سیاست‌های قضایی امام علی
گزینش نخبگان برای داوری
امام علی (ع)- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: آن‌گاه برای داوری در میان مردم، شایسته‌ترین فرد را از نظر خودت، برگزین؛ آنکه کارها بر او دشوار نگردد، و صاحبان دعوا او را به لجاجت نکشانند، و در لغزش‌ها نماند، و از بازگشت به حق، آن‌گاه که آن را شناخت، خودداری نورزد، و به سبب طمع، به هلاکت نیفتد، و به جای فهم دقیق‌تر به اندک فهم، اکتفا نکند، و در شبهه‌ها درنگش از همه بیشتر باشد، و از همه بیشتر به حجت‌ها و استدلال‌ها بچسبد، وکم‌تر از همه از مراجعه صاحبان دعوا به ستوه آید، و در کشف کارها از همه شکیباتر باشد، و قاطع‌ترینِ آنها به هنگام روشنی حکم باشد، و ستایش فراوان، او را به خودبینی نکشاند و تشویق و تحریک دیگران، او را مجذوب نگرداند؛ و اینان اندک‌اند[۱].[۲]
تأمین مالی قضات
امام علی (ع)- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: آن‌گاه برای داوری میان مردم، شایسته‌ترین فرد را از نظر خودت برگزین... و در بخشش بدو، گشاده‌دستی پیشه ساز، چنان‌که کاستی‌اش را بزداید و نیازش به مردمان، کم شود[۳].[۴]
اهتمام به آداب داوری
الکافی- به نقل از احمد بن ابی عبدالله (به صورت مرفوع)-: امیر مؤمنان به شریح فرمود: "در مجلس داوری، با کسی در گوشی صحبت مکن، و اگر خشمگین شدی، به پاخیز. پس در حال خشم، داوری مکن"[۵].
امام علی (ع)- در نامه‌اش به محمد بن ابی بکر-: و هرگاه در میان مردمْ داوری می‌کنی، در برابر آنان فروتنی کن و به نرمی رفتار نما و گشاده‌رو باش و در نگاه کردن به گوشه چشم و خیره‌شدن، با برابری رفتار کن، تا بزرگان، به ستمگری‌ات به سود آنان طمع نکنند و ناتوانان، از عدالت تو بر آنها ناامید مباشند[۶].[۷]
عزل قُضات متخلف از رعایت آداب
عوالی اللآلی: به درستی که امیرمؤمنان، ابوالاسود دئلی را به سِمت قضاوتْ منصوب کرد. سپس او را عزل کرد. [ابو الأسود] به وی گفت: چرا مرا عزل کردی، در حالی که نه جنایت کردم و نه خیانت؟ فرمود: "دیدم صدای تو بلندتر از صدای صاحب دعواست"[۸].[۹]
مراقبت از قضاوت قُضات
امام علی (ع)- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر، پس از آنکه چگونگی گزینش قُضات را گوشزد کرد-: آن‌گاه، از داوری او بسیار مراقبت کن[۱۰].
امام صادق (ع): آن‌گاه که امیر مؤمنان، شریح را به سمت قضاوت منصوب کرد، با وی شرط کرد که داوری‌ها را به اجرا نگذارد، مگر آنکه بر او عرضه دارد[۱۱].[۱۲]
پرهیزاندن از قضاوت ستمگرانه و ناآگاهانه
امام علی (ع): زشت‌ترین کار، ستمِ قُضات است[۱۳].
امام علی (ع): آنکه داوری‌هایش ستم باشد، قدرتش نابود شود[۱۴].[۱۵]
داوری مستقیم امام (ع)
عوالی اللآلی: از علی (ع) گزارش شده که خود، در مسجد کوفه به قضاوت می‌نشست و برای او سکویی بود، معروف به "سکوی قضاوت"[۱۶].
