بحث:علل غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)

انواع غیبت و تفاوت علت با حکمت غیبت

• یکی از مهم‌ترین مباحثی که در موضوع مهدویت به آن پرداخته می‌‌شود، غیبت و علل غیبت آن حضرت هست. همانطور که می‌دانیم، امام زمان(ع) دو غیبت دارد: غیبت صغری و غیبت کبری. غیبت صغری مجموعا ۶۹ سال طول کشیده و پس از آن (از سال ۳۲۹ ه. ق.) غیبت کبری آغاز شده است و تاکنون و تا زمانی که بر ما پوشیده است ادامه خواهد یافت.
• توجّه به این نکته ضروری است، از آنجایی که فلسفه و علل غیبت فرع بر امامت ایشان است، این بحث فقط برای کسانی مفید خواهد بود که اصل امامت آن امام همام را پذیرفته باشند و اگر کسی امامت و مهدی بودن آن حضرت را قبول نداشته باشد آگاهی از فلسفه و علل غیبت، فایده‌ای برای او نخواهد داشت. از سوی دیگر، دلیل اثبات قضیه‌ای با فلسفه و حکمت آن تفاوت دارد. در مسئله غیبت امام عصر(ع) نیز گاه از دلیل تحقق این پدیده پرسش می‌شود و زمانی از فلسفه و حکمتِ آن. بی‌تردید، دلیل تحقق غیبت با فلسفۀ آن تفاوت دارد. برای اثبات تحقق غیبت حضرت مهدی(ع) کافی است از لحاظ تاریخی، وجود امام زمان(ع) احراز شود و سپس زنده بودن وی و عدم حضورش در میان مردم اثبات گردد؛ اما برای بیان حکمت و فلسفۀ غیبت باید گفت هر چیزی در این عالم از جمله غیبت امام عصر(ع) بدون حکمت و فسلفه نیست، چراکه خدای حکیم کار عبث و بیهوده انجام نمی‌دهد، هر چند علت آن برای ما به تفصیل روشن نباشد. هر چند بر پایۀ برخی روایات، موضوع غیبت سری از اسرار خداوند است و اساساً بعد از ظهور امام مهدی(ع) حکمت غیبت مشخص می‌‌شود؛ اما با این حال در برخی روایات دیگر، بعضی از حکمت‌های آن بیان شده که قابل توجّه است و می‌‏‏تواند ما را نسبت به وقوع غیبت و لزوم آن به اطمینان بیشتری برساند.

علل غیبت امام زمان(ع)

• برخی از علل غیبت امام مهدی(ع) عبارت است از:

اراده و مشیت الهی

• حکمت اصلی غیبت همان اراده و مشیت حق تعالی است که قبل از وجود ایشان برای وی چنین پیش‌بینی کرده است. غیبت امام مهدی(ع)، بیشتر از ناحیۀ خدا و براساس مشیت، حکمت و ارادۀ او بوده است.

حفظ جان امام زمان(ع)

