بنی ملیح بن عمرو
نسب این قوم
این طایفه، از اعراب قحطانی و از شاخه‌های قبیله بزرگ ازد هستند که نسب از مُلَیح بن عمرو بن ربیعة (لحی) بن حارثة بن عمرو بن عامر بن حارثة بن إمریءالقیس بن ثَعلبة بن مازن بن ازد می‌برند[۱]. مادر ملیح را زنی از قبیله بنی اسد به نام تماضر بنت حارث بن ثعلبة بن دودان بن أسد گفته‌اند[۲]. ملیح بن عمرو از همسر قریشی‌اش حيّة بنت تيم بن مرّة بن كعب بن لؤيّ بن غالب بن فهر، صاحب فرزندانی به نام‌های سعد و غنم شد[۳] که همراه با دیگر فرزندانشان، طایفه «بنی ملیح» را بنیان نهادند. این طایفه نیز، چونان دیگر فرزندان رَبیعه و أَفصی پسران حارثة بن عمرو بن عامر[۴]، بواسطه سکونت در تهامه و عدم همراهی با سایر تیره‌های ازد که به قصد سکونت در شام، به آن سو حرکت کرده بودند، در کنار قبایل منتسب به ایشان یعنی: کعب، فتح، سعد، عوف و عدىّ فرزندان عمرو بن ربیعة بن حارثة بن عمرو بن عامر همراه با أسلم و ملکان دو فرزند افصی بن حارثة بن عمرو بن عامر، جملگی «خزاعی» خوانده شده‌اند[۵].[۶]
مساکن و منازل بنی ملیح
این قوم، همراه با قبیله مادری خود خزاعه، پیش از اسلام، در حجاز، به‌ویژه مکه و اطراف آن می‌زیستند[۷]، اما پس از ظهور اسلام، برخی از آنان علاوه بر این مناطق، به مناطق مفتوحه از جمله بصره کوچ کردند[۸] و در آنجا رحل اقامت افکندند. از موضعی موسوم به «قصر بنی خلف»، به عنوان مهمترین مکان اجتماع این قوم در این شهر و محل سکونت خاندان بنی خلف بن اسعد یاد شده است[۹].[۱۰]
تاریخ جاهلی بنی مُلَیح بن عمرو
از تاریخ جاهلی بنی ملیح جز اندکی، آگاهی چندانی نداریم. با این وجود، اخبار معدود و پراکنده‌ای که از ایشان در این دوره زمانی در دست است، را می‌توان در دو بخش «ادیان جاهلی» و «احلاف و پیمان‌های جاهلی»، مورد بحث و بررسی قرار داد:
ادیان جاهلی این قوم
از دیدگاه اعتقادی آنچه به نظر می‌رسد این است که بنی ملیح بن عمرو نیز بمانند بسیاری دیگر از اعراب دوران جاهلی، بت‌ها را معبود خویش ساخته بودند و به پرستش آنها اشتغال داشتند. آنان علاوه بر بت‌پرستی، پرستش جن را نیز جزئی از عقاید دوران جاهلی خود قرار داده بودند؛ آن‌سان که برخی، نزول آیه شریفه: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ فَٱدْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا۟ لَكُمْ إِن كُنتُمْ صَـٰدِقِينَ﴾[۱۱] را در شأن آنها دانسته‌اند[۱۲].[۱۳]
احلاف و پیمان‌های جاهلی بنی ملیح
با وجود آنکه نبرد بر سر آب و خاک و نیز مقتضیات منافع قبیلگی -که غالباً خالی از تعصبات، طمع‌ورزی‌ها و غرض‌ورزی‌های جاهلی نبود،- بسان دیگر قبایل جاهلی، بخشی بزرگ از تاریخ جاهلی قبایل از جمله فرزندان خزاعه را به خود اختصاص داده بود، لکن، از فرزندان ملیح بن عمرو و حضور مستقیم آنها در تنازعات و کشمکش‌های نظامی آن دوران، خبری به دست نیامده است. آنچه هست، اخبار جسته و گریخته‌ای است از احلاف و پیمان‌های جاهلی این قوم، که برخی منابع، مختصر بدان اشاره کرده‌اند. ضرورت شیوة زندگی و لزوم دفع تهدیدها در جزیرة العرب، قبایل را وادار می‌کرد تا برای رسیدن به اهداف امنیتی و دفاعی خود، با دیگر قبایل هم‌پیمان شوند. این روابط جنگی، معمولاً به صورت موقت و ناپایدار بود و گاه وجود دشمن مشترک یا