اقدامات امام علی در جنگ خندق

مقدمه

هنگامی که بنی نضیر از اطراف مدینه رفتند (گروهی به خیبر و گروهی به شام)، سران آنها به تحریک مشرکان پرداختند و آنان را به هم‌پیمانی با یهود و فراهم آوردن سپاه از تمام قبایل و حمله به مدینه با یاری یهودیان ترغیب کردند. چنین شد که سپاهی بزرگ، متشکل از ده هزار نفر از تمام مخالفان حکومت نوبنیاد پیامبر (ص)، گِرد آمد و راهی مدینه شد. از این رو، این نبرد، عنوان "نبرد احزاب" به خود گرفت. پیامبر (ص)، در چگونگی رویارویی با دشمن، با یارانش به رایزنی پرداخت. سلمان، پیشنهاد کرد که در ورودی مدینه، "خندق" کنده شود تا دشمن، زمینگیر شود. این پیشنهاد، پذیرفته شد و پیامبر (ص) به یارانش فرمان کندن خندق را داد و خود نیز برای این کار، همکاری نمود. روزی عمرو بن عبد وَد با تنی چند از پیکارجویان و شجاعان پُرآوازه دشمن، از خندق گذشتند و در مقابل سپاه اسلام قرار گرفته، هماورد‌طلبیدند؛ ولی کسی پاسخشان نداد. این درخواست، بارها تکرار شد. آوازه عمرو، همه را ترسانده بود. نَفَس‌ها در سینه حبس بود و کسی فریادهای مستانه عمرو را پاسخ نمی‌داد. پیامبر خدا فرمود: "فردی به پا خیزد و شر او را کم کند". جز علی (ع)، کسی برنخاست و چون علی (ع) در برابر عمرو قرار گرفت، پیامبر خدا، آن جمله جاودانه را فرمود که: همه ایمان در برابر همه شرک، ایستاده است^[۱]. علی (ع)، با حمله‌ای برق‌آسا و پس از نبردی سخت، عمرو را از پای درآورد و فریاد "الله اکبر" در صحنه نبرد پیچید و همراهان عمرو پا به فرار نهادند و سپاه احزاب، با همه هیمنه و شکوهِ خیالی از هم پاشید.

حضور علی (ع) و نقش والای وی را در این نبرد، می‌توان بدین‌گونه بر شمرد:

چون عمرو بن عبد وَد و همراهانش از محل باریک خندق گذشتند، علی (ع) با گروهی در آنجا مستقر شدند تا مشرکان دیگر نگذرَند.
حادثه قتل عمرو بن عبد وَدد، چنان مهم و سرنوشت‌ساز بود که پیامبر خدا فرمود: مبارزه علی بن ابی طالب با عمرو بن عبد وَد در جنگ خندق، از همه اعمال امتم تا روز قیامت، برتر است^[۲]. و در روایت دیگری گفت: بی‌گمان، ضربت زدن علی به عمرو در جنگ خندق با عبادت انس و جن، برابری می‌کند^[۳]. این قهرمان بزرگ عرب، به هنگام کشته شدن با ناامیدی، آبدهان به صورت علی (ع) انداخت و ایشان، مخلصانه ایستاد و در کشتن او درنگ کرد تا عملش ذره‌ای شائبه غضب نداشته باشد.
امام (ع)، پس از کشتن عمرو و فرار همراهانش آنان را تعقیب کرد و نوفل بن عبد الله را به قتل رساند.
علی (ع)، چون پای عمرو را قطع کرد و او را از پای درآورد، خاک خواری و هراس بر سرِ لشکر شرک پاشید و آنان را در آستانه فروپاشی و شکست قرار داد.
علی (ع)، عمرو بن عبد وَد را کشت؛ اما کریمانه از زره گران‌قیمت او گذشت، که علی (ع) "شمشیر در پی حق می‌زد" و نه جز آن. این همه والایی و بزرگی و کرامت از دیده‌ها پنهان نمانْد و حتی خواهر عمرو، آن را ستود. پیامبر خدا (ص): بی گمان، رویارویی علی بن ابی طالب با عمرو بن عبد وَد در جنگ خندق، برتر از [همه‌] اعمال امتم تا روز قیامت است^[۴]. پیامبر خدا (ص): ضربه علی به عمرو در جنگ خندق، برابر عبادت انس و جِن است^[۵].^[۶]

جستارهای وابسته

پرسش وابسته

نقش امام علی در جنگ خندق چه بود؟ (پرسش)

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین

پانویس

↑ شرح نهج البلاغة، ج ۱۹، ص ۶۱.
↑ المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۳۴، ح ۴۳۲۷.
↑ عوالی اللآلی، ج ۴، ص ۸۶، ح ۱۰۲.
↑ رسول الله (ص): «لَمُبارَزَةُ عَلِی بنِ أبی طالِبٍ لِعَمرِو بنِ عَبدِ وَد یومَ الخَندَقِ أفضَلُ مِن أعمالِ امتی إلی‌ یومِ القِیامَةِ» (المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۳۴، ح ۴۳۲۷).
↑ رسول الله (ص): «لَضَربَةُ عَلِی لِعَمرٍو یومَ الخَندَقِ تَعدِلُ عِبادَةَ الثقَلَینِ» (عوالی اللآلی، ج ۴، ص ۸۶، ح ۱۰۲).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۶۵.

[1] شرح نهج البلاغة، ج ۱۹، ص ۶۱.

[2] المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۳۴، ح ۴۳۲۷.

[3] عوالی اللآلی، ج ۴، ص ۸۶، ح ۱۰۲.

[4] رسول الله (ص): «لَمُبارَزَةُ عَلِی بنِ أبی طالِبٍ لِعَمرِو بنِ عَبدِ وَد یومَ الخَندَقِ أفضَلُ مِن أعمالِ امتی إلی‌ یومِ القِیامَةِ» (المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۳۴، ح ۴۳۲۷).

[5] رسول الله (ص): «لَضَربَةُ عَلِی لِعَمرٍو یومَ الخَندَقِ تَعدِلُ عِبادَةَ الثقَلَینِ» (عوالی اللآلی، ج ۴، ص ۸۶، ح ۱۰۲).

[6] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۶۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]