• در روایات متعددی ذکر شده است، امام مهدی(ع) در پردۀ غیبت قرار گرفتند تا جان ایشان حفظ شود. توضیح اینکه، خدای بزرگ، پس از وجود مقدس خاتم الأنبیا(ص)، جانشین معصومی را برای او تعیین فرمود تا وظایف ناتمام رسالت او را بر روی زمین به اتمام برساند. تفسیر آیات، بیان حقایق قرآن، رهبری جامعه اسلامی و تربیت نفوس مستعد از وظایفی است که پس از پیامبر اسلام (ص)، به جانشین او واگذار می‌شود. اما کسانی، از ناآگاهی و غفلت بیشتر مردم سوء استفاده کردند و کوشیدند تا مسیر جانشینی پیامبر(ص) را عوض کنند؛ به همین سبب بود که امیرمؤمنان علی(ع) را پس از چند سال حکومت، به شهادت رساندند و بعد از او، آن بلاها را به سر امام حسن و امام حسین (ع) و سایر امامان(ع) آوردند. اگر وجود مقدس ولی عصر(ع)، که واپسین ذخیرۀ خدای متعال برای امت مسلمان است، از نظرها پنهان نمی‌شد، او را نیز مانند اجدادش به ظلم و جور حاکمان جبار به شهادت می‌رساندند. انگیزۀ سلاطین و حاکمان، برای سرکوب و نابود کردن وجود مقدس ولی عصر(ع)، خیلی بیش‌تر بوده است؛ زیرا اخباری که از پیغمبر اکرم(ص) به دست آنان رسیده بود، از این حکایت داشت که دوازدهمین پیشوای مسلمانان و واپسین جانشین پیامبر، حکومت کفر را از روی زمین برخواهد چید. همین دلیل باعث شده بود سلاطین و جباران در صدد برآیند تا نگذارند امام زمان(ع) متولد شود و اگر تولد یافت، او را به شهادت برسانند. امام صادق(ع) از پیامبر گرامی اسلام(ص) نقل می‌کند که حضرت فرمودند: «آن جوان ناچار می‌باید غائب شود. عرض کردند: یا رسول الله برای چه غیبت می‌کند؟ فرمود: می‌ترسد او را بکشند».
• شهادت و کشته شدن در راه خدا، یکی از افتخارات معصومین است و امام زمان(ع) نیز سرانجام به شهادت خواهد رسید و در این بحثی نیست، اما باید دید علت ترس او چیست؟ اگر آن حضرت کشته می‌شد، زمین خالی از حجت می‌ماند. اگر آن حضرت کشته می‌شد، حکومت عدل جهانی بدون رهبر می‌ماند. امام صادق(ع) به جمعی که در خدمتش بودند، فرمود: «بنی امیه و بنی عباس وقتی فهمیدند زوال ملکشان بر دست توانای قائم ما(ع) خواهد بود، با ما دشمنی کردند و شمشیرهایشان را برای کشتن ما به کار بردند تا نسل ما را قطع نمایند، به این امید که قائم ما را کشته باشند».
• البته ترس یاد شده هرگز خوف مذموم نیست که از ضعف نفس برمی‌خیزد، بلکه هراسی عقلی است که امری بس پسندیده و در برخی موارد لازم و ضروری است. ترس برخاسته از بستر خود دوستی که سبب گریز از خطر کردن به روز حادثه در مسیر حفظ دین و مکتب می‌گردد، ضعف نفسانی و صفتی ناپسند در برابر شجاعت است؛ اما خوفی که سبب حفظ جان آدمی و هدر نشدن و بی‌اثر نمردن گردد، ممدوح و عاقلانه، بلکه واجب است، زیرا مهم آن است که نثار خون نتیجه دهد و به ثمر بنشیند.

تحقق آمادگی جهانی برای قیام حضرت مهدی(ع)

• یکی از علت‏‏‏‏‌های مهم غیبت امام مهدی(ع) و طولانی شدن پنهان‌‏زیستی آن حضرت، آماده ساختن جامعۀ بشری، برای رسیدن به مقصد نهایی و الهی خود است. آمادگی جهان عبارت است از: بالا رفتن سطح آگاهی مردم و درک نیاز به پیشوایی عادل و عالم، به وجود آمدن امکانات و زمینه‏‌های مناسب برای تشکیل یک حکومت جهانی، به ستوه آمدن مردم از ظلم و بیدادگری و خواست جهانی و مردمی برای گسترش و احیای عدالت، معنویت و امنیت جهانی. در توضیح مطلب فوق باید گفت برنامۀ قیام و انقلاب حضرت مهدی(ع) همانند همه پیامبران الهی، از راه بهره‌گیری از وسائل و اسباب طبیعی انجام می‌گیرد و هیچ‌گاه اعجاز اساس آن را تشکیل نمی‌دهد. معجزات جنبۀ استثنایی دارند و در روند برنامه‌های اصلاحی رهبر آسمانی، جز در موارد استثنایی، دخالت نخواهد داشت. به همین دلیل، همه انبیا از سلاح روز، تربیت افراد لایق، مشورت‌های لازم، طرح نقشه‌های مؤثر، تاکتیک‌های نظامی حساب شده و خلاصه فراهم ساختن هر گونه امکان مادی و معنوی برای پیشبرد هدفشان استفاده می‌کردند. بنابراین، اجرای طرح حکومت حق و عدالت در سطح جهانی نیز باید استفاده از وسایل مادی و معنوی لازم، تحقق پذیرد. البته باید دانست حداقل چند نوع آمادگی لازم است تا آن حضرت ظهور کند و طرح حکومت حق و عدل را ارائه نماید وگرنه بدون چنین آمادگی‌ها امام مثمر ثمر نخواهد بود؛ یعنی همانند اجداد طاهرش (ع) موفق به اجرای طرح‌های خود نخواهد شد، و آن آمادگی‌ها عبارتند از: آمادگی روانی؛ آمادگی فرهنگی و صنعتی؛ آمادگی از حیث یک نیروی ضربتی انقلابی و... .