قوی‌تر به این رابطهٔ دوستانه و همپیمانی کمک می‌کرد. طایفه بنی ملیح هم، چونان دیگر قبایل عرب از این قاعده مستثنی نبود، از این‌رو، آنان در قرن شش میلادی، در راستای تحکیم قدرت خود در مکه، پیمان‌های حلفی با قریش برقرار نمودند که از جمله آن می‌توان به پیمان آل عاصم از بنی سعد بن بیاضة بن سبیع -از شاخه‌های بنی ملیح- با آل سباع بن عبدالعزی غبشانی –از خاندان‌ها و بیوتات قریش- اشاره کرد[۱۴]. علاوه بر احلاف، ازدواج‌های جاهلی هم، از دیگر مؤلفه‌های مهم اجتماعی بودند که در واقع کارکردی مشابه پیمان‌های میان قبیلگی داشتند و پشتوانه‌ای برای استحکام روابط فیما بین قبائل، محسوب می‌شدند، به گونه‌ای که می‌توان این ازدواج‌ها را به عنوان عاملی مهم در فراهم‌سازی زمینه‌هاى امنیت و آسایش خاطر آنان، در دستیابی به اهداف مدنظر، مورد توجه قرار داد. بنی ملیح در کنار دیگر طوایف بنی خزاعه، در جهت رفع تهدیدها و خطرات، و نيز، پشتوانه‌سازی برای قبيله خود، كوشيدند تا با برقراري پيوندهاي سببي با ديگر تيره‌ها و قبايل حجاز همچون قريش، به استوارسازي جايگاه خود در ميان قبايل منطقه بپردازند. چندان که ازدواج‌های متعددی که بین بنی ملیحی‌ها و منسوبان قبیله قریش انجام گرفت، خود، می‌تواند دلیلی دیگر برگستردگی تعاملات و بده بستان‌های سیاسی آنان با این قبیله باشد. ازدواج جمل بنت مالک بن فصیّه (قصیّه) –از جدّات رسول مکرم اسلام(ص)-[۱۵] با زهرة بن کلاب قریشی از جمله این موارد است[۱۶]. پیمان‌های سببی حبی بنت قیس بن ضبیس با عمرو بن عبدشمس بن عبدود فهری[۱۷] و امیمه[۱۸] یا امینه[۱۹] و به قولی همینه[۲۰] بنت خلف بن اسعد خزاعیه -عمه طلحة الطلحات- با خالد بن سعید بن عاص هم، از دیگر ازدواج‌های گزارش شده این قوم است. ضمن این که ام‌حرمله بنت عبدالاسود بن جذیمه هم، از دیگر زنان بنی ملیح بود که با مردی از قریش به نام جهم بن قیس ازدواج کرد[۲۱].[۲۲]
اسلام بنی مُلَیح بن عمرو
به نظر می‌رسد که اسلام‌پذیری بنی‌ملیح نیز بمانند برخی دیگر از قبایل، طی مراحل و گونه‌های مختلفی اتفاق افتاده باشد. از آنجا که موطن خزاعه -از جمله طایفه بنی ملیح- مکه و اطراف آن بوده و خزاعیان ارتباط وثیقی با اهالی مکه و امورات این شهر داشتند، بی‌تردید مردم این قبیله، بسیار زودتر از دیگر قبایل جاهلی عرب با پیامبر(ص) و دین نوظهورش آشنا شده بودند؛ از این‌رو جای شگفتی نخواهد بود که در نخستین سال‌های بعثت نبی اکرم(ص)، برخی از افراد این قبیله به اسلام گرویده باشند. وجود چهره‌های پیشتاز این قوم در اسلام از جمله معتب بن عوف بن عامر[۲۳] و نیز أُمَینة دختر خلف بن اسعد بن عامر و أم‌حرمله دختر عبدالاسود بن جذیمه و ذکر آنان در شمار مهاجران به حبشه[۲۴] تأییدی بر این سخن است. امینه[۲۵] (و یا بنا بر اقوال دیگر: امیمه[۲۶] یا همینه[۲۷]) بنت خلف بن اسعد خزاعیه -عمه طلحة الطلحات- همسر خالد بن سعید بن عاص بود. وی، پیش از ترک دار ارقم توسط پیامبر(ص)، اسلام آورد[۲۸] و همراه با همسرش خالد، به حبشه هجرت کرد[۲۹]. ام‌حرمله بنت عبدالاسود بن جذیمه هم، از دیگر زنان این قوم بود که نامش در شمار مسلمانان نخستین به ثبت رسیده است. وی همراه همسرش جهم بن قیس به حبشه هجرت کرد[۳۰] و به نقلی در همانجا هم، وفات یافته است[۳۱].
همچنین، حضور برخی از بزرگان و رجال معروف این قوم در وقایع و حوادث پیرامون صلح حدیبیه[۳۲] و فتح مکه[۳۳]، می‌تواند نشانی از پذیرش اسلام توسط این افراد و به تبع ایشان، مسلمانی لااقل جمعی از مردم بنی ملیح در این بازه زمانی یعنی ایام مقارن با فتح مکه یا اندکی پیش از آن باشد. ضمن این که از اشعاری که عمرو بن سالم خزاعی –رییس خزاعیان- در مدینه به هنگام استمداد خواهی وی از پیامبر(ص) در واقعه حمله بنی بکر بن کنانه به ایشان سرود هم[۳۴]، چنین به نظر می‌رسد که لااقل جمع زیادی از ایشان در بازه زمانی بین صلح حدیبیه و فتح مکه مسلمان بوده‌اند. با این وجود، از نحوه و چگونگی اقدام گروهی این قوم در پذیرش اسلام خبر مستقلی در دست نیست.[۳۵]
بنی ملیح بن عمرو و تعامل با دولت نبوی(ص)
حبی بنت حلیل بن حبشیّه خزاعی از اجداد مادری پیامبر اکرم(ص) بود[۳۶]؛ این نسبت فامیلی در کنار همپیمانی عبدالمطلب -جد پیامبر(ص)- با خزاعی‌ها[۳۷] موجب شده بود تا همه افراد خزاعه در تهامه، قرابت و همبستگی خاصی به بنی هاشم و به‌ویژه حضرت پیدا کنند، چندان که مؤمن و کافرشان، به رسول خدا(ص) گرایش داشته، پیامبر(ص) را رازدار خود می‌دانستند و هیچ خبری را از ایشان پنهان نمی‌کردند[۳۸]. در یک نگاه اجمالی در باب تعاملات رسول خدا(ص) با قبیله خزاعه می‌توان گفت به استثنای غزوه بنی‌المصطلق (سال پنجم هجرت) که در آن بنی المصطلق -یکی از تیره‌های خزاعه- به رهبری حارث بن ابی‌ضرار خزاعی علیه رسول خدا(ص) وارد نبرد شد، از حدیبیه به این سو و شاید با زمینه‌های قبلی، خزاعه به همپیمانی با حضرت محمد(ص) و به عبارتی بنی‌عبدالمطلب پایبند ماندند. به همین دلیل، خزاعه در پیمان حدیبیه، بر اساس همان پیمان گذشته با عبدالمطلب، با پیامبر(ص) پیمان بست و دشمنان آنان که بنی‌بکر بودند، با قریش هم‌پیمان شدند. بنی ملیح بن عمرو نیز به تبع قبیله مادری خود خزاعه، دل در گرو بنی عبدالمطلب و در رأس آنان نبی مکرم اسلام(ص) نهاده بود. آنان به ریاست عمرو بن سالم -که علاوه بر ریاست بنی‌ملیح، ریاست خزاعیان را نیز بر عهده داشت،- در مواقع متعدد، همیاری و همکاری خود با رسول خدا(ص) را به اثبات رساندند. در جریان غزوه احد در سال سوم هجرت و پس از حرکت سپاه قریش به سوی مدینه، عمرو بن سالم خزاعی با چهار نفر دیگر از مردم خزاعه به قصد اطلاع‌رسانی به پیغمبر(ص) از این حرکت قریش، به راه افتادند. آنان در میانه راه، به قریش که در «ذی طوی» اردو زده بودند، برخوردند و اطلاعات آن و دیگر اخبار این سپاه را به پیامبر(ص) رساندند و سپس به سرعت، به مکه بازگشتند. ابوسفیان که در منطقه ابواء از بازگشت شبانه عمرو و یارانش باخبر گردیده بود، به قریشیان گفت: «به خدا قسم؛ آنها پیش محمد رفته‌اند و حرکت ما را به او گزارش کرده‌اند و او را بر حذر داشته، تعداد ما را هم به او خبر داده‌اند و»...[۳۹] واقعه حدیبیه (سال هشتم هجرت) نیز از دیگر حوادث بزرگی است که خزاعی‌ها و طوایفش -از جمله بنی‌ملیح بن عمرو- همیاری و پشتیبانی خود را به پیامبر(ص) آشکارا ابراز نمودند. نقل است که چون حضرت رسول(ص) در حدیبیه فرود آمد، عمرو بن سالم و بُسر بن سفیان، تعدادی گوسفند و چند پرواری به حضرت پیشکش کردند. علاوه بر آن، عمرو تعدادی گوسفند هم به دوست خود سعد بن عباده هدیه کرد[۴۰]. عمرو همچنین، همراه با بدیل بن ورقاء خزاعی و تنی چند از مردم خزاعه، حامل پیام چرایی آمدن نبی اکرم(ص) و یارانش به حدیبیه، برای قریش شدند. آنان قریش را از قصد پیامبر(ص) جهت انجام حج مطلع کرده، آنان را از آمادگی رسول خدا(ص) و یارانش جهت رویارویی با قریش در صورت هر گونه تعرض احتمالی با خبر ساختند[۴۱].
در پی انعقاد صلح حدیبیه بین پیامبر(ص) و کفار قریش، بر اساس یکی از مفاد آن، ده سال میان دو طرف آتش بس برقرار گردید[۴۲] و بر اساس بندی دیگر، تمامی قبایل عرب در همپیمانی با قریش یا مسلمانان آزاد و مختار بودند[۴۳]. از این‌رو، پس از انجام این صلح، رسول ختمی مرتبت(ص) با خزاعه و قریش با بنی بکر بن کنانه هم‌پیمان شدند. اما این سازش چندان نپایید و دو سال بعد، با حمله غافلگیرانه بنی بکر بن کنانه و قریش به بنی خزاعه که به کشته و زخمی شدن جمعی از خزاعیان انجامید، بنیان این توافق از هم پاشید. عمرو بن سالم خزاعی –رییس خزاعیان- همراه با چهل نفر از خزاعی‌ها به سرعت جهت دادخواهی و طلب یاری به نزد پیامبر(ص) شتافتند و ضمن با خبر کردن ایشان از مصیبتی که بر آنها رفته بود، ایشان را از همدستی قریش با بنی کنانه در این حمله و مدد رسانی به ایشان با سلاح و نیرو مطلع کردند[۴۴]. در این جلسه، در حالی که حضرت و یارانش در مسجد نشسته بودند، عمرو بن سالم –سالار خزاعیان- به پا خاست و از حضرت اجازه گرفت تا اشعاری بخواند. با اجازه فرمودن رسول خدا(ص)، وی چنین سرود:
| اللّهم إنّی ناشد محمّدا | حلف أبینا و أبیک الأتلدا | |
| قد کنتم ولدا و کنّا والدا | ثمّت أسلمنا و لم ننزع یدا | |
| إنّ قریشا أخلفوک الموعدا | و نقضوا میثاقک المؤکّدا | |
| فانصر هداک اللّه نصرا أعتدا | و ادع عباد اللّه یأتوا مددا | |
| فیهم رسول اللّه قد تجرّدا | فی فیلق کالبحر یجری مزبدا | |
| قرم لقرم من قروم أصیدا | هم بیّتونا بالوتیر هجّدا | |
| نتلو القرآن رکّعا و سجّدا | و زعموا أن لست أدعو أحدا |
پروردگارا من محمد را به پیمان دیرینه پدرمان با پدرش [[[عبدالمطلب]]] می‌خوانم. شما فرزندان بودید و ما پدران؛ آن‌گاه اسلام آوردیم و از شما دست نکشیدیم. همانا قریش خلاف وعده‌ای که به تو داده بودند عمل کردند و پیمان استوار تو را شکستند. اکنون خداوند رهنمونت باشد ما را به سرعت یاری ده و از بندگان خدا در این راه مدد بگیر. رسول خدا(ص) در میان لشکری که چون دریا مواج است برای انتقام حاضر و آماده خواهد بود. سالاری برای سالاری از سالاران شکاری، شبانگاه در منطقه «وتیر» بر ما شبیخون زدند در حالی که قرآن می‌خواندیم و رکوع و سجود می‌کردیم و پنداشتند که کسی را به یاری نمی‌خوانیم و حال آنکه ایشان فرومایه و اندکند[۴۵].
پیامبر(ص) نیز به ایشان قول یاری و نصرت دادند[۴۶] و به عمرو بن سالم و یارانش فرمودند که برگردند و در صحراها متفرق شوند و به کار خود مشغول شوند. عمرو بن سالم و یاران همراهش نیز بازگشتند. در این هنگام، ابوسفیان در حالی که از رفتن عمرو و همراهانش به مدینه بیمناک بود، از مکه بیرون آمد و ضمن برخورد با برخی خزاعیان و گفتگوی بی‌ثمری که با آنان انجام داد[۴۷]، جهت فرو نشاندن خشم نبی خاتم(ص) راهی مدینه شد. اما مذاکرات او با پیامبر(ص) نیز، سودی نبخشید و حضرت، با گردآوری یارانش، راهی مکه و نبرد با قریش و هم‌پیمانانش شد. پس از حرکت رسول خدا(ص) به سوی مکه، عمرو بن سالم و بسر بن سفیان نیز در قدید به سپاه حضرت پیوستند. حضرت برای آنان -چونان دیگر سپاهیان- پرچم بست و همراه با پانصد تن دیگر از خزاعی‌ها، تحت فرماندهی عبدالله بن بدر از بنی کعب بن عمرو –از طوایف بزرگ خزاعه- قرار داد[۴۸]. علاوه بر عمرو بن سالم، اسود بن خلف بن اسعد نیز، از دیگر اشراف و بزرگان این قوم[۴۹] بود که از وی در شمار شرکت‌کنندگان در فتح مکه نام برده شده است[۵۰].
پس از فتح مکه، خزاعیان به رهبری عمرو بن سالم خزاعی در دیگر جنگ‌های رسول خدا(ص) نیز حضور یافتند که از مهمترین آنها نبرد معروف تبوک است. در سال نهم هجری با ورود بازرگانان شامی به مدینه و اطلاع‌رسانی آنان مبنی بر این که هرقل نیروی وسیعی را با خود همراه ساخته است تا به مدینه حمله کند، رسول خدا(ص) مردم را برای جنگ با رومیان فرا خواند. ایشان افرادی را به برخی از قبایل اعزام فرمودند تا با فراخوان آنها، سپاهی جهت نبرد با رومیان مهیا گردد. از جمله این فرستادگان، بُدیل بن ورقاء، عمرو بن سالم و بسر بن سفیان بودند که حضرت، ایشان را جهت جمع‌آوری نیرو به قبیلة کعب بن عمرو –از طوایف قبیله خزاعه- گسیل داشتند[۵۱].[۵۲]
منابع
حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
پانویس
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۴۰؛ ابن حبیب بغدادی، مختلف القبائل و مؤتلفها، ص۴۱؛ ابن اثیر، اللباب في تهذيب الأنساب، ج۳، ص۲۵۴؛ نويري، نهايه الارب في فنون الادب، ج۲، ص۳۱۸. برخی علما، آنان را در شمار طوایف مضری (از قبایل عدنانی) و از فرزندان مليح بن عمرو بن عامر بن قُمعَة بن الياس بن مضر بن نِزِار بن مَعدِ بن عَدنان گفته‌اند. (ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۳۸)
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۴۰.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۵۲؛ صحاري، الأنساب، ج۲، ص۵۹۹.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۳۹؛ قلقشندی، نهایه الارب فی معرفة الانساب العرب، ص۲۴۴.
- ↑ فاسی، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۲، ص۷۶. نیز ر.ک: ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۵۶؛ ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۴۰؛ ابن عبد البر، الانباه علی قبائل الرواة، ص۸۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ ر.ک: ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۳۲۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۲۰.
- ↑ ر.ک: ابن درید، الاشتقاق، ص۴۷۵؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۲۵، ص۳۱؛ المزی، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۴۰۰-۴۰۱.
- ↑ ابن درید، الاشتقاق، ص۴۷۵؛ بکری، معجم ما استعجم، ج۲، ص۵۰۸؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۳۵۶.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ «بی‌گمان کسانی که شما به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانید بندگانی چون خود شمایند؛ بخوانیدشان! پس اگر راست می‌گویید باید به شما پاسخ دهند» سوره اعراف، آیه ۱۹۴.
- ↑ ابن‌کلبی، الاصنام، ص۳۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ ابن حبیب بغدادی، المنمق، ص۲۳۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۵۰؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳، ص۱۰۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۵۰؛ زبیر بن بکار، جمهرة نسب قریش، ج۲، ص۵۲۴؛ مصعب زبیری، نسب قریش، ص۲۵۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۵۴؛ ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۱۷۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۷۳، ص۴۴.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۵۹؛ تقي الدين مقريزي، إمتاع الأسماع بما للنبي من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، ج۹، ص۱۰۱؛ ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۶، ص۲۶.
- ↑ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۴، ص۲۰۴۸؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۷، ص۲۹۱. نیز ر.ک: ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۶، ص۲۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۲۳.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۳۲۵؛ ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۳۲؛ ابن کثیر، السیرة النبویه، ج۲، ص۷. در کتاب الطبقات الکبری، نام و نسب او «حرمله بنت عبد بن اسود بن جذیمه» ذکر گردیده است که به نظر اشتباه در استنساخ یا اشتباه چاپی است. (ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۲۳)
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ ابن‌اسحاق، کتاب السیر و المغازی، ص۱۷۷؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۷۷.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵.
- ↑ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۴، ص۲۰۴۸؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۷، ص۲۹۱. نیز ر.ک: ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۶، ص۲۶.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۵۹؛ تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، ج۹، ص۱۰۱؛ ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۶، ص۲۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۲۳.
- ↑ تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، ج۹، ص۱۰۱.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۳۲۳؛ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۴، ص۲۰۴۸؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۷، ص۲۹۱.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۳۲۵؛ ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۳۲؛ ابن کثیر، السیرة النبویه، ج۲، ص۷. در کتاب الطبقات الکبری، نام و نسب او «حرمله بنت عبد بن اسود بن جذیمه» عنوان شده است که به نظر اشتباه در استنساخ یا اشتباه چاپی است. (ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۲۳)
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۲۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۲۰؛ صحاری، الأنساب، ج۲، ص۵۷۷.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۸۰۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۲۰؛ ج۶، ص۱۳. نیز ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۹۴-۳۹۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۴-۴۵.
- ↑ این اشعار با مطلع:
اللّهم إنّی ناشد محمّدا {{{2}}} در سطور بعد، مفصل بدان پرداخته خواهد شد. ر.ک: واقدی، المغازی، ج۲، ص۷۸۹. نیز با اندک اختلاف در: ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۹۴-۳۹۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۴-۴۵؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، ج۲، ص۲۱۲-۲۱۳.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۱، ص۲۳۹؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۲، ص۲۵۵؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۱۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۷۰-۷۲؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۴۰.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۹۳؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۳، ص۱۰۸.. نیز ر.ک: حرفوش، قبیلة خزاعة فی الجاهلیة و الاسلام، ص۱۱۷.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۰۵.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۹۲. نیز ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۲۰.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۹۳-۵۹۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۵۴.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۶۱۱ـ۶۱۲؛ ابن هشام، السیره النبویة، ج۲، ص۷۸۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۰۴.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۷۸۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۷۸۹. نیز با اندک اختلاف در: ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۹۴-۳۹۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۴-۴۵؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، ج۲، ص۲۱۲-۲۱۳. ابن کلبی (م.۲۰۸ هجری) این اشعار عمرو بن سالم را از اشعار وی در فتح مکه عنوان کرده است. (ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۵۲)
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۹۵؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۴۰.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۷۹۱-۷۹۲.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۸۰۱. نیز ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۲۰.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۵۲.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۸۰۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۱۳.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۳، ص۹۹۰.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.