محدودیت‌های امام علی در انتخاب کارگزاران

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام علی است. مدخل مرتبط ندارد پرسش‌های مرتبط با این مدخل را ببینید

مقدمه

تأمل در چگونگی زندگانی کارگزاران علی (ع) و تحلیل مواضع آنان و نگریستن به فرجام حیات سیاسی آنان، نکته‌آموز است و مَنِش سیاسی و نیز محدودیت‌های امام علی (ع) را در انتخاب کارگزاران، نشان می‌دهد. در این مجال، لازم است نکاتی را در این باره طرح کنیم:

1. چهره‌های کارآمد و مطمئن در کنار علی (ع) اندک بودند. از این رو، آن‌گونه کسان- که پیش از این، یاد کردیم- در موارد مختلف به کار گرفته می‌شدند. پس از هنگامه صِفین که تنی چند از این کارگزاران نمونه علی (ع) به شهادت رسیدند، به واقع، علی (ع) تنها شد و اطراف وی از بزرگْ‌مردان، خالی گشت. امام (ع) تصمیم داشت پس از قیس بن سعد، هاشم بن عتبه را به حکومت مصر بگمارد؛ اما به رزم‌آوری چون وی در صفین، نیاز بود. از این رو، محمد بن ابی بکر را- که جوان و کم تجربه بود- فرستاد و چون هاشم در جنگ صفین به شهادت رسید، چاره‌ای‌ نداشت، جز این که مالک اشتر را با همه نیازی که به وی در حکومت مرکزی داشت، روانه آن دیار کند.
2. چهره‌های بسیار موجه، امین و صالح، با پیشینه‌ای پیراسته از هرگونه ناراستی در میان یاران علی (ع) بودند که چونان استوانه‌های حکومت و بازوان ستبر نظام علوی باید در کنار حضرت می‌ماندند تا امام (ع) بتواند در هر آن، با آنها در مسائل حکومت به رایزنی بپردازد. عمار، صحابی بزرگوار پیامبر خدا (ص) و یار و همراه راستین علی (ع)، چنین بود. وجود عمار و دفاع بی‌دریغ او از علی (ع)، تردیدها را می‌زدود و بسیاری از کسانی را که با تبلیغ‌ها و جَوسازی‌های شبکه تبلیغاتی شام درباره علی (ع) متزلزل می‌شدند، استوار می‌داشت. از سوی دیگر، به لحاظ ریشه‌های قبیله‌گری، هنوز بودند قبایلی که جز از رئیس قبیله خود، حرفْ‌شنوی نداشتند. از این رو، کسانی چون عدی بن حاتم، در کنار علی (ع) در کوفه باقی ماندند تا قبایل آنان نیز همراه علی (ع) بمانند.
3. وجود کسانی چون زیاد بن ابیه در میان کارگزاران امام علی (ع) سؤال‌انگیز است. پس از شورش‌هایی که در دیار فارس صورت گرفت و مردمان آن سامان از پرداخت مالیات، سر بر تافتند، علی (ع) به پیشنهاد عبد الله بن عباس و تأیید جاریة بن قدامه، زیاد را با نیروی نظامی برای آرام ساختن آشوب‌های آن دیار، به فارس فرستاد، که زیاد نیز با تدبیر و سیاستی ویژه، بر آن سامان، چیره گشت. زیاد، به آلودگی در نَسَب، متهم بود. او، با وجود ضعف بنیادهای ایمانی‌اش، از زیرکی و هوشیاری شگفتی برخوردار بود، تا جایی که می‌توان او را نمونه متخصص نا متعهدی دانست که آتشْ‌نهادی و تیره‌جانی را با تدبیر و زیرکی، یک‌جا داشت. همراهی وی با معاویه، با آن همه هشدارهای علی (ع) و نیز عملکرد وی در "عراقین"، نشانی است از پلیدی درونی او؛ اگرچه در زمان علی (ع) این پلیدی را بروز نداد. بدین نکته باید توجه داشت که علی (ع) در مسند حکومت، مانند هر حاکمی، با واقعیت‌های انکارناپذیری رویاروی بود. علی (ع) با توجه به لزوم اداره جامعه و بهره‌گیری از نیروها و با توجه به خالی بودن دست خود، چاره‌ای جز استفاده از این گونه کسان نداشت؛ اما این همه را یکسر، با نظارت و هشدار در می‌آمیخت و زیر ذره‌بین می‌نهاد.
4. برخی افراد، ضمن آنکه با علی (ع) کار می‌کردند، اما بعضی از مواضع آن بزرگوار را قبول نداشتند. زیاد، در هیچ یک از نبردهای امام (ع) شرکت نکرد. ابومسعود انصاری نیز تمایلی به شرکت در جنگ نداشت و در هنگامه جنگ صِفین، حاکم کوفه شد و در آن دیار ماند. همچنین یزید بن قیس که به حکومت اصفهان منصوب شد، به خوارج تمایل داشت و امام (ع) با واگذار کردن این مسئولیت به او، وی را از چنگ آنان رهانْد. اینها از یک سو نشان دهنده سَماحتِ‌ رفتاری علی (ع) در منصب ولایت و حکمرانی است و از سوی دیگر، نشان دهنده آنچه در سخن پیشین آوردیم: علی (ع) بود و واقعیت‌های جامعه و گریزناپذیری آن واقعیت‌ها!.

