ref>. |
| #'''نوشتن الواح تورات:''' الواح تورات را جبرئیل به امر حق نوشته است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِيلاً لِّكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُواْ بِأَحْسَنِهَا سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ }}﴾}}<ref> و برای او در «الواح» (تورات) در هر زمینه پندی و برای هر چیز تفصیلی نوشتیم؛ پس (گفتیم) آن را با توانمندی بستان و به قوم خود فرمان ده تا نیکوترین آن را برگزینند؛ به زودی سرای نافرمانان را به شما نشان خواهم داد؛ سوره اعراف، آیه: ۱۴۵.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۷۹.</ref> | | # '''[[آموزش]]:''' جبرئیل [[فرشته]] [[علم]] است که علم [[خداوند متعال]] در او تجلی می‌کند<ref>فرشتگان، ص۱۰۱.</ref> و از او [[فیض]] [[علوم]] و معارف [[حقیقی]] به دیگران می‌رسد<ref>تفسیر صدرالمتالهین، ج ۶، ص۲۲۴؛ شرح توحید الصدوق، ص۳۱۸.</ref> و سبب [[حیات]] قلوبشان می‌گردد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص۲۲۶.</ref> و فراوان بودن بال‌های جبرئیل که در [[روایات]] به آن اشاره شده<ref>علم الیقین، ج ۱، ص۴۳۱.</ref> بیانگر فراوان بودن قوای جبرئیل است که سبب آن [[اختلاف]] جویندگان [[دانش]] و تفاوت [[استعداد]] آنان است<ref>شرح توحید الصدوق، ص۳۱۸.</ref>. |
| #'''گواهی دادن به نفع [[پیامبر اکرم]] {{صل}}: '''برخی در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُوْلَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ}}﴾}}<ref> پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ) وعده‌گاه اوست پس نسبت به آن در تردید مباش که آن (کتاب) از سوی پروردگار تو راستین است اما بیشتر (این) مردم ایمان نمی‌آورند؛ سوره هود، آیه: ۱۷.</ref> گفته‌اند: مقصود از شاهدِ [[پیامبر]] {{صل}} ، جبرئیل است که از سوی خدا آمده {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مِّنْهُ}}﴾}} وکلام الهی {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|بَيِّنَةٍ}}﴾}} را تلاوت می‌کند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۱۳؛ روض الجنان، ج ۱۰، ص۲۴۶.</ref>. البته سیاق این آیه و روایات [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]]، مؤید آن اند که مقصود از شاهد، [[امام علی|امیرمؤمنان علی بن ابی طالب]]{{ع}} است<ref>المیزان، ج ۱۰، ص ۱۸۵.</ref>.
| | # '''رساندن بشارت‌های خداوند به [[اولیای الهی]]:''' جبرئیل به [[زکریا]]{{ع}} در [[محراب]] در حال [[نماز]]، [[بشارت]] داد که خداوند به وی [[فرزندی]] به نام یحیی خواهد داد<ref>سوره آل عمران، آیه ۳۹.</ref>؛ همچنین جبرئیل به [[مریم]]{{س}} بشارت داد که خداوند او را برگزیده، [[پاکیزه]] گردانیده و بر [[زنان]] عالم [[برتری]] داده است<ref>سوره آل عمران، آیه ۴۲.</ref> سپس این [[بشارت]] [[الهی]] را به وی رساند که خداوند فرزندی به نام [[عیسی بن مریم]]{{س}} به او عطا خواهد کرد که در [[دنیا]] و [[آخرت]] [[آبرومند]] بوده، از [[مقربان]] خواهد بود<ref>سوره آل عمران، آیه ۴۵.</ref> و.... |
| #'''گستراندن زمین:''' بنابه قولی در مراحل آفرینش زمین، ابتدا مکان کعبه آفریده شد. سپس جبرئیل زمین را از زیر خانه کعبه گستراند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَالأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا }}﴾}}<ref> و پس از آن زمین را گسترانید؛ سوره نازعات، آیه: ۳۰.</ref><ref>روض الجنان، ج ۲۰، ص ۱۴۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| | # '''[[یاری رساندن]] به [[پیامبران]] و پیروانشان:''' [[خداوند]] [[عیسی]]{{ع}} را با جبرئیل [[تأیید]] کرد<ref>سوره بقره، آیه ۸۷.</ref>. تأیید [[روح القدس]] سبب شد که عیسی{{ع}} بتواند در گهواره با [[مردم]] [[سخن]] بگوید<ref>سوره مائده، آیه ۱۰.</ref>.<ref>المیزان، ج ۶، ص۲۲۰.</ref> از مهم‌ترین کمک‌های جبرئیل، یاری رساندن به [[رسول اکرم]]{{صل}} و [[مسلمانان]] صدر اسلام در مواقع متعدد و حساس بود. نقش جبرئیل در جنگ‌های صدر اسلام بسیار مؤثر بود. برخی مقصود از تأیید [[مؤمنان]] به [[روحی]] از جانب [[خدا]] را یاری رساندنجبرئیل به مؤمنان و [[دفاع]] از آنان دانسته‌اند<ref>سوره مجادله، آیه ۲۲.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۳۸۳.</ref> |
| #'''ندا دادن در روز حشر:''' جبرئیل درمحشر، انسان‌ها را ندا داده، به سوی حساب می‌خواند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ }}﴾}}<ref> و به روزی گوش فرا دار که بانگ برآورنده از جایگاهی نزدیک، بانگ برآورد؛ سوره ق، آیه: ۴۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۱۹.</ref>
