امامت امام مهدی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام مهدی است. امامت امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امامت امام مهدی در قرآن - امامت امام مهدی در کلام اسلامی - امامت امام مهدی در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبط

امامت حضرت مهدی(ع) از سه راه نصّ‌ و معجزه و اخبار غیبی ثابت شده است: آیاتی همچون آیه ۱۰۵ سوره انبیاء: وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ و روایات فراوانی که از تمامی معصومین(ع) از رسول اکرم(ص) تا امام عسکری(ع) در این زمینه وارد شده است. علاوه بر آیات و روایات، معجزات و اخبار غیبی هم دال بر امامت آن حصرت بیان شده است.

راه‌های اثبات امامت

چون امامت دارای جایگاه والایی است، شیعه آن را همانند نبوت به نصّ و امر الهی و از اصول دین "مذهب" می‌‏داند؛ در حالی که در دیدگاه اهل سنت، از فروع دین شمرده شده و از این جهت، از افعال مکلفان به شمار می‏‌آید.

شیعه، بر این باور است که پیامبران چون از جهت عمر و امکانات محدودند، برای محقق ساختن اهداف خود به امر الهی، جانشین خود را به مردم معرفی و مردم را به اطاعت از آنان سفارش می‏‌کنند. بر این اساس اگر پیامبر خلیفه و امام معرفی نکند، رسالتش را به انجام نرسانده است.

دیگر آنکه، وجود امام در هر عصر و زمان و در هر جامعه‏‌ای برای هدایت انسان‏ها به سوی کمال و برقراری نظم در جامعه ضرورت دارد. خداوند در این ‏باره فرمود: وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ

روایات تفسیری این آیه نیز این حقیقت را تأیید می‏کنند که امامی زنده تا روز قیامت میان انسان‏ها حضور دارد. همچنین بر اساس روایاتی درباره سوره قدر، در شب قدر هر سال تا روز قیامت، فرشتگان بر امام آن زمان نازل می‌‏شوند و این سوره دلیل روشنی بر وجود امام در همه زمان‌هاست.

افزون بر آیات، از روایات فراوانی نیز استفاده می‏شود که زمین، هیچ‏گاه از حجت الهی خالی نخواهد بود و هرگاه از حجت الهی تهی باشد، اهلش را فرو خواهد برد؛ به گونه‏‌ای که حتی اگر دو نفر بر روی زمین زندگی کنند، یکی از آنان حجت و امام خواهد بود.

راه‌های اثبات امامت امام مهدی(ع)

امامت حضرت مهدی (ع) از سه راه نصّ‌ و معجزه و اخبار غیبی ثابت شده است:

نص

آیات

مقالهٔ اصلی: امامت امام مهدی در قرآن

آیات متعددی بر امامت حضرت مهدی(ع) تطبیق داده شده است که برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از:

1. آیه ۱۰۵ سوره انبیاء: آیات متعددی در قرآن از سوی اهل بیت(ع) بر امامت امام زمان تطبیق یا تأویل شده است: وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ. خداوند در این آیه، بشارتی را که همان حکومت صالحان است، قطعی و تخلّف‌ناپذیر بیان می‌کند و برای محکم جلوه‌دادن آن به دو کتاب آسمانی، که یکی تورات (ذکر) و دیگری زبور است، اشاره کرده که این وعده در این دو کتاب نوشته شده است. در تفسیر آیه مبارکه از پیامبر(ص) نقل شده است که مراد از صالحون حضرت مهدی(ع) و اصحاب آن حضرت است: «أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ الْقَائِمِ وَ أَصْحَابِهِ‌».
2. آیات ۳۲ و ۳۳ سوره توبه: يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ. از مجموع این دو آیه به دست می‌آید، که نور خداوند همان دین و هدایت است و به حدّ نهایی خود خواهد رسید: يُتِمَّ نُورَهُ و همچنین دین خداوند جهانی خواهد شد: لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ. چون تاکنون، مفاد این دو آیه تحقق نیافته و وعده الهی تخلّف‌ناپذیر است، باید در آینده تاریخ، شاهد این دو امر باشیم، که همان مهدویت خواهد بود. در تفسیر آیه مبارک، از امام کاظم(ع) نقل شده است که دین با قیام حضرت مهدی(ع) برای همگان ظاهر می‌شود: «لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ عَلَى جَمِيعِ الْأَدْيَانِ عِنْدَ قِيَامِ الْقَائِمِ‌».