جستارهای وابسته

1. آخرین خطبه امام علی
2. شهادت آرزوی امام علی
3. پدر امام علی
4. از ذو قار تا بصره‌
5. ازدواج امام علی
6. امارت امام علی در حدیث
7. امامت امام علی در حدیث
8. انواع دانش‌های امام علی
9. انگیزه‌های دشمنی با امام علی
10. ایثار امام علی در شب هجرت
11. بازگشت خورشید برای امام علی
12. اقدامات امام علی در جنگ بدر
13. بیعت با امام علی
14. اقدامات امام علی در جنگ تبوک
15. ترور امام علی
16. توطئه برای ترور امام علی
17. جایگاه علمی امام علی
18. اقدامات امام علی در جنگ احد
19. اقدامات امام علی در جنگ بنی قریظه
20. اقدامات امام علی در جنگ بنی نضیر
21. اقدامات امام علی در جنگ حنین
22. خبر دادن پیامبر از شهادت علی
23. خلافت امام علی در حدیث
24. اقدامات امام علی در جنگ خندق
25. اقدامات امام علی در جنگ خیبر
26. داوری‌های امام علی
27. دشمنان امام علی
28. دعاهای پیامبر خاتم برای امام علی
29. دلایل تنهایی امام علی
30. حب امام علی
31. رویارویی امام علی با ناکثین
32. زیان‌های دشمنی با امام علی
33. سیاست‌های اجتماعی امام علی
34. سیاست‌های اداری امام علی
35. سیاست‌های اقتصادی امام علی
36. سیاست‌های امنیتی امام علی
37. سیاست‌های جنگی امام علی
38. سیاست‌های حکومتی امام علی
39. سیاست‌های فرهنگی امام علی
40. سیاست‌های قضایی امام علی
41. سیمای امام علی
42. شکست بت‌ها توسط امام علی
43. شکایت امام علی از نافرمانی یارانش
44. عصمت امام علی در حدیث
45. علم امام علی در حدیث
46. امام علی از زبان اهل بیت
47. امام علی از زبان دشمنانش
48. امام علی از زبان قرآن
49. امام علی از زبان همسران پیامبر
50. امام علی از زبان پیامبر
51. امام علی از زبان یارانش
52. امام علی از زبان یاران پیامبر
53. امام علی از زبان خودش
54. غلو در دوست داشتن امام علی
55. اقدامات امام علی در ماجرای فتح مکه
56. فرزندان امام علی
57. لقب‌های امام علی
58. مأموریت امام علی
59. محبوبیت امام علی
60. محدودیت‌های امام علی در انتخاب کارگزاران
61. هشدار امام علی به یارانش درباره نافرمانی
62. نافرمانی سپاه امام علی
63. نام‌های امام علی
64. نسب امام علی
65. نیرنگ‌های دشمنان امام علی
66. هدایت امام علی در حدیث
67. وراثت امام علی در حدیث
68. وصایت امام علی در حدیث
69. ولادت امام علی
70. ولایت امام علی در حدیث
71. ویژگی‌های اخلاقی امام علی
72. ویژگی‌های اعتقادی امام علی
73. ویژگی‌های امام علی
74. ویژگی‌های جنگی امام علی
75. ویژگی‌های دشمنان امام علی
76. ویژگی‌های دوستداران امام علی
77. ویژگی‌های سیاسی امام علی
78. ویژگی‌های عملی امام علی
79. پذیرفته شدن دعاهای امام علی
80. پرورش امام علی
81. پس از شهادت امام علی
82. پیشگویی امام علی
83. کارگزاران امام علی
84. کنیه‌های امام علی
85. کین‌ورزی به امام علی
86. یاران امام علی
87. یاری خواستن امام علی از کوفیان‌
88. یوم‌الدار

منابع

1. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین