آیا آیه ۱۶۴ سوره نساء منکر آگاهی پیامبراکرم از غیب نیست؟ (پرسش)

آیا آیه ۱۶۴ سوره نساء منکر آگاهی پیامبراکرم از غیب نیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

آیا آیه ۱۶۴ سوره نساء منکر آگاهی پیامبراکرم از غیب نیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مجموعه پرسش‌های مرتبط به این بحث (علم غیب معصوم) یا به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

آیه مورد اشاره پرسش

﴿وَرُسُلاً قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَيْكَ مِن قَبْلُ وَرُسُلاً لَّمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ وَكَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى تَكْلِيمًا﴾.

«و پیامبرانی را (فرستادیم) که (داستان) آنها را برای تو پیش‏تر گفته‏ایم و پیامبرانی که (داستان) آنان را برای تو نگفته‏ایم و موسی با خداوند بی‏میانجی سخن گفت.»

پاسخ جامع اجمالی

مقدمه

پیروان امامیه بر اساس دسته‌ای از آیات قرآن کریم ، معتقد به آگاهی رسول خدا(ص) و امامان معصوم(ع) از غیب هستند. با این وجود به نظر می‌رسد دسته‌ای دیگر از آیات در نگاه نخست، آگاهی از غیب را از ایشان نفی می‌نمایند؛ آیه ۱۶۴ نساء در شمار این آیات است. خدای متعال در این آیه می‌فرماید: ﴿وَرُسُلًا قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُ وَرُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ وَكَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى تَكْلِيمًا﴾.

ممکن است گفته شود خداوند در این آیه خطاب به پیامبر خود می‌فرماید: فرستادگانی هستند که داستانشان برای تو بیان نشده است. بر اساس این آیه اگر خداوند سرگذشت برخی از رسولان خویش را برای پیامبر بازگو نکرده باشد، پس قطعاً آن حضرت به سرگذشت آنها علم و آگاهی نداشته است؛ چراکه آن حضرت از هیچ طریق دیگری نمی‌توانسته به قصص آنها آگاهی داشته باشد. از این رو می‌توان گفت این آیه منکر برخورداری رسول خدا(ص) به علم غیب از طرق دیگری غیر از وحی قرآنی است و آن حضرت به آنچه در قرآن نیامده علم نداشته‌اند. در ادامه به بررسی مسأله علم غیب آن حضرت در این آیه می‌پردازیم.

معناشناسی غیب و علم غیب

معنای لغوی

«غیب» در لغت به امری که از حس (باطنی و ظاهری) پوشیده باشد، اطلاق شده است، خواه آن چیز هم اکنون تحقق یافته باشد یا بعد از این تحقق پیدا کند؛ ‌این واژه در مقابلِ شهود (شهادت) است به‌ معنای چیزی که با حواس قابل درک باشد. بنابراین معنای لغوی، اگر در کاربری عرفی عام - و نه اصطلاحی - «علم غیب» گفته شود، یعنی: «علم به هر چیزی که غایب از حواس بشری باشد»؛ چه علومی که قرآن و حدیث و کتب مفسران و متکلمان آن را «علم غیب» نامیده است و چه علومی که قرآن و حدیث و این کتب آن را «علم به غیب» نمی نامند.

معنای اصطلاحی

غیب در دایره‌ای خارج از عرف عام اهل لغت، اصطلاحی است که هم در قرآن کریم و حدیث معصومان از آن یاد شده و هم در آثار تفسیری و اعتقادی:

1. اصطلاح قرآن و حدیث: واژه «غیب» در کاربری‌های آیات قرآن کریم و روایات، دو استعمال دارد؛ یکی: همان استعمال لغوی (امور پنهان از حواس) و دیگری: معنایی خاص‌تر از معنای لغوی است که تنها شامل اموری می‌‌شود که خدای متعال آگاهی از آنها را تنها به خود اختصاص داده و احدی از مخلوقاتش اعم از انبیاء، ملائکه و غیر ایشان را نیز از آن مطلع نکرده است که اصطلاحاً به آنها، «امور مستأثر» می‌‌گویند. اما واژه «علم غیب» در استعمالات قرآنی برای علم به هر غیبی اطلاق نشده است؛ بلکه به یکی از دو معنای ذیل آمده؛ کاربری اول: به علم ذاتی و استقلالی به امور غیبی؛ یعنی: علمی که از کسی گرفته نشده (علم غیر مستفاد)، و کاربری دوم: به خصوص علوم مختص به خدای تبارک و تعالی که در تعبیر روایات، علم مستأثر نامیده شدند. در این اصطلاح، علم به غیب فقط به علوم اختصاصی خداوند متعال (علم مکنون و مستأثر) که ذاتی بوده و اکتسابی نیستند اطلاق می‌شود و به علم دیگران اگرچه به تعلیم الهی یا اعطای او باشد غیب گفته نمی‌شود.
2. اصطلاح مفسران و متکلمان: واژه «غیب» در آثار تفسیری و اعتقادی نیز به دو گونه استعمال شده است؛ یکی: همان استعمال لغوی (امور پنهان از حواس). این معنا هم شامل غیب مطلق و غیب نسبی می‌‌شود و هم شامل غیب به معنای «امور مستأثر» و امور غیر آن. و دیگری: معنای خاص که تنها به اموری اشاره دارد که دانستن آنها فقط در اختیار خدای تبارک و تعالی است (امور مستأثر). اما واژه «علم غیب» در استعمالات مفسران و متکلمان به همان دو معنایی که در اصطلاح قرآنی گذشت استفاده شده است. بنابر این، علم غیب در کاربری اول خود گاهی به کیفیت خاصی از دانش اطلاق می‌شود که ذاتی و غیرتبعی بوده و از دیگران فراگیری نشده باشد (یعنی مستفاد نباشد) و در کاربری دوم خود گاهی به خصوص علوم خاص الهی اطلاق شده است. لذا در این اصطلاح (چه در کاربری اول و چه در کاربری دوم) نیز، علم به غیب، مختص ذات خداوند است و به علم غیر خدا - هرچند ویژه باشد - به صورت مطلق «علم غیب» گفته نمی‌شود؛ بلکه به طور شایع، از لفظ «اطلاع بر مغیبات» یا «اِخبار از غیب» استفاده کرده‌اند. البته این بدان معنا نیست که مفسران یا متکلمان علم غیب را در معنای لغوی استفاده نکرده‌اند و بی‌شک، در این کاربری لغوی، دقت علمی رعایت نشده و باعث ایجاد شبهه نیز گشته است.

شأن نزول و تفسیر آیه

در شأن نزول این آیه از أبوذر غفاری نقل شده که به حضرت ختمی مرتبت عرض نمودم پیغمبران چند تن بودند و چند تن از آنها مرسل بودند؟ فرمود یکصد و بیست و چهار هزار پیغمبر بودند و مرسلان آنها سیصد و سیزده نفر بودند که احوال بعضی از آنها در قرآن ذکر شده و از بعضی نام برده نشده است.

در تفسیر آیه باید گفت: اگر چه ظاهر خطاب ﴿وَرُسُلًا قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَيْكَ...﴾ دلالت بر عدم علم و آگاهی رسول خدا(ص) از سرگذشت برخی رسولان الهی گذشته دارد، اما صدر آیه و عبارت قبل که می‌فرماید: ﴿وَرُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ﴾، حاکی از علم و آگاهی آن حضرت از طریق وحی و به واسطه تعلیم الهی به سرگذشت برخی از رسولان الهی دیگر دارد؛ لذا با استناد به این آیه نه می‌توان منکر علم غیب آن حضرت از اساس گردید و نه می‌توان مدعی انحصار آگاهی آن حضرت به غیب در طریق وحی شد.؛ چراکه علم و آگاهی رسول خدا(ص) به غیب، را می‌توان با استناد به ادله مختلف دیگری ثابت نمود.

علاوه بر این با استناد به شأن نزول آیه نیز روشن می‌شود که این آیه ضمن تصریح به علم غیب اجمالی رسول خدا(ص)، به طرق دیگری غیر از وحی نیز اشاره می‌نماید که آن حضرت از طریق آنها نیز قادر به آگاهی از غیب خواهد بود آنجا که حضرت می‌فرمایند: تعداد انبیای الهی ۱۲۴ هزار نفر است که نام برخی در قرآن آمده و نام برخی دیگر در این کتاب ذکر نشده است. این در حالی است که هرگز در قرآن اسامی تمام انبیا و رسولان از آنها نه تنها بیان نشده بلکه به عدد آنها نیز هیچ اشاره‌ای نشده است.

آگاهی پیامبراکرم(ص) از علم غیب

در قرآن مجید آیاتی وجود دارد که آشکارا آگاهی پیامبران و برخی از بندگان خاص خدا، از امور پنهانِ از حس را تصدیق می‌کند. روشن است که یکی از این پیامبران و بلکه خاتم و افضل آنان پیامبر اکرم(ص) هستند بنابراین اگر برخورداری از علم غیب و آگاهی از آن برای یکی از انبیا به اثبات برسد، به طریق اولی برای آن حضرت به اثبات خواهد رسید.

ادله آگاهی پیامبراکرم(ص) از غیب

براساس برخی ادله عقلی و نقلی می‌توان آگاهی پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله) از علم غیب را به اثبات رساند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

دلایل نقلی

ادله قرآنی

1. ﴿وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَن بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنبَأَكَ هَذَا قَالَ نَبَّأَنِيَ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ﴾، بر اساس این آیه رسول خدا(ص) بی‌آنکه در کنار همسر خود باشد و از نزدیک شاهد بازگویی راز خود باشد، از آن مطلع شد و همین امر شگفتی همسرش را پدید آورد تا جایی که از رسول خدا از منشأ این آگاهی پرسید و آن حضرت تأیید کرد خداوند او را از این راز باخبر کرده است. آیه به خوبی نشان می‏دهد رسول خدا(ص) با تعلیم الهی می‏تواند از اسرار غیبی آگاه شود. به عبارتی دیگر دقت در مجموع آیه، به خصوص جملۀ آخر ﴿نَبَّأَنِیَ الْعَلِیمُ الْخَبِیرُ﴾ به روشنی گواهی می‌دهد خداوند پیامبر خاتم(ص) را از غیر راه وحی قرآنی از پس پرده غیب آگاه ساخته بود.
2. ﴿لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاء اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا﴾. این آیات نیز دال بر فتح مکه است در زمانی که مسلمانان هنوز دارای چنین قدرتی نبودند، اما خداوند پیامبر خود را از آن آگاه کرده است.

ادله روایی

در برخی از روایات نیز دربارۀ خبرهای پیامبر خاتم(ص) از غیب مواردی بیان شده است مانند:

1. خبر ایشان از کشته شدن عمار یاسر به دست ستمگران.
2. یا آنجا که رسول اکرم(ص) به علی(ع) فرمود: "تو با پیمان‌‌شکنان و ستمکاران و شورشگران نبرد خواهی کرد».
3. همچنین حضرت خبر از جنگ زبیر با علی {{ع} داد که این امر نیز محقق شد.
4. یکی دیگر از خبرهای غیبی پیامبر اکرم(ص)، خبر از غیبت امام زمان(ع) است: ابو بصیر از امام صادق(ع) نقل می‌کند که حضرت از پدرانش روایت کردند که پیامبر خدا(ص) فرمود: "مهدی، از فرزندان من است. نام او، نام من وکنیه او، کنیه من است. شبیه‌ترین مردم به من در خلقت و اخلاق است. غیبت او و حیرت مردم چنان خواهد بود که مردم از دینشان گمراه می‌شوند و در این هنگام، او مانند شهابی نورافشانی می‌آید و زمین را از عدل و داد پرمی‌کند، همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است".
5. اخبار غیبی دیگری نیز از رسول خدا روایت شده است اخباری همچون: خبر از مرگ ابوذر در تنهایی؛ خبر از مسلط شدن بنی امیه بر جان و مال و مردم؛ خبر فتح عراق، شام، بیت المقدس، مصر، ایران؛ خبر از شکست دولت عرب در برابر هلاکو که در قرن سوم هجری رخ داد و....

