ویژگی‌های اعتقادی امام علی

لحظه‌ای به خدا کفر نورزید

پیامبر خدا(ص): پیشتازان امت‌ها سه نفرند که لحظه‌ای کافر نشدند: علی بن ابی طالب، صاحب یاسین و مؤمن آل فرعون. آنان، صدیقان‌اند و علی، برترینشان است^[۱].

امام علی(ع): من لحظه‌ای به خدا شرک نورزیدم و لات و عُزی‌ را هرگز نپرستیدم^[۲].

نخستین مسلمان‌

پیامبر خدا(ص): اولین کس از شما که بر حوض کوثر وارد می‌گردد، اولینِ شما در اسلام آوردن، [یعنی‌] علی بن ابی طالب است^[۳].

پیامبر خدا(ص): علی، اولین کسی بود که به من ایمان آورد و مرا تصدیق کرد^[۴].

امام علی(ع): من نخستین کسی هستم که همراه پیامبر(ص) اسلام آوردم^[۵].

امام علی(ع): هفت سال پیش از مردم، اسلام آوردم^[۶].

الکافی‌- به نقل از سعید بن مسیب-: از علی بن حسین(ع) پرسیدم: روزی که علی بن ابی طالب اسلام آورد، چند سال داشت؟ فرمود: "مگر علی(ع) هرگز کافر بود؟! علی(ع) در روزی که خداوند عز و جل پیامبر خود را به پیامبری برگزید، ده ساله بود و آن روز، کافر نبود و به خداوند- تبارک و تعالی- و به پیامبر خداایمان آورد و نسبت به همه مردم، سه سال زودتر به خدا و پیامبر خدا ایمان آورد و نماز خواند، و اولین نمازی که همراه پیامبر خدا خواند، دو رکعت ظهر بود"^[۷].

المستدرک علی الصحیحین‌- به نقل از انَس-: پیامبر خدا روز دوشنبه به پیامبری رسید و روز سه‌شنبه، علی(ع) ایمان آورد^[۸].

با یقین‌ترین امت‌

امام علی(ع): اگر پرده بر افتد، چیزی بر یقین من افزوده نخواهد شد^[۹].

امام علی(ع): از زمانی که حق به من نمایان شده، هرگز در آن، تردید نکرده‌ام^[۱۰].

المناقب‌، خوارزمی- به نقل از عمر بن خطاب-: گواهی می‌دهم که از پیامبر خدا شنیدم که می‌فرمود: "اگر آسمان‌های هفتگانه و زمین‌های هفتگانه در یک کفه ترازو گذاشته شوند و ایمان علی در کفه دیگر ترازو گذاشته شود، ایمان علی، سنگین‌تر خواهد بود"^[۱۱].

پیامبر خدا(ص)‌- به علی(ع)-: ایمان با گوشت و خون تو درآمیخته است، چنان که با گوشت و خون من عجین شده است^[۱۲].

زمان اسلام آوردن امام(ع)

امام علی(ع) برترین مؤمن تاریخ اسلام و در ستیغ ایمان است. ایمان او در میان مؤمنان از ویژگی‌های بی‌بدیلی برخوردار است. او اولین کسی است که به پیامبر خدا ایمان آورده و ایمانش هرگز به شائبه شرک، آلوده نشد و در استوارْگامی در مسیر ایمان و نیرومندی باور، بی‌نظیر بود. امام علی(ع)- چنان که پیش‌تر بدان اشاره کرده‌ایم- از آغازین روزهای زندگی بر کنار بستر پیامبر خدا آرمید و با عنایت و سرپرستی پیامبر(ص) بالید و همگام با خُلق و خوی و منش و روش نبی اکرم، رشد کرد و همراه او مراحل تکوین نبوت را نگریست. پیامبر خدا او را به خلوتگه حِرا می‌بُرد و بدین‌سان، با راز و رمز ملکوت، آشنا شد و به تصریح مولا(ع) در خطبه عظیم "قاصعه"، نور وحی را می‌نگریست و ناله یأس‌آمیز شیطان را می‌شنید و در آستانه ابلاغ رسالت، با اعلام همگامی و همراهی با پیامبر(ص) عنوان "وصی"، "وزیر" و "برادر" پیام‌آور وحی را یافت تصویر زیبا علوی را از این چگونگی‌ها بنگریم: جایگاه خویشاوندی نزدیک مرا نسبت به پیامبر خدا و موقعیت ویژه مرا می‌دانید. آن‌گاه که کودک بودم، مرا در کنار خود می‌نهاد و بر سینه‌اش می‌فِشُرد و مرا در بستر خود می‌خوابانْد. تنم را به تنش می‌سود و بوی خویش را به من می‌بویانْد. گاه چیزی را می‌جَوید و آن را به من می‌خورانید و از من دروغی در گفتار و اشتباهی در کردار ندید.