رهایی از بیعت با طاغوت

• یکی از عواملی که در روایات بسیار به آن اشاره شده، عدم بیعت امام مهدی(ع) با خلفای جور و طاغوت‏‏‏‌هاست. آن حضرت به جهت اینکه مثل پدرانش مجبور به بیعت با طاغوت نشود، به فرمان خدا از چشم مردم مخفی شد. چراکه بیعت نوعی عقد و قرارداد دو سویه بین حاکم و فرمانبرداران است که از یک سو خلیفه را متعهد به ادارۀ جامعه می‌‏‏کند و از طرف دیگر بیعت‌‏کنندگان متعهد می‌‏‏شوند ضمن شنیدن و اطاعت از خلیفه، از او حمایت کنند. در نتیجه آن حضرت زمانی که ظهور می‌‏‏کند، بیعت هیچ‏کس و هیچ حکومت غاصب و ستمگری را ـ حتی به عنوان تقیه ـ بر گردن ندارد.
• غیبت سبب می‌‌شود امام آزادانه قیام کند و با هیچ حاکمی پیمان نبسته باشد، زیرا امامان (ع) به تعهدهای خود پای‌بندند و اجازه نقض پیمان ندارند. دیگر امامان ناگزیر بودند حکومت‌ها را به رسمیت بشناسند، ولی امام زمان (ع) وظیفه‌ای به نام "تقیه" ندارد. به همین جهت، با طاغوت‌های زمان خویش بیعت نمی‌کند. بی‌تردید، اگر غیبت نباشد این امر تحقق نمی‌یابد.
• امام حسن مجتبی(ع) در این باره فرمود: «هر کدام از ما در زمان خود به سبب تقیه، بیعت حاکمان و طاغوت‌های زمان را پذیرفتیم؛ مگر حضرت مهدی(ع) که عیسی بن مریم(ع) به امامت آن حضرت نماز می‌گزارد. خداوند ولادتش را مخفی نگه می‌دارد و برای او غیبتی قرار می‌دهد، تاوقتی قیام می‌کند بیعت حاکمی بر گردنش نباشد. او نهمین فرزند، برادرم حسین(ع) است». در روایتی دیگر، حسن ابن فضال می‌گوید: علی بن موسی الرضا(ع) فرمود: «شیعیانم را می‌بینم که در زمان شهادت سوّمین فرزندم امام عسکری در جستجوی امام خود همه جا را می‌گردند، امّا او را نمی‌یابند، عرض کردم برای چه ای پسر رسول خدا؟ فرمود: برای اینکه امامشان غایب می‌شود. عرض کردم: چرا غایب می‌شود؟ فرمود: برای اینکه وقتی قیام کرد بیعت هیچ‌کس بر گردنش نباشد».
• اسحاق بن یعقوب در نامه‌اش که به دست دومین نائب خاص حضرت ولی عصر(ع) محمد بن عثمان عمری به آن حضرت رساند، در ضمن سؤالات خویش از حکمت غیبت پرسید و آن حضرت پاسخ فرمود: «اما در خصوص علت غیبت بدان که خدای سبحان می‌فرماید: ای مؤمنان! از اموری نپرسید که چون هویدا گردند، اندوهگین می‌شوید. همه پدرانم ناگزیر از بیعت طاغوت زمانشان بودند؛ اما من در حالی ظهور خواهم کرد که بیعت هیچ طاغوتی را بر گردن ندارم».
• در نتیجه، با توجه به اینکه حضرت مهدی(ع) آخرین نمایندۀ خدا بر روی زمین است و حکومت او جهانی و بدون رقیب و نظیر است و همۀ حاکمان در برابر او خاضع و فرمانبر داراند، نباید حتی برای یک لحظه زیر فرمان دیگران باشد و حکومت کسی را بپذیرد.

افاضۀ تدریجی

• بی‌شک، امام معصوم(ع) واسطۀ فیض خدا بر خلق است و حضور مشهودانۀ ایشان خود فیضی مضاعف است؛ اما این فیض‌رسانی با شرایط و مقدمات خاصی ملازم است که بدون آنها موجود مستفیض، یا از فیض محروم می‌شود؛ یا از آن بهرۀ تامی نمی‌برد. برخورداری از فیض حکومت صالحان، گرچه از سوی مبدأ فیاض بدون گذراندن مقدمات مانع ندارد، اما قابل‌ها فاقد استعداد لازم برای دریافت جمعی فیض و تابع شرایط، مقدمات و زمینه‌های لازم‌اند، به گونه‌ای که تا آن شرایط و مقدمات در بستر زمان فراهم نیایند، نمی‌توانند به این فیض الهی برسند و از شرایط اساسی استقرار حکومت صالحان، پرورش انسان‌های صالح و ایجاد آمادگی در مردم برای پذیرش حکومت عادلانۀ جهانی است که غیبت امام معصوم عصر(ع) برای تحقق این شرایط است.
• در نتیجه، امامان واسطۀ فیض الهی و منبع هدایت و راهنمایی مردم هستند. خداوند به منظور استمرار هدایت مردم طبق مصلحت، وجود او را در پس پردۀ غیبت قرار می‌‏‏دهد تا علاوه بر حفظ نظام عالم، نزول فیض و رحمت حق از طریق او به بندگان ادامه یابد و راه هدایت و رستگاری بر روی مردم باز باشد. به نظر می‌‏رسد با توجّه به وجود مشکلات زیاد فراروی امامان، غیبت بهترین وسیلۀ این هدایت‏‌بخشی باشد. امیر مؤمنان(ع) فرموده است: «زمین هیچ‏گاه از حجت الهی خالی نیست که برای خدا با برهان روشن، قیام کند به صورت‏ آشکار و شناخته شده و یا بیمناک و پنهان؛ تا حجت خدا باطل نشود و نشانه‏‏‏‏‌هایش از میان نرود (دلیل‏‏‏‏‌های روشن هدایت از بین نروند)».

آزمایش و امتحان مردم

• در برخی از روایات، حکمت غیبت حضرت مهدی(ع)، آزمایش مردم و جدا شدن انسان‌های صالح از ناصالح بیان شده است. گروهی که ایمان محکمی ندارند باطنشان ظاهر شود و کسانی که ایمان در اعماق دلشان ریشه کرده، به واسطۀ انتظار فرج و صبر بر شدائد و ایمان به غیب ارزششان معلوم شود و به درجاتی از ثواب نائل گردند. غیبت آن حضرت سبب می‏‌‏شود تا نفاق پنهان عدّه‌‏ای آشکار شود و ایمان حقیقی محبّان و شیعیان واقعی امام(ع) در کورۀ ولایت امام غایب(ع) از ناخالصی‏‌ها و دورویی‌‏ها و سست‌‏مایه‌‏ها جدا و پاک شود و در یک کلام مؤمن از منافق معلوم گردد. در روایات تأکید شده که غیبت امام عصر(ع) امتحان و غربالی برای انسان‌هاست تا افراد صالح و شایسته از دیگران جدا شوند. "زرارة بن أعین می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم می‌فرمود: «قائم دارای غیبتی خواهد بود. سپس فرمود: او، منتظری است که مردم در ولادت‌اش به شک و تردید می‌افتند. بعضی می‌گویند: زمانی که پدرش (امام حسن عسکری(ع)) رحلت کرد، فرزندی از خود به جای ننهاد و برخی می‌گویند: دو سال قبل از وفات پدرش؛ متولد شده است، زیرا خدای عزوجل دوست دارد آفریدگانش را در بوتۀ آزمون قرار دهد و در این هنگام، باطل‌گرایان، گرفتار شک و تردید خواهند شد». جابر گوید: به امام باقر(ع) عرض کردم، فرج شما چه هنگام خواهد بود؟ فرمود: «دور است، دور است؛ فرج ما پیش نخواهد آمد تا اینکه غربال شوید، باز غربال شوید... تا اینکه ناخالصی از بین برود و صافی باقی بماند». امام صادق(ع) نیز فرموده است: «مردم باید خالص و پاک شوند و از هم تمییز داده شد و غربال شوند و مردم بسیاری از غربال خارج شوند».
• بر اساس روایات، خداوند سخت‌ترین امتحان را در رابطه با تعهدات خواهد گرفت؛ از این‌رو، در عصر غیبت، شیعیان را امتحان می‌کند؛ چراکه شیعیان این ملاک و معیار را پذیرفته و معتقد به غیبت حضرت مهدی هستند. چنانکه امام صادق (ع) می‌فرماید: «خداوند به وسیله غیبت امام مهدی شیعیان را امتحان می‌کند و میزان استواری ایمان و ثبات قدم آنان را می‌آزماید».
• از دیدگاه روایات، غیبت حضرت ولی عصر(ع) نیز در فرآیند امتحان الهی قرار گرفته و خداوند امت اسلامی را به وسیلۀ آن امتحان می‌نماید، عده‌ای با اعتقاد و ایمان محکم به او معتقد می‌شوند و سخنان قرآن و پیامبر و امامان در مورد حضرت مهدی(ع) را تصدیق می‌کنند، عده‌ای نیز ممکن است آن را نپذیرند و دستۀ سوم نیز ممکن است به آن به دیدۀ تردید نگاه کنند. امام صادق(ع) در این خصوص فرمودند: «حضرت صالح(ع) از دید مردم مدتی پنهان شدند و سپس به سوی آنان بازگشتند، مردم به سه دسته تقسیم شدند: گروهی او را انکار کردند. عده‌ای تردید پیدا کردند و دسته سوم با ایمان به حضرت صالح وفادار ماندند". سپس امام صادق(ع) فرمود: "همانا "قائم" به مانند صالح خواهد بود»..

فراهم آمدن تمام یاران

• یکی از حکمت‏‏‏‏‌های پنهان ‏زیستی امام زمان(ع)، این است که شیعیان ضعیف و کم ‏ظرفیت، تربیت شده و سطح آگاهی و تحمّل و آمادگی آنها بالا برود؛ در نتیجه، امام باید تا فراهم آمدن تمام یارانش انتظار بکشد.

خالی شدن صلب‌های کافران از مؤمنان

• طول غیبت، باعث می‌‏‏شود در اصلاب فاسدان و منافقان و کافران، اگر مؤمنی باقی باشد، همه به دنیا بیایند؛ چنانکه شیوۀ امامان معصوم نیز چنین بوده و حتی پیش‌‏بینی‏‏‏‏‌هایی در مورد بعضی از افراد منافق و ناصبی داشتند. بعد از مدتی نیز از صلب آنان، افرادی مؤمن و دوستدار اهل بیت(ع) به دنیا می‌‏آمدند. امام مهدی (ع) با دشمنان خدا هیچ گونه سازشی نخواهد کرد، بلکه همۀ آنها را به قتل خواهد رساند. از این رو، ارادۀ خدا بر این است که غیبت آن حضرت طول بکشد تا تمام مؤمنانی که می‌باید متولد شوند، به دنیا بیایند. ابراهیم کرخی می‌‏گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: خداوند سالمت بدارد؛ آیا علی(ع) در دین خدا قوی نبود؟ فرمود: آری چنین بود: گفتم: پس چگونه مردم بر او چیره شدند و او جلوی ایشان نایستاد؟ چه چیزی باعث شد جلوی آنها را نگیرد؟ فرمود: آیه‏‌ای از قرآن، او را از این کار بازداشت. گفتم: آن آیه کدام است؟ فرمود: ﴿لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا﴾. خداوند عز و جل فرزندانی مؤمن، در پشت افرادی از کافران و منافقان قرار داده است و حضرت علی، پدران کافر یا منافق را نمی‌‏‏کشت تا اینکه این امانت‏‏‏‏‌های الهی از پشت آنان خارج شوند و وقتی این فرزندان از صلب آنان خارج می‌‏شدند، بر هرکدام که دست می‌‏یافت، با آنها می‌‏جنگید. قائم ما اهل بیت نیز چنین است، تا تمام امانت‏‏‏‏‌های الهی از پشت پدرانشان (کافران و منافقان) خارج نشوند، ظهور نکرده و کسی را نمی‌‏‏کشد. اما وقتی امانت‏‏‏‏‌ها خارج شدند، بر کافران و منافقان مسلّط شده، آنان را می‌‏کشت». در روایتی دیگر، امام صادق (ع) می‌فرماید: «قائم... ظهور نمی‌کند تا ودیعه‌های خداوند جل جلاله [از صلب پدرانشان] بیرون آیند (متولد شوند). پس چون قیام کند، بر دشمنان خدا چیره می‌شود و آنها را می‌کشد».