| | # '''[[تهدید]] [[کافران]] و [[عذاب]] کردن آنان:''' طبق [[نقلی]] در [[شب قدر]] هر سال تقدیرهای مربوط به [[خسف]] و [[مسخ]] و [[سیاسات]] و بلیات و انواع عذاب را در نسخه‌ای به جبرئیل داده، به او می‌گویند: این کار توست تا سال دیگر<ref>سوره دخان، آیه ۴.</ref>.<ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص۱۰۲.</ref>. از جمله عذاب‌هایی که به وسیله جبرئیل صورت گرفته، عبارت است از: عذاب [[قوم لوط]]<ref>سوره قمر، آیه ۳۷.</ref>؛ عذاب [[قوم صالح]] ([[ثمود]])<ref>سوره هود، آیه ۶۷.</ref>؛ عذاب [[فرعون]]<ref>سوره یونس، آیه ۹۰.</ref>.<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹]]، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref> |
| #'''سنجش اعمال بندگان در قیامت:''' در قیامت، سنگینی یا سبکی موازین، ملاک رستگاری یا زیانکاری است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُم بِمَا كَانُواْ بِآيَاتِنَا يَظْلِمُونَ}}﴾}}<ref> و سنجش در این روز، حق است پس کسانی که ترازوهای (کردار) شان سنگین آید رستگارند. و آن کسان که ترازوهای (کردار) شان سبک آید کسانی هستند که با ستمی که بر آیات ما روا می‌داشتند به خود زیان زدند؛ سوره اعراف، آیه: ۸- ۹.</ref>. برخی گفته‌اند: صاحب موازین در قیامت، جبرئیل است که به امر الهی، اعمال بندگان را می‌سنجد و از حسنات ظالم به مظلوم و از گناهان مظلوم به ظالم می‌دهد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۰۸.</ref>. از دیگر مأموریت‌های جبرئیل می‌توان به وساطت در آفرینش حوّا {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا}}﴾}}<ref> ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، همان که شما را از تنی یگانه آفرید و از (سرشت) او همسرش را پدید آورد و از آن دو، مردان و زنان بسیار (در جهان) پراکند و از خداوند- که با (سوگند بر نام) او، از هم درخواست می‌کنید- و از (بریدن پیوند) خویشان پروا کنید، بی‌گمان خداوند چشم بر شما دارد؛ سوره نساء، آیه: ۱.</ref><ref>روض الجنان، ج ۵، ص ۲۳۴.</ref> و گرفتن نور ماه اشاره کرد که پیش از آن مانند خورشید بود{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلاً}}﴾}}<ref> و شب و روز را دو نشانه قرار دادیم آنگاه نشانه شب را زدودیم و نشانه روز را روشنی بخش آوردیم تا بخششی از پروردگارتان بجویید و شمارگان سال‌ها و حساب را بدانید و هر چیز را نیک روشن داشته‌ایم ؛ سوره اسراء، آیه: ۱۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۱۴۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |
|
| |
|
| ==چگونگی دیده شدن جبرئیل== | | == مأموریت‌های فرعی و موردی جبرئیل == |
| *جبرئیل به نقل برخی بر همه [[پیامبران]] نازل شده است؛ ولی به جز [[پیامبر خاتم|محمّد]]{{صل}} و [[حضرت عیسی|عیسی]] و [[حضرت موسی|موسی]] و [[حضرت زکریا|زکریا]]{{عم}}، دیگران او را ندیده‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۳۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| | # '''وساطت در وجود یافتن عیسی{{ع}}:''' جبرئیل به [[امر الهی]] واسطه [[آفرینش]] عیسی{{ع}} شد<ref>سوره مریم، آیه ۱۹.</ref>، وساطت جبرئیل بدین شکل بود که در دامن [[مریم]]{{س}} دمید و از دم او عیسی{{ع}} پدید آمد<ref>سوره تحریم، آیه ۱۲.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۴۷۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص۵۹.</ref> |
| *در مواردی که [[پیامبران]] و اولیای الهی، جبرئیل را دیده‌اند، غالباً وی بدون آنکه از فرشته بودن خارج شود برای آنان متمثل شده است<ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۳۵ - ۳۶.</ref>، چنان که برای [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} به صورت انسانی معتدل در خلقت<ref>جامع البیان، ج ۱۶، ص ۷۶؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۶۲.</ref> تمثل یافت: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا}}﴾}}<ref> و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.</ref>؛ همچنین برای آزمودن [[حضرت داود|داود]]{{ع}}{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَهَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ }}﴾}}<ref> و آیا خبر آن دادخواهان به تو رسیده است که از دیوار نمازگاه فرا رفتند؟؛ سوره ص، آیه: ۲۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۱۰۹.</ref> و نیز رفتن به مهمانی [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ}}﴾}}<ref> آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۱۴ - ۳۱۵.</ref> به صورت انسان متمثل شد<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| | # '''نوشتن الواح تورات:''' الواح تورات را جبرئیل به امر [[حق]] نوشته است: {{متن قرآن|وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِيلاً لِّكُلِّ شَيْءٍ}}<ref>و برای او در «الواح» (تورات) در هر زمینه پندی و برای هر چیز تفصیلی نوشتیم؛ سوره اعراف، آیه ۱۴۵.</ref>.<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۷۹.</ref> |
