انتظار نادرست: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۱۵

مقدمه

انتظار نادرست چیزی جز تحریف معنای راستین انتظار یا برداشت‌های اشتباه از انتظار نیست. نتیجۀ چنین تفسیرهای غلطی از انتظار، تعطیل شدن حدود و مقررات اسلامی است که باید نوعی "اباحی‌گری" شمرده شود و به هیچ وجه با موازین اسلامی و قرآنی موافقت ندارد^[۱]. از این رو انسان از تحرک و فعالیت در جهت ساختن خود و جامعه و تلاش برای پیدایش حکومت اسلامی باز می‌ماند^[۲]. با چنین اندیشه‌ای، حرکت اصلاحی همۀ مصلحان و آزاداندیشان و انبیا و صلحا زیر سؤال خواهد رفت که نه تنها از آنان تمجید نمی‌شود بلکه مذموم و مورد سرزنش قرار می‌گیرند. اینگونه برداشت با هیچ یک از موازین الهی و انسانی و با هیچ یک از ادیان آسمانی سازگار نیست. تنها و تنها برخی از مستکبران و کوته‌نظران سراغ چنین تفسیر قشری می‌روند و آن را اشاعه می‌دهند تا به چپاول خویش ادامه دهند و یا چند صباحی را در سکوت و زندگی بدون درگیری و مبارزه به سر برند و حیات حیوانی خود را دنبال نمایند^[۳]. چه بسیار از انتظارها که به جای سازندگی، ویرانگری می‌کنند، به جای پیشرفت موجب عقب رفت و برگشت را فراهم می‌سازند و به جای توجه به آینده استقبال از گذشته دارند. برداشت‌های نادرست از انتظار برداشت‌ها و اصالت‌ها را از انسان سلب می‌کند و نیرومندترین عامل حرکت را به رکود و جمود مبدل می‌سازد^[۴].

برداشت‌های اشتباه از انتظار

برداشت سطحی، نادرست و غیر واقعی از روایاتی که درباره اوضاع سیاسی و اجتماعی شیعه در دوران غیبت و قیام‌های قبل از ظهور وارد شده^[۵] یا روایات «یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا (بَعْدَ مَا) مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»^[۶]، تصویری غلط و مخرب از انتظار ارائه می‎دهد که منجر به تفسیرهای نادرستی از انتظار می‌شود^[۷] و نتیجۀ آن برداشت‌های غلط از انتظار است. برخی از برداشت‌های اشتباه از انتظار عبارت‌اند از:

انتظار مذهب احتراز: یعنی افراد هیچ تحرکی نداشته باشند و منتظر بمانند تا شخص موعود بیاید و همۀ امور را سامان دهد^[۸]. انتظار موجب رکود و فرار از تعهد‌های اجتماعی و بی‌تفاوتی نسبت به محیط اطراف و سرنوشت خود و اجتماع می‌شود. چنین انتظاری از نظر فردی، عاملی برای رکود و توقف است و از نظر اجتماعی وسیله‌ای برای خاموش ساختن جنبش‌های ضدّ استعماری^[۹]. انتظاری بدینگونه نوعی عقب‌گرد، ارتداد و حتی انحراف از آیات تحرک‌بخش قرآن است. عامل زبونی، بی‌عدالتی، نابرابری، رکود و سکون و کناره‌گیری است^[۱۰]. به طور کلی هرگونه برداشتی که از آن، بوی ایستایی و سکون و بی‌تحرکی به مشام رسد، به طور کامل نادرست است. از این‌رو این برداشت و تلقی از انتظار همواره مورد مذمت و سرزنش بزرگان دین قرار گرفته و همواره پیروان مکتب اهل‌بیت(ع) از آن پرهیز داده شده‌اند^[۱۱].
زمینه‌سازی ظهور با کمک به رواج فساد و گناه: دستۀ دیگری معتقدند باید به گناهان دامن زد و مردم را به گناه دعوت کرد تا دنیا پر از جور و ظلم شود و حضرت تشریف بیاورد^[۱۲]. این گروه قائل است بهترین کمک به تسریع ظهور و بهترین شکل انتظار، ترویج و اشاعه فساد است^[۱۳]. ایشان معتقدند فساد و تبعیض و پلیدی، انفجار و ظهور را قریب‌الوقوع می‌کند و مقدمۀ صلاح است؛ زیرا هدف‌ها وسیله‌های نامشروع را مشروع می‌کنند. بنابراین بهترین کمک به تسریع ظهور و بهترین شکل انتظار، ترویج و اشاعۀ فساد است. کسانی که چنین ایده‌ای دارند، به مصلحان و آمران به معروف و ناهیان از منکر با نوعی عداوت و بغض می‌نگرند؛ زیرا آنان را از تأخیراندازان ظهور و قیام مهدی موعود(ع) می‌شمارند و اگر خود هم اهل گناه نباشد، با نوعی رضایت به گناهکاران و عاملان فساد می‌نگرند؛ زیرا مقدمات ظهور را فراهم می‌سازند^[۱۴]. اینها قائلند به منظور تسریع امر ظهور، اطاعت از حاکم ظالم حتی آن هنگام که درصدد قتل شخص برمی‌آید و یا قصد گرفتن اموال مسلمین را دارد نیز واجب است. پیروان این نظریه با برداشتی سوء و اشتباه از مفهوم تقیه می‌‌گویند این قاعده به جامعۀ مسلمین اجازه می‌دهد تا زمان غیبت را به استراحت و جموداندیشی و تراخی گذرانده و با دشمنان دین در مهادنه و مسالمت به سر ببرند هرچند این مسالمت به تعطیلی احکام اسلام بینجامد^[۱۵]. نتیجۀ چنین نگاه منفی به انتظار این است که گناه هم لذت و کامجویی است و هم کمک به انقلاب مقدس^[۱۶]. عوامل متعددی مثل عداوت تند و فراگیر نسبت به ائمه(ع)، حذف خونین شیعیان و نیز جهل و عدم اطلاع از حقیقت امامت و قواعد آن و خصائص امام و نیز تحریفاتی که توسط دشمنان شیعه در رابطه با معارف شیعه رخ داد، کمک شایانی به پا گرفتن این تلقی منفعلانه از فرهنگ انتظار کرد^[۱۷].
صرف دعا و عمل به تکلیف یا مشغول بودن به وظایف فردی و نه اجتماعی: برخی افراد به تکالیف فردی خود عمل می‌کنند، حتی امر به معروف و نهی از منکر هم می‌کنند ولی نسبت به مسایل جامعه بی‌تفاوت هستند و هیچ اقدام عملی برای محو ظلم و ستم انجام نمی‌دهند. چنین کسانی افراد صالحی هستند، ولی فقط به فکر انجام تکلیف شخصی خود هستند و کاری به آنچه در جهان می‌گذرد ندارند^[۱۸]. اینکه منتظر باشیم امام خود بیاید و کارها را سر و سامان دهد بدون اینکه ما در برابرش مسئولیتی داشته باشیم فکری خطرناک و اندیشه‌ای نادرست است^[۱۹].
انتظار مذهب اعتراض: از جمله برداشت‌های قابل نقد، تفسیری است که انتظار را به صورت مطلق؛ مذهبی اعتراضی معرفی می‌نماید: "انتظار مذهب اعتراض است، منتظر، معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. مذهب انتظار مذهبی است که حرف دارد و می‌تواند کاری انجام دهد. این منتظر به آنچه هست دل نمی‌بندد و به آنچه که باید باشد می‌اندیشد. او مهاجم به ظلم است و این اعتراض ریشه در یک مبارزه و "نه تاریخی دارد" "نه"ای که از سقیفه و از زبان علی(ع) شنیده شد"^[۲۰]. هرچند این تفسیر؛ انتظار را موجب تخدیر و تسلیم نمی‌داند و از این جهت تفسیری مطلوب است اما در برابر این نظریه هم دو پرسش مطرح است. اول اینکه دامنۀ این اعتراض تا کجاست؟ تا رفاه، تا عدالت، تا عرفان، تا آزادی تا شکوفایی و تکامل و یا... و دوم اینکه پی‌آمد این اعتراض چیست؟ چه باری بر دوش منتظر می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی همراه می‌شود؟^[۲۱].
انتظار خاموش: این برداشت از انتظار، به دیدگاه کسانی اطلاق می‌شود که پدیده ظهور حضرت حجت(ع) را تنها معلول اراده و مشیت الهی می‌دانند و برای عوامل انسانی و طبیعی، نقش چندانی قائل نیستند. به همین جهت، در عصر غیبت نیز شیعیان را به زمینه‌سازی و تهیه مقدمات ظهور مکلف نمی‌دانند. این نگرش منفی و منفعلانه به موضوع انتظار، از نگاه سطحی و تلقی نادرست نسبت به مفاد برخی روایاتی ناشی می‌شود که در مورد نفی هر گونه قیام و حرکتی در عصر انتظار و بطلان و یا نافرجام بودن آن نقل شده است. امام صادق(ع) به ابوبصیر فرمود^[۲۲]: «هر پرچمی قبل از قیام حضرت قائم(ع) برافراشته شود، صاحب آن طاغوت بوده، اطاعت او خروج از اطاعت خداست»^[۲۳].
طاغوت بودن حکومت قبل از ظهور: دیدگاه کسانی که هر اقدامی برای تشکیل حکومت در زمان غیبت را خلاف شرع دانسته و عقیده دارند این عمل با روایات مغایر است و هر عَلَمی قبل از ظهور حضرت بلند شود، طاغوت است^[۲۴].^[۲۵] در پاسخ گفته شده است مقصود از پرچم طاغوت برافراشته شده پیش از قیام قائم(ع)، پرچمی است که نه برای خدا، بلکه در پی رسیدن به مقاصد دنیایی و دعوت به خود باشد؛ اما پرچمی که با هدف حاکمیت دین الهی برافراشته شود و مردم را به قرآن و مکتب اهل بیت(ع) فراخواند، قطعاً مخاطب اینگونه روایات نخواهد بود، همان‌گونه که امام باقر(ع) در تأیید قیام حق‌طلبانۀ یمانی، وی را به سبب فراخوان مردم به امام مهدی(ع) ستود و با هدایت‌بخش خواندن پرچم او همگان را به حمایت از نهضت یمانی سفارش فرمود^[۲۶]. در حقیقت، اینگونه روایات برای پیشگیری از سوء استفاده برخی عناصر فرصت‌طلب از نام "مهدی" است، تا کسی برای رسیدن به اغراض سیاسی خویش، خود را مهدی موعود موجود قلمداد نکند^[۲۷].

