مأموریت امام علی

شکستن بت‌ها

الإرشاد- در ذکر حوادث پس از جنگ حُنَین-: سپس پیامبر (ص)، خود به سوی طائف حرکت کرد و آنان را چندین روز در محاصره داشت و امیر مؤمنان را با گروهی از سواران روانه کرد و به او فرمان داد که هر چه از آثار جاهلیت یافت، نابود کند و هر بتی دید، بشکند. علی (ع) حرکت کرد تا به گروه فراوانی از سواران قبیله خَثعَم برخورد و مردی از آنان به نام شهاب، در تاریک و روشنایی صبح بیرون آمد و مبارز‌طلبید. امیر مؤمنان فرمود: "چه کسی به رویارویی‌اش می‌رود؟". هیچ کس برنخاست. امیر مؤمنان، خود برخاست که ابو العاص بن ربیع، همسر دختر پیامبر خدا (زینب)، از جا جَست و گفت: ای فرمانده! [سرانجام،] یکی از ما با او مقابله می‌کند و نیازی به میدان رفتن تو نیست؛ اما علی (ع) فرمود: "نه. [من می‌روم‌]؛ اما اگر کشته شدم، تو فرمانده لشکر باش". پس امیرمؤمنان به مبارزه‌اش درآمد و چنین می‌خواند: "بی گمان، بر عهده هر رئیس، این وظیفه است‌، یا نیزه‌اش را سیراب کند یا خُرد و کوبیده شود". پس بر او ضربه‌ای زد و وی را کشت و با سواران همراهش رفت و بت‌ها را شکست و به سوی پیامبر خدا- که طائف را در محاصره داشت- بازگشت. چون پیامبر (ص) او را دید، برای پیروزی‌اش تکبیر گفت و دستش را گرفت و با او مدت زیادی در خلوت به نجوا پرداخت^[۱].

اعلان برائت از مشرکان‌

آیه‌های برائت و اعلام انزجار از شرک و بت‌پرستی و لزوم پیراستن سرزمین وحی از جلوه‌های شرک، یکی از شکوهمندترین فصول تاریخ اسلام است. در هنگامه برگزاری حج سال نهم هجری، آیات برائت نازل می‌شود و ابو بکر مأمور می‌شود که آن آیات را به ضمیمه قطع‌نامه‌ای چهار ماده‌ای در اجتماع عظیم حج گزاران، بر مردم بخواند. ابو بکر، راهی مکه شد؛ اما اندکی نرفته بود که پیک الهی فرا رسید و چنین ابلاغ کرد: (پیام را) از جانب تو، جز خودت یا مردی از [خاندان‌] تو نمی‌رسانَد. پیامبر خدا، علی (ع) را فرا خواند و جریان را باز گفت و مَرکب ویژه خود را در اختیارش نهاد و دستور داد که به سرعت، مدینه را ترک کند و آیات [[[سوره]] برائت‌] را از ابو بکر بگیرد و روز دهم ذی حجه، در اجتماع عظیم مردم، بر آنان بخواند. چنین شد و یکی دیگر از عظمت‌های علی (ع) رقم خورد و همبَری و همسانی علی (ع) با پیامبر خدا در پیش‌دید عصرها و نسل‌ها نهاده شد^[۲].

الإرشاد: در ماجرای برائت آمده است که پیامبر (ص)، آن (آیه‌های برائت) را به ابو بکر داد تا با آن، پیمان با مشرکان را به کنار افکند. هنوز دور نشده بود که جبرئیل (ع) بر پیامبر (ص) نازل شد و گفت: خداوند بر تو درود می‌فرستد و می‌گوید: "از جانب تو، جز خودت یا مردی از [خاندان‌] تو (پیام را) نمی‌رسانَد". پیامبر خدا، علی (ع) را خواست و به او فرمود: "بر عَضباء، شتر من، سوار شو و به ابو بکر برس و [آیه‌های‌] برائت را از دست او بگیر و آنها را به مکه برسان و پیمان مشرکان را به پیش خودشان بینداز و ابو بکر را مخیر کن که یا در رکاب تو بیاید یا به سوی من بازگردد". امیر مؤمنان بر "عَضباء"، شتر پیامبر خدا، سوار شد و رفت تا به ابو بکر رسید. چون ابو بکر، علی (ع) را دید، هراسان شد و به پیشبازش آمد و گفت: ای ابو الحسن! برای چه آمده‌ای؟ آیا همراه من می‌آیی یا به منظور دیگری آمده‌ای؟ امیر مؤمنان به او فرمود: "پیامبر خدا به من فرمان داده است که به تو برسم و آیه‌های برائت را از تو بگیرم و با آنها، پیمان مشرکان را به پیش خودشان بیفکنم و به من فرمان داده که تو را مخیر کنم که یا با من بیایی و یا به سوی او بازگردی". ابو بکر گفت: به سوی او باز می‌گردم. به سوی پیامبر (ص) بازگشت و چون بر او وارد شد، گفت: ای پیامبر خدا! تو مرا برای کاری شایسته دیدی که بدان، گردن‌ها به سویم کشیده شد و چون به سوی آن رو کردم، مرا از آن بازگرداندی. برای چه؟ آیا [آیه‌ای از] قرآن درباره من نازل شده است؟ پیامبر (ص) فرمود: "نه؛ اما جبرئیل امین از سوی خداوند عز و جل به نزد من آمد و این‌گونه گفت:" از جانب تو، جز خودت یا مردی از خاندانت (پیام را) نمی‌رسانَد" و علی از من است و جز علی از جانب من ابلاغ نمی‌کند"^[۳].

تاریخ دمشق‌ - به نقل از ابن عباس-: در حالی که با عمر بن خطاب در یکی از کوچه‌های مدینه، دست در دست هم می‌رفتیم، به من گفت: ای ابن عباس! من‌ رفیقت را مظلوم می‌دانم. گفتم: ای امیر مؤمنان! پس حق غصب شده‌اش را به او بازگردان! دستش را از دستم بیرون کشید و از من دور شد و زیر لب زمزمه‌ای کرد. سپس ایستاد تا به او رسیدم. به من گفت: ای ابن عباس! این‌گونه می‌بینم که مردم، رفیقت را کوچک شمردند. گفتم: به خدا سوگند، پیامبر خدا، او را کوچک نشمرد، آن گاه که او را فرستاد و به او فرمان داد که [آیه‌های‌] برائت را از ابو بکر بگیرد و بر مردم بخواند! عمر، ساکت شد^[۴].

مأموریت به سوی یمن‌

پیامبر خدا، پس از فتح مکه و پیروزی بر قبیله‌های اطراف آن در نبرد حنین، به گسترش دعوتش پرداخت و از جمله، معاذ بن جبل را به یمن گسیل داشت. او در حل برخی از مسائل درماند و بازگشت. سپس خالد بن ولید را فرستاد؛ ولی او هم کاری از پیش نبرد و پس از شش ماه اقامت، توفیقی به دست نیاورد. آن‌گاه پیامبر خدا، علی (ع) را فرا خواند و او را همراه با نامه‌ای به آن سو فرستاد. علی (ع) با بیانی رسا و گفتاری مؤثر، نامه را بر مردم فروخواند و آنان را به توحید، دعوت کرد. پس قبیله "هَمْدانْ" اسلام آورد. علی (ع) خبر اسلام آوردن آنان را به پیامبر خدا گزارش داد. پیامبر (ص)، شادمان شد و همْدانیان را دعا کرد.

در گزارش‌های دیگر از درگیری علی (ع) با قبیله "مَذحِج"سخن رفته است که امام (ع) به سرزمین آنان درآمد و ایشان را به اسلام، دعوت نمود و چون نپذیرفتند و جنگ را در پیش گرفتند، با آنان جنگید و پس از فراری دادن آنان، دوباره به اسلام، دعوتشان کرد و غنایم نبرد را گِرد آورد و به ضمیمه صدقات نجران در موسم حج به پیامبر (ص) ملحق شد. پیامبر (ص)، قضاوت در یمن را نیز به عهده علی (ع) نهاد و برای استواری در آن دعایش کرد. منابع تاریخی، نمونه‌هایی از این قضاوت‌ها را گزارش کرده‌اند. اکنون این سؤال می‌تواند چهره بنماید که همه این وقایع در یک سفر برای علی (ع) رخ داده است یا در چند سفر؟ ابن سعد به دو سفر علی (ع) تصریح می‌کند. افزون بر این، چگونگی گزارش‌های درگیری با قبیله مَذحِج نیز مستقل‌بودن آن "سریه" را نشان می‌دهد.

امام علی (ع): پیامبر خدا، مرا به یمن فرستاد و به من فرمود: "ای علی! با کسی مجنگ تا آنکه او را دعوت کنی و به خدا قسم، اگر خداوند به دست تو کسی را هدایت کند، برایت از آنچه خورشید بر آن می‌تابد، بهتر است و تو بر او ولایت داری، ای علی!"^[۵].^[۶]

جستارهای وابسته

پرسش‌های وابسته

مأموریت‌های مهم امام علی چه بود؟ (پرسش)

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین

پانویس

↑ الإرشاد، ج ۱، ص ۱۵۲.
↑ ر.ک: الغدیر، ج ۶، ص ۳۳۸- ۳۵۰؛ مؤلف، طریق‌های گوناگون این حدیث را جمع‌آوری کرده و آن را «متواتر معنوی» دانسته است.
↑ الإرشاد، ج ۱، ص ۶۵.
↑ تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۳۴۹.
↑ الإمام علی (ع): «بَعَثَنی رَسولُ اللهِ (ص) إلَی الیمَنِ وقالَ لی: یا عَلِی، لا تُقاتِلَن أحَداً حَتی‌ تَدعوَهُ، وَایمُ اللهِ لَأَن یهدِی اللهُ عَلی‌ یدَیک رَجُلًا خَیرٌ لَک مِما طَلَعَت عَلَیهِ الشمسُ وغَرَبَت! ولَک وَلاؤُهُ یا عَلِی» (الکافی، ج ۵، ص ۲۸، ح ۴).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۸۴-۸۷.

[1] الإرشاد، ج ۱، ص ۱۵۲.

[2] ر.ک: الغدیر، ج ۶، ص ۳۳۸- ۳۵۰؛ مؤلف، طریق‌های گوناگون این حدیث را جمع‌آوری کرده و آن را «متواتر معنوی» دانسته است.

[3] الإرشاد، ج ۱، ص ۶۵.

[4] تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۳۴۹.

[5] الإمام علی (ع): «بَعَثَنی رَسولُ اللهِ (ص) إلَی الیمَنِ وقالَ لی: یا عَلِی، لا تُقاتِلَن أحَداً حَتی‌ تَدعوَهُ، وَایمُ اللهِ لَأَن یهدِی اللهُ عَلی‌ یدَیک رَجُلًا خَیرٌ لَک مِما طَلَعَت عَلَیهِ الشمسُ وغَرَبَت! ولَک وَلاؤُهُ یا عَلِی» (الکافی، ج ۵، ص ۲۸، ح ۴).

[6] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۸۴-۸۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]