| *[[پیامبراکرم]] {{صل}} بارها جبرئیل را به صورت‌های گوناگونی دیده است<ref>تفسیر المنار، ج ۹، ص ۱۶۳.</ref>. برخی گفته‌اند: جبرئیل هرگاه آیات حلال و حرام و شرایع و احکام را می‌آورد به صورت بشر و هرگاه آیات مربوط به محبت و رموز دوستی و عرفان را می‌آورد به صورت فرشته، روحانی و لطیف ظاهر می‌شد<ref>کشف الاسرار، ج۱، ص۳۰۱ - ۳۰۲؛ ج۷، ص۱۷۲.</ref>. گفته شده: در مدینه غالبا به صورت "[[دحیه کلبی]]" که شخصی زیبارو بود، نزد [[پیامبر]] می‌آمد<ref>المعجم الاوسط، ج ۱، ص ۷؛ مجمع الزوائد، ج ۸، ص ۲۵۸؛ اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref>. [[پیامبر اکرم]] به درخواست خود، جبرئیل را به صورت اصلی "بدون تمثل در صورت انسانی و مانند آن" نیز دیده است، در حالی که هیچ یک از [[پیامبران]] دیگر او را به این صورت ندیده‌اند<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص ۱۶۰؛ ج ۹، ص ۳۵۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۹۲.</ref>. بیشتر مفسران با توجه به آیات [[قرآن]] معتقدند [[پیامبر اکرم]] {{صل}} دو بار جبرئیل را به صورت اصلی مشاهده کرده است<ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۲۶۵؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶، ۳۶۰؛ بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۸۹.</ref>: یک بار در افق اعلی: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَهُوَ بِالأُفُقِ الأَعْلَى}}﴾}}<ref> و او در افق فراتر بود؛ سوره نجم، آیه: ۷.</ref> یا افق مبین: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ رَآهُ بِالأُفُقِ الْمُبِينِ}}﴾}}<ref> و بی‌گمان او (- جبرئیل) را در افق روشن دیدار کرده است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۳.</ref>، در حالی که ۶۰۰ بال داشت و سراسر افق را پوشانده بود<ref>کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۲۶۵؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۲.</ref> و بار دیگر هنگام معراج، در آسمان و نزد سدرة المنتهی: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى}}﴾}}<ref> و به یقین او را در فرودی دیگر، (نیز) دیده بود.کنار درخت سدری که در واپسین جای است ؛ سوره نجم، آیه: ۱۳-۱۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶، ۳۶۰؛ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۲، ۱۰۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۳۱.</ref> گفته شده: [[پیامبر اکرم]] {{صل}} با دیدن صورت اصلی جبرئیل مدهوش شد<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص ۱۶۰؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۹۲.</ref> و مشرکان به او تهمت دیوانگی زدند. خداوند در پاسخ آنان، [[قرآن]] را کلام جبرئیل دانسته، جنون را از [[پیامبر]] نفی کرد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ}}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است،توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد،آنجا فرمانگزاری امین است؛و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۵۷.</ref> صورت اصلی جبرئیل از بزرگ ترین آیات الهی است که [[پیامبر]] اکرم {{صل}} آن را در معراج دید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى }}﴾}}<ref> بی‌گمان برخی از نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دیده است؛ سوره نجم، آیه: ۱۸.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۶۵؛ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| | # '''[[گواهی دادن]] به نفع [[پیامبر اکرم]]{{صل}}: '''برخی در [[آیه]] {{متن قرآن|أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ...}}<ref>پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست...؛ سوره هود، آیه ۱۷.</ref> گفته‌اند: مقصود از شاهدِ [[پیامبر]]{{صل}}، جبرئیل است که از سوی [[خدا]] آمده و [[کلام الهی]] را [[تلاوت]] می‌کند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۱۳؛ روض الجنان، ج ۱۰، ص۲۴۶.</ref>. |
| | # '''گستراندن [[زمین]]:''' بنابه قولی در مراحل [[آفرینش زمین]]، ابتدا مکان [[کعبه]] [[آفریده]] شد. سپس جبرئیل [[زمین]] را از زیر [[خانه کعبه]] گستراند<ref>سوره نازعات، آیه ۳۰.</ref>.<ref>روض الجنان، ج ۲۰، ص۱۴۰.</ref> |
| | # '''ندا دادن در [[روز]] [[حشر]]:''' جبرئیل در [[محشر]]، [[انسان‌ها]] را ندا داده، به سوی حساب می‌خواند<ref>سوره ق، آیه ۴۱.</ref>.<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۱۹.</ref> |
| | # '''سنجش [[اعمال]] [[بندگان]] در [[قیامت]]:''' در قیامت، سنگینی یا سبکی [[موازین]]، ملاک [[رستگاری]] یا زیانکاری است<ref>سوره اعراف، آیه ۸- ۹.</ref>. برخی گفته‌اند: صاحب موازین در قیامت، جبرئیل است که به [[امر الهی]]، اعمال بندگان را می‌سنجد و از [[حسنات]] [[ظالم]] به [[مظلوم]] و از [[گناهان]] مظلوم به ظالم می‌دهد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۰۸.</ref>.<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹]]، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref> |
|
| |
|
| ==فضایل جبرئیل== | | == [[فضایل]] جبرئیل == |
| *به جز فضایلی که در مباحث "عناوین و اوصاف جبرئیل"، "مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل" و "چگونگی دیده شدن جبرئیل" برای وی بیان شدند، آن حضرت فضایل دیگری نیز دارد؛ از جمله:
| | # '''دارا بودن مقام [[سدره المنتهی]]:''' جبرئیل به پیامبر اکرم{{صل}} گفت: هریک از ما [[فرشتگان]] دارای مقامی معلوم است<ref>سوره صافات، آیه ۱۶۴.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۸، ص۷۲۰.</ref> مقام جبرئیل [[سدرة المنتهی]] است<ref>روض الجنان، ج ۱۵، ص۳۱۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص۶۰؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳.</ref> و آن درختی است در [[آسمان]] ششم یا هفتم<ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص۳۴۴؛ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۲، ۱۰۶.</ref> یا بالای آسمان هفتم<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۵.</ref> که عظمت آن وصف ناپذیر است<ref>المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۶.</ref>. |
| ===دارا بودن مقام سدره المنتهی===
| | # '''حیات‌بخشی:''' از آنجا که مقام جبرئیل، [[سدره المنتهی]] و وی [[روحانیت]] [[آسمان‌ها]]، عناصر و مرکبات و متصرف در آنهاست، هرگاه با صورتی مثالی یا جسمی ظاهر شود و بر زمینی گام نهد، آنجا حیاتی می‌یابد که پیش از گام نهادن جبرئیل آن را نداشت<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳.</ref>. |
| *جبرئیل به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} گفت: هریک از ما فرشتگان دارای مقامی معلوم است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ}}﴾}}<ref> و هیچ یک از ما (فرشتگان) نیست مگر که جایگاهی معیّن دارد؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۴.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۸، ص ۷۲۰.</ref> مقام جبرئیل سدرة المنتهی است<ref>روض الجنان، ج ۱۵، ص ۳۱۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۶۰؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳.</ref> و آن درختی است در آسمان ششم یا هفتم<ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص ۳۴۴؛ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۲، ۱۰۶.</ref> یا بالای آسمان هفتم<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۵.</ref> که عظمت آن وصف ناپذیر است<ref>المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۶.</ref>. برخی آن را صورت فلک هفتم دانسته‌اند<ref>فصوص الحکم، ص ۱۸۱.</ref>{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى}}﴾}}<ref> کنار درخت سدری که در واپسین جای است؛ سوره نجم، آیه: ۱۴.</ref> سدرة به معنای درخت سدر و منتهی اسم مکان است<ref>المیزان، ج۱۹، ص۳۱؛ مجمع البیان، ج۹، ص ۲۶۵.</ref>. در وجه نامگذاری این مقام به سدره المنتهی وجوهی ذکر شده است؛ از جمله اینکه آنجا منتهای آسمان‌هاست<ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۳۱.</ref>، علم آفریدگان به آنجا منتهی می‌شود و کسی به بالاتر از آن علم ندارد<ref>المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۲؛ جامع البیان، ج ۲۷، ص ۶۹؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۶۰.