علت برداشت‌های ناصحیح از انتظار

چنین برادشت‌هایی نوعی تحریف و حتی ساختۀ دست دشمنان برای بهره‌گیری‌های سیاسی و اقتصادی است^[۲۸]. در نظر امام خمینی انتظار به معنای غلط، ساخته دست سیاسیون است تا مسلمین را از سیاست دور نگهدارند^[۲۹]. چنین اندیشه‏ای باعث انزوا و دوری از عرصۀ سیاست است و گاهی ابزار دست حکومت‏‏‌های جور برای انحراف اذهان مهدی ‏باور بوده است^[۳۰] و نتیجه آن سلب مسئولیت نسبت به همه شرارت‌ها و بدی‌های موجود در جامعه است^[۳۱].

پرسش مستقیم

منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۳۱؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۶، ۸۷؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵؛ سلیمیان، خدامراد، مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین.
↑ ر.ک: ان‍ص‍اری‌؛ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌، در انتظار خورشید ولایت، ص۱۱۷.
↑ ر.ک: زمانی، احمد، اندیشه انتظار، ص۶۷ ـ ۶۹.
↑ ر.ک: قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴.
↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۳۵۷، ۳۶۶.
↑ ر.ک: زمانی، احمد، اندیشه انتظار، ص۶۷ ـ ۶۹؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۳۱.
↑ ر.ک: مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴.
↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵.
↑ ر.ک: مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴.
↑ ر.ک: قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۷ و ۳۸؛ محمد‌هاشمی، عبدالله، فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی، ص۲۷؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین.
↑ ر.ک: خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج ۲۱، ص۱۴؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله، امام مهدی در نگاه امام خمینی، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ نیلی پور، مهدی، انتظار و وظایف منتظران، ص۶۳.
↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص۵۴؛ محمدی منفرد، بهروز، چلچراغ حکمت، ج۱۰، ص۳۷، ۳۸؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۹۹، ۲۰۲؛ رضوی، رسول، امام مهدی، ص۱۰۲ ـ ۱۰۵؛ زمانی، احمد، اندیشه انتظار، ص۶۷ ـ ۶۹؛ تونه‌ای مجتبی، موعودنامه، ص۱۳۱؛ ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص۱۵۹؛ نیلی پور، مهدی، انتظار و وظایف منتظران، ص۶۳.
↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص۵۴؛ محمدی منفرد، بهروز، چلچراغ حکمت، ج۱۰، ص۳۷، ۳۸؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ رضوی، رسول، امام مهدی، ص۱۰۲ ـ ۱۰۵؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله، امام مهدی در نگاه امام خمینی، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۳۱؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۶، ۸۷؛ ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص۱۵۹؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵؛ نیلی پور، مهدی، انتظار و وظایف منتظران، ص۶۳.
↑ ر.ک: ملایی، محمد رضا، انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر، ص۴۴۳ ـ ۴۴۵.
↑ ر.ک: طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ رضوی، رسول، امام مهدی، ص۱۰۲ ـ ۱۰۵.
↑ ر.ک: ملایی، محمد رضا، [[انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر (مقاله)|انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر]ه، ص۴۴۳ ـ ۴۴۵.
↑ ر.ک: خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج ۲۱، ص۱۴ و ۱۳؛ هدایت‌ نیا، فرج‌الله؛ امام مهدی در نگاه امام خمینی، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴؛ محمد‌هاشمی، عبدالله، فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی، ص۲۷.
↑ ر.ک: قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴.
↑ شریعتی، علی، انتظار مذهب اعتراض.
↑ ر.ک: مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴.
↑ کافی، ج ۸، ص۲۹۵: «كُلُّ رَايَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»
↑ ر.ک: صمدی، قنبر علی، آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور، ص۱۲۰ ـ ۱۲۱.
↑ «کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ رَایَةِ الْقَائِمِ(ع) صَاحِبُهَا طَاغُوتٌ»؛ الغیبه، نعمانی، ص۱۱۴؛ کافی، ج ۸، ص۲۹۵.
↑ ر.ک: نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص۱۱۳-۱۱۸؛ جعفری، محمد صابر، انتظار فرج.
↑ «لَیْسَ فِی الرَّایَاتِ رَایَةٌ أَهْدَی مِنْ رَایَةِ الْیَمَانِیِّ هِیَ رَایَةُ هُدًی لِأَنَّهُ یَدْعُو إِلَی صَاحِبِکُمْ... وَ إِذَا خَرَجَ الْیَمَانِیُّ فَانْهَضْ إِلَیْهِ فَإِنَّ رَایَتَهُ رَایَةُ هُدًی»؛ الغیبه، نعمانی، ص۲۵۶.
↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶.
↑ ر.ک: قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴؛ حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۱۵۷.
↑ ر.ک: خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج ۲۱، ص۱۵؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله؛ امام مهدی در نگاه امام خمینی، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶.
↑ ر.ک: کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۹۹، ۲۰۲؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵.
↑ ر.ک: حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۱۵۷.

[1] ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۳۱؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۶، ۸۷؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵؛ سلیمیان، خدامراد، مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین.

[2] ر.ک: ان‍ص‍اری‌؛ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌، در انتظار خورشید ولایت، ص۱۱۷.

[3] ر.ک: زمانی، احمد، اندیشه انتظار، ص۶۷ ـ ۶۹.

[4] ر.ک: قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴.

[5] ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۳۵۷، ۳۶۶.

[6] ر.ک: زمانی، احمد، اندیشه انتظار، ص۶۷ ـ ۶۹؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۳۱.

[7] ر.ک: مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴.

[8] ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵.

[9] ر.ک: مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴.

[10] ر.ک: قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۷ و ۳۸؛ محمد‌هاشمی، عبدالله، فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی، ص۲۷؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵.

[11] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین.

[12] ر.ک: خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج ۲۱، ص۱۴؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله، امام مهدی در نگاه امام خمینی، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ نیلی پور، مهدی، انتظار و وظایف منتظران، ص۶۳.

[13] ر.ک: مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص۵۴؛ محمدی منفرد، بهروز، چلچراغ حکمت، ج۱۰، ص۳۷، ۳۸؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۹۹، ۲۰۲؛ رضوی، رسول، امام مهدی، ص۱۰۲ ـ ۱۰۵؛ زمانی، احمد، اندیشه انتظار، ص۶۷ ـ ۶۹؛ تونه‌ای مجتبی، موعودنامه، ص۱۳۱؛ ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص۱۵۹؛ نیلی پور، مهدی، انتظار و وظایف منتظران، ص۶۳.

[14] ر.ک: مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص۵۴؛ محمدی منفرد، بهروز، چلچراغ حکمت، ج۱۰، ص۳۷، ۳۸؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ رضوی، رسول، امام مهدی، ص۱۰۲ ـ ۱۰۵؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله، امام مهدی در نگاه امام خمینی، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۳۱؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۶، ۸۷؛ ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص۱۵۹؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵؛ نیلی پور، مهدی، انتظار و وظایف منتظران، ص۶۳.

[15] ر.ک: ملایی، محمد رضا، انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر، ص۴۴۳ ـ ۴۴۵.

[16] ر.ک: طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ رضوی، رسول، امام مهدی، ص۱۰۲ ـ ۱۰۵.

[17] ر.ک: ملایی، محمد رضا، [[انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر (مقاله)|انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر]ه، ص۴۴۳ ـ ۴۴۵.

[18] ر.ک: خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج ۲۱، ص۱۴ و ۱۳؛ هدایت‌ نیا، فرج‌الله؛ امام مهدی در نگاه امام خمینی، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴؛ محمد‌هاشمی، عبدالله، فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی، ص۲۷.

[19] ر.ک: قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴.

[20] شریعتی، علی، انتظار مذهب اعتراض.

[21] ر.ک: مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹ ـ ۹۴.

[22] کافی، ج ۸، ص۲۹۵: «كُلُّ رَايَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»

[23] ر.ک: صمدی، قنبر علی، آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور، ص۱۲۰ ـ ۱۲۱.

[24] «کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ رَایَةِ الْقَائِمِ(ع) صَاحِبُهَا طَاغُوتٌ»؛ الغیبه، نعمانی، ص۱۱۴؛ کافی، ج ۸، ص۲۹۵.

[25] ر.ک: نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص۱۱۳-۱۱۸؛ جعفری، محمد صابر، انتظار فرج.

[26] «لَیْسَ فِی الرَّایَاتِ رَایَةٌ أَهْدَی مِنْ رَایَةِ الْیَمَانِیِّ هِیَ رَایَةُ هُدًی لِأَنَّهُ یَدْعُو إِلَی صَاحِبِکُمْ... وَ إِذَا خَرَجَ الْیَمَانِیُّ فَانْهَضْ إِلَیْهِ فَإِنَّ رَایَتَهُ رَایَةُ هُدًی»؛ الغیبه، نعمانی، ص۲۵۶.

[27] ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶.

[28] ر.ک: قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴؛ حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۱۵۷.

[29] ر.ک: خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج ۲۱، ص۱۵؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله؛ امام مهدی در نگاه امام خمینی، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶.

[30] ر.ک: کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۹۹، ۲۰۲؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۲۵.

