ابراهیم بن موسی قزاز

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابراهیم بن موسی قزاز در تراجم و رجال - ابراهیم بن موسی قزاز در تاریخ اسلامی

مقدمه

راوی امام رضا(ع). ابراهیم بن موسی انصاری قزاز، راوی امامی بود^[۱]. نسبت انصاری عموماً به افرادی داده می‌شود که نسب به انصار، یاوران پیامبر(ص) در مدینه از فرزندان اوس و خزرج، می‌برند^[۲] و قزاز نیز به فروشنده ابریشم، اطلاق می‌شده است^[۳]. به نظر می‌رسد. ابراهیم از احفاد انصار بوده و خود یا پدرش به شغل فروشندگی ابریشم اشتغال داشته‌اند. برخی منابع از اشتراک ابراهیم بن موسی قزاز با ابراهیم بن موسی انصاری سخن گفته‌اند^[۴]، در حالی که دیگر منابع تنها ابراهیم بن موسی انصاری را ذکر کرده و دیگر به قزاز اشاره‌ای ندارند^[۵]. اما شاید به دلیل روایت مشابهی که از آن دو نقل شده است بتوان آن دو را یکی دانست، در حالی که خویی، ابراهیم بن موسی را با ابراهیم بن موسی انصاری متحد می‌داند^[۶].

شیخ طوسی بدون ذکر نسبت وی، ابراهیم بن موسی را از اصحاب امام رضا(ع) شمرده است^[۷]. نجاشی نیز برای ابراهیم بن موسی انصاری کتاب النوادر را نام برده که محمد بن حماد آن را روایت کرده است^[۸]. ابراهیم بن موسی از امام رضا(ع) روایتی دارد که منابع به دو شکل متفاوت آن را نقل کرده‌اند. قدیمی‌ترین منبع بصائر الدرجات است که با سندی کامل این روایت را نقل می‌کند: محمد بن حمزة بن احمد بن قاسم از ابراهیم بن موسی شنیده که وی به دلیل‌ طلبی که از امام رضا(ع) داشت نزد ایشان رفت و اصرار داشت تا طلب خود را بستاند. اما امام به او وعده داد. ابراهیم در ادامه می‌گوید: روزی با امام به استقبال والی مدینه رفته و نزدیک قصر فلان در زیر سایه درختی بودیم و شخص سومی نبود. دوباره نزدیکی عید و نداشتن پول را به امام گفتم. امام تازیانه‌ای بر زمین زد و شمش طلایی از آنجا برداشت و به من فرمود: آنچه را دیدی پنهان ساز^[۹].

اما روایت دوم با تغییرات اندکی در الثاقب نقل شده است، بدون اینکه سند کامل آن بیاید. این منبع راوی را ابراهیم بن موسی قزاز می‌داند. وی در مجلسی در خراسان در محضر امام بوده و اصرار دارد از امام چیزی بگیرد. امام برای استقبال طالبیان بیرون می‌رود. هنگام نماز از او می‌خواهد اذان بگوید. اما ابراهیم از امام می‌خواهد تا رسیدن همراهان صبر نماید. امام وی را از تأخیر انداختن نماز اول وقت بدون دلیل، منع می‌کند. ابراهیم اذان می‌گوید و نماز می‌خواند. بعد از نماز، ابراهیم وعده امام و محتاج بودن خود را یادآور می‌شود. امام تازیانه‌ای را به زمین می‌زند و شمش طلایی به او می‌دهد و سفارش می‌کند این موضوع را پنهان سازد. در ادامه روایت، ابراهیم دو ملک به قیمت هفتاد هزار دینار در خراسان می‌خرد از مردم بی‌نیاز می‌گردد^[۱۰]. البته در الثاقب روایت اول نیز آمده و هر دو را مانند هم دانسته است^[۱۱]. منابع بعدی نیز گاه هر دو روایت و گاه روایت بصائر را نقل کرده‌اند^[۱۲].