</ref>، اعمال انسان‌ها<ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۶۰؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۳۱.</ref> و مقامات [[پیامبران]] به آنجا منتهی می‌شود و کسی جز [[پیامبر اکرم]] {{صل}} از آنجا بالاتر نرفته است<ref>کشف الاسرار، ج ۹،ص ۳۶۰.</ref> و علم هر فرشته ای و ارواح شهدا به آنجا منتهی می‌شوند<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۵.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| | # '''[[ایمنی]] از [[مرگ]] عمومی:''' در [[قیامت]] [[اسرافیل]] در صور می‌دمد و همه زندگان می‌میرند<ref>جامع البیان، ج ۲۴، ص۳۷؛ کشف الاسرار، ج ۸، ص۴۳۶؛ مجمع البیان، ج ۸، ص۷۹۲.</ref>، مگر کسانی که [[خداوند]] آنان را از این مرگ عمومی‌استثنا کرده است<ref>سوره زمر، آیه ۶۸.</ref>. جبرئیل از کسانی دانسته شده که از این مرگ مستثنا هستند<ref>جامع البیان، ج ۲۴، ص۳۷ - ۳۹؛ مجمع البیان، ج ۸، ص۷۹۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۳۴۸.</ref> و این بدان معنا نیست که جبرئیل هیچ گاه نمی‌میرد؛ ولی بر اساس روایاتی، جبرئیل آخرین کسی است که پس از اسرافیل و [[میکائیل]] و حتی پس از [[ملک الموت]]، خداوند مستقیما [[جان]] وی را می‌گیرد<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص۴۳۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۳۴۸.</ref>. |
| ===حیات‌بخشی===
| | # '''[[برگزیدگی]]:''' خداوند برخی از [[فرشتگان]] از جمله جبرئیل<ref>جامع البیان، ج ۱۷، ص۲۶۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۱۵۲.</ref> را برای [[رسالت]] برمیگزیند: {{متن قرآن|اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ}}<ref>خداوند از فرشتگان و از مردم فرستادگانی برمیگزیند؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست؛ سوره حج، آیه ۷۵.</ref>. |
| *از آنجا که مقام جبرئیل، سدره المنتهی و وی روحانیت آسمان‌ها، عناصر و مرکبات و متصرف در آنهاست، هرگاه با صورتی مثالی یا جسمی ظاهر شود و بر زمینی گام نهد، آنجا حیاتی می‌یابد که پیش از گام نهادن جبرئیل آن را نداشت<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳.</ref>، از همین رو سامری، مشتی از خاک زیر پای جبرئیل را برداشت و آن را بر گوساله‌ای که از زیور آلات قومش ساخته شده بود افکند و از آن صدای گوساله برآمد<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۴۴.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ فَمَا خَطْبُكَ يَا سَامِرِيُّ قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي خَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ}}﴾}}<ref> موسی گفت: ای سامری! تو چه کرده‌ای؟ (سامری) گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست؛ سوره طه، آیه: ۹۵- ۹۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ}}﴾}}<ref> آنگاه گوساله‌ای برای آنان برآورد، پیکری (بی‌روح) که بانگ گاو داشت و گفتند: این خدای شما و خدای موسی است که از یاد برده است؛ سوره طه، آیه: ۸۸.</ref> برخی گفته‌اند: حیات به صورت اسبی متمثل شد<ref>روض الجنان، ج ۱۹، ص ۳۱۷ - ۳۱۸.</ref> و جبرئیل بر آن اسب سوار بود<ref>جامع البیان، ج ۱۶، ص ۲۵۴؛ کشف الاسرار، ج ۶، ص ۱۶۷ - ۱۶۸.</ref> و آن اسب از هر جا می‌گذشت زمین سبز می‌شد<ref>روض الجنان، ج ۱، ص ۲۸۵ - ۲۸۶.</ref>. سامری مشتی از خاک زیر سم اسب را برداشت و آن را به هر چیزی می‌زد، دارای روح و گوشت و خون می‌شد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۱۵۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| | # '''منسوب شدن به [[خدا]]:''' در آیاتی خداوند، جبرئیل را برای تشریف<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص۷۸۳.</ref> و [[کرامت]]<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص۶۲.</ref> وی به خود اضافه کرده است؛ مانند {{متن قرآن|فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا}}<ref>و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه ۱۷.</ref>. |
| ===ایمنی از مرگ عمومی===
| |