[31] ر.ک: حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۱۵۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مهدویت/بالا}}
+{{مدخل مرتبط
-{{مهدویت}}
+| موضوع مرتبط = برداشت انحرافی از انتظار امام مهدی
+| عنوان مدخل  =
+| مداخل مرتبط =
+| پرسش مرتبط  = مهدویت (پرسش)
+}}
-انتظار نادرست چیزی جز [[تحریف معنای راستین انتظار]] یا [[برداشت‌های اشتباه از انتظار]] نیست. نتیجۀ چنین تفسیرهای غلطی از [[انتظار]]، تعطیل شدن حدود و [[مقررات اسلامی]] است که باید نوعی "[[اباحی‌گری]]" شمرده شود و به هیچ وجه با [[موازین اسلامی]] و [[قرآنی]] موافقت ندارد<ref>ر.ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص ۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص ۱۳۱؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۸۶، ۸۷؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[ انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)|مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص ؟؟؟</ref>. از این رو [[انسان]] از تحرک و فعالیت در جهت ساختن خود و [[جامعه]] و تلاش برای پیدایش [[حکومت اسلامی]] باز می‌ماند<ref>ر.ک. [[عبدالرحمن انصاری|ان‍ص‍اری‌؛ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌]]، [[در انتظار خورشید ولایت (کتاب)|در انتظار خورشید ولایت]]، ص ۱۱۷.</ref>. با چنین اندیشه‌ای، حرکت اصلاحی همۀ [[مصلحان]] و آزاداندیشان و [[انبیا]] و صلحا زیر سؤال خواهد رفت که نه تنها از آنان [[تمجید]] نمی‌شود بلکه مذموم و مورد [[سرزنش]] قرار می‌گیرند. اینگونه برداشت با هیچ یک از [[موازین]] [[الهی]] و انسانی و با هیچ یک از [[ادیان آسمانی]] سازگار نیست. تنها و تنها برخی از [[مستکبران]] و کوته‌نظران سراغ چنین [[تفسیر]] قشری می‌روند و آن را اشاعه می‌دهند تا به چپاول خویش ادامه دهند و یا چند صباحی را در [[سکوت]] و [[زندگی]] بدون درگیری و [[مبارزه]] به سر برند و حیات حیوانی خود را دنبال نمایند<ref>ر.ک. [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|اندیشه انتظار ]]، ص ۶۷ ـ ۶۹.</ref>. چه بسیار از انتظارها که به جای [[سازندگی]]، ویرانگری می‌کنند، به جای [[پیشرفت]] موجب عقب رفت و برگشت را فراهم می‌سازند و به جای توجه به [[آینده]] استقبال از گذشته دارند. برداشت‌های [[نادرست]] از [[انتظار]] برداشت‌ها و اصالت‌ها را از [[انسان]] سلب می‌کند و نیرومندترین عامل حرکت را به رکود و جمود مبدل می‌سازد<ref>ر.ک. [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴.</ref>.
+== مقدمه ==
+انتظار نادرست چیزی جز [[تحریف]] معنای راستین [[انتظار]] یا برداشت‌های [[اشتباه]] از انتظار نیست. نتیجۀ چنین تفسیرهای غلطی از انتظار، تعطیل شدن حدود و [[مقررات اسلامی]] است که باید نوعی "[[اباحی‌گری]]" شمرده شود و به هیچ وجه با [[موازین اسلامی]] و [[قرآنی]] موافقت ندارد<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۳۱؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۸۶، ۸۷؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص۲۵؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)|مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]].</ref>. از این رو [[انسان]] از تحرک و فعالیت در جهت ساختن خود و [[جامعه]] و تلاش برای پیدایش [[حکومت اسلامی]] باز می‌ماند<ref>ر.ک: [[عبدالرحمن انصاری|ان‍ص‍اری‌؛ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌]]، [[در انتظار خورشید ولایت (کتاب)|در انتظار خورشید ولایت]]، ص۱۱۷.</ref>. با چنین اندیشه‌ای، [[حرکت اصلاحی]] همۀ [[مصلحان]] و آزاداندیشان و [[انبیا]] و صلحا زیر سؤال خواهد رفت که نه تنها از آنان [[تمجید]] نمی‌شود بلکه مذموم و مورد [[سرزنش]] قرار می‌گیرند. اینگونه برداشت با هیچ یک از موازین الهی و [[انسانی]] و با هیچ یک از [[ادیان آسمانی]] سازگار نیست. تنها و تنها برخی از [[مستکبران]] و کوته‌نظران سراغ چنین [[تفسیر]] قشری می‌روند و آن را اشاعه می‌دهند تا به [[چپاول]] خویش ادامه دهند و یا چند صباحی را در [[سکوت]] و [[زندگی]] بدون درگیری و [[مبارزه]] به سر برند و حیات حیوانی خود را دنبال نمایند<ref>ر.ک: [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|اندیشه انتظار]]، ص۶۷ ـ ۶۹.</ref>. چه بسیار از انتظارها که به جای سازندگی، ویرانگری می‌کنند، به جای [[پیشرفت]] موجب عقب رفت و برگشت را فراهم می‌سازند و به جای توجه به [[آینده]] استقبال از گذشته دارند. [[برداشت‌های نادرست از انتظار]] برداشت‌ها و اصالت‌ها را از [[انسان]] سلب می‌کند و نیرومندترین عامل حرکت را به رکود و [[جمود]] مبدل می‌سازد<ref>ر.ک: [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴.</ref>.
-==مقدمه==
+== برداشت‌های [[اشتباه]] از [[انتظار]] ==
-==برداشت‌های اشتباه از [[انتظار]]==
+برداشت سطحی، نادرست و غیر واقعی از روایاتی که درباره اوضاع [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] [[شیعه]] در دوران غیبت و قیام‌های قبل از ظهور وارد شده<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶.</ref> یا [[روایات]] {{متن حدیث|یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا (بَعْدَ مَا) مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً}}<ref>ر.ک: [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|اندیشه انتظار]]، ص۶۷ ـ ۶۹؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۳۱.</ref>، تصویری غلط و مخرب از انتظار ارائه می‎دهد که منجر به تفسیرهای نادرستی از انتظار می‌شود<ref>ر.ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۸۹ ـ ۹۴.</ref> و نتیجۀ آن برداشت‌های غلط از انتظار است. برخی از برداشت‌های اشتباه از انتظار عبارت‌اند از:
-*برداشت سطحی، [[نادرست]] و غیر واقعی از روایاتی که درباره اوضاع [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] [[شیعه]] در [[دوران غیبت]] و [[قیام‌های قبل از ظهور]] وارد شده<ref>ر.ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶</ref> یا [[روایات]] {{متن حدیث|"یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا (بَعْدَ مَا) مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً"}}<ref>ر.ک. [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|اندیشه انتظار]]، ص ۶۷ ـ ۶۹؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص ۱۳۱.</ref>، تصویری غلط و مخرب از [[انتظار]] ارائه می‎‌دهد که منجر به تفسیرهای نادرستی از [[انتظار]] می‌شود<ref>ر.ک. [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴.</ref> و نتیجۀ آن برداشت‌های غلط از [[انتظار]] است. برخی از برداشت‌های اشتباه از [[انتظار]] عبارتند از:
+# '''[[انتظار مذهب احتراز]]''': یعنی افراد هیچ تحرکی نداشته باشند و [[منتظر]] بمانند تا شخص [[موعود]] بیاید و همۀ امور را سامان دهد<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)| ادب فنای مقربان ج۹]]، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۸۹ ـ ۹۴؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص۲۵.</ref>. انتظار موجب رکود و فرار از تعهد‌های اجتماعی و بی‌تفاوتی نسبت به محیط اطراف و [[سرنوشت]] خود و [[اجتماع]] می‌شود. چنین انتظاری از نظر فردی، عاملی برای رکود و توقف است و از نظر اجتماعی وسیله‌ای برای خاموش ساختن جنبش‌های ضدّ [[استعماری]]<ref>ر.ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۸۹ ـ ۹۴.</ref>. انتظاری بدینگونه نوعی عقب‌گرد، [[ارتداد]] و حتی [[انحراف]] از [[آیات]] تحرک‌بخش [[قرآن]] است. عامل [[زبونی]]، [[بی‌عدالتی]]، [[نابرابری]]، رکود و سکون و [[کناره‌گیری]] است<ref>ر.ک: [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۳۷ و ۳۸؛ [[عبدالله محمد‌هاشمی|محمد‌هاشمی، عبدالله]]، [[فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی (مقاله)|فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی]]، ص۲۷؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص۲۵.</ref>. به [[طور]] کلی هرگونه برداشتی که از آن، بوی ایستایی و سکون و بی‌تحرکی به مشام رسد، به طور کامل نادرست است. از این‌رو این برداشت و تلقی از [[انتظار]] همواره مورد مذمت و [[سرزنش]] بزرگان [[دین]] قرار گرفته و همواره [[پیروان مکتب اهل‌بیت]]{{ع}} از آن پرهیز داده شده‌اند<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)|مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]].</ref>.