به نظر می‌رسد هر دو روایت بیانگر معجزه‌ای مشترک از امام باشد، اما با پذیرش تأثیر سند دقیق و کامل در قبول روایت، می‌توان روایت اول که صفار آورده پذیرفت. احتمالاً چون روایت بعدی سند کاملی نداشته، کلینی و سایرین از آن چشم پوشیده‌اند. اما ابهام وجود دارد که راوندی و یا ابن حمزه این روایت را از چه کسی نقل کرده‌اند و این در پذیرش روایت کمی تردید ایجاد می‌کند. به هر حال، زیست‌نامه ابراهیم بن موسی روشن نیست و از او با عنوان مجهول یاد کرده‌اند^[۱۳].^[۱۴]^[۱۵]

جستارهای وابسته

منابع

شریفی، مرضیه، مقاله «ابراهیم بن موسی قزاز»، دانشنامه امام رضا ج۱

اصحاب امام رضا (ع)

پانویس

↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۱۱؛ لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۶.
↑ الأنساب، سمعانی، ج۱، ص۲۱۹؛ اللباب، ج۱، ص۸۹.
↑ تاج العروس، ج۸ ص۱۲۸.
↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۱۱.
↑ تنقیح المقال، ج۴، ص۴۰۰؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۲۲۸.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۷۳- ۲۷۴.
↑ رجال الطوسی، ص۳۵۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۷۴.
↑ رجال النجاشی، ص۲۵؛ نقد الرجال، ج۱، ص۸۸؛ معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۱۷؛ تهذیب المقال، ج۱، ص۳۶۸.
↑ بصائر الدرجات، ص۳۹۴؛ الکافی، ج۱، ص۴۸۸؛ الارشاد، ج۲، ص۲۵۷.
↑ الثاقب فی المناقب، ص۱۸۳؛ الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۳۳۷؛ مستدرک سفینة البحار، ج۱، ص۳۳۷.
↑ الثاقب فی المناقب، ص۴۷۳- ۴۷۴.
↑ بحار الأنوار، ج۴۹، ص۴۹؛ الحدائق الناضرة، ج۶، ص۱۴۲؛ روضة الواعظین، ج۱، ص۲۲۲.
↑ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۱۵؛ مسند الإمام الرضا(ع)، ج۲، ص۵۱۲.
↑ منابع: الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت له لإحیاء التراث، بیروت، دار المفید، دوم، ۱۴۱۴ق؛ أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق، الأنساب، عبدالکریم بن محمد معروف به سمعانی (۵۶۲ق)، تعلیق: عبدالله عمر بارودی، بیروت، دار الجنان، اول، ۱۴۰۸ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علی، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، محمد بن حسن معروف به صفار قمی (۲۹۰ق)، تحقیق: محسن کوچه باغی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ق؛ تاج العروس من جواهر القاموس، سید محمد مرتضی بن محمد حسینی زبیدی (۱۲۰۵ق)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۱۴ق؛ تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت لا لإحباء التراث، اول، ۱۴۲۳ق؛ تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال، سید محمد علی بن مرتضی موحد ابطحی اصفهانی (۱۴۲۳ق)، قم، بی تا، دوم، ۱۴۱۷ق، الثاقب فی المناقب، محمد بن علی معروف به ابن حمزه (قرن ۶ق)، تحقیق: نبیل رضا علوان، قم، مؤسسه انصاریان، دوم، ۱۴۱۲ق، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة طلا، یوسف بن احمد بحرانی (۱۱۸۶ق)، تحقیق: محمدتقی ایروانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۰۵ق، الخرائج و الجرائح، سعید بن هبة الله معروف به قطب الدین راوندی (۵۷۳ق)، تحقیق زیر نظر: سید محمد باقر ابطحی، قم، مدرسة الإمام المهدی ته اول، ۱۴۰۹ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، محمد بن احمد فتال نیشابوری (۵۰۸ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، قم، منشورات الرضی، اول، ۱۳۷۵ش؛ الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹قی)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، پنجم، ۱۳۶۳ش؛ اللباب فی تهذیب الأنساب، علی بن محمد شیبانی معروف به ابن اثیر جزری (۶۳۰ق)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دار صادر، اول، ۱۴۰۰ق، لسان المیزان، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، دوم، ۱۳۹۰ق؛ مستدرک سفینة البحار، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تحقیق: حسن نمازی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی ۱۴۱۸ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ مسند الإمام الرضا مال، عزیز الله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضاعلی اول، ۱۴۰۶ق؛ معجم المؤلفین، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۷ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سیدابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ المفید من معجم رجال الحدیث، محمد جواهری (معاصر)، قم، نشر محلاتی، دوم، ۱۴۲۴ق؛ نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت له لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق.
↑ شریفی، مرضیه، مقاله «ابراهیم بن موسی قزاز»، دانشنامه امام رضا ص ۳۷۵.