| *در قیامت اسرافیل در صور می‌دمد و همه زندگان می‌میرند<ref>جامع البیان، ج ۲۴، ص ۳۷؛ کشف الاسرار، ج ۸، ص ۴۳۶؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۷۹۲.</ref>، مگر کسانی که خداوند آنان را از این مرگ عمومی‌استثنا کرده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ}}﴾}}<ref> و در صور دمیده می‌شود آنگاه هر کس در آسمان‌ها و در زمین است بیهوش می‌گردد- جز آن کس که خدا بخواهد- سپس بار دیگر در آن می‌دمند که ناگاه آنان برمی‌خیزند، به انتظار می‌مانند؛ سوره زمر، آیه: ۶۸.</ref> جبرئیل از کسانی دانسته شده که از این مرگ مستثنا هستند<ref>جامع البیان، ج ۲۴، ص ۳۷ - ۳۹؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۷۹۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۳۴۸.</ref>. و این بدان معنا نیست که جبرئیل هیچ گاه نمی‌میرد؛ ولی بر اساس روایاتی، جبرئیل آخرین کسی است که پس از [[اسرافیل]] و [[میکائیل]] و حتی پس از ملک الموت، خداوند مستقیما جان وی را می‌گیرد<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص ۴۳۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۳۴۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===برگزیدگی===
| |
| *خداوند برخی از فرشتگان از جمله جبرئیل<ref>جامع البیان، ج ۱۷، ص ۲۶۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۱۵۲.</ref> را برای [[رسالت]] برمیگزیند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ }}﴾}}<ref> خداوند از فرشتگان و از مردم فرستادگانی برمیگزیند؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست؛ سوره حج، آیه: ۷۵.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===منسوب شدن به خدا===
| |
| *در آیاتی خداوند، جبرئیل را برای تشریف<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳.</ref> و [[کرامت]]<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۶۲.</ref> وی به خود اضافه کرده است؛ مانند {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا}}﴾}}<ref> و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.</ref> برخی در ترکیب "[[روح القدس]]" نیز "قدس" را خداوند و "[[روح]]" را جبرئیل دانسته‌اند<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۱۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| ===شفاعت===
| |
| *در قیامت، گناهکاران اهل توحید با [[شفاعت]]، مورد رحمت الهی واقع می‌شوند، گرچه [[شفاعت]] برای برخی سودی ندارد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ}}﴾}}<ref> پس دیگر میانجیگری میانجی‌ها برای آنها سودی ندارد؛ سوره مدثر، آیه: ۴۸.</ref> این آیه بر درستی شفاعت گنه‌کاران در قیامت دلالت دارد و یکی از شفاعت کنندگان جبرئیل است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۵۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *برخی از مفسران فضایل دیگری را نیز برای جبرئیل ذکر کرده‌اند؛ مانند راضی بودن خدا از او و آگاه کردن وی بر [[علم غیب]] {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا }}﴾}}<ref> او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند.جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد تا معلوم دارد که رسالت‌های پروردگارشان را رسانده‌اند؛ سوره جن، آیه: ۲۶- ۲۷.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ص ۱۹.</ref>، داشتن علم کتاب {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ }}﴾}}<ref> و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس؛ سوره رعد، آیه: ۴۳.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ }}﴾}}<ref> آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون (سلیمان) آن (اورنگ) را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش (های) پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است؛ سوره نمل، آیه: ۴۰.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۲۲۰؛ ج ۱۳، ص ۱۳۷.</ref>، مکرَم بودن نزد خدا و خدمت کردن [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} به وی {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ}}﴾}}<ref> آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۳۱.</ref> و مقدس و عالی مرتبه بودن نزد خداوند. {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}﴾}}<ref> و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: 87 .</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==دشمنی یهود با جبرئیل==
| | برخی از [[مفسران]] [[فضایل]] دیگری را نیز برای جبرئیل ذکر کرده‌اند؛ مانند [[راضی]] بودن خدا از او و [[آگاه کردن]] وی بر [[علم غیب]]<ref>سوره جن، آیه ۲۶- ۲۷.</ref>.<ref>تفسیر قرطبی، ص۱۹.</ref>، داشتن [[علم کتاب]]<ref>سوره رعد، آیه ۴۳.</ref>، مکرَم بودن نزد خدا و خدمت کردن ابراهیم{{ع}} به وی<ref>سوره ذاریات، آیه ۲۴.</ref>.<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۳۱.</ref> و [[مقدس]] و عالی مرتبه بودن نزد [[خداوند]]<ref>سوره بقره، آیه ۸۷.</ref>.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷.</ref>.<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹]]، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref> |
