ولایت فقیه در کلام اسلامی

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Msadeq (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۱۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۴۰ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ولایت فقیه است. "ولایت فقیه" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل ولایت فقیه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

نظریه ولایت فقیه

ولایت فقیه

حکومت دینی بحثی کلامی یا فقهی

پیامبر و حکومت دینی

  1. ﴿وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ...﴾[۱۶].
  2. ﴿يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ...﴾[۱۷].

تحلیل عقلی

فلسفه حاکمیت فقیه

منشأ مشروعیت

خاستگاه نظریه ولایت فقیه

  1. دیدگاه منابع فقه: سابقه نظریه ولایت فقیه در منابع فقهی، به قرن چهارم هجری می‌رسد. شیخ مفید[۳۷] در کتاب مقنعه[۳۸] به تصریح مسئله ولایت فقیه را مطرح می‌سازد. آن را نشئت گرفته از ولایت امامان معصوم(ع) و به نصب آنان می‌داند. فقهای پس از او نیز مانندِ شیخ ابوالصّلاح حَلَبی[۳۹]؛ ابن ادریس حلی[۴۰]؛ محقق حلی[۴۱]؛ محقق کرکی[۴۲]؛ مقدس اردبیلی[۴۳]؛ و تقریباً همه فقهای نام‌دار شیعه پس از قرن دَهم این مسئله را در کتاب‌های فقهی خود مطرح کرده‌اند [۴۴].
  2. دیدگاه منابع نقلی دین (قرآن و سنّت): از این دیدگاه پیشینه طرح موضوع ولایت فقیه به زمان صدر اسلام یعنی سخنان پیامبر اکرم(ص) باز می‌گردد[۴۵]. برای نمونه: امیرالمؤمنین(ع) به نقل از حضرت رسول(ص) فرمودند: "خداوند خلفای مرا رحمت کند عرض شد: ای رسول خدا! خلفای شما چه کسانی هستند؟ فرمود: آنها که بعد از من می‌آیند و حدیث و سنّت مرا نقل می‌کنند"[۴۶]. حضرت علی(ع) نیز فرمود: «الْعُلَمَاءُ حُكَّامٌ عَلَى النَّاسِ»[۴۷]. سخنان امام صادق(ع) در مقبولۀ عمر بن حنظله[۴۸] و دیگر امامان نیز مستند نقلی ولایت فقیه است و هر چه به زمان ائمه(ع) متأخر نزدیک‌تر می‌شوید، این مسئله شدیدتر و جدّی‌تر مطرح می‌شود تا در زمان امام زمان(ع) با تصریح هر چه تمام‌تر در نامه معروف توضیح خود چنین می‌نویسند: «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ»[۴۹].
  3. دیدگاه کلامی: دلیل کلامی ولایت فقیه به گونه‌ای است که ولایت را نه تنها برای فقیه، به معنای اصطلاحی آن ثابت می‌کند بلکه قبل از آن ولایت را برای معصومین(ع) و حتی قبل از آن برای انبیا به اثبات می‌رساند. گذشته از اینکه سنّت خلافت در پیامبران نیز بوده است؛ چه خلافت در حال حیات، مانند خلافت هارون از حضرت موسی(ع): ﴿هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي﴾[۵۰] و چه خلافت پس از مرگ، مانندِ خلافت آل ابراهیم از او ﴿فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾[۵۱]. البته این‌گونه خلافت‌ها به نام ولایت فقیه شناخته نمی‌شود ولی نکته و ملاک ولایت فقیه در آن موجود است. در زمان حکومت حضرت علی(ع) نیز افرادی چون مالک اشتر که هم دانش کافی از دین و هم توانایی لازم برای اجرا را داشت به ولایت منصوب شدند که از آن به نائبِ خاص تعبیر می‌شود، مانند نُوّاب خاصّ امام زمان(ع) در زمان غیبت صغرا.
  1. از ناحیه دلیل و مدرک ولایت فقیه که ولایت فقیه را به معنای اصطلاحی آن ثابت می‌کند.
  2. از ناحیه ملاک ولایت فقیه که نه تنها در زمان امامان معصوم(ع) و پیامبر(ص) بوده، بلکه قبل از آن درباره همه پیامبران و جانشینان آنان نیز صادق بوده است[۵۲][۵۳].

منابع

جستارهای وابسته

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. ↑ ولایت فقیه‌، امام خمینی/ ۱۹.
  2. ↑ فرهنگ شیعه، ص 464.
  3. ↑ رسائل‌، محقق کرکی/ ۱/ ۱۴۳.
  4. ↑ جواهر الکلام‌، ۱۶/ ۱۷۸؛ عوائد الایام‌، ۵۲۹.
  5. ↑ رسائل‌، محقق کرکی/ ۱/ ۱۴۳.
  6. ↑ مجمع الفائده و البرهان‌، مقدس اردبیلی/ ۱۲/ ۲۸.
  7. ↑ ولایت فقیه‌، امام خمینی/ ۴۰.
  8. ↑ فرهنگ شیعه، ص۴۶۵.
  9. ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۳.
  10. ↑ اکبری ملک‌آبادی، هادی و یوسفی سوته، رقیه ، ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی، ص۱۱۳.
  11. ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۳.
  12. ↑ دراین‌باره بنگرید به: شاهدی، مبانی کلامی حکومت دینی، ص۹۵ - ۸۰.
  13. ↑ بنگرید به: جوادی آملی، ولایت فقیه، ص۱۳۲ به بعد.
  14. ↑ جوادی آملی، ولایت فقیه، «سیری در مبانی ولایت فقیه»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش۱، ص۶۰.
  15. ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۴.
  16. ↑ ﴿وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ﴾ «و در میان آنان بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری کن و از خواسته‌های آنان پیروی مکن و از آنان بپرهیز مبادا تو را در برخی از آنچه خداوند به سوی تو فرو فرستاده است به فتنه اندازند و اگر رو برتابند بدان که خداوند جز این نمی‌خواهد که آنان را به برخی از گناهانشان گرفتار سازد و بی‌گمان بسیاری از مردم نافرمانند» سوره مائده، آیه ۴۹.
  17. ↑ ﴿يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا نَسُوا يَوْمَ الْحِسَابِ﴾ «ای داود! ما تو را در زمین خلیفه (خویش) کرده‌ایم پس میان مردم به درستی داوری کن و از هوا و هوس پیروی مکن که تو را از راه خداوند گمراه کند؛ به راستی آن کسان که از راه خداوند گمراه گردند، چون روز حساب را فراموش کرده‌اند، عذابی سخت خواهند داشت» سوره ص، آیه ۲۶.
  18. ↑ گرونیام، اسلام در قرون وسطی، ص۱۴۲.
  19. ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۴-۱۹۵.
  20. ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۳.
  21. ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۲۷.
  22. ↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۴۰.
  23. ↑ بنگرید به: جوادی آملی، پیرامون وحی و رهبری، ص۱۴۷ - ۱۴۶.
  24. ↑ حسینی حائری، ولایة الأمر فی عصر الغیبة، ص۹۶.
  25. ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۵-۱۹۶.
  26. ↑ «فَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ، حَافِظاً لِدِينِهِ، مُخَالِفاً لِهَوَاهُ، مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ»؛ تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)، ص۳۰۰.
  27. ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۹۹.
  28. ↑ امام خمینی، صحیفه نور، ج۵، ص۲۳۴.
  29. ↑ مطهری، پیرامون انقلاب اسلامی، ص۴۹.
  30. ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۴۰.
  31. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۴۵۲.
  32. ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۶.
  33. ↑ ابن‌خلدون، مقدمه، ص۲۳۸.
  34. ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۴۴.
  35. ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۷.
  36. ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۷.
  37. ↑ از فقهای معروف شیعه (۳۳۳ یا ۳۳۸ – ۴۱۳ق).
  38. ↑ شیخ مفید، المقنعه، ص۸۱۰-۸۱۲.
  39. ↑ (م ۴۴۷ق) ر.ک: الکافی فی الفقه، ص۴۲۲.
  40. ↑ (م ۵۹۸ق) ر.ک: السرائر، ص۵۳۷.
  41. ↑ (م ۶۷۶ق) رک: شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱، ص۵۳ (در شرح عبارت محقق حلّی).
  42. ↑ (م ۹۴۰ق) ر.ک: محقق کرکی، رسائل المحقق الثانی، ج۱، ص۱۴۲.
  43. ↑ (م ۹۹۰ق) ر.ک: مجمع الفوائد و البرهان، ج۴، ص۲۰۵.
  44. ↑ در این زمینه، ر.ک: مهدی هادوی تهرانی، ولایت و دیانت، ص۶۶–۹۴؛ مصطفی جعفرپیشه فرد، پیشینه نظریه ولایت فقیه.
  45. ↑ امام خمینی، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، ص۵۹ به بعد.
  46. ↑ «اللَّهُمَّ ارْحَمْ خُلَفَائِي (ثَلَاثَ مَرَّاتٍ) قِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَ مَنْ خُلَفَاؤُكَ؟ قَالَ: الَّذِينَ يَأْتُونَ مِنْ بَعْدِي، يَرْوُونَ حَدِيثِي وَ سُنَّتِي»؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی‌ اکبر غفاری، باب النّوادر، ح۵۹۱۹، ج۴، ص۴۲۰.
  47. ↑ آمِدی، غررالحکم و درر الکلم، ح۵۰۶.
  48. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، کتاب فضل العلم، باب اختلاف الحدیث، ج۱، ص۶۷، ح۱۰.
  49. ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، باب ۴۵، ج۲، ص۴۸۴، ح۴؛ وسائل الشیعه، ابواب صفات القاضی، باب ۱۱، ح۹.
  50. ↑ «موسی به برادر خویش هارون گفت: در میان قوم من جانشین من شو» سوره اعراف، آیه ۱۴۲.
  51. ↑ «یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟» سوره نساء، آیه ۵۴.
  52. ↑ سیدحسن طاهری خرم آبادی، ولایت فقیه و حاکمیت ملت، ص۵۲- ۵۵.
  53. ↑ اکبری ملک‌آبادی، هادی و یوسفی سوته، رقیه ، ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی، ص۱۱۳-۱۱۶.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=ولایت_فقیه_در_کلام_اسلامی&oldid=351464»