روشن است که هیچ یک از این اخبار در قرآن نیامده و وحی قرآنی نبوده‌اند و رسول خدا (ص) از طرق دیگری به آنها علم پیدا نموده است.

عدم دلالت آیه بر انکار علم غیب رسول خدا(ص)

بخشی از آیه ۱۶۴ سوره نساء از رسولانی سخن به میان آورده که خداوند متعال، پیامبر اسلام(ص) را از سرگذشت آنان مطلع نساخته است. آنچه در این میان به ذهن می‌رسد آن است که آیا این مسأله با ادعای علم غیب پیامبر(ص) به امور غیبی که در قرآن بیان نشده، منافاتی دارد یا خیر؟

در پاسخ می‌توان گفت: آنچه مسلم است اینکه حکمت‌هایی در عدم بیان قصص همه انبیاء در قرآن وجود دارد که ما از آنها بی‌اطلاعیم. ممکن است یکی از حکمت‌های موجود در این مسأله به تعداد انبیا و رسل از یکسو و هدف از نزول قرآن کریم از طریق وحی بازگردد. به عبارت دیگر با توجه به اینکه در روایات اسلامی تعداد انبیاء و رسل، صد و بیست و چهار هزار نفر بیان شده، اگر خداوند متعال اراده کرده بود تا سرگذشت همه آنها را از طریق وحی و در قالب قرآن کریم به پیامبر خود نازل نماید، این کتاب شریف اکنون ده‌ها برابر حجم فعلی بود که قطعا با اهداف هدایت‌گرانه آن تناسبی نداشت، چه اینکه قرآن درصدد بیان اهم مسائل اعتقادی، اخلاقی، احکام و مباحث سیاسی و اجتماعی است و کتاب داستان سرایی صرف نیست. از این رو خداوند حکیم در ضمن بیان سرگذشت برخی انبیاء، علم غیبی که پیامبر با توجه به منصب نبوتش در راستای اهداف رسالت خود بدان نیاز داشته را به آن حضرت عطا کرده، اما قصه‌هایی که نقشی در این هدف نداشته‌اند را به آن حضرت وحی نکرده است.

سایر منابع علم غیب رسول خدا (ص) غیر از وحی

با توجه به تناسب حکم و موضوع، نهایت دلالتی که آیه شریفه دارد این است که این قصه‌ها از طریق وحی و در قالب کتاب شریف قرآن بر پیامبراکرم(ص) نازل نشده باشند، اما چنانچه ادله اطلاق علم غیب پیامبر(ص) تمام باشد، بعید نیست که آن حضرت از طریق مقام ولایت و امامت خویش و علم به لوح محفوظ یا محو و اثبات از سرگذشت سایر انبیاء نیز باخبر شده باشد، چنانچه در روایات فریقین قصه‌هایی از انبیای سابق توسط پیامبر و اهل بیت(ع) بیان شده که در قرآن کریم وجود ندارد و این احتمال وجود دارد که خداوند متعال پیامبر خود را از وجود برخی انبیای پیشین و سرگذشت آنان با علمی غیر از وحی قرآنی با خبر کرده باشد. شاهد اینکه در روایتی از امیرمؤمنان(ع) آمده: «بعث الله نبیا أسود لم یقص علینا قصته"».

از این رو اگر گفته شود رسول خدا(ص) پس از بعثت تنها به آنچه از طریق وحی به ایشان رسیده علم داشته و به ماورای آن آگاهی نداشته‌اند، می‌گوییم: این مدعا از آیه شریفه به دست نیامده و آیه مذکور نسبت به آن ساکت است؛ چراکه منبع علم و آگاهی رسول خدا(ص) از غیب منحصر در وحی قرآنی نیست بلکه مجاری و منابع دیگری نیز در این خصوص برای آن حضرت وجود داشته است. به عنوان مثال می‌توان از «روح القدس» نام برد که در روایات اهل بیت(ع) نیز از آن به عنوان یک منبع علم نام برده شده است. دانستن اسم اعظم و در اختیار داشتن کتب انبیای پیشین نیز در شمار این منابع است. چنانچه می‌توان گفت: بعید نیست آن حضرت از طریق مقام ولایت و امامت خویش و علم به لوح محفوظ یا محو و اثبات از جزئیات برخی امور باخبر شده باشند، چنانچه این احتمال وجود دارد که خداوند متعال پیامبر خود را از وجود جزئیات امور با علمی غیر از وحی قرآنی با خبر کرده باشد.