روایات

روایات فراوانی در دست است که امامت در ادامه پیامبری اسلام در دوازده نفر معین شد که آخرین آنها حضرت مهدی (ع) است. نه فقط پیروان مکتب اهل بیت (ع) که برخی از دانشوران اهل سنت، در روایاتی چند به این حقیقت بزرگ اشاره کرده‌‏اند.

سال‏ها پیش از آنکه نهم ربیع الاول سال ۲۶۰ ق فرا رسد، پیشوایان معصوم (ع) و به ویژه واپسین فرستاده خداوند سبحانه و تعالی، پیامبر خاتم (ص) امامت آخرین حجّت الهی، حضرت مهدی (ع) را نوید داده بودند. رسول اکرم (ص) فرمود: "پیشوایان پس از من، دوازده نفرند؛ نخستین ایشان، علی بن ابی طالب (ع) و آخرین آنها قائم است. آنها جانشینان و اوصیای و اولیای من و حجت‏های خداوند سبحانه و تعالی پس از من، بر امت من هستند. اقرارکننده به آنها مؤمن و انکارکننده ایشان، کافر است.

پیشوایان معصوم (ع) نیز به پیروی از رسول گرامی اسلام (ص) همواره به سلسله امامان دوازده‌گانه اشاره کرده‌‏اند؛ به روشنی از دوازدهمین ایشان یاد نموده، شیعیان را از افتادن در دام انحراف و مدعیان، بر حذر داشته‌‏اند. آن‏گاه که از حضرت علی (ع) درباره معنای روایت پیامبر اکرم (ص) که فرموده بود: "همانا من دو چیز گران‌بها را در میان شما می‏گذارم کتاب خداوند و عترتم را" پرسیده شد: "عترت" چه کسانی هستند؟ فرمود: من و حسن (ع) و حسین (ع) و پیشوایان نه‌‏گانه از فرزندان حسین (ع). نهمین آن‏ها مهدی (ع) آن‏ها است. هرگز از کتاب خدا جدا نمی‌‏شوند و کتاب خدا نیز از آن‏ها جدا نمی‌‏شود. تا آن که کنار حوض پیامبر (ص)، بر او بازگردند.

علاوه بر روایت‏‌های یاد شده که از مهم‏ترین دلیل‌‏ها بر امامت حضرت مهدی (ع) است، دیگر پیشوایان معصوم (ع) نیز سخنان ارزشمندی در این‏‌باره فرموده‏‌اند، که برخی بدین قرار است:

1. امام حسن (ع)، حضرت مهدی (ع) را نهمین فرزند برادر خود حسین و پسر سرور کنیزان دانسته است.
2. امام حسین (ع) در اشاره به امامت نهمین پیشوای هدایت‌گر از نسل خود، از وی با "قائم به حق" یاد کرده است.
3. امام سجاد (ع) نیز به امامت حضرت مهدی (ع) اشاره کرده، آن حضرت را دوازدهمین جانشینان پیامبر (ص) و پیشوایان پس از او دانسته است. ایشان از امام حسین از امیرالمؤمنین امام علی(ع) نقل کرده است: پیامبر(ص) فرمود: «ائمّه پس از من دوازده تن هستند که اوّل ایشان تویی ای علیّ و آخر آنها قائمی است که خدای تعالی بر دست‌های او مشارق و مغارب زمین را فتح کند.
4. امام باقر (ع) حضرت مهدی (ع) را نهمین پیشوای پس از حسین بن علی (ع) و قائم آن‏ها خوانده است.
5. ششمین پیشوای شیعیان، به روشنی حضرت مهدی (ع) را دوازدهمین از پیشوایان هدایت پس از پیامبر گرامی اسلام (ص) ذکر کرده است. ایشان از پدران گرامیش(ع) نقل کرده است که پیامبر(ص) فرمود: «امامان بعد از من دوازده نفرند، اولشان علی بن ابی طالب است و آخرشان قائم، آنان خلفاء و اوصیاء منند و حجج خدا بر امتم بعد از من، اقرار کننده به آنها مؤمن و منکر آنها کافر است».
6. هفتمین امام معصوم نیز آن حضرت را پنجمین از فرزندان خود دانسته است. شیخ صدوق در کتاب کمال الدین به سندی صحیح به نقل از یونس بن عبد الرحمن آورده است که گفت: به محضر امام موسی بن جعفر (ع) مشرف شدم و عرضه داشتم: یابن رسول الله آیا تو قائم بالحقّ‌ هستی‌؟ فرمودند: من هم قائم بالحق هستم و لکن آن قائمی که زمین را از دشمنان خدای عز و جل پاک می‌کند و آن را پر از عدالت می‌نماید، همچنان‌که از جور و ستم پر شده باشد، پنجمین فرزند من است که غیبتی طولانی دارد، زیرا که بر جان خود می‌ترسد. در این مدت عدّه‌ای از حق برگشته و عده‌ای دیگر ثابت‌قدم می‌مانند. سپس فرمود: خوشا به حال شیعیان ما که در غیبت قائم ما به رشته ولایت ما چسبیده و به دوستی ما ثابت مانده و از دشمنان ما بیزار باشند. آنان از ما و ما از آن‌هاییم.
7. امام رضا (ع) پس از اشاره به دوران غیبت و سختی‏‌های آن، سبب آن سختی‏ها را پنهان بودن پیشوای ایشان ذکر کرده است.
8. امام جواد (ع) نیز درباره آن حضرت، وی را سومین از فرزندان خود دانسته است. آن حضرت فرمود: «امام پس از من فرزندم علیّ است، دستور او دستور من و سخن او سخن من و طاعت او طاعت من است و امام پس از او فرزندش حسن است، دستور او دستور من و دستور پدرش و سخن او سخن پدرش و طاعت او طاعت پدرش باشد، سپس سکوت کرد. گفتم: ای فرزند رسول خدا! امام پس از حسن کیست؟ او به شدّت گریست و سپس فرمود: پس از حسن فرزندش قائم به حقّ امام منتظر است».
9. امام هادی (ع)، جدّ بزرگوار آن حضرت نیز به پیشوایی آن حضرت پس از فرزند خود امام عسکری (ع) تأکید کرده است. حضرت فرمود: «امام پس از من فرزندم حسن است و پس از حسن فرزندش قائم کسی که زمین را از عدل و داد آکنده سازد همچنان که پر از ظلم و جور شده باشد».
10. و سرانجام این تلاش پیوسته، به دست یازدهمین پیشوای معصوم (ع) به اوج خود رسید که در آن، آخرین ذخیره الهی به نیکوترین صورت ممکن، معرفی شده است؛ آن‏جا که از آن حضرت درباره درستی یا چگونگی این خبر که به نقل از پدران بزرگوارش رسیده است، پرسیدند که: "زمین، هیچ‏گاه از حجت خدا بر خلقش خالی نیست. هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است. آن حضرت فرمود: این‏ مطلب حق است؛ آن‏گونه که روز، حق است. سپس از آن حضرت سؤال شد: ای پسر پیامبر! حجت و امام پس از شما کیست؟ فرمود: فرزندم محمّد. او امام و حجّت پس از من است. هرکس بمیرد و او را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است". همچنین محمد بن عثمان عمری می‌گوید از پدرم شنیدم که می‌گفت: من نزد امام عسکری(ع) بودم که از آن حضرت خبری که از پدران بزرگوارش روایت شده است پرسش کردند که زمین از حجّت الهی بر خلایق تا روز قیامت خالی نمی‌ماند و کسی که بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیّت درگذشته است. فرمود: این حقّ است همچنان که روز روشن حقّ است. گفتند: ای فرزند رسول خدا حجّت و امام پس از شما کیست؟ فرمود: فرزندم محمّد، او امام و حجّت پس از من است، کسی که بمیرد و او را نشناسد به مرگ جاهلیّت درگذشته است، آگاه باشید که برای او غیبتی است که نادان در آن سرگردان شوند و مبطلان در آن هلاک گردند و کسانی که برای آن وقت معیّن کنند دروغ گویند، سپس خروج می‌کند و گویا به پرچم‌های سپیدی می‌نگرم که بر بالای سر او در نجف کوفه در اهتراز است.

معجزه

یکی از راه‌های شناخت امام و حجت خدا توانمندی‌های خاصی است که از امام آشکار می‌شود و نشانه آن است که این شخص مورد تأیید الهی بوده و با قدرتی که پروردگار به او عنایت کرده، چنین توانائی‌هایی را دارد. این قدرت ویژه، گاه به صورت کارهای خارق‌العاده‌ای نمایان می‌شود و گاه در پاسخ به سؤالات و گاه در نوع برخوردهایی است که از امام ظاهر شده و حاکی از پشتیبانی و اراده و اذن خاص خداوند است. این فرازهای خواندنی از زندگی امام مهدی(ع)، هم در سال‌های نخستین تولد و پیش از دوران غیبت رخ داده، و هم در دوران غیبت کوتاه و بلند مدت. ما در این بخش به برخی از معجزات و کرامت‌هایی از ایشان می‌پردازیم که در دوران کودکی و یا غیبت کوتاه مدت انجام گرفته و معمولاً این بخش از حیات امام عصر(ع)، مورد غفلت واقع شده است.