إرشاد القلوب: گزارش شده وقتی علی (ع) از جهادْ فراغت می‌یافت، به آموزش مردم و داوری میان آنان می‌پرداخت[۱۷].[۱۸]
به پا داشتن حدود، بر نزدیک و دور
امام باقر (ع): همانا امیر مؤمنان دستور داد که قنبر بر مردی به عنوان حد، تازیانه زند. قنبر آن حد را افزون کرد و سه تازیانه بیشتر زد. علی (ع) از قنبر برای مرد تازیانه خورده، سه تازیانه قصاص گرفت[۱۹].[۲۰]
تسلیم در برابر داوری
الکامل فی التاریخ- به نقل از شعبی-: علی (ع) سپرش را نزد مردی نصرانی یافت. او را پیش شُرَیح آورد و در کنارش نشست و فرمود: "اگر طرف نزاع من مسلمانی بود، با او برابری می‌کردم" و فرمود: "این، سپرِ من است". نصرانی گفت: این، سپر من است و امیر مؤمنان [نیز]، دروغ نمی‌گوید! شریح به علی (ع) گفت: آیا بینه داری؟ حضرت در حالی که می‌خندید، فرمود: "نه". نصرانی سپر را برداشت و مقداری رفت و سپس برگشت و گفت: گواهی می‌دهم که اینها، دستورات پیامبران است. امیر مؤمنان، مرا نزد قاضی خود برد و قاضی‌اش بر زیان او حکم کرد. آن‌گاه مسلمان شد و اعتراف کرد که سپر، از علی (ع)، هنگامی که به صفین می‌رفت، افتاده است. علی (ع) از اسلام آوردن او خشنود گشت و سپر و اسبی به وی بخشید و آن نصرانی، در جنگ با خوارج، به همراه او حضور یافت[۲۱].[۲۲]
جستارهای وابسته
- آخرین خطبه امام علی
- شهادت آرزوی امام علی
- پدر امام علی
- از ذو قار تا بصره
- ازدواج امام علی
- امارت امام علی در حدیث
- امامت امام علی در حدیث
- انواع دانش‌های امام علی
- انگیزه‌های دشمنی با امام علی
- ایثار امام علی در شب هجرت
- بازگشت خورشید برای امام علی
- اقدامات امام علی در جنگ بدر
- بیعت با امام علی
- اقدامات امام علی در جنگ تبوک
- ترور امام علی
- توطئه برای ترور امام علی
- جایگاه علمی امام علی
- اقدامات امام علی در جنگ احد
- اقدامات امام علی در جنگ بنی قریظه
- اقدامات امام علی در جنگ بنی نضیر
- اقدامات امام علی در جنگ حنین
- خبر دادن پیامبر از شهادت علی
- خلافت امام علی در حدیث
- اقدامات امام علی در جنگ خندق
- اقدامات امام علی در جنگ خیبر
- داوری‌های امام علی
- دشمنان امام علی
- دعاهای پیامبر خاتم برای امام علی
- دلایل تنهایی امام علی
- حب امام علی
- رویارویی امام علی با ناکثین
- زیان‌های دشمنی با امام علی
- سیاست‌های اجتماعی امام علی
- سیاست‌های اداری امام علی
- سیاست‌های اقتصادی امام علی
- سیاست‌های امنیتی امام علی
- سیاست‌های جنگی امام علی
- سیاست‌های حکومتی امام علی
- سیاست‌های فرهنگی امام علی
- سیاست‌های قضایی امام علی
- سیمای امام علی
- شکست بت‌ها توسط امام علی
- شکایت امام علی از نافرمانی یارانش
- عصمت امام علی در حدیث
- علم امام علی در حدیث
- امام علی از زبان اهل بیت
- امام علی از زبان دشمنانش
- امام علی از زبان قرآن
- امام علی از زبان همسران پیامبر
- امام علی از زبان پیامبر
- امام علی از زبان یارانش
- امام علی از زبان یاران پیامبر
- امام علی از زبان خودش
- غلو در دوست داشتن امام علی
- اقدامات امام علی در ماجرای فتح مکه
- فرزندان امام علی
- لقب‌های امام علی
- مأموریت امام علی
- محبوبیت امام علی
- محدودیت‌های امام علی در انتخاب کارگزاران
- هشدار امام علی به یارانش درباره نافرمانی
- نافرمانی سپاه امام علی
- نام‌های امام علی
- نسب امام علی
- نیرنگ‌های دشمنان امام علی
- هدایت امام علی در حدیث
- وراثت امام علی در حدیث
- وصایت امام علی در حدیث
- ولادت امام علی
- ولایت امام علی در حدیث
- ویژگی‌های اخلاقی امام علی
- ویژگی‌های اعتقادی امام علی
- ویژگی‌های امام علی
- ویژگی‌های جنگی امام علی
- ویژگی‌های دشمنان امام علی
- ویژگی‌های دوستداران امام علی
- ویژگی‌های سیاسی امام علی
- ویژگی‌های عملی امام علی
- پذیرفته شدن دعاهای امام علی
- پرورش امام علی
- پس از شهادت امام علی
- پیشگویی امام علی
- کارگزاران امام علی
- کنیه‌های امام علی
- کین‌ورزی به امام علی
- یاران امام علی
- یاری خواستن امام علی از کوفیان
- یوم‌الدار
منابع
پانویس
- ↑ «الإمام علی (ع)- فی عَهدِهِ إلی مالِک الأَشتَرِ-: ثُم اختَر لِلحُکمِ بَینَ الناسِ أفضَلَ رَعِیتِک فی نَفسِک، مِمن لا تَضیقُ بِهِ الامورُ، ولا تُمَحکهُ الخُصومُ، ولا یتَمادی فِی الزلةِ، ولا یحصَرُ مِنَ الفَی‌ءِ إلَی الحَق إذا عَرَفَهُ، ولا تُشرِفُ نَفسُهُ عَلی طَمَعٍ، ولا یکتَفی بِأَدنی فَهمٍ دونَ أقصاهُ، وأوقَفَهُم فِی الشبهاتِ، وآخَذَهُم بِالحُجَجِ، وأقَلهُم تَبَرماً بِمُراجَعَةِ الخَصمِ، وأصبَرَهُم عَلی تَکشفِ الامورِ، وأصرَمَهُم عِندَ اتضاحِ الحُکمِ، مِمن لا یزدَهیهِ إطراءٌ ولا یستَمیلُهُ إغراءٌ، واولئِک قَلیلٌ» (نهج البلاغة، نامه ۵۳).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۸-۳۰۱.
