ویژگی‌های عملی امام علی

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

پیشوای نمازگزاران‌

نخستین نمازگزار

  1. پیامبر خدا (ص): اولین کسی که با من نماز گزارد، علی بود[۱].
  2. پیامبر خدا (ص): فرشتگان بر من و بر علی، هفت سال درود فرستادند؛ چون ما نماز می‌خواندیم و کسی همراهمان نماز نمی‌گزارد[۲].

نماز اول وقت‌

إرشاد القلوب: در جنگ صفین علی (ع)‌ مشغول جنگ و مبارزه بود و در عین حال، بین دو سپاه، مراقب خورشید بود. ابن عباس گفت: ای امیر مؤمنان! این چه کاری است؟ فرمود: "منتظر زوال خورشیدم تا نماز به جای آوریم". ابن عباس گفت: آیا اکنون وقت نماز است؟! جنگ، فرصتی برای نماز باقی نگذاشته است. فرمود: "برای چه با آنان می‌جنگیم؟! همانا ما برای نماز با آنان می‌جنگیم"[۳].

چگونگی نماز او

  1. صحیح البخاری‌- به نقل از مطرف بن عبد الله-: من و عمران بن حصین، پشت سرِ علی بن ابی طالب (ع) نماز به‌جا آوردیم. هرگاه سجده می‌کرد، تکبیر می‌گفت و هرگاه سر بلند می‌کرد، تکبیر می‌گفت و هرگاه برمی‌خاست، تکبیر می‌گفت. هنگام پایان نماز، عمران بن حصین دست مرا گرفت و گفت: این نماز، نماز محمد (ص) را به یاد من آورد (و یا گفت: با ما نماز محمد (ص) را به‌جا آورد)[۴].
  2. امام صادق (ع)‌- درباره امام علی (ع)-: به نماز می‌ایستاد، و آنگاه که می‌گفت: "به سوی آفریننده آسمان و زمینْ رو کردم..."، رنگش تغییر می‌کرد، به گونه‌ای که این دگرگونی در چهره‌اش نمایان می‌گشت[۵].
  3. امام صادق (ع): علی (ع)، چنان رکوع به جا می‌آورد که عرقش جاری می‌شد، به گونه‌ای که از طولانی شدن نماز، غرق در عرق می‌شد[۶].

اهتمام به نماز شب‌

امام علی (ع): از زمانی که سخن پیامبر (ص) را شنیدم که: "نماز شب، نور است"، نماز شب را ترک نکرده‌ام. ابن کواء گفت: حتی در شب هریر (لیلة الهریر)[۷]؟ فرمود: "حتی در شب هریر"[۸].

پیشوای عبادت کنندگان‌

  1. امام علی (ع): همراه پیامبر خدا، هفت سالْ خدا را پرستیدم، پیش از آنکه از این امت، کسی او را بپرستد[۹].
  2. امام باقر (ع)‌- درباره علی (ع)-: هیچ کس توان رفتار کردن همانند او را نداشت و حتی علی بن حسین (ع) به نوشته‌ای از نوشته‌های علی (ع) نگاه می‌کرد و آن را بر زمین می‌گذاشت و می‌فرمود: "چه کسی توان این عبادت سنگین‌ را دارد؟!"[۱۰].
  3. امام صادق (ع): علی (ع) در آخر عمر خود، در هر شبانه روز، هزار رکعت نماز می‌گزارد[۱۱].
  4. حلیة الأولیاء- به نقل از ابو صالح-: ضرار بن ضمره کنانی بر معاویه وارد شد. معاویه گفت: علی را برایم توصیف کن. گفت: ای امیر مؤمنان! مرا معاف دار. گفت: نه، معافت نمی‌دارم. ضرار گفت: حال که چاره‌ای نیست، توصیف می‌کنم: به خدا سوگند، او بسیار دوراندیش و پر قدرت بود، سخنش قاطع و روشنگر بود و به عدل حکم می‌کرد، دانش از اطراف او می‌جوشید و وجودش از حکمت، سرشار بود، از دنیا و درخشش آن می‌ترسید و به شب و تاریکی‌اش انس داشت. به خدا سوگند، بسیار پُر اشک و پُر اندیشه بود. دریغ می‌خورد و خویشتن را مخاطب می‌ساخت. از لباس، کوتاهش‌[۱۲] را و از طعام، درشت ناگوارش را دوست می‌داشت. به خدا سوگند، همچون یکی از ما بود. وقتی نزدش می‌رفتیم، ما را نزدیک می‌ساخت و هرگاه می‌پرسیدیم، پاسخمان می‌داد. با همه نزدیکی‌اش به ما و نزدیکی ما به او، به خاطر هیبتش با او سخن نمی‌گفتیم. هرگاه لبخند می‌زد، چون دُر به نظم کشیده بود. دینداران را بزرگ می‌شمرد و فقیران را دوست می‌داشت. فرد قوی، امید به نادرستی او نمی‌بُرد و ضعیف از عدلش ناامید نمی‌گشت. خدا را گواه می‌گیرم که او را در جایی دیدم، در حالی که شبْ پرده فرو افکنده بود و ستارگان رو به غروب می‌نهادند، رو به محرابش کرد و در حالی که مَحاسنش را در دست گرفته بود، چون مار گزیدگان به خود پیچید و چون غمگینان، اشک ریخت. گویی هم اکنون صدایش را می‌شنوم که به تضرع می‌گوید: "پروردگارا! پروردگارا!" و خطاب به دنیا می‌گوید: "مرا می‌فریبی؟ شیفته من گشته‌ای؟ هیهات! هیهات! غیر مرا بفریب. تو را سه‌باره طلاق دادم. عمرت کوتاه و انجمنت حقیر و ارزشت کم است. آه آه، از کمی توشه، بلندی سفر و بیم راه!". اشک معاویه بی‌اختیار بر ریشش جاری شد که با آستینش آن را پاک کرد و همه شروع به گریه کردند. [معاویه‌] گفت: ابوالحسن- خدا رحمتش کند- چنین بود. ای ضرار! غم تو بر او چگونه است؟ گفت: غم کسی که دُردانه‌اش را در دامنش سر ببُرند، [که‌] نه اشکش قطع می‌شود و نه غمش آرام می‌گیرد. آن‌گاه برخاست و بیرون رفت[۱۳].
  5. الخصال‌- به نقل از نوف بِکالی-: شبی نزد علی بن ابی طالب (ع) به سر بردم. همه شب را نماز می‌خواند و ساعت به ساعت بیرون می‌رفت و به آسمان می‌نگریست و قرآن می‌خواند. پس از پاره‌ای از شب نزد من آمد و گفت: "ای نوف! بیداری یا خوابی؟". گفتم: بیدارم، ای امیر مؤمنان! با نگاه تو را دنبال می‌کنم. فرمود: "خوشا بر دل کندگان از دنیا و شیفتگان به آخرت! آنان‌همانهایی‌اند که زمین را بستر، خاکش را فرش، آبش را شربت گوارا، قرآن را لباسِ رو، و دعا را لباس زیر گرفته‌اند و به روش عیسی بن مریم (ع) از دنیا بُریده‌اند"[۱۴].

پیشوای دعا کنندگان‌

دعا بر فرزندان، و یارانش‌

  1. امام علی (ع)‌- به هنگام برگشت از صِفین، در وصیت به فرزندش حسن (ع)-: دین و دنیایت را به خدا می‌سپارم و من برای تو در حال و آینده و دنیا و آخرت، بهترین سرنوشت را از او می‌خواهم. والسلام![۱۵]
  2. امام علی (ع)‌- هنگامی که عمار کشته شد-: رحمت خدا بر عمار در روزی که اسلام آورد! رحمت خدا بر عمار در روزی که کشته شد! رحمت خدا بر عمار در روزی که زنده برانگیخته می‌شود![۱۶]
  3. امام علی (ع)‌- برای هاشم مرقال-: بار خدایا! شهادت در راهت و همدمی با پیامبرت را نصیبش فرما[۱۷].

دعا برای یاریجویی در کار فرمانروایی‌ امام علی (ع): بار خدایا! من بنده و ولی توام. مرا برگزیدی و به من رضایت دادی. بلندم کردی و به آنچه که از مقام اوصیای خود و جانشینی اولیایت به من به ارث رساندی، کرامتم بخشیدی و مرا بی‌نیاز از مردم و آنان را نیازمند به من در کار دین و دنیایشان قرار دادی. به من عزت دادی و بندگان را در برابرم فروتن ساختی. در دل من نور خویش را نهادی و به غیر خودت محتاجم نساختی. به من و به وسیله من، نعمت دادی و جز خود، منت هیچ کس را بر من ننهادی و مرا برای زنده کردن حقت و گواهی بر بندگانت و خشنود شدن به خاطر خشنودیت و خشم گرفتن برای خشمت و جز حق، سخن نگفتن و جز راست بر زبان نراندن به‌پا داشتی[۱۸].