[1] مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۱۱؛ لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۶.

[2] الأنساب، سمعانی، ج۱، ص۲۱۹؛ اللباب، ج۱، ص۸۹.

[3] تاج العروس، ج۸ ص۱۲۸.

[4] مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۱۱.

[5] تنقیح المقال، ج۴، ص۴۰۰؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۲۲۸.

[6] معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۷۳- ۲۷۴.

[7] رجال الطوسی، ص۳۵۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۷۴.

[8] رجال النجاشی، ص۲۵؛ نقد الرجال، ج۱، ص۸۸؛ معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۱۷؛ تهذیب المقال، ج۱، ص۳۶۸.

[9] بصائر الدرجات، ص۳۹۴؛ الکافی، ج۱، ص۴۸۸؛ الارشاد، ج۲، ص۲۵۷.

[10] الثاقب فی المناقب، ص۱۸۳؛ الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۳۳۷؛ مستدرک سفینة البحار، ج۱، ص۳۳۷.

[11] الثاقب فی المناقب، ص۴۷۳- ۴۷۴.

[12] بحار الأنوار، ج۴۹، ص۴۹؛ الحدائق الناضرة، ج۶، ص۱۴۲؛ روضة الواعظین، ج۱، ص۲۲۲.

[13] المفید من معجم رجال الحدیث، ص۱۵؛ مسند الإمام الرضا(ع)، ج۲، ص۵۱۲.

[14] منابع: الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت له لإحیاء التراث، بیروت، دار المفید، دوم، ۱۴۱۴ق؛ أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق، الأنساب، عبدالکریم بن محمد معروف به سمعانی (۵۶۲ق)، تعلیق: عبدالله عمر بارودی، بیروت، دار الجنان، اول، ۱۴۰۸ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علی، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، محمد بن حسن معروف به صفار قمی (۲۹۰ق)، تحقیق: محسن کوچه باغی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ق؛ تاج العروس من جواهر القاموس، سید محمد مرتضی بن محمد حسینی زبیدی (۱۲۰۵ق)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۱۴ق؛ تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت لا لإحباء التراث، اول، ۱۴۲۳ق؛ تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال، سید محمد علی بن مرتضی موحد ابطحی اصفهانی (۱۴۲۳ق)، قم، بی تا، دوم، ۱۴۱۷ق، الثاقب فی المناقب، محمد بن علی معروف به ابن حمزه (قرن ۶ق)، تحقیق: نبیل رضا علوان، قم، مؤسسه انصاریان، دوم، ۱۴۱۲ق، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة طلا، یوسف بن احمد بحرانی (۱۱۸۶ق)، تحقیق: محمدتقی ایروانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۰۵ق، الخرائج و الجرائح، سعید بن هبة الله معروف به قطب الدین راوندی (۵۷۳ق)، تحقیق زیر نظر: سید محمد باقر ابطحی، قم، مدرسة الإمام المهدی ته اول، ۱۴۰۹ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، محمد بن احمد فتال نیشابوری (۵۰۸ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، قم، منشورات الرضی، اول، ۱۳۷۵ش؛ الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹قی)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، پنجم، ۱۳۶۳ش؛ اللباب فی تهذیب الأنساب، علی بن محمد شیبانی معروف به ابن اثیر جزری (۶۳۰ق)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دار صادر، اول، ۱۴۰۰ق، لسان المیزان، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، دوم، ۱۳۹۰ق؛ مستدرک سفینة البحار، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تحقیق: حسن نمازی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی ۱۴۱۸ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ مسند الإمام الرضا مال، عزیز الله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضاعلی اول، ۱۴۰۶ق؛ معجم المؤلفین، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۷ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سیدابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ المفید من معجم رجال الحدیث، محمد جواهری (معاصر)، قم، نشر محلاتی، دوم، ۱۴۲۴ق؛ نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت له لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق.

[15] شریفی، مرضیه، مقاله «ابراهیم بن موسی قزاز»، دانشنامه امام رضا ص ۳۷۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]