| *یهودیان جبرئیل را از این رو که نازل کننده جنگ و سختی و عذاب است، دشمن خود می‌دانستند و با وی دشمنی می‌ورزیدند و از همین رو [[قرآن]] را نیز که جبرئیل نازل کرده بود قبول نداشتند<ref>التبیان، ج ۱، ص ۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۶؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۸۹.</ref>. خداوند به آنان پاسخ داد که جبرئیل واسطه‌ای بیش نیست<ref>التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۲۱.</ref> و [[قرآن]] را که تصدیق کننده کتاب‌های آسمانی پیشین است به اذن الهی یعنی به امر حق یا به اراده و علم وی نازل کرده است نه از پیش خود<ref>روض الجنان، ج ۲، ص ۶۸؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵.</ref> و گرچه در آیات [[قرآن]]، جنگ و سختی برضدّ کافران وجود دارد؛ ولی [[قرآن]] برای مؤمنان هدایت و بشارت است<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵.</ref>، بنابر این دشمنی با جبرئیل وجهی ندارد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ}}﴾}}<ref> بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.</ref> برخی گفته‌اند: در این آیه جواب شرط محذوف و آیه بدین معناست که هرکس با جبرئیل دشمن است از خشم بمیرد<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵.</ref>. از آیه بعدی چنین استفاده می‌شود که جبرئیل مانند دیگر فرشتگان و رسولان الهی، شأنی جز امتثال اوامر الهی ندارد، از این رو دشمنی با او دشمنی با خدا بوده، کفر محسوب می‌شود و خدا دشمن کافران است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ}}﴾}}<ref>آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره، آیه: ۹۸.</ref><ref>المیزان، ج ۱، ص ۲۲۹.</ref> گفته شده: دشمنی بنده با خدا، معصیت او و دوری از طاعتش و دشمنی با اولیای اوست و دشمنی خدا با بنده، عذاب او و آشکار کردن اثر دشمنی بر اوست<ref>تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
| *برخی این مطلب را که یهود، جبرئیل را دشمن خود می‌دانستند بعید شمرده و گفته‌اند: هیچ عاقلی حاضر نیست خود را دشمن جبرئیل بداند و یهودیان کنونی نیز این دشمنی را به شدت انکار می‌کنند. در پاسخ باید دانست دشمن دانستن جبرئیل و دشمنی با وی از قومی که جهالت هایشان شدید و بیرون از حدّ شمارش است، بعید نیست، چنان که یهودیان پس از دیدن آیات روشن الهی از [[حضرت موسی|موسی]]{{صل}} خواستند برایشان خدایی مانند بت‌ها قرار دهد{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ يَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ }}﴾}}<ref> و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم آنگاه آنان به قومی رسیدند که به پرستش بت‌هایی که داشتند رو آورده بودند ، گفتند: ای موسی! برای ما خدایی بگمار چنان که آنان خدایانی دارند، (موسی) گفت: به راستی که شما قومی نادانید؛ سوره اعراف، آیه: ۱۳۸.</ref> و خواستار دیدن خدا با چشم سر شدند{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاء فَقَدْ سَأَلُواْ مُوسَى أَكْبَرَ مِن ذَلِكَ فَقَالُواْ أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ فَعَفَوْنَا عَن ذَلِكَ وَآتَيْنَا مُوسَى سُلْطَانًا مُّبِينًا }}﴾}}<ref> اهل کتاب از تو می‌خواهند که برای آنان کتابی از آسمان فرود آوری؛ از موسی درخواستی بزرگ‌تر از این کردند و گفتند: خداوند را آشکارا به ما بنما! و آذرخش آنان را برای ستمشان فرا گرفت. سپس گوساله (پرستی) را پس از آنکه برهان‌ها (ی روشن) برای آنان آمده بود برگزیدند و ما از آن (هم) درگذشتیم و به موسی حجتی آشکار دادیم؛ سوره نساء، آیه: ۱۵۳.</ref> و مدتی گوساله پرستیدند{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ }}﴾}}<ref> و (یاد کنید) آنگاه را که با موسی چهل شب وعده نهادیم سپس در نبودن او گوساله را (به پرستش) گرفتید در حالی که ستمکار بودید؛ سوره بقره، آیه: ۵۱.</ref>و ...، افزون بر این خداوند از دشمنی برخی با جبرئیل خبر داده و کلام الهی درست تر از هر قولی است<ref>التبیان، ج ۱، ص ۳۶۲ - ۳۶۳؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵ - ۳۲۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۹۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>.