دعاهای علی (ع) در زمان‌های ویژه‌

  1. هنگام خواب‌: امام علی (ع)‌- به هنگام خواب-: بار خدایا! جانم را به تو سپردم و رویم را به تو کردم و کارم را به تو وا گذاردم و بر تو تکیه کردم. به کتاب نازل شده‌ات و پیامبر فرستاده شده‌ات، ایمان دارم[۱۹].
  2. هنگام پوشیدن لباس نو: امام علی (ع)‌- پس از آنکه پیراهنی خرید و پوشید-: سپاسْ خدایی را که از پوشیدنی، چیزی نصیب من کرد که بِدان در بین مردم، خود را آرایش می‌کنم، بدی‌هایم را پوشاند و عورتم را مخفی کرد. سپاسْ خدای راست که پروردگار جهانیان است[۲۰].
  3. هنگام خوردن و نوشیدن‌: امام باقر (ع): قنبر، غلام علی (ع)، افطار او را برایش آورد... علی (ع) قدح را گرفت. هنگامی که خواست بنوشد، گفت: "به نام خدا! پروردگارا! برای تو روزه گرفتیم و با روزی تو افطار می‌کنیم. از ما بپذیر که تو شنونده و دانایی"[۲۱].
  4. هنگام وضو گرفتن‌: امام علی (ع)‌- هرگاه از وضو فارغ می‌شد-: بار خدایا! مرا از بسیارْ توبه‌کنندگان قرار ده، و مرا از پاکیزگان قرار ده"[۲۲].
  5. هنگام وارد شدن به مسجد: امام علی (ع)‌- هرگاه داخل مسجد می‌شد-: به نام خدا و به [یاری‌] خدا! سلام بر تو- ای‌ پیامبر- و رحمت و برکت خدا بر تو باد! سلام بر ما و بر بندگان صالح خدا![۲۳]
  6. به هنگام ستودن او در پیش رویش‌: امام علی (ع)‌- هنگامی که گروهی او را پیش رویش ستایش کردند-: بار خدایا! تو به من از خودم داناتری، و من از آنان نسبت به خودم آگاه‌ترم. بار خدایا! ما را بهتر از آنچه که آنان می‌پندارند، قرار ده، و آنچه را که آنان نمی‌دانند، بر ما ببخش[۲۴].

پیشوای مجاهدان‌

  1. پیامبر خدا (ص)‌- به علی (ع)-: تو... در جنگ، دلاورترین، در بخشش، دست و دل‌بازترین، در دنیا زاهدترین، و در جهاد، قوی‌ترینِ آنانی[۲۵].
  2. پیامبر خدا (ص): برترین شما علی بن ابی طالب است. در اسلام آوردن، پیشتازترین شما، و در ایمان، با ایمان‌ترین شما، و در دانش، داناترین، و در بردباری، بردبارترین، در خشم برای خدا، شدیدترین، و در جنگ و جهاد، ضربه‌زننده‌ترینِ شماست[۲۶].

پیشوای مستضعفان‌

  1. امام علی (ع): خداوند، مرا پیشوای بندگانش قرار داده است و بر من واجب کرده‌ که خودم، خوردنم، نوشیدنم و پوششم را به قدر ناتوان‌ترینِ مردم قرار دهم تا ندار به ناداری‌ام اقتدا کند و ثروت ثروتمند، او را سرکش نسازد[۲۷].
  2. امام باقر (ع): به خدا سوگند، علی (ع) تا بود، چون بندگان می‌خورد، و چون بندگان می‌نشست، و هرگاه دو پیراهن سنبلانی می‌خرید، غلامش را در انتخاب بهترینِ آن دو، آزاد می‌گذاشت و آن دیگری را خود می‌پوشید، و اگر آستین آن [جامه‌] از انگشتانش می‌گذشت، آن را قطع می‌کرد، و اگر دامن آن از مُچ پایش می‌گذشت، آن را می‌بُرید. او، پنج سال حکومت را به دست داشت و آجری بر آجری ننهاد و خشتی بر خشتی نگذاشت. نه ملکی را اقطاع (تیول) خود کرد و نه طلا و یا نقره‌ای به ارث گذاشت. به مردم، نان گندم و گوشت می‌خورانْد و خود به خانه‌اش می‌رفت و نان جو با روغن و سرکه می‌خورد و هیچ‌گاه، دو پیشامدی که مورد رضایت خدا بودند، برایش اتفاق نیفتاد، جز آنکه آنی را برگزید که بر بدنش سخت‌تر بود[۲۸].

غذای علی (ع)‌

  1. امام علی (ع): از دنیای شما به نمک و نان خویش، بسنده کرده‌ام و با پروای الهی، امید رهایی دارم. علی کجا و نعمت‌های ناپایدار و لذت‌هایی که از گناه تولید می‌شوند، کجا؟[۲۹]
  2. تنبیه الخواطر: روایت شده است که خوراک امیر مؤمنان، نان جوین و نمک ناسوده بود[۳۰].
  3. الکامل فی التاریخ‌- در یادکردِ علی (ع)-: همواره بر کیسه‌ای که در آن آرد جو بود و از آن می‌خورد، مُهر می‌زد و می‌فرمود: "دوست ندارم جز آنچه را که می‌دانم، به شکمم وارد کنم"[۳۱].
  4. الغارات‌- به نقل از عقبة بن علقمه-: وارد خانه علی (ع) شدم. در پیش رویش ماست ترشی- که ترشی آن مرا آزار می‌داد- و نان خشکی قرار داشت. گفتم: ای امیرمؤمنان! این را می‌خوری؟ فرمود: "ای ابو الجنوب! پیامبر خدا را دیدم که خشک‌تر از این را می‌خورد و خشن‌تر از این را می‌پوشید (و به لباسش اشاره کرد) و من اگر روشی را که او در پیش داشت، در پیش نگیرم، می‌ترسم که به او نپیوندم"[۳۲].