نتیجه‌گیری

پیروان امامیه بر اساس دسته‌ای از آیات قرآن کریم، معتقد به آگاهی رسول خدا(ص) و امامان معصوم(ع) از غیب هستند. با این حال ممکن است گفته شود خداوند متعال در آیه ۱۶۴ سوره نساء خطاب به پیامبر خود می‌فرماید: فرستادگانی هستند که داستانشان برای تو بیان نشده است. از این رو آن حضرت به سرگذشت آنها علم و آگاهی نداشته است؛ چراکه آن حضرت از هیچ طریق دیگری غیر از وحی نمی‌توانسته به قصص آنها آگاهی داشته باشد. این در حالی است که اصل اعتقاد به علم و آگاهی رسول خدا(ص) از غیب با استناد به ادله نقلی صحیح و قطعی بسیاری قابل اثبات است و نهایت چیزی که در آن اختلاف شده، قلمرو برخورداری آن حضرت از غیب است که آیه مذکور نیز درصدد بیان همین مسأله است؛ احتمال دارد که خداوند متعال قصص رسولان گذشته را تا زمان نزول آیه برای آن حضرت بازگو نکرده است؛ اما اینکه پس از آن نیز سرگذشت انبیا و رسولان گذشته به آن حضرت وحی خواهد شد یا خیر، آیه نسبت به آن ساکت بوده و نمی‌توان برداشتی در این خصوص از آن نمود. علاوه بر اینکه منابع علم رسول خدا(ص) تنها در وحی قرآنی منحصر نمی‌شود، بلکه احتمال دارد آن حضرت حتی به قصص انبیای گذشته نیز به واسطه منابعی غیر از وحی قرآنی همچون مقام ولایت و امامت خویش و اطلاع از لوح محفوظ یا محو و اثبات و یا امور دیگر علم داشته باشند.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین حقیقت سمنانی؛

محمد رضا حقیقت سمنانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد رضا حقیقت سمنانی نویسنده مقاله «بررسی تطبیقی دلالت مصداقی امام مبین در سوره یس بر امام علی از منظر فریقین» در این‌باره گفته‌اند: آیه شریفه به همراه آیات قبل و بعد درصدد تبیین خط نبوت و همیشگی بودن رشته وحی الهی در میان بشر است. اینکه خداوند انسان‌ها را بدون راهنما و رهبر رها نکرده است. خداوند در این آیه نکته ای که متذکر شده این است که ما قصه همه انبیاء را به عنوان وحی الهی برای تو بیان نکردیم، بلکه برخی را بیان کردیم، با توجه به روایاتی که تعداد انبیاء را صد و بیست و چهار هزار پیامبر دانسته، اگر خداوند قصه همه این انبیاء را می‌‌خواست از طریق وحی به عنوان قرآن به پیامبر نازل کند ده‌ها جلد قرآن فقط قصهانبیاء می‌‌شد و این با اهداف هدایت‌گرانه قرآن تناسبی نداشت؛ زیرا قرآن درصدد بیان اهم مسائل اعتقادی، اخلاقی، احکام و مباحث سیاسی و اجتماعی است و کتاب قصه نیست؛ لذا خداوند با بیان قصه برخی انبیاء، علم غیبی که پیامبر با توجه به منصب نبوتش در راستای اهداف رسالت خود بدان نیاز داشته را به او عطاء کرده، اما قصه‌هایی که نقشی در این هدف نداشتند را وحی نکرده، گرچه ممکن است پیامبر از طریق مقام ولایت و امامت و علم به لوح محفوظ یا محو و اثبات از سرگذشت سایر انبیاء نیز باخبر شده باشد، چنانچه همین گونه است و در روایات شیعه و سنی قصه‌هایی از انبیاء سابق توسط پیامبر و اهل بیت بیان شده که در وحی قرآنی نیست. همچنین خداوند پیامبر را از وجود برخی انبیاء با علمی غیر از وحی قرآنی باخبر کرده، اما جزئیات قصص آن انبیاء را بنا به مصالحی بیان نکرده است. در روایتی از امیرمؤمنان (ع) آمده است: "خداوند پیامبری سیاه پوست مبعوث کرد اما قصه آن را برای ما نگفت". در برخی روایات وجه اینکه نام برخی انبیاء نیامده این دانسته شده که قرآن به سرگذشت انبیاء برجسته پرداخته که نقش مهمی در تاریخ بشر داشته اند: «عَنِ الثُّمَالِیِّ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ السَّلَامُ)، قَالَ: «کَانَ مَا بَیْنَ آدَمَ وَ بَیْنَ نُوحٍ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مُسْتَخْفِینَ وَ مُسْتَعْلِنِینَ، وَ لِذَلِکَ خَفِیَ ذِکْرُهُمْ فِی الْقُرْآنِ فَلَمْ یُسَمَّوْا کَمَا سُمِّیَ مَنِ اسْتَعْلَنَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ...»

پرسش‌های وابسته

1. آیا علم غیب منحصر به خداست؟ (پرسش)
2. آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
3. آیا آیه ۱۰۱ سوره توبه علم غیب را از پیامبر خاتم نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
4. آیا آیه ۱۰۱ سوره برائت به صراحت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
5. با توجه به آیه ۵۹ سوره انعام چگونه علم غیب غیر از خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)
6. با توجه به آیه ۲۰ سوره یونس چگونه علم غیب غیر خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)
7. با توجه به آیه ۶۵ سوره نمل چگونه علم غیب غیر از خدا اثبات می‌شود؟ (پرسش)
8. با توجه به آیه ۱۸۸ سوره اعراف چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
9. با توجه به آیه ۳۱ سوره هود چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
10. آیا آیه ۶۳ سوره احزاب علم غیب را از پیامبر خاتم نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
11. با توجه به آیه ۱۰۹ سوره مائده آیا علم غیب از پیامبران نفی شده است؟ (پرسش)
12. با توجه به آیه ۱۸۷ سوره اعراف آیا پیامبر خاتم به زمان قیامت علم دارد؟ (پرسش)
13. آیا آیه ۳۴ سوره لقمان علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
14. آیا آیه ۷۷ سوره نحل نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
15. آیا آیه ۳۳ سوره بقره نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
16. آیا آیه ۳۸ سوره فاطر نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
17. آیا آیه ۴۶ سوره هود نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
18. آیا آیه ۹ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
19. آیا آیه ۶۹ سوره ص علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
20. آیا آیه ۶۹ سوره هود علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
21. آیا آیه ۲۶ سوره کهف نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
22. آیا آیه ۱۲۳ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
23. آیا آیه ۲۳ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
24. آیا آیه ۲۶ سوره ملک علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
25. آیا آیه ۱۱۶ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
26. آیا آیه ۱۱۱ سوره انبیا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
27. آیا آیه ۴۷ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
28. آیا آیه ۱۱۲ سوره شعرا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
29. آیا آیه ۳ سوره عبس نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
30. آیا آیه ۸ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
31. آیا آیه ۱۹ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
32. آیا آیه ۳۶ سوره اسرا علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
33. آیا آیه ۴۷ سوره فصلت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
34. آیا آیه ۸۵ سوره زخرف علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
35. آیا آیه ۳۱ سوره مدثر علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
36. آیا آیه ۹ سوره ابراهیم نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
37. آیا آیه ۸ سوره رعد علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
38. آیا آیه ۷ سوره آل عمران علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
39. آیا آیه ۹۹ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)