1. سخن گفتن در آغاز تولد: حکیمه خاتون(ع) می‌گوید: فرزند را به نزد امام حسن(ع) بردم. آن حضرت به نوزاد فرمود: «تكلم يا بني فقال أشهد أن لا إله الله و ثني بالصلاة علي محمد و علي أميرالمؤمنين و على الأئمة الطاهرين صلوات الله عليهم أجمعين حتي وقف علي أبيه ثم تلا هذه الآية بسم الله الرحمن الرحيم» وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ..
2. از علی بن محمد سمری نقل شده که به محضر مقدس حضرت مهدی (ع) نامه نوشت و درخواست کفن کرد. جواب آمد که در سال هشتاد یا هشتاد و یکم به آن نیازمند خواهی شد. پس در همان وقتی که آن حضرت برایش تعیین کرده بود وفات یافت و یک ماه پیش از فوتش کفن برایش فرستاده شد.
3. از جمله معجزات آشکار حضرت، حاجت گرفتن مردم از آن حضرت است که هر از گاهی زبان به زبان می‌چرخد و مشتاقان را امیدوارتر و مشتاق‌تر می‌کند. شفا یافتن بیماران لاعلاج در مسجد جمکران از آن جمله است. در کتاب‌های کمال الدین شیخ صدوق، بحارالانوار علامه مجلسی و نجم الثاقب میرزا حسین نوری از معجزات حضرت بسیار آمده است.

با شهادت یازدهمین پیشوای شیعیان در هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ ق، در حالی که بیش از پنج بهار از عمر آخرین ذخیره الهی سپری نشده بود، فصل بهره‏‌مندی مستقیم انسان‏ها از امام ظاهر به پایان رسید و در پی آن، دورانی بسیار مهّم در زندگی پیروان اهل بیت (ع) پیش آمد. این دوران، همزمان با دو رخداد مهم آغاز شد: رسیدن آخرین حجّت الهی به مقام امامت و دیگر؛ قرار گرفتن آن حضرت در پرده پنهان‌‏زیستی.

اگرچه برگزیدگانی از شیعه برای این مرحله آمادگی کامل داشتند، می‌‏بایست هردو رخداد "امامت و غیبت"، برای عموم شیعیان به اثبات برسد؛ چرا که حضرت مهدی (ع) نخستین روز امامت را در حالی آغاز کرد که جز افرادی اندک که پیش از آن، در دوره امام عسکری (ع) آن حضرت را دیده بودند، کسی او را ندیده بود. تا اینکه روز درگذشت امام یازدهم و نخستین روز امامت حضرت مهدی (ع)، فرارسید و آن حضرت، ناگزیر میان مردم آمده، بر پیکر پدر نماز گزارد.