لباس علی (ع)‌

  1. امام علی (ع): به خدا سوگند، که این لباسم چندان پینه برداشته که از پینه دوز آن خجالت می‌کشم. روزی کسی به من گفت: آیا این را از خودت دور نمی‌کنی؟ گفتم: رهایم کن! شبروان، سحرگاهان به سپاس می‌ایستند [و از حرکت به موقع خود خُرسندند][۳۳].
  2. امام باقر (ع): بیشترین لباسی که علی (ع) می‌پوشید، لباس سفید بود و می‌فرمود: "مردگان در پارچه سفید، کفن می‌شوند"[۳۴].
  3. الکافی‌- به نقل از زرارة بن اعین-: لباسی را که علی (ع) در آن کشته شده بود، در نزد امام باقر (ع) دیدم. پایین آن، دوازده وجب و بالاتنه آن، سه وجب بود و در آن، لکه‌های خون را مشاهده کردم[۳۵].

خانه علی (ع)‌

امام باقر (ع)‌- در وصف امیر مؤمنان (ع)-: پنج سال بر مردم حکومت کرد و در این مدت، آجری بر آجری ننهاد و خشتی بر خشتی نگذاشت[۳۶].

خرید کردن علی (ع)‌

الطبقات الکبری‌- به نقل از فروخ-: من نوجوان بودم که علی (ع) را در [محله‌] بنی دیوان دیدم. فرمود: "مرا می‌شناسی؟". گفتم: آری. تو امیر مؤمنانی. پیش دیگری رفت و فرمود: "مرا می‌شناسی؟". گفت: نه. از وی پیراهنی زابی خرید. آن را پوشید و آستینش را کشید، که تا انگشتان دستش می‌رسید. به فروشنده فرمود: "اصلاحش کن". وی آن را اصلاح کرد. فرمود: "سپاس، خدایی را که علی بن ابی طالب را پوشاند"[۳۷].

مواسات علی (ع)‌

امام باقر (ع)‌- در وصف امیرمؤمنان (ع)-: دو پیراهن سنبلانی می‌خرید و غلامش را در انتخاب بهترینِ آن دو، آزاد می‌گذاشت و خود، دیگری را می‌پوشید[۳۸].

جمع بین عبادت و کار

  1. عدة الداعی: درباره سرورمان امیر مؤمنان روایت شده که هرگاه وی از جنگ فارغ می‌شد، وقت خود را به آموزش مردم و داوری بین آنان می‌گذرانْد و هرگاه از این کار هم رهایی می‌یافت، در بوستانی که داشت، با دست خود، مشغول به کار می‌شد و در همین حال، ذِکرگوی خداوند جل جلاله بود[۳۹].
  2. حلیة الأولیاء- درباره امام علی (ع)-: علی (ع)‌ هرگاه در زندگی‌اش تنگ‌دست می‌شد، از مردم جدا می‌شد و به کسب و کار و تلاش، رو می‌آورد[۴۰].
  3. امام صادق (ع): امیر مؤمنان، هیزم می‌آورد، آب می‌کشید و خانه را جارو می‌زد و فاطمه (س) آرد می‌کرد، خمیر درست می‌کرد و نان می‌پخت[۴۱].

پیشوای صدقه‌دهندگان‌

آیه‌ای که جز امام (ع)، کسی بدان عمل نکرد

  1. قرآن‌: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ * أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ[۴۲].
  2. حدیث‌: امام علی (ع): آیه‌ای از کتاب خدا هست که پیش از من، کسی به آن عمل نکرد و پس از من هم کسی به آن، عمل نخواهد کرد. نزد من یک دینار بود که آن را به ده درهم تبدیل کردم و هرگاه نزد پیامبر (ص) می‌آمدم، یک درهم صدقه می‌دادم. این آیه نَسخ شد و قبل از من، کسی به آن عمل نکرد: "ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هرگاه با پیامبر خدا گفتگوی محرمانه‌ای دارید، پیش از گفتگوی محرمانه خود، صدقه‌ای بپردازید"[۴۳].

صدقه‌های علی (ع)‌

امام علی (ع): مرا با پیامبر خدا می‌دیدی که از گرسنگی، سنگ بر شکم می‌بستم و امروز، صدقه‌های [واجب‌] من، چهل هزار [سکه‌] است[۴۴]. امام صادق (ع): علی (ع) هزار بنده را از دستْ‌رنج خود، آزاد کرد و تا زمانی که پیش شما بود، شیرینی‌اش خرما و شیر، و لباسش کرباس بود[۴۵][۴۶].