خداوند، بزرگ‌ترین فرشته خود را از هنگام از شیر گرفته شدنش، شب و روز هم‌نشینش ساخت تا راه‌های بزرگواری را بدو بنمایاند و خوی‌های نیکوی جهان را در او فراهم آورد. و من، همواره چون بچه شتری به دنبال مادر، در پی او بودم. هر روز برای من از اخلاق خود، نشانی بر پا می‌داشت و مرا به پیروی آن فرمان می‌داد. هر سال در حِرا خلوت می‌گُزید و من او را می‌دیدم و جز من، کسی وی را نمی‌دید. در آن وقت، جز خانه پیامبر خدا و خدیجه و من- که سومین آنها بودم- در هیچ خانه‌ای مسلمانی راه نیافته بود؛ نور وحی و رسالت را می‌دیدم و بوی نبوت را استشمام می‌کردم. هنگامی که وحی بر او فرود آمد، ناله شیطان را شنیدم و پرسیدم: ای پیامبر خدا! این ناله چیست؟ فرمود: "این، شیطان است که از پرستیده شدن نا امید گشته است. تو آنچه را که می‌شنوم، می‌شنوی و آنچه را که می‌بینم، می‌بینی، جز آنکه تو پیامبر نیستی اما وزیر (دستْ‌یار) من و به [مسیر] خیری"^[۱۳].

ابن ابی الحدید در بیان این کلام حضرت که می‌فرماید: "من بر فطرت به دنیا آمدم و به ایمان و هجرت، پیشی گرفتم"^[۱۴]، می‌گوید: منظور ایشان از تولد بر فطرت، این است که وی در روزگار جاهلیت به دنیا نیامده است؛ چون وی سی سال پس از عام الفیل به دنیا آمده است و پیامبر خدا چهل سال پس از عام الفیل به پیامبری مبعوث شده است. و در اخبار صحیح آمده است که پیامبر اکرم، ده سال پیش از رسالت، صدا[ی وحی‌] را می‌شنید و نور را می‌دید؛ اما کسی او را مخاطب قرار نمی‌داد و این، دوران آمادگی برای رسالت آن حضرت بود. بنابر این، ده سال یاد شده چون روزگار رسالت آن حضرت به شمار می‌آید و کسی که در این ده سال به دنیا آمده باشد، اگر در دامن پیامبر باشد و او تربیت او را بر عهده گیرد، چنین شخصی در روزگاری چون روزگار نبوت به دنیا آمده است و در روزگار جاهلیت محض به دنیا نیامده است. از این روی، حال وی نسبت به دیگر صحابیان که ادعای همانندی آنان با او در فضل می‌شود، متفاوت است.

گزارش شده سالی که علی(ع) به دنیا آمد، سالی بود که رسالت پیامبر خدا آغاز شد، بانگ‌هایی را از سنگ‌ها و درختان می‌شنید، دیدگانش روشن گشته‌بود و نورها و اشخاصی‌را می‌دید، گرچه مورد خطاب قرار نمی‌گرفت. این سال، سالی بود که آن حضرت به قطع ارتباط با دیگران و گوشه نشینی در غار حِرا دست یازید، و همواره چنین بود تا آنکه رسالت یافت و وحی بر او نازل شد و پیامبر خدا به این سال و به تولد علی(ع) در آن، تیمن می‌جُست و آن را "سال خیر و برکت" می‌نامید و در شب ولادت آن حضرت- که در آن کرامت‌ها و قدرت‌های الهی‌ای را مشاهده کرد که پیش از آن ندیده بود- خطاب به خانواده‌اش فرمود: در این شب، فرزندی برای ما به دنیا آمده که خداوند به وسیله او درهای بسیاری از نعمت و رحمت برای ما می‌گشاید. و همان‌گونه شد که پیامبر خدا فرمود؛ زیرا آن حضرت، یاور پیامبر خدا و مدافع او بود و غم را از چهره ایشان می‌زدود. به شمشیر وی، اسلام استوار گشت و پایه‌هایش محکم شد و پایگاه آن حضرت، قوی شد^[۱۵].

جورج جورداق، دانشمند مشهور مسیحی می‌گوید: پاره‌ای از بزرگان قریش به حکم خِرد و برای رهایی از بت‌پرستی اسلام آوردند و بسیاری از بندگان و بردگان و سرکوب‌شدگان، به انگیزه عدالت‌ خواهی که رسالت محمد(ص) بدان فرا می‌خوانْد و برای انکار ستمی که پشتشان از تازیانه آن می‌سوخت، اسلام آوردند و گروهی پس از پیروزی پیامبر(ص) به خاطر واقعیت‌گرایی و نزدیک شدن به شخص پیروز، اسلام آوردند، چنان که در مورد بیشتر امویان، داستان چنین بود. همه اینها در شرایط گوناگون- که از نظر ارزش و مفهوم انسانی متفاوت است- اسلام آوردند و همه در یک مسئله، یعنی پذیرش منطق و واقعیت موجود، همگون‌اند؛ اما علی بن ابی طالب(ع)، مسلمان به دنیا آمده است، چون او از نظر تولد و رشد، از معدن رسالت است و از نظر اخلاق و فطرت، از خودِ اسلام است و شرایطی که در آن آنچه را که در جان خود از روح و حقیقت اسلام پنهان داشته بود، اعلام کرد، شرایطی چون شرایط دیگران نبود و ربطی به‌انگیزه‌های زندگی نداشت؛ زیرا اسلام علی(ع) ژرف‌تر از آن بود که به شرایط روز ارتباط داشته باشد، چون از روح وی سرچشمه می‌گرفت، آن سان که اشیا از معدن‌های خود و آب‌ها از چشمه سار خویش می‌جوشند. چون کودک تا وقتی که بدون اجازه و مشورت بتواند نماز واجب را ادا کند و به خدا و پیامبرش گواهی دهد، نمی‌تواند از آرزوهای درونی خویش، تعبیر کند. اولین سجده‌های مسلمانان نخستین بر خدایان قریش بود و اولین سجده علی(ع) بر خدای محمد(ص) بود. آری! اسلام او اسلام کسی بود که مقرر شده بود تا بر دوست داشتن خیر، رشد کند و در سایه توجه پیامبر(ص) ببالد و پس از او پیشوای دادگران گردد و ناخدای کشتی در دریای گرداب‌ها و موج‌ها شود^[۱۶].

از مجموع آنچه آوردیم- که اندکی بود از بسیار و حقایق تأییدکننده بسیاری را بر آنچه آوردیم، در این مجموعه توان دید- نکاتی دانسته می‌شود:

ایمان علی(ع) و باور استوار او به سال‌ها قبل از رسالت رسمی پیامبر(ص) و اعلام رسمی آن بزرگوار بر می‌گردد. بدین‌سان، دلیل وجود روایات مشهوری که نشان‌دهنده آن‌اند که ایمان علی(ع) هفت سال قبل از ایمان دیگران بوده است، روشن می‌شود.
عمر امام(ع) به هنگام اسلام آوردن، گونه‌گون نقل شده است و هفت‌^[۱۷]، هشت‌^[۱۸]، نُه‌^[۱۹]، ده‌^[۲۰]، یازده‌^[۲۱]، دوازده‌^[۲۲]، سیزده‌^[۲۳]، چهارده‌^[۲۴]، پانزده‌^[۲۵]، شانزده سال‌^[۲۶] ذکر شده است. این گونه نقل‌ها بیان کننده سن کم امام(ع) در زمان رسالت رسمی پیامبر(ص) است و گرنه جان مولا(ع) هرگز به شرک آلوده نشده، و چنین است که امام زین العابدین(ع) در پاسخ کسی که از سن امام(ع) به هنگام ایمان آوردن پرسید، فرمود: آیا او هرگز کافر بود؟! علی(ع) به هنگامی که پیامبر خدا به پیامبری مبعوث شد، ده سال داشت و در آن روز هم کافر نبود^[۲۷]. این را نیز بیفزاییم که ده سال داشتن علی(ع) در هنگام رسالت یافتن پیامبر(ص) که در این نقل آمده، صحیح‌ترین و مشهورترین نقل است.
بدین‌سان، این که چه کسی از مردان، اولین ایمان آورنده است، جای گفتگو ندارد. صحابیان، برخی پس از اندک زمانی و برخی پس از روزگاری دراز با اسلام آشنا شدند و بدان گرویدند؛ اما علی(ع) از آغازین روزها با شمیم وحی درآمیخت و با نشانه‌های آن، پیش از بعثت آشنا شد و بدان خو گرفت، و طبیعی است که با اولین پرتو نور آن، بی‌درنگ، همراه شد. اکنون چه جای پرداختن به سخن آنان که می‌کوشند ایمان مولا(ع) را به لحاظ اندکی سن، کم سو جلوه دهند؟ ای کاش عنوان‌داران سالمند، اندکی از این همه هوش، نیک نهادی و پیراسته‌دلی را می‌داشتند و نور وحی را در می‌یافتند.
درباره عبادت و نماز علی(ع) نیز روایات فراوان و گونه‌گون آمده است. این روایات، نه تنها امام(ع) را اولین نمازگزار پس از پیامبر(ص) می‌شمرَد، بلکه عبادت امام(ع) را چند سال پیش از دیگران نشان می‌دهد که سه، پنج و هفت سال آمده است. این گونه روایات، ممکن است اشاره به عبادت علی(ع) پیش از بعثت نیز داشته باشند^[۲۸].