| |
|
| |
|
| == جستارهای وابسته == | | == جبرئیل و [[امام مهدی]]{{ع}} == |
| | جبرئیل پس از [[رسول خدا]]{{صل}} همواره در خدمت [[ائمه]]{{عم}} است و در [[زمان ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} با آن جناب [[بیعت]] می‌کند و [[مطیع]] [[فرمان]] او خواهد بود. در روایتی امام صادق{{ع}} فرمود: جبرئیل{{ع}} [[پرچم]] رسول خدا{{صل}} را خدمت [[حضرت مهدی]]{{ع}} می‌آورد<ref>غیبت نمانی: ص۳۰۸.</ref>. |
|
| |
|
| =='''[[:رده:آثار وابسته به جبرئیل|منبع‌شناسی جامع وابسته به جبرئیل]]'''==
| | [[امام باقر]]{{ع}} در [[حدیثی]] می‌فرماید: در [[شب جمعه]] ۲۳ [[ماه رمضان]]، در ابتدای [[روز]] صدایی خواهید شنید، در آن صدا [[شک]] نکنید (و سخن او را [[انکار]] نکنید) زیرا آن صدای جبرئیل{{ع}} است و نشانه صدای جبرئیل این است که نام [[حضرت قائم]]{{ع}} و نام پدر ایشان را می‌گوید به طوری که همه می‌شنوند، و در آخر [[روز]] صدای [[شیطان]] را خواهید شنید...<ref>غیبت نعمانی، ص۲۵۴ و یأتی ص۴۲۵.</ref>. [[امام باقر]]{{ع}} می‌فرماید: گویا می‌بینم که حضرت قائم{{ع}} از [[مکه]] به [[نجف]] آمده و پنج هزار [[ملائکه]] او را [[همراهی]] می‌کنند که جبرئیل از طرف راست او، [[میکائیل]] از جانب چپ و [[مؤمنین]] در پیش روی او در حرکت هستند و آن حضرت لشکریانش را به مناطق مختلف گسیل می‌دارد. |
| * [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های وابسته به جبرئیل|کتاب‌شناسی وابسته به جبرئیل]]؛
| |
| * [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های وابسته به جبرئیل|مقاله‌شناسی وابسته به جبرئیل]]؛
| |
| * [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های وابسته به جبرئیل|پایان‌نامه‌شناسی وابسته به جبرئیل]].
| |
|
| |
|
| ==منابع==
| | [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: زمانی که وقت ظهور حضرت قائم{{ع}} شود، نخستین کسی که با [[حضرت قائم]]{{ع}} [[بیعت]] می‌کند، جبرئیل است. او مانند پرنده سفیدی از [[آسمان]] آمده و با حضرت [[بیعت]] می‌کند، سپس یک پای خود را بر [[کعبه]] نهاده و پای دیگر را بر فراز [[بیت المقدس]] می‌گذارد و با صدایی رسا ندا می‌دهد: {{متن قرآن|أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُ}}<ref>«فرمان (عذاب) خداوند در رسید، به شتاب آن را مخواهید» سوره نحل، آیه ۱.</ref> سپس حضرت قائم{{ع}} نزد [[مقام ابراهیم]] در [[مسجد الحرام]] می‌آید و دو رکعت [[نماز]] می‌خواند و پس از نماز سیصد و سیزده نفر از اصحابش گرد او جمع می‌شوند<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص۲۸۵ و سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص۵۴۷.</ref>.<ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۱۹۱؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۲۴۱.</ref> |
| * [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگنامه مهدویت''']].
| |
| * [[پرونده:000059.jpg|22px]] [[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹''']]؛
| |
|
| |
|
| ==پانویس== | | == پرسش مستقیم == |
| {{یادآوری پانویس}}
| | * [[اولین شخص بیعت کننده با امام مهدی چه کسی است؟ (پرسش)]] |
| {{پانویس2}}
| |
|
| |
|
| [[رده:جبرئیل]] | | == پرسش‌های وابسته == |
| | {{پرسمان کلیات عصر ظهور}} |
| | |
| | == منابع == |
| | {{منابع}} |
| | # [[پرونده:000059.jpg|22px]] [[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹''']] |
| | # [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگنامه مهدویت''']] |
| | # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگنامه دینی (کتاب)|'''فرهنگنامه دینی''']] |
| | # [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']] |
| | # [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']] |
| | {{پایان منابع}} |
| | |
| | == پانویس == |
| | {{پانویس}} |
| | |
| | [[رده:فرشتگان در قرآن]] |
| | [[رده:فرشتگان مقرب]] |
| | [[رده:مدخل موعودنامه]] |
جبرئیل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جبرئیل در قرآن - جبرئیل در معارف مهدویت - جبرئیل در معارف دعا و زیارات - جبرئیل در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط ندارد