جستارهای وابسته

  1. آخرین خطبه امام علی
  2. شهادت آرزوی امام علی
  3. پدر امام علی
  4. از ذو قار تا بصره‌
  5. ازدواج امام علی
  6. امارت امام علی در حدیث
  7. امامت امام علی در حدیث
  8. انواع دانش‌های امام علی
  9. انگیزه‌های دشمنی با امام علی
  10. ایثار امام علی در شب هجرت
  11. بازگشت خورشید برای امام علی
  12. اقدامات امام علی در جنگ بدر
  13. بیعت با امام علی
  14. اقدامات امام علی در جنگ تبوک
  15. ترور امام علی
  16. توطئه برای ترور امام علی
  17. جایگاه علمی امام علی
  18. اقدامات امام علی در جنگ احد
  19. اقدامات امام علی در جنگ بنی قریظه
  20. اقدامات امام علی در جنگ بنی نضیر
  21. اقدامات امام علی در جنگ حنین
  22. خبر دادن پیامبر از شهادت علی
  23. خلافت امام علی در حدیث
  24. اقدامات امام علی در جنگ خندق
  25. اقدامات امام علی در جنگ خیبر
  26. داوری‌های امام علی
  27. دشمنان امام علی
  28. دعاهای پیامبر خاتم برای امام علی
  29. دلایل تنهایی امام علی
  30. حب امام علی
  31. رویارویی امام علی با ناکثین
  32. زیان‌های دشمنی با امام علی
  33. سیاست‌های اجتماعی امام علی
  34. سیاست‌های اداری امام علی
  35. سیاست‌های اقتصادی امام علی
  36. سیاست‌های امنیتی امام علی
  37. سیاست‌های جنگی امام علی
  38. سیاست‌های حکومتی امام علی
  39. سیاست‌های فرهنگی امام علی
  40. سیاست‌های قضایی امام علی
  41. سیمای امام علی
  42. شکست بت‌ها توسط امام علی
  43. شکایت امام علی از نافرمانی یارانش
  44. عصمت امام علی در حدیث
  45. علم امام علی در حدیث
  46. امام علی از زبان اهل بیت
  47. امام علی از زبان دشمنانش
  48. امام علی از زبان قرآن
  49. امام علی از زبان همسران پیامبر
  50. امام علی از زبان پیامبر
  51. امام علی از زبان یارانش
  52. امام علی از زبان یاران پیامبر
  53. امام علی از زبان خودش
  54. غلو در دوست داشتن امام علی
  55. اقدامات امام علی در ماجرای فتح مکه
  56. فرزندان امام علی
  57. لقب‌های امام علی
  58. مأموریت امام علی
  59. محبوبیت امام علی
  60. محدودیت‌های امام علی در انتخاب کارگزاران
  61. هشدار امام علی به یارانش درباره نافرمانی
  62. نافرمانی سپاه امام علی
  63. نام‌های امام علی
  64. نسب امام علی
  65. نیرنگ‌های دشمنان امام علی
  66. هدایت امام علی در حدیث
  67. وراثت امام علی در حدیث
  68. وصایت امام علی در حدیث
  69. ولادت امام علی
  70. ولایت امام علی در حدیث
  71. ویژگی‌های اخلاقی امام علی
  72. ویژگی‌های اعتقادی امام علی
  73. ویژگی‌های امام علی
  74. ویژگی‌های جنگی امام علی
  75. ویژگی‌های دشمنان امام علی
  76. ویژگی‌های دوستداران امام علی
  77. ویژگی‌های سیاسی امام علی
  78. ویژگی‌های عملی امام علی
  79. پذیرفته شدن دعاهای امام علی
  80. پرورش امام علی
  81. پس از شهادت امام علی
  82. پیشگویی امام علی
  83. کارگزاران امام علی
  84. کنیه‌های امام علی
  85. کین‌ورزی به امام علی
  86. یاران امام علی
  87. یاری خواستن امام علی از کوفیان‌
  88. یوم‌الدار

منابع

پانویس

  1. «رسول الله (ص): أولُ مَن صَلی‌ مَعی عَلِی» (الفردوس، ج ۱، ص ۲۷، ح ۳۹).
  2. «عنه (ص): لَقَد صَلتِ المَلائِکةُ عَلَی وعَلی‌ عَلِی سَبعَ سِنینَ؛ لِأَ نا کنا نُصَلی لَیسَ مَعَنا أحَدٌ یصَلی غَیرَنا» (تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۳۹، ح ۸۳۶۴).
  3. إرشاد القلوب، ص ۲۱۷.
  4. صحیح البخاری، ج ۱، ص ۲۷۲، ح ۷۵۳.
  5. «الإمام الصادق (ع)- فِی الإِمامِ عَلِی (ع)-: وإن کانَ لَیقومُ إلَی الصلاةِ، فَإِذا قالَ: وَجهتُ وَجهی تَغَیرَ لَونُهُ، حَتی‌ یعرَفُ ذلِک فی وَجهِهِ» (شرح نهج البلاغة، ج ۴، ص ۱۱۰).
  6. «عنه (ع): کانَ عَلِی (ع) یرکعُ فَیسیلُ عَرَقُهُ حَتی‌ یطَأَ فی عَرَقِهِ مِن طولِ قِیامِهِ» (فلاح السائل، ص ۲۱۳، ح ۱۲۳).
  7. لیلة الهریر، به یکی از شب‌های جنگ صفین که نبرد شدت یافته و دو سپاه به سختی در کارزار بودند وشمار زیادی از طرفین کشته شدند، اطلاق می‌شود. (م)
  8. «الإمام علی (ع): ما تَرَکتُ صَلاةَ اللیلِ مُنذُ سَمِعتُ قَولَ النبِی (ص): صَلاةُ اللیلِ نورٌ، فَقالَ ابنُ الکوا: ولا لَیلَةَ الهَریرِ؟ قالَ: ولا لَیلَةَ الهَریرِ» (المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج ۲، ص ۱۲۳).
  9. «عنه (ع): عَبَدتُ اللهَ مَعَ رَسولِ اللهِ (ص) سَبعَ سِنینَ قَبلَ أن یعبُدَهُ أحَدٌ مِن هذِهِ الامةِ» (المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۲۱، ح ۴۵۸۵).
  10. «الإمام الباقر (ع)- فِی‌الإِمامِ عَلِی (ع)-: ما أطاقَ أحَدٌ عَمَلَهُ، وإن کانَ عَلِی بنُ الحُسَینِ (ع) لَینظُرُ فِی الکتابِ مِن کتُبِ عَلِی (ع) فَیضرِبُ بِهِ الأَرضَ ویقولُ: مَن یطیقُ هذا؟» (الکافی، ج ۸، ص ۱۳۰، ح ۱۰۰).
  11. «الإمام الصادق (ع): إن عَلِیاً (ع) فی آخِرِ عُمُرِهِ کانَ یصَلی فی کل یومٍ ولَیلَةٍ ألفَ رَکعَةٍ» (الکافی، ج ۴، ص ۱۵۴، ح ۱).
  12. این جمله ناظر بر این معناست که چون برخی برای فخر فروشی لباس‌های بلند می‌پوشیدند، علی (ع) برای پرهیز از فخرفروشی لباس‌های کوتاه به تن می‌کرد. (م)
  13. حلیة الأولیاء، ج ۱، ص ۸۴.
  14. الخصال، ص ۳۳۷، ح ۴۰.
  15. «الإمام علی (ع)- فی وَصِیتِهِ لِلحَسَنِ (ع) عِندَ انصِرافِهِ مِن صِفینَ-: أستَودِعُ اللهَ دینَک ودُنیاک، وأَسأَلُهُ خَیرَ القَضاءِ لَک فِی العاجِلَةِ وَالآجِلَةِ، وَالدنیا وَالآخِرَةِ، وَالسلامُ» (نهج البلاغة، نامه ۳۱).
  16. «عنه (ع)- لَما قُتِلَ عَمارٌ-: رَحِمَ اللهُ عَماراً یومَ أسلَمَ، ورَحِمَ اللهُ عَماراً یومَ قُتِلَ، ورَحِمَ اللهُ عَماراً یومَ یبعَثُ حَیاً» (أنساب الأشراف، ج ۱، ص ۱۹۷).
  17. «الإمام علی (ع)- لِهاشِمٍ المِرقالِ-: اللهُم ارزُقهُ الشهادَةَ فی سَبیلِک، وَالمُرافَقَةَ لِنَبِیک (ص)» (وقعة صفین، ص ۱۱۲).
  18. «عنه (ع): اللهُم إنی عَبدُک ووَلِیک، اختَرتَنی وَارتَضَیتَنی، ورَفَعتَنی وکرمتَنی بِما أورَثتَنی مِن مَقامِ أصفِیائِک، وخِلافَةِ أولیائِک، وأغنَیتَنی وأفقَرتَ الناسَ فی دینِهِم ودُنیاهُم، وأعزَزتَنی وأذلَلتَ العِبادَ إلَی، وأسکنتَ قَلبی نورَک ولَم تُحوِجنی إلی‌ غَیرِک، وأنعَمتَ عَلَی وأنعَمتَ بی، ولَم تَجعَل مِنةً عَلَی لِأَحَدٍ سِواک، وأقَمتَنی لِإِحیاءِ حَقک، وَالشهادَةِ عَلی‌ خَلقِک، وأن لا أرضی‌ ولا أسخَطَ إلالِرِضاک وسَخَطِک، ولا أقولَ إلاحَقاً، ولا أنطِقَ إلاصِدقاً» (المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج ۲، ص ۱۱۸).
  19. «عنه (ع)- کانَ إذا نامَ یقولُ-: اللهُم أسلَمتُ نَفسی إلَیک، ووَجهتُ وَجهی إلَیک، وفَوضتُ أمری إلَیک، وألجَأتُ ظَهری إلَیک، آمَنتُ بِکتابِک المُنزَلِ، ونَبِیک المُرسَلِ» (عمل الیوم واللیلة، نسایی، ص ۴۵۴، ح ۷۶۸).
  20. «الإمام علی (ع)- بَعدَمَا اشتَری‌ قَمیصاً ولَبِسَهُ-: الحَمدُ لِلهِ الذی رَزَقَنی مِنَ الریاشِ ما أتَجَملُ بِهِ فِی الناسِ، وواری‌ سوَءَتی، وسَتَرَ عَورَتی، الحَمدُ لِلهِ رَب العالَمینَ» (دعائم الإسلام، ج ۲، ص ۱۵۷، ح ۵۵۶).
  21. «الإمام الباقر (ع): جاءَ قَنبَرٌ مَولی‌ عَلِی (ع) بِفِطرِهِ إلَیهِ... فَأَخَذَ القَدَحَ، فَلَما أرادَ أن یشرَبَ قالَ: بِسمِ اللهِ، اللهُم لَک صُمنا، وعَلی‌ رِزقِک أفطَرنا، فَتَقَبل مِنا، إنک أنتَ السمیعُ العَلیمُ» (تهذیب الأحکام، ج ۴، ص ۲۰۰، ح ۵۷۸).
  22. «الإمام علی (ع):- إذا فَرَغَ مِن وُضوئِهِ-: اللهُم اجعَلنی مِنَ التوابینَ، وَاجعَلنی مِنَ المُتَطَهرینَ» (الدعاء، طبرانی، ص ۱۴۱، ح ۳۹۲).
  23. «الإمام علی (ع)- إذا دَخَلَ المَسجِدَ-: بِسمِ اللهِ وبِاللهِ، السلامُ عَلَیک أیهَا النبِی ورَحمَةُ اللهِ وبَرَکاتُهُ، السلامُ عَلَینا وعَلی‌ عِبادِ اللهِ الصالِحینَ» (دعائم الإسلام، ج ۱، ص ۱۵۰).
  24. «عنه (ع)- لَما مَدَحَهُ قَومٌ فی وَجهِهِ-: اللهُم إنک أعلَمُ بی مِن نَفسی، وأنَا أعلَمُ بِنَفسی مِنهُم، اللهُم اجعَلنا خَیراً مِما یظُنونَ، وَاغفِر لَنا ما لا یعلَمونَ» (نهج البلاغة، حکمت ۱۰۰).
  25. «رسول الله (ص)- لِعَلِی (ع)-: أنتَ... أشجَعُهُم قَلباً فِی لِقاءِ الحَربِ، وأجوَدُهُم کفاً، وأزهَدُهُم فِی الدنیا، وأشَدهُم جِهاداً» (الفضائل، ابن شاذان، ص ۱۲۳).
  26. «عنه (ص): أفضَلُکم عَلِی بنُ أبی طالِبٍ، أقدَمُکم إسلاماً، وأوفَرُکم إیماناً، وأکثَرُکم عِلماً، وأرجَحُکم حِلماً، وأشَدکم لِلهِ غَضَباً، وأشَدکم نِکایةً فِی الغَزوِ وَالجِهادِ» (تفسیر فرات، ص ۴۹۶، ح ۶۵۱).
  27. «الإمام علی (ع): إن اللهَ جَعَلَنی إماماً لِخَلقِهِ؛ فَفَرَضَ عَلَی التقدیرَ فی نَفسی ومَطعَمی ومَشرَبی ومَلبَسی کضُعَفاءِ الناسِ؛ کی یقتَدِی الفَقیرُ بِفَقری، ولا یطغِی الغَنِی غِناهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۱۰، ح ۱).
  28. «الإمام الباقر (ع): وَاللهِ، إن کانَ عَلِی (ع) لَیأکلُ أکلَ العَبدِ، ویجلِسُ جِلسَةَ العَبدِ، وإن کانَ لَیشتَرِی القَمیصَینِ السنُبلانِیینِ فَیخَیرُ غُلامَهُ خَیرَهُما، ثُم یلبَسُ الآخَرَ، فَإِذا جاز أصابِعَهُ قَطَعَهُ، وإذا جازَ کعبَهُ حَذَفَهُ. ولَقَد وَلِی خَمسَ سِنینَ ما وَضَعَ آجُرةً عَلی‌ آجُرةٍ، ولا لَبِنَةً عَلی‌ لَبِنَةٍ، ولا أقطَعَ قَطیعاً، ولا أورَثَ بَیضاءَ ولا حَمراءَ، وإن کانَ لَیطعِمُ الناسَ خُبزَ البُر وَاللحمِ، وینصَرِفُ إلی‌ مَنزِلِهِ ویأکلُ خُبزَ الشعیرِ وَالزیتِ وَالخَل، وما وَرَدَ عَلَیهِ أمرانِ کلاهُما لِلهِ رِضی إلاأخَذَ بِأَشَدهِما عَلی‌ بَدَنِهِ» (الأمالی، صدوق، ص ۳۵۶، ح ۴۳۷).
  29. «الإمام علی (ع): أکتَفی مِن دُنیاکم بِمِلحی وأقراصی، فَبِتَقوَی اللهِ أرجو خَلاصی، ما لِعَلِی ونعیمٍ یفنی‌، ولَذةٍ تَنتِجُهَا المَعاصی!» (الأمالی، صدوق، ص ۷۲۲، ح ۹۸۸).
  30. تنبیه الخواطر، ج ۱، ص ۱۵۴.
  31. الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۴۴۳.
  32. الغارات، ج ۱، ص ۸۴.
  33. «الإمام علی (ع): وَاللهِ، لَقَد رَقعتُ مِدرَعَتی هذِهِ حَتی استَحییتُ مِن راقِعِها، ولَقَد قالَ لی قائِلٌ: أ لا تَنبِذُها عَنک؟! فَقُلتُ: اغرُب عَنی، فَعِندَ الصباحِ یحمَدُ القَومُ السری»‌ (نهج البلاغة، خطبه ۱۶۰).
  34. «الإمام الباقر (ع): إن عَلِیاً (ع) کانَ لا یلبَسُ إلاالبَیاضَ أکثَرَ ما یلبَسُ، ویقولُ: فیهِ تَکفینُ المَوتی»‌ (قرب الإسناد، ص ۱۵۲، ح ۵۵۲).
  35. الکافی، ج ۶، ص ۴۵۷، ح ۹.
  36. «الإمام الباقر (ع)- فی صِفَةِ أمیرِ المُؤمِنینَ (ع)-: لَقَد وَلِی الناسَ خَمسَ سِنینَ، فَما وَضَعَ آجُرةً عَلی‌ آجُرةٍ، ولا لَبِنَةً عَلی‌ لَبِنَةٍ» (الکافی، ج ۸، ص ۱۳۰، ح ۱۰۰).
  37. الطبقات الکبری، ج ۳، ص ۲۸.
  38. «الإمام الباقر (ع)- فی صِفَةِ أمیرِ المُؤمِنینَ (ع)-: إن کانَ لَیشتَرِی القَمیصَ السنبُلانِی، ثُم یخَیرُ غُلامَهُ خَیرَهُما ثُم یلبَسُ الباقِی» (الکافی، ج ۸، ص ۳۰، ح ۱۰۰).
  39. عدة الداعی، ص ۱۰۱.
  40. حلیة الأولیاء، ج ۱، ص ۷۰.
  41. «الإمام الصادق (ع): کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ- صَلَواتُ اللهِ عَلَیهِ- یحتَطِبُ ویستَقی ویکنُسُ، وکانَت فاطِمَةُ- سَلامُ اللهِ عَلَیها- تَطحَنُ وتَعجِنُ وتَخبِزُ» (الکافی، ج ۵، ص ۸۶، ح ۱).
  42. «ای مؤمنان! چون می‌خواهید با پیامبر رازگویی کنید پیش از رازگویی‌تان صدقه‌ای بپردازید، این برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است ولی اگر (چیزی) نیابید بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است * آیا ترسیدید که پیش از رازگویی‌تان صدقه‌هایی بپردازید؟ حال که چنین نکردید و خداوند از شما در گذشت پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره مجادله، آیه ۱۲-۱۳.
  43. «الإمام علی (ع): آیةٌ مِن کتابِ اللهِ لَم یعمَل بِها أحَدٌ قَبلی، ولا یعمَل بِها أحَدٌ بَعدی، کانَ عِندی دینارٌ فَصَرَفتُهُ بِعَشَرَةِ دَراهِمَ، فَکنتُ إذا جِئتُ إلَی النبِی (ص) تَصَدقتُ بِدِرهَمٍ، فَنُسِخَت، فَلَم یعمَل بِها أحَدٌ قَبلی؛ «یا أَیهَا الذِینَ آمَنُوا إِذا ناجَیتُمُ الرسُولَ فَقَدمُوا بَینَ یدَی نَجْواکمْ صَدَقَةً»» (تفسیر الطبری، ج ۱۴ جزء ۲۸، ص ۲۰).
  44. «عنه (ع): لَقَد رَأَیتُنی مَعَ رَسولِ اللهِ (ص) وإنی لَأَربُطُ الحَجَرَ عَلی‌ بَطنی مِنَ الجوعِ، وإن صَدَقَتِی الیومَ لَأَربَعونَ ألفاً» (مسند ابن حنبل، ج ۱، ص ۳۳۴، ح ۱۳۶۷).
  45. «الإمام الصادق (ع): أعتَقَ عَلِی (ع) ألفَ مَملوک مِما عَمِلَت یداهُ وإن کانَ عِندَکم، إنما حَلواهُ التمرُ وَاللبَنُ، وثِیابُهُ الکرابیسُ» (الغارات، ج ۱، ص ۹۲).
  46. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۷۰۱-۷۱۱.