اخبار غیبی

1. محمد بن ابراهیم بن مهزیار گوید: پس از وفات حضرت ابی محمد(ع) (درباره جانشینش) به شک افتادم و نزد پدرم مال بسیاری (از سهم امام(ع)) گرد آمده بود، آنها را برداشت و به کشتی نشست، من هم دنبال او رفتم، او را تب سختی گرفت و گفت: پسرجان! مرا برگردان که این بیماری مرگ است، آنگاه گفت: درباره این اموال از خدا بترس و به من وصیت نمود و سپس وفات کرد. من با خود گفتم: پدر من کسی نبود که وصیت نادرستی کند. من این اموال را به عراق می‌برم و در آنجا خانه‌ای بالای شط اجاره می‌کنم و به کسی چیزی نمی‌گویم، اگر موضوع برایم آشکار شد، چنان که [در] زمان امام حسن عسکری(ع) برایم واضح شد، به او می‌دهم و گرنه مدتی با آنها خوش می‌گذرانم. وارد عراق شدم و منزلی بالای شط اجاره کردم، و چند روز آنجام بودم، ناگاه فرستاده‌ای آمد و نامه‌ای همراه داشت که: ای محمد! تو چنین و چنان اموالی را در میان چنین و چنان ظروفی همراه داری تا آنجا که همه اموالی را که همراه من بود و خودم هم به تفصیل نمی‌دانستم برایم شرح داد، من آنها را به فرستاده تسلیم کردم و چند روز آنجا ماندم، کسی سربه سوی من بلند نکرد (و نزد من نیامد) من اندوهگین شدم، سپس نامه‌ای به من رسید که: ترا به جای پدرت منصوب ساختیم، خدا را شکر کن.
2. حسن بن نضر و ابوصدام و جماعتی بعد از رحلت امام حسن عسکری(ع) درباره آنچه در دست وکلای حضرت بود، گفتگو می‌کردند و می‌خواستند تحقیقاتی به عمل آورند. پس حسن بن نضر نزد ابو صدام آمد و گفت: من می‌خواهم به حج بروم. ابوصدام گفت: آن را امسال به تأخیر بیانداز. حسن بن نضر گفت: من به قدری ناراحت شده‌ام که خوابم نمی‌برد و ناچار به حرکت هستم. سپس احمد بن یعلی بن حماد را وصی خود گردانید و وصیت کرد که وی مقداری از مالش را به ناحیه مقدسه امام زمان(ع) تسلیم کند و چیزی از آن را بیرون ندهد مگر این که بعد از ظاهر شدن حضرت با دست خود به دست او بسپارد!. حسن بن نضر می‌گوید: هنگامی که به بغداد رسیدم؛ خانه‌ای اجاره کرده منزل نمودم. در آن اثنا یکی از وکلای حضرت نزد من آمد و مقداری پارچه و پول آورد و نزد من گذارد. گفتم: اینها چیست؟ گفت این است که می‌بینی! سپس وکیلی دیگر آمد و همین کار را کرد. آنگاه چند نفر آمدند تا آنکه خانه را پر کردند. بعد از آن احمد بن اسحق –قمی- با آنچه با خود داشت نزد من آمد. من در شگفت ماندم و به فکر فرو رفتم. سپس نامه‌ای رسید که چون قسمتی از روز بگذرد. آنچه مال با تو هست بردار و بیاور. من نیز همه آن اموال را برداشته و به راه افتادم شصت نفر (از مخالفین) سرراه را گرفته بودند ولی من از بین آنها گذشتم و خداوند مرا سالم نگاهداشت. وقتی به محله «عسکر» رسیدم فرود آمدم. در آنجا نامه‌ای به من دادند که آنچه با خودداری بیاور. من نیز آنچه آورده بودم. در زنبیل حمال‌ها نهادم و به راه افتادم. چون به دهلیزخانه رسیدم دیدم مردی سیاه آنجا ایستاده و از من پرسید: حسن بن نضر تو هستی؟ گفتم: آری. گفت: داخل شو! من به خانه درآمدم و به اطاقی رفتم و زنبیل حمال‌ها را خالی کردم دیدم در گوشه خانه نان بسیاری هست. دو دانه نان به هر کدام از حمال‌ها دادند و آنها را روانه کردند. بعد از آن اطاقی را دیدم که پرده به در آن آویخته‌اند. از پشت آن پرده کسی صدا زد: ای حسن بن نضر! خدا را شکر کن که بر تو منت نهاد و تردید مکن، چه که شیطان می‌خواهد تو شک کنی! پس دو قطعه پارچه از آنجا بیرون آمد و و به دادند و گفتند: اینها را بگیر که به آن احتیاج پیدا می‌کنی. من آنها را گرفتم و بیرون آمدم سعد بن عبدالله می‌گوید: حسن بن نضر رفت و ماه رمضان همان سال وفات یافت و او را با همان دو قطعه پارچه کفن کردند!
3. فضل بن شاذان در کتاب إثبات الرجعة از إبراهیم بن محمّد بن فارس نیسابور نقل می‌کند: زمانی که عمرو بن عوف که فرمانروایی ستمگر بود و به کشتن شیعیان، علاقه فراوان داشت قصد کشتن مرا کرد، به شدت بیمناک شدم و وحشت همه وجودم را فرا گرفت. پس با خاندان و دوستان خود خداحافظی کرده و رو به جانب خانه امام حسن عسکری(ع) کردم تا با ایشان نیز وداع کنم و در نظر داشتم که پس از آن بگریزم. چون به خانه امام وارد شدم، در کنار امام حسن عسکری(ع) پسری دیدم که رویش مانند ماه شب چهاردهم می‌درخشید، به گونه‌ای که از نور سیمای او حیران گشتم و نزدیک بود آنچه را در خاطر داشتم یعنی ترس از کشته شدن و تصمیم به فرار فراموش کنم. در این هنگام آن کودک به من گفت: «ای ابراهیم! نیازی به گریختن نیست. به زودی خدای متعال، شرّ او را از تو دور خواهد کرد». حیرتم بیشتر شد. به امام عسکری(ع) گفتم: «فدای شما شوم! این پسر کیست که از درون من خبر می‌دهد؟» آن حضرت فرمود: «او فرزند من و جانشین پس از من است». ابراهیم گوید: «بیرون آمدم؛ در حالی که به لطف خداوند امیدوار بودم و به آنچه از امام دوازدهم، شنیده بودم، اعتماد داشتم. چندی بعد، عمویم مرا به کشته شدن عمرو بن عوف، بشارت داد».