- ↑ «الإمام علی (ع)- فی عَهدِهِ إلی مالِک الأَشتَرِ-: ثُم اختَر لِلحُکمِ بَینَ الناسِ أفضَلَ رَعِیتِک فی نَفَسِک... وَافسَح لَهُ فِی البَذلِ ما یزیلُ عِلتَهُ وتَقِل مَعَهُ حاجَتُهُ إلَی الناسِ» (نهج البلاغة، نامه ۵۳).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۸-۳۰۱.
- ↑ الکافی عن أحمد بن أبی عبد الله رفعه: «قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ (ع) لِشُرَیحٍ: لا تُسار أحَداً فی مَجلِسِک، وإن غَضِبتَ فَقُم؛ فَلا تَقضِین وأنتَ غَضبانُ» (الکافی، ج ۷، ص ۴۱۳، ح ۵).
- ↑ «الإمام علی (ع)- فی کتابِهِ إلی مُحَمدِ بنِ أبی بَکرٍ-: وإذا أنتَ قَضَیتَ بَینَ الناسِ فَاخفِض لَهُم جَناحَک، ولَین لَهُم جانِبَک، وَابسُط لَهُم وَجهَک، وآسِ بَینَهُم فی اللحظِ والنظَرِ، حَتی لا یطمَعَ العُظَماءُ فی حَیفِک لَهُم، ولا یأیسَ الضعَفاءُ مِن عَدلِک عَلَیهِم» (تحف العقول، ص ۱۷۷).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۸-۳۰۱.
- ↑ عوالی اللآلی، ج ۲، ص ۳۴۳، ح ۵.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۸-۳۰۱.
- ↑ «الإمام علی (ع)- فی عَهدِهِ إلی مالِک الأَشتَرِ، بَعدَ أن ذَکرَ کیفِیةَ اختِیارِ القُضاةِ-: ثُم أکثِر تَعاهُدَ قَضائِهِ» (نهج البلاغة، نامه ۵۳).
- ↑ «الإمام الصادق (ع): لَما وَلی أمیرُ المُؤمِنینَ- صَلَواتُ اللهِ عَلَیهِ- شُرَیحاً القَضاءَ اشتَرَطَ عَلَیهِ أن لا ینَفذَ القَضاءَ حَتی یعرِضَهُ عَلَیهِ» (تهذیب الأحکام، ج ۶، ص ۲۲۶، ح ۵۴۱).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۸-۳۰۱.
- ↑ «الإمام علی (ع): أفظَعُ شَی‌ءٍ ظُلمُ القُضاةِ» (غرر الحکم، ح ۳۰۱۱).
- ↑ «عنه (ع): مَن جارَت أقضِیتُهُ زالَت قُدرَتُهُ» (غرر الحکم، ح ۷۹۴۳).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۸-۳۰۱.
- ↑ عوالی اللآلی، ج ۲، ص ۳۴۴، ح ۸.
- ↑ إرشاد القلوب، ص ۲۱۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۸-۳۰۱.
- ↑ «الإمام الباقر (ع): إن أمیرَ المُؤمِنینَ (ع) أمَرَ قَنبَراً أن یضرِبَ رَجُلًا حَداً، فَغَلُظَ قَنبَرٌ فَزادَهُ ثَلاثَةَ أسواطٍ، فَأَقادَهُ عَلِی (ع) مِن قَنبَرٍ ثَلاثَةَ أسواطٍ» (الکافی، ج ۷، ص ۲۶۰، ح ۱).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۸-۳۰۱.
- ↑ الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۴۴۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۸-۳۰۱.