تنبه مردم نسبت به نعمت امامت

• بهترین راه تنبّه انسان آن است که نعمت از او گرفته شود و چه نعمتی عظیم‌تر و با برکت‌تر از وجود پیامبر و معصومین(ع) که در طول ۲۷۳ سال از آغاز بعثت نبی اکرم(ص) تا شهادت امام حسن عسکری(ع) این نعمت در بین مردم بود ولی مردم ناسپاسی کردند و خداوند این نعمت را از بشریت گرفت؛ اگر مردم آن زمان قدرشناس بودند و ارزش نعمت را درک می‌کردند، امروز ما در فراق و هجران بسر نمی‌بردیم. حال که چنین شده است، باید شب و روز به دنبال این نعمت بزرگ الهی باشیم، تا خداوند این هدیه را بار دیگر به ما برگرداند و از نعمت وجودش، در ایام ظهور بهره‌مند شویم. مروان انباری گوید: حضرت ابوجعفر(ع) فرمود: «اگر خداوند حضور ما را در نزد مردمی کراهت داشته باشد، ما را از آنها جدا می‌سازد».

تأدیب انسان‌ها

• ادب کردن انسان‌ها به ویژه مسلمان‌ها یکی دیگر از فلسفه‌های غیبت است؛ چراکه بیشتر آنها در زمان حیات و حضور امامان پیشین، آنگونه که شایسته بود از ایشان استفاده و حمایت نکردند. افزون بر آن، گاهی با برخوردهای ناشایست خود باعث محروم شدن جامعۀ بشری از فیض آنها شدند. امام باقر(ع) نیز در این‌باره می‌فرماید: «شما مردمی هستید که با دل، ما را دوست می‌دارید؛ ولی عمل شما با این محبت، ناسازگار است. به خدا سوگند! اختلاف اصحاب پدید نمی‌آید و به همین دلیل صاحب شما از دست شما گرفته می‌شود».
• بهترین راه تأدیب این افراد گرفتن نعمت از آنهاست که موجب می‌شود بیدار شوند و با تغییر راه و روش خود، آن نعمت از دست رفته را از خداوند درخواست کنند و چه نعمتی عظیم‌تر و بابرکت‌تر از وجود پیامبر و معصومین (ع) بود که در طول ۲۷۳ سال از آغاز بعثت نبی اکرم (ص) تا شهادت امام عسکری (ع) بین مردم بودند، ولی مردم قدر ایشان را ندانستند و خداوند این نعمت را از آنان گرفت. حکومت‌های ستمگر با آنها جنگیدند، آنها را به زندان انداختند، توهین کردند و یکی پس از دیگری به شهادت رساندند. اگر مردم آن روز، قدرشناس این نعمت‌ها بودند، امروز ما در هجران امام عزیزمان نمی‌سوختیم. حال که چنین شده است، باید شب و روز به دنبال این نعمت بزرگ الهی باشیم، تا خداوند این هدیه را بار دیگر به ما برگرداند و از نعمت وجودش، در ایام ظهور بهره‌مند شویم. مروان انباری گوید: حضرت ابوجعفر (ع) فرمود: «اگر خداوند حضور ما را در نزد مردمی کراهت داشته باشد، ما را از آنها جدا می‌سازد».
• بنابراین، وقتی امّت، قدر پیامبر و امام را نشاسند و وظایف خود را در برابر او انجام ندهند، بلکه اوامر او را نافرمانی کنند، رواست که خداوند، پیشوای ایشان را از آنها جدا کند، تا به خود آیند و در روزگار غیبت او، ارزش و برکت وجود او را دریابند. در این صورت، غیبت امام به مصلحت امام است؛ گرچه آنها ندانند و درک نکنند. بدین‌سان غیبت آخرین حجت خداوند نماد خشم خداوند بر زمینیان است که با چراغ‌های هدایت به گونه‌ای ناشایست برخورد کردند.