امامت در دوران کودکی

این رخداد، به گونه‏‌هایی چند روایت شده است. در یک روایت، شیخ صدوق، آن را به صورت مفصل از زبان ابو الادیان، یکی از خدمتکاران خانه و متصدی امور نامه‏‌های امام عسکری(ع) گزارش کرده است. در این رخداد، آنچه برای مردم، از همه شگفت‌‏آورتر بود، این‏که با کودکی پنج ساله روبه‌‏رو بودند که می‏گفت جانشین امام عسکری(ع) است. البته پیش از آن، با هدایت‌‏های پیوسته پیامبر(ص) و امامان(ع) شیعه به این نکته باور پیدا کرده بود که خداوند سبحانه و تعالی، از طریق آخرین پیامبر خود، مقام امامت و ولایت را به سبب قابلیت‌‏های ذاتی به افرادی خاص عطا فرموده و فقط از طرف اوست که برای جامعه، امام نصب می‏‌شود. نیز ای‏که این قابلیت، هیچ ارتباطی به کمی یا زیادی سن ندارد. جالب اینکه این‏گونه پیشوایی، پیش از آن، هم بین امامان(ع) و هم در زنجیره پیامبران(ع) دارای سابقه بود. یکی از دانشوران معاصر، امامت در سنین کم را پدیده‏ای واقعی دانسته، چنین استدلال کرده است: "امامی که در کودکی به پیشوایی روحی و فکری مردم رسیده، و مسلمانان ـ حتی در کشاکش آن‏همه موج ویرانگر ـ باز خویشتن خویش را به پیروی و دوستی او گماشتند، به طور مسلّم باید از دانش و آگاهی و گستردگی دید و دانا بودن به فقه و تفسیر و عقاید، بهره‌‏ای آشکار و چشمگیر داشته باشد؛ چون در غیر این صورت، نمی‌‏توانست مردم را به پیروی از خویش وادارد...".

به فرض محال که مردم نتوانستند حقیقت و واقعیت امر را دریابند، دستگاه خلافت و نیروی حاکم که آن همه دشمنی علنی با امام داشته، چرا برنخاسته و پرده از رخسار حقیقت نینداخته است؟ اگر امام خردسال، از دانش و سطح تفکر عالی برخوردار نبود، خلفای معاصر، خیلی خوب می‏‌توانستند جنجال به پا کنند؛ امّا سکوت آن‏ها و سکوت تاریخ، گواه است که امامت در سنین کم، پدیده‏ای حقیقی بوده است، نه ساختگی.

البته پیش از آنکه در مسیر هدایت جامعه، نوبت به پیشوایی جانشینان آخرین فرستاده الهی برسد، خداوند سبحانه و تعالی، پیامبرانی را در کودکی به مقام نبوت مفتخر ساخته بود. از میان پیامبران اولو العزم، یگانه پیامبری که از هنگام ولادت، به نبوّت خویش به طور آشکار تصریح کرده، حضرت عیسی بن مریم(ع) است. خداوند سبحانه و تعالی در آیات قرآن، در بخشی از داستان حضرت مسیح(ع) از زبان پیامبر خود در پاسخ منکران چنین می‌‏فرماید: قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا. یزید کناسی از امام باقر(ع) پرسید: "آیا عیسی بن مریم(ع) هنگامی که در گهواره سخن گفت، حجّت خدا بر اهل زمان خود بود؟ حضرت فرمود: او آن زمان پیغمبر و حجت غیر مرسل خدا بود ـ در آن زمان، به تبلیغ و دعوت مأمور نبود ـ مگر نمی‏شنوی گفته خود او را که می‏گوید: من بنده خدایم. خدا به من کتاب داده و پیغمبر ساخته و هرجا باشم، پر برکتم قرار داده و تا زنده باشم، مرا به نماز و زکات سفارش کرده است. عرض کردم: در آن زمان و در همان حالی که در گهواره بود، حجّت خدا بود بر زکریا؟ فرمود:... چون عیسی هفت ساله شد و خدای سبحانه و تعالی به او وحی فرستاد، از نبوت و رسالت خود سخن گفت و بر یحیی و همه مردم حجّت شد.... حضرت یحیی(ع) یکی دیگر از پیامبرانی است که در کودکی به مقام نبوت رسید. خداوند سبحانه و تعالی در این ‏باره خطاب به وی فرمود: يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا.

یکی از مفسران اهل سنت، حکمی را که خداوند سبحانه و تعالی به حضرت یحیی(ع) داد، همان نبوت دانسته، بر این باور است که خداوند سبحانه و تعالی، عقل او را در سنین کودکی محکم و کامل کرد و به او وحی فرستاد.

در یکی از تفسیرهای معاصر، پس از آیه پیشین چنین آمده است: درست است که دوران شکوفایی‏ عقل انسان به صورت معمول حد و مرز خاصی دارد؛ ولی می‏دانیم همیشه در انسان‏‌ها افرادی استثنایی وجود داشته‌‏اند. چه مانعی دارد که خداوند سبحانه و تعالی این دوران را برای بعضی از بندگانش به خاطر مصالحی فشرده‌‏تر کند و در سال‏های کمتری چکیده نماید؟ همان‏گونه که برای سخن گفتن، به صورت معمول گذشتن یکی دو سال از تولد لازم است؛ در حالی که می‏دانیم حضرت عیسی(ع) در همان روزهای نخست زبان به سخن گشود؛ آن هم سخنی پر محتوا که طبق روال عادی در شأن انسان‏‌های بزرگسال بود. این تفسیر، در ادامه، این آیه را دلیل روشنی بر درست بودن امامت برخی امامان(ع) در خردسالی دانسته است.

بنابراین، همان‏گونه که خداوند سبحانه و تعالی، مقام نبوت را به کودک خردسالی داد، می‌‏تواند مقام امامت را نیز با تمام ویژگی‏‌های لازم، به کودکی عطا فرماید. همان‏گونه که پیش از این نیز یاد شد، روایت‏های فراوان و شواهد تاریخی، گویای آن است که پیش از حضرت مهدی(ع) دو امام "امام جواد(ع) و امام هادی(ع)" نیز پیش از سن بلوغ جسمانی به امامت رسیدند. این، خود ایجاد آمادگی برای پذیرش امامت حضرت مهدی(ع)، در کودکی بود. در میان امامان دوازده گانه، نخستین پیشوایی که در سن کودکی به امامت رسید، جواد الائمه(ع) بود.

امام محمد تقی(ع) نهمین پیشوای شیعیان و یگانه فرزند حضرت رضا(ع)، در روز دهم رجب سال ۱۹۵ ق در مدینه چشم به جهان گشود. آن حضرت، در هفت سالگی به مقام امامت رسید. از آنجا که این مسأله در دوران امامت بی‌‏سابقه بود، در ابتدا برخی بدان اعتراض کردند؛ ولی رفته ‏رفته با هدایت‌‏های امام رضا(ع) و کرامت‏‌هایی از خود آن حضرت، دل شیعیان آرام گرفت. معمّر بن خلّاد گوید: از امام رضا(ع) شنیدم مطلبی درباره امر امامت بیان کرد و سپس فرمود: "به این موضوع چه احتیاجی دارید؟ این ابو جعفر است که او را به جای خود نشانده و قائم ‏مقام خود ساخته‌‏ام" و فرمود: "ما خاندانی هستیم که خردسالانمان مو به ‏مو از بزرگسالان‏مان ارث می‏برند". این روایت، بیانگر آن است که مقام امامت، به کمی و یا زیادی سن ربطی ندارد.

ابو بصیر گوید: خدمت امام صادق(ع) رسیدم، در حالی که کودک نابالغی عصاکش من بود. حضرت به من فرمود: چگونه خواهید بود زمانی که حجت بر شما هم سال این کودک باشد؟. یا فرمود: "همسال این کودک بر شما ولایت داشته باشد".

صفوان بن یحیی گوید: به امام رضا(ع) گفتم: پیش از آنکه خدا ابو جعفر را به شما ببخشد، درباره جانشینتان از شما می‏‌پرسیدیم و شما می‌‏فرمودید: "خدا به من پسری عنایت می‏‌کند" اکنون او را به شما عنایت کرد و چشم ما را روشن نمود. اگر خدای ناخواسته برای شما پیش آمدی پدید آید به که بگرویم؟ حضرت با دست به ابو جعفر که برابرش ایستاده بود، اشاره فرمود. عرض کردم: قربانت شوم! این پسر، سه ساله است. فرمود: چه مانعی دارد؟ عیسی سه ساله بود که به حجّت قیام کرد. اگرچه برخی برابر این اراده از خود واکنش‌‏های نامناسبی نشان دادند، کم نبودند انسان‏‌های وارسته‏ای که برابر این خواست الهی، در کمال تواضع سر فروتنی و پذیرش فرود آورده، با خشنودی کامل آن را پذیرفتند. از جمله ایشان، علی بن جعفر بن محمد، عموی امام رضا(ع) بود که در کهولت سن، برابر امام جواد(ع) در نهایت فروتنی بر پیروی از ایشان تأکید می‏کرد.

از این‏جا بود که پیروان راستین اهل بیت(ع) با این باور که مقام امامت امری فراتر از محاسبات ظاهری است در امامت امام هادی(ع)، با اطمینان بیشتری آن را پذیرفتند؛ چراکه ایشان نیز در سنّ هشت سالگی به امامت رسید.

از آنجا که شرایط امامت حضرت مهدی(ع) دیگرگون بود، تردیدهایی در ذهن شیعه پدید آورده، کار امام حسن عسکری(ع) را مشکل ساخت. آن حضرت، نه فقط در سن کمتر از دیگر امامان به امامت رسید، بلکه ولادتش نیز به خاطر مصالحی پنهانی بود و تا زمان امامت، جز اندکی، جمال دل‏آرای او را ندیده بودند. البته حافظه شیعه، آموزه‌‏های پیشوایان معصوم(ع) پیشین را که با اقداماتی مناسب، برای این امر زمینه‏‌سازی کرده بودند، هرگز فراموش نکرده بود.

شایان ذکر است که افزون بر پیامبران و پیشوایان معصوم(ع) که به تأیید الهی دارای ویژگی‌‏های خاصی هستند، بین انسان‏‌های معمولی نیز کسانی یافت می‏شوند که دارای نبوغ خاصی هستند که آنها را از دیگران متمایز می‏‌کند. یکی از پژوهشگران معاصر، پس از بیان آیات و روایات، کودکان نابغه‌‏ای را مؤید رخداد فوق یاد کرده، افرادی چون ابو علی سینا، فاضل هندی، توماس یونگ، را فقط نمونه‏‌ای از این‏گونه انسان‏‌ها دانسته است.

برآیند سخن آنکه: امامت مانند نبوت، موهبتی الهی است که خدای متعال به بندگان برگزیده و شایسته خود بخشیده است و در این بخشش سن و سال، دخالتی ندارد؛ از این‌‏رو امر پیشوایی در کودکی، نه فقط امری بعید نیست که در طول تاریخ میان پیامبران الهی(ع) سابقه‏‌ای دیرینه دارد و کسانی که برای خرده‌‏گیری بر پیروان مکتب اهل بیت(ع) این مطلب را دستاویز خود قرار داده‌‏اند، در بیان پیامبری برخی پیامبران و نبوغ برخی بزرگان‏ دین و دانش هیچ تردیدی به خود راه نداده‌‏اند.

پرسش مستقیم

• دلایل اثبات امامت امام مهدی چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. دلایل اثبات امامت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. آیا امام مهدی‏ برای اثبات امامتش در کودکی اقدامی انجام داده است؟ (پرسش)
3. آیا پیامبر خاتم از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
4. آیا امام علی از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
5. آیا حضرت زهرا از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
6. آیا امام حسن از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
7. آیا امام حسین از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
8. آیا امام سجاد از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
9. آیا امام باقر از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
10. آیا امام صادق از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
11. آیا امام کاظم از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
12. آیا امام رضا از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
13. آیا امام جواد از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
14. آیا امام هادی از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)
15. آیا امام عسکری از امامت امام مهدی خبر داده است؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

• هدایت
• ولایت (ولایت تکوینی؛ ولایت تشریعی؛ ولایت امر)
• خلافت
• شهادت
• ملک
• حکم
• وراثت (وراثت زمین؛ وراثت کتاب)
• حجت
• تمکین فی الارض
• امت وسط
• اصطفاء
• اجتبا
• امامت در قرآن
• عهد امامت
• آیات امامت
• امامت در حدیث
• امامت در کلام اسلامی
• امامت در فلسفه اسلامی
• امامت در عرفان اسلامی
• امامت از دیدگاه برون‌دینی
• امامت امامان دوازده‌گانه
• شؤون امام
• صفات امام
• راه تعیین امام
• امامان دوازده‌گانه
• امامت امام علی
• امامت امام حسن مجتبی
• امامت امام حسین
• امامت امام سجاد
• امامت امام باقر
• امامت امام صادق
• امامت امام کاظم
• امامت امام رضا
• امامت امام جواد
• امامت امام هادی
• امامت امام حسن عسکری
• امامت امام مهدی
• امامان از اهل بیت پیامبر خاتم

منابع

1. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه
2. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت
3. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲
4. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی
5. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲
6. مصطفی‌پور، مصطفی، امامت، دائرة المعارف قرآن کریم ج۴