-# '''[[انتظار مذهب احتراز]]''': یعنی افراد هیچ تحرکی نداشته باشند و [[منتظر]] بمانند تا شخص [[موعود]] بیاید و همۀ امور را سامان دهد<ref>ر.ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵.</ref>. [[انتظار]] موجب رکود و فرار از تعهد‌های [[اجتماعی]] و [[بی‌تفاوتی]] نسبت به محیط اطراف و [[سرنوشت]] خود و اجتماع می‌شود. چنین انتظاری از نظر فردی، عاملی برای رکود و توقف است و از نظر [[اجتماعی]] وسیله‌ای برای خاموش ساختن جنبش‌های ضدّ استعماری<ref>ر.ک. [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴.</ref>. انتظاری بدینگونه نوعی عقب‌گرد، [[ارتداد]] و حتی [[انحراف]] از [[آیات]] تحرک‌بخش [[قرآن]] است. عامل زبونی، [[بی‌عدالتی]]، [[نابرابری]]، رکود و سکون و کناره‌گیری است<ref>ر.ک. [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص ۳۷ و ۳۸؛ [[عبدالله محمد‌هاشمی|محمد‌هاشمی، عبدالله]]، [[فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی (مقاله)|فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی]]، ص ۲۷؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵.</ref>. به طور کلی هرگونه برداشتی که از آن، بوی ایستایی و سکون و بی‌تحرکی به مشام رسد، به طور کامل [[نادرست]] است. از این‌رو این برداشت و تلقی از [[انتظار]] همواره مورد [[مذمت]] و [[سرزنش]] بزرگان [[دین]] قرار گرفته و همواره [[پیروان]] [[مکتب]] [[اهل‌بیت]]{{ع}} از آن پرهیز داده شده‌اند<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)|مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟؟؟</ref>.
+# '''[[زمینه‌سازی ظهور]] با کمک به رواج [[فساد]] و [[گناه]]''': دستۀ دیگری معتقدند باید به [[گناهان]] دامن زد و [[مردم]] را به گناه [[دعوت]] کرد تا [[دنیا]] پر از [[جور]] و [[ظلم]] شود و حضرت تشریف بیاورد<ref>ر.ک: [[سید روح الله خمینی|خمینی، سید روح الله]]، صحیفه امام، ج ۲۱، ص۱۴؛ [[فرج‌الله هدایت‌نیا|هدایت‌نیا، فرج‌الله]]، [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|امام مهدی در نگاه امام خمینی]]، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ [[مهدی نیلی‌پور|نیلی پور، مهدی]]، [[انتظار و وظایف منتظران ۱ (کتاب)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص۶۳.</ref>. این گروه قائل است بهترین کمک به تسریع ظهور و بهترین شکل انتظار، ترویج و اشاعه فساد است<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ (کتاب)|قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ]]، ص۵۴؛ [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|چلچراغ حکمت]]، ج۱۰، ص۳۷، ۳۸؛ [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|مهدویت پیش از ظهور]]، ص۱۹۹، ۲۰۲؛ [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص۱۰۲ ـ ۱۰۵؛ [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|اندیشه انتظار]]، ص۶۷ ـ ۶۹؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۳۱؛ [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر]]، ص۱۵۹؛ [[مهدی نیلی‌پور|نیلی پور، مهدی]]، [[انتظار و وظایف منتظران ۱ (کتاب)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص۶۳.</ref>. ایشان معتقدند [[فساد]] و [[تبعیض]] و [[پلیدی]]، انفجار و ظهور را قریب‌الوقوع می‌کند و مقدمۀ صلاح است؛ زیرا [[هدف‌ها]] وسیله‌های [[نامشروع]] را [[مشروع]] می‌کنند. بنابراین بهترین کمک به تسریع ظهور و بهترین شکل [[انتظار]]، ترویج و اشاعۀ فساد است. کسانی که چنین ایده‌ای دارند، به [[مصلحان]] و [[آمران به معروف]] و [[ناهیان از منکر]] با نوعی [[عداوت]] و [[بغض]] می‌نگرند؛ زیرا آنان را از تأخیراندازان ظهور و [[قیام مهدی موعود]]{{ع}} می‌شمارند و اگر خود هم [[اهل]] [[گناه]] نباشد، با نوعی [[رضایت]] به [[گناهکاران]] و عاملان فساد می‌نگرند؛ زیرا [[مقدمات ظهور]] را فراهم می‌سازند<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ (کتاب)|قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ]]، ص۵۴؛ [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|چلچراغ حکمت]]، ج۱۰، ص۳۷، ۳۸؛ [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص۱۰۲ ـ ۱۰۵؛ [[فرج‌الله هدایت‌نیا|هدایت‌نیا، فرج‌الله]]، [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|امام مهدی در نگاه امام خمینی]]، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۳۱؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۸۶، ۸۷؛ [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر]]، ص۱۵۹؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص۲۵؛ [[مهدی نیلی‌پور|نیلی پور، مهدی]]، [[انتظار و وظایف منتظران ۱ (کتاب)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص۶۳.</ref>. اینها قائلند به منظور تسریع امر ظهور، اطاعت از حاکم [[ظالم]] حتی آن هنگام که درصدد [[قتل]] شخص برمی‌آید و یا قصد گرفتن اموال مسلمین را دارد نیز [[واجب]] است. [[پیروان]] این نظریه با برداشتی [[سوء]] و [[اشتباه]] از مفهوم [[تقیه]] می‌‌گویند این قاعده به [[جامعۀ مسلمین]] [[اجازه]] می‌دهد تا [[زمان غیبت]] را به استراحت و جموداندیشی و تراخی گذرانده و با دشمنان دین در [[مهادنه]] و مسالمت به سر ببرند هرچند این مسالمت به تعطیلی [[احکام اسلام]] بینجامد<ref>ر.ک: [[محمد رضا ملایی|ملایی، محمد رضا]]، [[انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر (مقاله)|انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر]]، ص۴۴۳ ـ ۴۴۵.</ref>. نتیجۀ چنین نگاه منفی به [[انتظار]] این است که [[گناه]] هم [[لذت]] و کامجویی است و هم کمک به انقلاب مقدس<ref>ر.ک: [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص۱۰۲ ـ ۱۰۵.</ref>. عوامل متعددی مثل [[عداوت]] تند و فراگیر نسبت به [[ائمه]]{{ع}}، حذف خونین [[شیعیان]] و نیز [[جهل]] و عدم اطلاع از [[حقیقت امامت]] و قواعد آن و خصائص [[امام]] و نیز تحریفاتی که توسط دشمنان شیعه در رابطه با معارف [[شیعه]] رخ داد، کمک شایانی به پا گرفتن این تلقی منفعلانه از فرهنگ انتظار کرد<ref>ر.ک: [[محمد رضا ملایی|ملایی، محمد رضا]]، [[انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر (مقاله)|انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر]ه، ص۴۴۳ ـ ۴۴۵.</ref>.
-# '''[[زمینه سازی ظهور]] با کمک به [[رواج فساد]] و [[رواج گناه|گناه]]''': دستۀ دیگری معتقدند باید به [[گناهان]] دامن زد و [[مردم]] را به [[گناه]] [[دعوت]] کرد تا [[دنیا]] پر از [[جور]] و [[ظلم]] شود و [[حضرت]] تشریف بیاورد<ref>ر.ک. [[سید روح الله خمینی|خمینی، سید روح الله]]، صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۱۴؛ [[فرج‌الله هدایت‌نیا|هدایت‌نیا، فرج‌الله]]،  [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|امام مهدی در نگاه امام خمینی]]، ص ۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ [[مهدی نیلی‌پور|نیلی پور، مهدی]]، [[انتظار و وظایف منتظران ۱ (کتاب)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص ۶۳.</ref>. این گروه قائل است [[بهترین]] [[کمک]] به [[تسریع ظهور]] و [[بهترین]] شکل [[انتظار]]، [[ترویج]] و [[اشاعه فساد]] است<ref>ر.ک. [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ (کتاب)|قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ]]، ص۵۴؛ [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|چلچراغ حکمت]]، ج۱۰، ص۳۷، ۳۸؛ [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص ۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|مهدویت پیش از ظهور]]، ص ۱۹۹، ۲۰۲؛ [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص ۱۰۲ ـ ۱۰۵؛ [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|اندیشه انتظار]]، ص ۶۷ ـ ۶۹؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص ۱۳۱؛ [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر]]، ص ۱۵۹؛ [[مهدی نیلی‌پور|نیلی پور، مهدی]]، [[انتظار و وظایف منتظران ۱ (کتاب)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص ۶۳.</ref>. ایشان معتقدند [[فساد]] و [[تبعیض]] و [[پلیدی]]، انفجار و [[ظهور]] را قریب‌الوقوع می‌کند و مقدمۀ [[صلاح]] است؛ زیرا [[هدف‌ها]] وسیله‌های [[نامشروع]] را [[مشروع]] می‌کنند. بنابراین [[بهترین]] [[کمک]] به [[تسریع ظهور]] و [[بهترین]] شکل [[انتظار]]، [[ترویج]] و اشاعۀ [[فساد]] است. کسانی که چنین ایده‌ای دارند، به [[مصلحان]] و [[آمران به معروف]] و [[ناهیان از منکر]] با نوعی [[عداوت]] و [[بغض]] می‌نگرند؛ زیرا آنان را از تأخیراندازان [[ظهور]] و [[قیام مهدی موعود]]{{ع}} می‌شمارند و اگر خود هم اهل [[گناه]] نباشد، با نوعی [[رضایت]] به [[گناهکاران]] و عاملان [[فساد]] می‌نگرند؛ زیرا [[مقدمات ظهور]] را فراهم می‌سازند<ref>ر.ک. [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ (کتاب)|قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ]]، ص۵۴؛ [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|چلچراغ حکمت]]، ج۱۰، ص۳۷، ۳۸؛ [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص ۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص ۱۰۲ ـ ۱۰۵؛ [[فرج‌الله هدایت‌نیا|هدایت‌نیا، فرج‌الله]]،  [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|امام مهدی در نگاه امام خمینی]]، ص ۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص ۱۳۱؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۸۶، ۸۷؛ [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر]]، ص ۱۵۹؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[ انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵؛ [[مهدی نیلی‌پور|نیلی پور، مهدی]]، [[انتظار و وظایف منتظران ۱ (کتاب)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص ۶۳.</ref>. اینها قائلند به منظور تسریع امر [[ظهور]]، [[اطاعت]] از [[حاکم]] [[ظالم]] حتی آن هنگام که درصدد [[قتل]] شخص برمی‌آید و یا قصد گرفتن [[اموال مسلمین]] را دارد نیز [[واجب]] است. [[پیروان]] این نظریه با برداشتی سوء و اشتباه از مفهوم [[تقیه]] می‌‌گویند این قاعده به جامعۀ [[مسلمین]] اجازه می‌دهد تا [[زمان غیبت]] را به استراحت و جموداندیشی و تراخی گذرانده و با [[دشمنان دین]] در مهادنه و مسالمت به سر ببرند هرچند این مسالمت به تعطیلی [[احکام اسلام]] بینجامد<ref>ر.ک. [[محمد رضا ملایی|ملایی، محمد رضا]]، [[انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر (مقاله)| انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر]]، ص ۴۴۳ ـ ۴۴۵.</ref>. نتیجۀ چنین نگاه منفی به [[انتظار]] این است که [[گناه]] هم [[لذت]] و کامجویی است و هم [[کمک]] به [[انقلاب مقدس]]<ref>ر.ک. [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص ۲۰۵ ـ ۲۰۶؛ [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص ۱۰۲ ـ ۱۰۵.</ref>. عوامل متعددی مثل [[عداوت]] تند و فراگیر نسبت به [[ائمه]]{{ع}}، حذف خونین [[شیعیان]] و نیز [[جهل]] و عدم اطلاع از [[حقیقت امامت]] و قواعد آن و خصائص [[امام]] و نیز تحریفاتی که توسط [[دشمنان]] [[شیعه]] در رابطه با [[معارف]] [[شیعه]] رخ داد، [[کمک]] شایانی به پا گرفتن این تلقی منفعلانه از [[فرهنگ انتظار]] کرد<ref>ر.ک. [[محمد رضا ملایی|ملایی، محمد رضا]]، [[انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر (مقاله)| انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر]]، ص ۴۴۳ ـ ۴۴۵.</ref>.
+# '''صرف [[دعا]] و عمل به [[تکلیف]]''' یا '''مشغول بودن به وظایف فردی و نه [[اجتماعی]]''': برخی افراد به تکالیف فردی خود عمل می‌کنند، حتی [[امر به معروف و نهی از منکر]] هم می‌کنند ولی نسبت به مسایل [[جامعه]] بی‌تفاوت هستند و هیچ [[اقدام عملی]] برای محو [[ظلم و ستم]] انجام نمی‌دهند. چنین کسانی افراد صالحی هستند، ولی فقط به [[فکر]] انجام تکلیف شخصی خود هستند و کاری به آنچه در [[جهان]] می‌گذرد ندارند<ref>ر.ک: [[سید روح الله خمینی|خمینی، سید روح الله]]، صحیفه امام، ج ۲۱، ص۱۴ و ۱۳؛ [[فرج الله هدایت نیا|هدایت‌ نیا، فرج‌الله]]؛ [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|امام مهدی در نگاه امام خمینی]]، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۸۹ ـ ۹۴؛ [[عبدالله محمد‌هاشمی|محمد‌هاشمی، عبدالله]]، [[فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی (مقاله)|فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی]]، ص۲۷.</ref>. اینکه [[منتظر]] باشیم [[امام]] خود بیاید و کارها را سر و سامان دهد بدون اینکه ما در برابرش مسئولیتی داشته باشیم [[فکری]] خطرناک و اندیشه‌ای نادرست است<ref>ر.ک: [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴.</ref>.
-# '''صرف [[دعا]] و عمل به [[تکلیف]]''' یا '''مشغول بودن به وظایف فردی و نه [[اجتماعی]]''': برخی افراد به [[تکالیف]] فردی خود عمل می‌کنند، حتی [[امر به معروف و نهی از منکر]] هم می‌کنند ولی نسبت به مسایل [[جامعه]] بی‌تفاوت هستند و هیچ [[اقدام]] عملی برای محو [[ظلم و ستم]] انجام نمی‌دهند. چنین کسانی افراد صالحی هستند، ولی فقط به [[فکر]] انجام [[تکلیف]] شخصی خود هستند و کاری به آنچه در [[جهان]] می‌گذرد ندارند<ref>ر.ک. [[سید روح الله خمینی|خمینی، سید روح الله]]، صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۱۴ و ۱۳؛ [[فرج الله هدایت نیا|هدایت‌ نیا، فرج‌الله]]؛ [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|امام مهدی در نگاه امام خمینی]]، ص ۳۶۴ ـ ۳۶۶؛ [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴؛[[عبدالله محمد‌هاشمی|محمد‌هاشمی، عبدالله]]، [[فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی (مقاله)|فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی]]، ص ۲۷.</ref>. اینکه [[منتظر]] باشیم [[امام]] خود بیاید و [[کارها]] را سر و سامان دهد بدون اینکه ما در برابرش مسئولیتی داشته باشیم [[فکری]] خطرناک و اندیشه‌ای [[نادرست]] است<ref>ر.ک. [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴.</ref>.
+# '''انتظار مذهب اعتراض''': از جمله برداشت‌های قابل نقد، [[تفسیری]] است که [[انتظار]] را به صورت مطلق؛ مذهبی اعتراضی معرفی می‌نماید: "انتظار مذهب اعتراض است، منتظر، معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. [[مذهب]] انتظار مذهبی است که حرف دارد و می‌تواند کاری انجام دهد. این منتظر به آنچه هست [[دل]] نمی‌بندد و به آنچه که باید باشد می‌اندیشد. او مهاجم به [[ظلم]] است و این [[اعتراض]] ریشه در یک [[مبارزه]] و "نه [[تاریخی]] دارد" "نه"ای که از [[سقیفه]] و از زبان علی{{ع}} شنیده شد"<ref>[[علی شریعتی|شریعتی، علی]]، انتظار مذهب اعتراض.</ref>. هرچند این [[تفسیر]]؛ انتظار را موجب تخدیر و [[تسلیم]] نمی‌داند و از این جهت تفسیری مطلوب است اما در برابر این نظریه هم دو [[پرسش]] مطرح است. اول اینکه دامنۀ این اعتراض تا کجاست؟ تا [[رفاه]]، تا [[عدالت]]، تا [[عرفان]]، تا [[آزادی]] تا شکوفایی و [[تکامل]] و یا... و دوم اینکه پی‌آمد این اعتراض چیست؟ چه باری بر دوش منتظر می‌گذارد و این [[نفی]] با چه اثباتی همراه می‌شود؟<ref>ر.ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۸۹ ـ ۹۴.</ref>.
-# '''[[انتظار مذهب اعتراض]]''': از جمله برداشت‌های قابل نقد، تفسیری است که [[انتظار]] را به صورت مطلق؛ مذهبی اعتراضی معرفی می‌نماید: "[[انتظار]] [[مذهب]] [[اعتراض]] است، [[منتظر]]، معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. [[مذهب]] [[انتظار]] مذهبی است که حرف دارد و می‌تواند کاری انجام دهد. این [[منتظر]] به آنچه هست [[دل]] نمی‌بندد و به آنچه که باید باشد می‌اندیشد. او مهاجم به [[ظلم]] است و این [[اعتراض]] ریشه در یک [[مبارزه]] و "نه [[تاریخی]] دارد" "نه"ای که از [[سقیفه]] و از زبان [[علی]]{{ع}} شنیده شد"<ref>[[علی شریعتی|شریعتی، علی]]، انتظار مذهب اعتراض.</ref>. هرچند این [[تفسیر]]؛ [[انتظار]] را موجب تخدیر و [[تسلیم]] نمی‌داند و از این جهت تفسیری مطلوب است اما در برابر این نظریه هم دو پرسش مطرح است. اول اینکه دامنۀ این [[اعتراض]] تا کجاست؟ تا [[رفاه]]، تا [[عدالت]]، تا عرفان، تا [[آزادی]] تا [[شکوفایی]] و [[تکامل]] و یا... و دوم اینکه پی‌آمد این [[اعتراض]] چیست؟ چه باری بر دوش [[منتظر]] می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی همراه می‌شود؟<ref>ر.ک. [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴.</ref>.
+# '''انتظار خاموش''': این برداشت از انتظار، به دیدگاه کسانی اطلاق می‌شود که پدیده [[ظهور حضرت حجت]]{{ع}} را تنها معلول [[اراده]] و [[مشیت الهی]] می‌دانند و برای عوامل [[انسانی]] و طبیعی، نقش چندانی قائل نیستند. به همین جهت، در عصر غیبت نیز [[شیعیان]] را به زمینه‌سازی و [[تهیه مقدمات ظهور]] [[مکلف]] نمی‌دانند. این نگرش منفی و منفعلانه به موضوع [[انتظار]]، از نگاه سطحی و تلقی نادرست نسبت به مفاد برخی روایاتی ناشی می‌شود که در مورد [[نفی]] هر گونه [[قیام]] و حرکتی در عصر انتظار و بطلان و یا نافرجام بودن آن نقل شده است. [[امام صادق]]{{ع}} به [[ابوبصیر]] فرمود<ref>کافی، ج ۸، ص۲۹۵: {{متن حدیث|كُلُّ رَايَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}</ref>: «هر پرچمی قبل از [[قیام حضرت قائم]]{{ع}} برافراشته شود، صاحب آن [[طاغوت]] بوده، [[اطاعت]] او خروج از [[اطاعت]] خداست»<ref>ر.ک: [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور (مقاله)|آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور]]، ص۱۲۰ ـ ۱۲۱.</ref>.
-# '''[[انتظار خاموش]]''': این برداشت از [[انتظار]]، به دیدگاه کسانی اطلاق می‌شود که پدیده [[ظهور حضرت حجت]]{{ع}} را تنها معلول [[اراده]] و [[مشیت الهی]] می‌دانند و برای عوامل انسانی و طبیعی، نقش چندانی قائل نیستند. به همین جهت، در [[عصر غیبت]] نیز [[شیعیان]] را به [[زمینه‌سازی]] و تهیه [[مقدمات ظهور]] [[مکلف]] نمی‌دانند. این نگرش منفی و منفعلانه به موضوع [[انتظار]]، از نگاه سطحی و تلقی [[نادرست]] نسبت به مفاد برخی روایاتی ناشی می‌شود که در مورد نفی هر گونه [[قیام]] و حرکتی در [[عصر انتظار]] و بطلان و یا نافرجام بودن آن [[نقل]] شده است. [[امام صادق]]{{ع}} به [[ابوبصیر]] فرمود<ref>کافی، ج ۸، ص ۲۹۵: {{متن حدیث|"كُلُّ رَايَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ"}}</ref>: «هر پرچمی قبل از [[قیام]] [[حضرت قائم]] {{ع}} برافراشته شود، [[صاحب]] آن [[طاغوت]] بوده، [[اطاعت]] او [[خروج]] از [[اطاعت]] خداست».<ref>ر.ک. [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور (مقاله)|آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور]]، ص ۱۲۰ ـ ۱۲۱.</ref>
+# '''طاغوت بودن [[حکومت]] قبل از ظهور''': دیدگاه کسانی که هر اقدامی برای تشکیل حکومت در زمان غیبت را خلاف شرع دانسته و [[عقیده]] دارند این عمل با [[روایات]] مغایر است و هر عَلَمی قبل از ظهور حضرت بلند شود، طاغوت است<ref>{{متن حدیث|کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ رَایَةِ الْقَائِمِ{{ع}} صَاحِبُهَا طَاغُوتٌ}}؛ الغیبه، نعمانی، ص۱۱۴؛ کافی، ج ۸، ص۲۹۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص۱۱۳-۱۱۸؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]].</ref> در پاسخ گفته شده است مقصود از پرچم طاغوت برافراشته شده پیش از [[قیام قائم]]{{ع}}، پرچمی است که نه برای [[خدا]]، بلکه در پی رسیدن به مقاصد [[دنیایی]] و [[دعوت]] به خود باشد؛ اما پرچمی که با [[هدف]] [[حاکمیت]] [[دین الهی]] برافراشته شود و [[مردم]] را به [[قرآن]] و مکتب اهل بیت{{ع}} فراخواند، قطعاً مخاطب اینگونه روایات نخواهد بود، همان‌گونه که [[امام باقر]]{{ع}} در [[تأیید]] قیام حق‌طلبانۀ [[یمانی]]، وی را به سبب فراخوان مردم به [[امام مهدی]]{{ع}} ستود و با هدایت‌بخش خواندن [[پرچم]] او همگان را به حمایت از [[نهضت]] یمانی سفارش فرمود<ref>{{متن حدیث|لَیْسَ فِی الرَّایَاتِ رَایَةٌ أَهْدَی مِنْ رَایَةِ الْیَمَانِیِّ هِیَ رَایَةُ هُدًی لِأَنَّهُ یَدْعُو إِلَی صَاحِبِکُمْ... وَ إِذَا خَرَجَ الْیَمَانِیُّ فَانْهَضْ إِلَیْهِ فَإِنَّ رَایَتَهُ رَایَةُ هُدًی}}؛ الغیبه، نعمانی، ص۲۵۶.</ref>. در [[حقیقت]]، اینگونه [[روایات]] برای پیشگیری از سوء استفاده برخی عناصر فرصت‌طلب از نام "[[مهدی]]" است، تا کسی برای رسیدن به اغراض [[سیاسی]] خویش، خود را [[مهدی موعود]] موجود قلمداد نکند<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)| ادب فنای مقربان ج۹]]، ص۳۵۷، ۳۶۶.</ref>.
-#'''[[طاغوت]] بودن [[حکومت]] [[قبل از ظهور]]''': دیدگاه کسانی که هر اقدامی برای [[تشکیل حکومت]] در [[زمان غیبت]] را خلاف [[شرع]] دانسته و [[عقیده]] دارند این عمل با [[روایات]] مغایر است و هر عَلَمی [[قبل از ظهور]] [[حضرت]] بلند شود، [[طاغوت]] است<ref>{{متن حدیث|کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ رَایَةِ الْقَائِمِ{{ع}} صَاحِبُهَا طَاغُوتٌ}}؛ الغیبه، نعمانی، ص ۱۱۴؛ کافی، ج ۸، ص ۲۹۵.</ref>.<ref>ر.ک. [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص ۱۱۳-۱۱۸؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟؟؟</ref> در پاسخ گفته شده است مقصود از [[پرچم]] [[طاغوت]] برافراشته شده پیش از [[قیام قائم]] {{ع}}، پرچمی است که نه برای [[خدا]]، بلکه در پی رسیدن به مقاصد [[دنیایی]] و [[دعوت]] به خود باشد؛ اما پرچمی که با [[هدف]] [[حاکمیت]] [[دین الهی]] برافراشته شود و [[مردم]] را به [[قرآن]] و [[مکتب اهل بیت]] {{ع}} فراخواند، قطعاً مخاطب اینگونه [[روایات]] نخواهد بود، همان‌گونه که [[امام باقر]] {{ع}} در تأیید [[قیام]] حق‌طلبانۀ [[یمانی]]، وی را به سبب فراخوان [[مردم]] به [[امام مهدی]] {{ع}} ستود و با هدایت‌بخش [[خواندن]] [[پرچم]] او همگان را به [[حمایت]] از [[نهضت]] [[یمانی]] سفارش فرمود<ref>{{لَیْسَ فِی الرَّایَاتِ رَایَةٌ أَهْدَی مِنْ رَایَةِ الْیَمَانِیِّ هِیَ رَایَةُ هُدًی لِأَنَّهُ یَدْعُو إِلَی صَاحِبِکُمْ... وَ إِذَا خَرَجَ الْیَمَانِیُّ فَانْهَضْ إِلَیْهِ فَإِنَّ رَایَتَهُ رَایَةُ هُدًی}}؛ الغیبه، نعمانی، ص ۲۵۶.</ref>. در [[حقیقت]]، اینگونه [[روایات]] برای پیشگیری از سوء استفاده برخی عناصر فرصت‌طلب از نام "[[مهدی]]" است، تا کسی برای رسیدن به اغراض [[سیاسی]] خویش، خود را [[مهدی موعود]] موجود قلمداد نکند<ref>ر.ک.[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶.</ref>.
-==[[علت]] برداشت‌های ناصحیح از [[انتظار]]==
+== علت برداشت‌های ناصحیح از [[انتظار]] ==
-*چنین برادشت‌هایی نوعی [[تحریف]] و حتی ساختۀ دست [[دشمنان]] برای بهره‌گیری‌های [[سیاسی]] و [[اقتصادی]] است<ref>ر.ک. [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴؛ [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|ما منتظریم]]، ص۱۵۷.</ref>. در نظر [[امام خمینی]] [[انتظار]] به معنای غلط، ساخته دست سیاسیون است تا [[مسلمین]] را از [[سیاست]] دور نگهدارند<ref>ر.ک. [[سید روح الله خمینی|خمینی، سید روح الله]]، صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۱۵؛ [[فرج‌الله هدایت‌نیا|هدایت‌نیا، فرج‌الله]]؛ [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|امام مهدی در نگاه امام خمینی]]، ص ۳۶۴ ـ ۳۶۶.</ref>. چنین اندیشه‏ای باعث [[انزوا]] و دوری از عرصۀ [[سیاست]] است و گاهی ابزار دست حکومت‏‏‌های [[جور]] برای [[انحراف]] اذهان [[مهدی]] ‏باور بوده است<ref>ر.ک. [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|مهدویت پیش از ظهور]]، ص ۱۹۹، ۲۰۲؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[ انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵.</ref> و نتیجه آن سلب [[مسئولیت]] نسبت به همه شرارت‌ها و بدی‌های موجود در [[جامعه]] است<ref>ر.ک: [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|ما منتظریم]]، ص۱۵۷</ref>.
+چنین برادشت‌هایی نوعی [[تحریف]] و حتی ساختۀ دست [[دشمنان]] برای بهره‌گیری‌های سیاسی و [[اقتصادی]] است<ref>ر.ک: [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۱۰۳ ـ ۱۰۴؛ [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|ما منتظریم]]، ص۱۵۷.</ref>. در نظر [[امام خمینی]] انتظار به معنای غلط، ساخته دست سیاسیون است تا [[مسلمین]] را از [[سیاست]] دور نگهدارند<ref>ر.ک: [[سید روح الله خمینی|خمینی، سید روح الله]]، صحیفه امام، ج ۲۱، ص۱۵؛ [[فرج‌الله هدایت‌نیا|هدایت‌نیا، فرج‌الله]]؛ [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|امام مهدی در نگاه امام خمینی]]، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶.</ref>. چنین اندیشه‏ای باعث [[انزوا]] و دوری از عرصۀ سیاست است و گاهی ابزار دست حکومت‏‏‌های [[جور]] برای [[انحراف]] اذهان مهدی ‏باور بوده است<ref>ر.ک: [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|مهدویت پیش از ظهور]]، ص۱۹۹، ۲۰۲؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص۲۵.</ref> و نتیجه آن سلب [[مسئولیت]] نسبت به همه [[شرارت‌ها]] و بدی‌های موجود در [[جامعه]] است<ref>ر.ک: [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|ما منتظریم]]، ص۱۵۷.</ref>.
-==پرسش مستقیم==
+== پرسش مستقیم ==
 * [[منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)]]
+== پرسش‌های وابسته ==
 {{پرسمان انتظار فرج}}
-==منابع==
+== منابع ==
-{{فهرست اثر}}
+{{منابع}}
-{{ستون-شروع|3}}
+# [[پرونده:ADAB-9.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|'''ادب فنای مقربان''']]
-* [[پرونده:ADAB-9.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله ]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|'''ادب فنای مقربان ج۹''']]
+# [[پرونده:151988.jpg|22px]] [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|'''اندیشه انتظار''']]
-* [[پرونده:151988.jpg|22px]] [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|'''اندیشه انتظار''']]
+# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
-* [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
+# [[پرونده:97B13919.jpg|22px]] [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|'''فلسفه انتظار''']]
-* [[پرونده:97B13919.jpg|22px]] [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|'''فلسفه انتظار''']]
+# [[پرونده:1100130.jpg|22px]] [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|'''انتظار از دیدگاه اهل بیت''']]
-* [[پرونده:1100130.jpg|22px]] [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|'''انتظار از دیدگاه اهل بیت''']]
+# [[پرونده:4140.jpg|22px]] [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ (کتاب)|'''قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ''']]
-* [[پرونده:4140.jpg|22px]] [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ (کتاب)|'''قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ''']]
+# [[پرونده:1100125.jpg|22px]] [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|'''نگاهی به مسأله انتظار''']]
-* [[پرونده:1100125.jpg|22px]] [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|'''نگاهی به مسأله انتظار''']]
+# [[پرونده:10041703.jpg|22px]] [[مهدی نیلی‌پور|نیلی‌پور، مهدی]]، [[انتظار و وظایف منتظران ۱ (کتاب)|'''انتظار و وظایف منتظران''']]
-* [[پرونده:10041703.jpg|22px]] [[مهدی نیلی‌پور|نیلی‌پور، مهدی]]، [[انتظار و وظایف منتظران ۱ (کتاب)|'''انتظار و وظایف منتظران''']]
+# [[پرونده:13681034.jpg|22px]] [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|'''چلچراغ حکمت''']]
-* [[پرونده:13681034.jpg|22px]] [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|'''چلچراغ حکمت ج۱۰''']]
+# [[پرونده:000046.jpg|22px]] [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|'''سیمای آفتاب''']]
-* [[پرونده:000046.jpg|22px]] [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|'''سیمای آفتاب''']]
+# [[پرونده:Mahdaviat.jpg|22px]] [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|'''مهدویت پیش از ظهور''']]
-* [[پرونده:Mahdaviat.jpg|22px]] [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|'''مهدویت پیش از ظهور''']]
+# [[پرونده:151960.jpg|22px]] [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|'''امام مهدی''']]
-* [[پرونده:151960.jpg|22px]] [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|'''امام مهدی''']]
+# [[پرونده:10102017.jpg|22px]] [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|'''بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر''']]
-* [[پرونده:10102017.jpg|22px]] [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|'''بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر''']]
+# [[پرونده:136857.jpg|22px]] [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|'''موعودشناسی و پاسخ به شبهات''']]
-* [[پرونده:136857.jpg|22px]] [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|'''موعودشناسی و پاسخ به شبهات''']]
+# [[پرونده:152036.jpg|22px]] [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|'''ما منتظریم''']]
-* [[پرونده:152036.jpg|22px]] [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|'''ما منتظریم''']]
+# [[پرونده:10748.jpg|22px]] [[ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌ ان‍ص‍اری‌|ان‍ص‍اری‌، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌]]، [[در انتظار خورشید ولایت (کتاب)|'''در انتظار خورشید ولایت''']]
-* [[پرونده:10748.jpg|22px]] [[ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌ ان‍ص‍اری‌|ان‍ص‍اری‌، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌]]، [[در انتظار خورشید ولایت (کتاب)|'''در انتظار خورشید ولایت''']]
+# [[پرونده:091225.jpg|22px]] [[عبدالله محمد‌هاشمی|محمد‌هاشمی، عبدالله]]، [[فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی (مقاله)|'''فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی''']]
-* [[پرونده:091225.jpg|22px]] [[عبدالله محمد‌هاشمی|محمد‌هاشمی، عبدالله]]، [[فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی (مقاله)|'''فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی''']]
+# [[پرونده:13681225.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)|'''مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین''']]
-* [[پرونده:13681225.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)|'''مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین''']]
+# [[پرونده:152006.jpg|22px]] [[فرج‌الله هدایت‌نیا|هدایت‌نیا، فرج‌الله]]، [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|'''امام مهدی در نگاه امام خمینی''']]
-* [[پرونده:152006.jpg|22px]] [[فرج‌الله هدایت‌نیا|هدایت‌نیا، فرج‌الله]]، [[امام مهدی در نگاه امام خمینی (مقاله)|'''امام مهدی در نگاه امام خمینی''']]
+# [[پرونده:13681211.jpg|22px]] [[محمد رضا ملایی|ملایی، محمد رضا]]، [[انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر (مقاله)|'''انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر''']]
-* [[پرونده:13681211.jpg|22px]] [[محمد رضا ملایی|ملایی، محمد رضا]]، [[انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر (مقاله)|'''انتظار امنیت امر به معروف و نهی از منکر''']]
+# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور (مقاله)|'''آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور''']]
-* [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور (مقاله)|'''آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور''']]
+# [[پرونده:13681202.jpg|22px]] [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|'''نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب''']]
-* [[پرونده:13681202.jpg|22px]] [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|'''نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب''']]
+# [[پرونده:Mg1150 91icl.jpg|22px]] [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|'''انتظار فرج''']]
-* [[پرونده:Mg1150 91icl.jpg|22px]] [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|'''انتظار فرج''']]
+{{پایان منابع}}
-{{پایان}}
-{{پایان}}
-==پانویس==
+== پانویس ==
-{{یادآوری پانویس}}
+{{پانویس}}
-{{پانویس2}}
-{{امام مهدی}}
+[[رده:برداشت‌های انحرافی از انتظار ظهور امام مهدی]]
-[[رده:امام مهدی]]
-[[رده:انتظار نادرست]]
-[[رده: اتمام لینک داخلی]]
-[[رده:مدخل]]