اجرای سنت انبیاء

• خداوند نسبت به پیامبران، سنت‌هایی برقرار کرده بود که می‌بایست شبیه آنها در مورد قائم آل محمد (ع) نیز جاری شود. یکی از سنت‌ها، مسئلۀ غیبت پیامبران بود. می‌بایست پیامبران به امر خداوند، بنابر علت‌ها و مصلحت‌هایی، مدتی از مردم فاصله بگیرند. این غیبت‌ها گاهی کوتاه مدت و گاهی طولانی بود، در امت اسلامی این مسئله به امام زمان (ع) اختصاص یافت. سدیر صیرفی می‌گوید: امام صادق(ع) به من فرمود: «برای قائم ما دو غیبت است که زمانش به طول می‌انجامد". صیرفی می‌گوید: عرض کردم: چرا؟ آن حضرت فرمود: "خواست خدا چنین است که سنت‌های سایر پیامبران نسبت به غیبتشان درباره او اجرا شود... خداوند می‌فرماید: ﴿لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَقٍ﴾؛ "همه شما پیوسته از حالی به حالی دیگر منتقل می‌شوید (تا به کمال برسید)". آنچه که بر سر امت‌های پیشین آمده است، بر سر این امت نیز خواهد آمد و این سنت تغییرناپذیر است».
• در نتیجه، یکی از راهکارهایی که در زندگی انبیاء مشاهده می‌شود استفاده از حالت غیبت است. آنان وظیفه دارند تا مردم را به طرف خدا راهنمایی کرده و دین الهی را به آنان ارائه نمایند. از این رو، باید برای انجام این مسئولیت مهم برنامه‌ریزی مناسب داشته باشند. و چون دشمنان خدا برای نابودی دین حق از هیچ عملی حتی کشتن پیامبران روی گردان نبودند تا صدای دین از بین برود، لذا انبیاء به امر الهی در مواردی از حالت غیبت استفاده می‌کردند.امامت امام مهدی (ع) در راستای نبوت و رسالت پیام آوران الهی است، و روشن است که خداوند برای ایشان نیز، چنین راهکاری (به علت مشابهت) در نظر بگیرد.

آشکار شدن ناتوانی همه مکاتب مدعی اصلاح و عدالت (اتمام حجت)

• با غیبت طولانی ولی الهی، همۀ گروه‏‏‏‌ها، افراد، اندیشه‏‏‏‌ها و نظام‏‏‏‌ها، امکان حکومت بر مردم و مدیریت جامعه را پیدا کرده و ضعف و ناتوانی خود را در ادارۀ جامعه و رفع مشکلات و گسترش عدالت بروز می‌‏‏دهند. این در حالی است که حکومت و ولایت بر مردم، شایسته و بایستۀ اولیای الهی ـ به خصوص دوازده امام معصوم ـ است و خداوند می‌‏‏خواهد بدین ترتیب با مردم اتمام حجت کند و توجّه و خواست آنان را به حکومت معصومان جلب نماید. امام صادق(ع) در این زمینه می‌‏‏فرماید: «ظهور تحقق نمی‌‏یابد تا اینکه گروهی نماند، مگر اینکه بر مردم حکومت کرده باشد تا کسی نگوید: اگر ما حکومت داشتیم؛ عدالت را (می‌‏‏گستراندیم)! آنگاه قائم به حق و عدل قیام می‌‏‏کند.

تمرین ولایت‌پذیری

• مردم در زمان حضور ائمه(ع) آمادگی پذیرش ولایت انسان کامل را نداشتند و همین امر سبب مهجوریت ائمه(ع) در جامعه و در نهایت شهادت آنها گردید. بنابراین خداوند در عصر غیبت کبری، فرصتی را فراهم کرد تا مردم با اطاعت از نواب عام و بالاخص ولایت مطلقه فقیه، به نوعی ولایت‌پذیری را تمرین کنند تا برای پذیرش ولایت انسان کامل در عصر ظهور که همان امام زمان(ع) است، آماده گردند. انتظاری که از ابتدای عالم آغاز شده است، تنها با فراهم شدن زمینه‌های شکوفایی آن خواهد شکفت و این در صورتی است که همۀ انسان‌ها در طلب منجی باشند. انتظار مهدی(ع) در منتظرانش، شوق یاری و همراهی او را ایجاد می‌کند و به انسان حیات و او را از بی‌هدفی نجات می‌‌دهد و این نه تنها در زندگی فردی منتظر مؤثر است، بلکه در حوزۀ رابطۀ فرد با جامعه نیز تأثیرگذاری مثبتی دارد؛ چراکه شرط ظهور، آمادگی جمعی است و انتظار، جریان مبارکی است که در حیات فرد و اجتماع جاری می‌شود و در همۀ عرصه‌های زندگی، رنگ الهی به انسان و حیات او می‌‌بخشد. بنابراین وظیفۀ منتظر رنگ خدایی داشتن است که به برکت انتظار در جای جای زندگی فردی و اجتماعی او جلوه‌گر می‌شود. با این نگاه، دیگر وظایف بر دوش منتظران سنگینی نمی‌کند بلکه به عنوان جریان شیرینی به زندگی‌شان معنا می‌‌بخشد.