جستارهای وابسته

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین

پانویس

↑ «رسول الله(ص): إن سُباقَ الامَمِ ثَلاثَةٌ لَم یکفُروا طَرفَةَ عَینٍ: عَلِی بنُ أبی طالِبٍ، وصاحِبُ یاسینَ، ومُؤمِنُ آلِ فِرعَونَ، فَهُمُ الصدیقونَ، وعَلِی أفضَلُهُم» (المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج ۲، ص۶).
↑ «الإمام علی(ع): إنی لَم اشرِک بِاللهِ طَرفَةَ عَینٍ، ولَم أعبُدِ اللاتَ وَالعُزی»‌ (الخصال، ص۵۷۲، ح ۱).
↑ «رسول الله(ص): أولُکم وارِداً عَلَی الحَوضِ أولُکم إسلاماً؛ عَلِی بنُ أبی طالِبٍ» (المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص۱۴۷، ح ۴۶۶۲).
↑ «عنه(ص): عَلِی أولُ مَن آمَنَ بی‌وصَدقَنی» (تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص۳۶، ح ۸۳۶۲).
↑ «الإمام علی(ع): أنَا أولُ مَن أسلَمَ مَعَ النبِی(ص)» (تاریخ بغداد، ج ۴، ص۲۳۳ ش ۱۹۴۷).
↑ «الإمام علی(ع): لَقَد أسلَمتُ قَبلَ الناسِ بِسَبعِ سِنینَ» (فضائل الصحابة، ابن حنبل، ج ۲، ص۵۸۶، ح ۹۹۳).
↑ الکافی، ج ۸، ص۳۳۹، ح ۵۳۶.
↑ المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص۱۲۱، ح ۴۵۸۷.
↑ «الإمام علی(ع): لَو کشِفَ الغِطاءُ مَا ازدَدتُ یقیناً» (الصواعق المحرقة، ص۱۲۹).
↑ «عنه(ع): ما شَککتُ فِی الحَق مُذ اریتُهُ» (نهج البلاغة، خطبه ۴ و حکمت ۱۸۴).
↑ المناقب، خوارزمی، ص۱۳۱، ح ۱۴۶.
↑ «رسول الله(ص)- لِعَلِی(ع)-: الإِیمانُ مُخالِطٌ لَحمَک ودَمَک کما خالَطَ لَحمی ودَمی» (المناقب، ابن مغازلی، ص۲۳۸، ح ۲۸۵).
↑ نهج البلاغه: خطبه ۱۹۲.
↑ نهج البلاغه: خطبه ۵۷.
↑ شرح نهج البلاغة، ج ۴، ص۱۱۴.
↑ الإمام علی صوت العدالة الإنسانیة، ص۳۸.
↑ تاریخ دمشق، ج ۱، ص۱۳۴.
↑ التاریخ الکبیر، ج ۶، ص۲۵۹ ش ۲۳۴۳.
↑ الطبقات الکبری، ج ۳، ص۲۱.
↑ الکافی، ج ۸، ص۳۳۹، ح ۵۳۶.
↑ الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۴۸۴.
↑ الاستیعاب، ج ۳، ص۱۹۹ ش ۱۸۷۵.
↑ الاستیعاب، ج ۳، ص۱۹۹ ش ۱۸۷۵.
↑ تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص۲۶.
↑ تاریخ خلیفة، ص۱۵۰.
↑ فضائل الصحابة، ابن حنبل، ج ۲، ص۵۸۹، ح ۹۹۸.
↑ الکافی، ج ۸، ص۳۳۹، ح ۵۳۶.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص۶۸۴-۶۹۱.

[1] «رسول الله(ص): إن سُباقَ الامَمِ ثَلاثَةٌ لَم یکفُروا طَرفَةَ عَینٍ: عَلِی بنُ أبی طالِبٍ، وصاحِبُ یاسینَ، ومُؤمِنُ آلِ فِرعَونَ، فَهُمُ الصدیقونَ، وعَلِی أفضَلُهُم» (المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج ۲، ص۶).

[2] «الإمام علی(ع): إنی لَم اشرِک بِاللهِ طَرفَةَ عَینٍ، ولَم أعبُدِ اللاتَ وَالعُزی»‌ (الخصال، ص۵۷۲، ح ۱).

[3] «رسول الله(ص): أولُکم وارِداً عَلَی الحَوضِ أولُکم إسلاماً؛ عَلِی بنُ أبی طالِبٍ» (المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص۱۴۷، ح ۴۶۶۲).

[4] «عنه(ص): عَلِی أولُ مَن آمَنَ بی‌وصَدقَنی» (تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص۳۶، ح ۸۳۶۲).

[5] «الإمام علی(ع): أنَا أولُ مَن أسلَمَ مَعَ النبِی(ص)» (تاریخ بغداد، ج ۴، ص۲۳۳ ش ۱۹۴۷).

[6] «الإمام علی(ع): لَقَد أسلَمتُ قَبلَ الناسِ بِسَبعِ سِنینَ» (فضائل الصحابة، ابن حنبل، ج ۲، ص۵۸۶، ح ۹۹۳).

[7] الکافی، ج ۸، ص۳۳۹، ح ۵۳۶.

[8] المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص۱۲۱، ح ۴۵۸۷.

[9] «الإمام علی(ع): لَو کشِفَ الغِطاءُ مَا ازدَدتُ یقیناً» (الصواعق المحرقة، ص۱۲۹).

[10] «عنه(ع): ما شَککتُ فِی الحَق مُذ اریتُهُ» (نهج البلاغة، خطبه ۴ و حکمت ۱۸۴).

[11] المناقب، خوارزمی، ص۱۳۱، ح ۱۴۶.

[12] «رسول الله(ص)- لِعَلِی(ع)-: الإِیمانُ مُخالِطٌ لَحمَک ودَمَک کما خالَطَ لَحمی ودَمی» (المناقب، ابن مغازلی، ص۲۳۸، ح ۲۸۵).

[13] نهج البلاغه: خطبه ۱۹۲.

[14] نهج البلاغه: خطبه ۵۷.

[15] شرح نهج البلاغة، ج ۴، ص۱۱۴.

[16] الإمام علی صوت العدالة الإنسانیة، ص۳۸.

[17] تاریخ دمشق، ج ۱، ص۱۳۴.

[18] التاریخ الکبیر، ج ۶، ص۲۵۹ ش ۲۳۴۳.

[19] الطبقات الکبری، ج ۳، ص۲۱.

[20] الکافی، ج ۸، ص۳۳۹، ح ۵۳۶.

[21] الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۴۸۴.

[22] الاستیعاب، ج ۳، ص۱۹۹ ش ۱۸۷۵.

[23] الاستیعاب، ج ۳، ص۱۹۹ ش ۱۸۷۵.

[24] تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص۲۶.

[25] تاریخ خلیفة، ص۱۵۰.

[26] فضائل الصحابة، ابن حنبل، ج ۲، ص۵۸۹، ح ۹۹۸.

[27] الکافی، ج ۸، ص۳۳۹، ح ۵۳۶.

[28] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص۶۸۴-۶۹۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]