قدر‌شناسی

• یکی از حکمت‏‏‏‏‌ها و اسرار مهم غیبت امام مهدی (ع)، توجّه بیشتر مردم به قدر و منزلت آن موعود امت‏‏‏‌هاست. پس از آن ‏همه قدرناشناسی که نسبت به پدران بزرگوار آن حضرت روا داشتند، او در پس پردۀ غیبت قرار گرفت تا گوهر گران‌‏بهای وجودش، بیشتر مورد توجّه قرار گیرد و هنگام ظهور با پذیرش و استقبال کامل مردم روبه‌‏رو شود. انسان عموماً نهادش بر این استوار است، تا هنگامی که به فراق چیزی مبتلا نشود، آن را ارج نمی‌نهد و تا مدتها سراب‌ها او را به خود مشغول نسازند، به چشمۀ حیات عنایت چندانی ندارد. پنهان بودن امام عصر(ع) نیز از این قبیل است که پس از آن‌ همه قدرناشناسی‌هایی که نسبت به اجدادشان (ع) روا داشتند از میان آدمیان رخ بر تافت و این چنین سرود که: حال که یازده گوهر گرانبها را در هم شکستید، به حرمان آخرینشان گرفتار آیید، تا تنگنای ظلمت ناشی از فراق این چشمه آفتاب، شما را بر آن دارد که به هنگام ظهورش از آن گوهر شبچراغ نور فراوان برگیرید.

ارتکاب گناه توسط مردم

• در احادیث گوناگون، ارتکاب گناه توسط مردم، علت عدم درک محضر امام زمان(ع) بیان شده است؛ از جمله آنکه خود ایشان در این باره فرموده اند: «ما را از شما حبس نمی‌کند، مگر اعمال ناپسندی که از ناحیۀ شما به ما می‌رسد». و امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «زمین از حجت خدا خالی نمی‌ماند؛ ولی خداوند به دلیل ستم پیشه بودن و زیاده روی انسان‌ها، آنان را از وجود ظاهری حجت خود محروم می‌سازد».
• پس وجود امام هدایت‌گر مسلّم است، ولی حضورش در میان مردم باید به دست خود مردم تضمین گردد؛ مردم وظیفه دارند وی را به طور کامل از گزند دشمنان حفظ کنند و غیبت او معلول ستم کاری و اسراف بندگان است.

نتیجه گیری

• بنابراین، به طور کلی می‌‌توان گفت امام زمان(ع) دو غیبت دارد: غیبت صغری و غیبت کبری. غیبت صغری مجموعا ۶۹ سال طول کشیده است و پس از آن (از سال ۳۲۹ ه. ق.) غیبت کبری آغاز شده است و تاکنون و تا زمانی که بر ما پوشیده است ادامه خواهد یافت. هر چند بر پایۀ برخی روایات، غیبت سری از اسرار الهی است و حکمت آن بعد از ظهور امام مهدی(ع) مشخص خواهد شد؛ اما در برخی دیگر از روایات، به حکمت‌هایی نظیر حفظ جان امام، تحقق آمادگی جهانی برای قیام حضرت مهدی، اراده و مشیت حق تعالی، عدم بیعت امام با طاغوت، افاضه تدریجی، آزمایش انسان‌ها، فراهم آمدن تمام یاران، خالی شدن صلب‌های کافران از مؤمنان، تنبّه مردم به نعمت امام، تادیب انسان‌ها، اجرای سنت انبیاء، اتمام حجت، تمرین ولایت‌پذیری، قدرشناسی، و ارتکاب گناه توسط مردم اشاره شده است.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: