بحث:فواید امام غایب چیست؟ (پرسش)

چیستی وجود امام

• وجود امام، هدف اصلی نظام خلقت و رابطه میان عالم مادی و عالم ربوبی است، اگر امام روی زمین نباشد نوع انسان منقرض خواهد شد؛ اگر امام نباشد خدا به حد کامل شناخته و عبادت نمی‌شود. اگر امام نباشد رابطه بین عالم مادی و دستگاه آفرینش منقطع می‌گردد. اشراقات و افاضات عوالم غیبی، اول بر قلب پاک امام می‌‌رسد و سپس به وسیلۀ او بر دل‌های سایر افراد نازل می‌گردد. چنانکه امام سجاد(ع) در بیانی فرمودند: «به واسطۀ ما باران رحمت حق، نازل و برکات زمین خارج می‌شود و ما اگر روی زمین نبودیم، زمین اهلش را می‌‌بلعید». تمام فوایدی که امام سجاد(ع) دربارۀ امام ذکر کردند تنها مربوط به عصر حضور امام نیست، بلکه بدون حضور امام هم تمام این ویژگی‌ها برای امام قابل تصور است. بنابراین امام قلب عالم وجود و رهبر و مربی انسان است و معلوم است که حضور و غیبت او، در ترتب این آثار تفاوتی ندارد.

فواید امام در یک تقسیم بندی کلی

• در یک تقسیم بندی ساده می‌‌توان فواید امام را به صورت کلی و مجمل این چنین بیان کرد:

1. وجود خارجی امام فی نفسه دارای اثر است حتی اگر غایب باشد؛ زیرا مسلم است وقتی کسی بداند امام او موجود و بر اعمال او حاضر و ناظر است، تفاوت دارد با کسی که نسبت به وجود امامش شک دارد، چنانکه مشاهده می‌‌شود کسانی که واقعا معتقد به او هستند و او را ناظر بر خود می‌بینند مردمان ساکت، افتاده، متواضع، خاضع و بی‌آزار از معاصی‌اند؛ زیرا شخصی که وجود امام را باور دارد، مایۀ دلگرمی و دلخوشی او در مقابل ابتلائات و حوادث می‌‌شود و با همین دلگرمی، دعا برای تعجیل ظهور امام غایبشان می‌‌کند و بعد از ظهور هم بهتر به امام ایمان می‌‌آورند؛ پس نفس اعتقاد به امام بی‌اثر نیست و لو به فرض محال وجودش بی‌فایده باشد. باید توجه داشت این آثار فقط مربوط به موجودیت امام در خارج است.
2. از نگاه شیعه برای امامی که همراه وجود خارجی صفتی به عنوان غیبت هم بر آن بار می‌‌شود اثرات مجزای دیگری متصور است که این اثرات متشکل از دو عنوان است:
   1. اثرات عامه و غیر مستقیم: یعنی اثراتی که شامل نوع مردمان جهان می‌‌شود؛ چنانکه در روایات به تواتر دربارۀ این اثر سخن گفته شده است. از جمله:
      1. روایتی از پیامبر(ص) که فرمودند: «پیوسته این دین، تا زمان دوازده امیر و امام از قریش، پابرجاست و اگر روزگاری سپری شود و آنان وجود نداشته باشند زمین ساکنان خود را می‌بلعد».
      2. همچنین فرمودند: «اهل بیت من باعث امنیت ساکنان زمین‌اند و اگر آنان از زمین جدا شوند؛ اهل زمین نیز از بین می‌روند».
      3. أعمش از امام صادق(ع) نقل کرد که ایشان فرمودند: «از زمانی که خداوند آدم را آفریده است، زمین از حجت خدا خالی نبوده است. اگر چنین بود، کسی خدا را پرستش نمی‌کرد». همچنین اثراتی که از ناحیۀ ولایت تکوینیۀ امام در تمامی امور حاصل می‌‌شود که این اثرات توقف به حضور امام در میان مردم ندارد، بلکه امام هر کجا باشند این اثرات به طور یکسان و عام به تمام مردم جهان نازل می‌‌شود، مانند رحمانیت خدا که شامل مؤمن و کافر و دوست و دشمن می‌شود. دلیلش این است که امام ولی خداست و خداوند، هر امری را که بخواهد در عالم جاری سازد از خیر و شر، عمومی یا شخصی، باید از مجرای ولی الله بگذرد.
   2. اثرات خاصه: یعنی اثراتی که مخصوص شیعیان است و این اثرات بر دو نوع است:
      1. اثراتی که برای شیعیان عام وجود دارد: مثل حمایت کردن مخفیانۀ امام برای دفع شر أشرار و کید کفار در برابر شیعیان چنانچه خود آن حضرت در توقیعی که برای شیخ مفید صادر فرمود، به این جهت اشاره کردند: «از اخبار شما چیزی از ما مخفی نیست... ما در مراعات شما، اهمال نمی‌کنیم و یاد شما را فراموش نمی‌کنیم و اگر اینچنین نبود بلاها و شدائد بر شما نازل می‌شد و دشمنان، شما را درهم می‌شکستند و نابود می‌کردند».
      2. اثرات مستقیمی که برای شیعیان خاص وجود دارد: یعنی اثراتی که برای بعضی از شیعیان بر اساس علل و عواملی مثل توسل به حضرت و یا بر اساس عنایت ویژۀ حضرت بر شیعیان خاص بار می‌‌شود، مانند دستگیری از درماندگان، دادرسی بینوایان و.... البته در برخی موارد این اثرات خاص متوجه بعضی از غیر شیعیان هم می‌‌شود. چنانکه در بعضی از اخبار آمده است که امام، خود را به گروهی از غیر شیعیان نشان داده است: محمد بن احمد انصاری می‌گوید: در همسایگی مکه بودم و در آن زمان حدود سی نفر در آنجا بودند که هیچ کدام از آنها، جز محمد بن قاسم علوی، شیعه نبودند، محمد ابن احمد می‌گوید، در همین هنگام امام خودشان را به آنان نشان داد و برخی دعاهای که از زبان اهل بیت جاری شده بود را به آنها آموزش داد.

• به این ترتیب مشخص شد غیبت امام صدمه ای به هدف امام که همان رابطۀ میان عالم مادی با عالم ربوبی است وارد نمی‌کند، چنانکه روایات متعدّد و گوناگونی در این زمینه آورده شد.
• فواید گفته شده از وجود امام می‌‌تواند پاسخی به این شبهه باشد که می‌‌گویدشیعه وجود امام را برای بیان احکام دین و حقایق آیین و راهنمایی مردم لازم می‌‌دانند در حالی که غیبت امام موجب نقض چنین غرضی است. اما در یک پاسخ کلی می‌‌توان گفت وظیفه امام تنها بیان معارف و راهنمایی ظاهری مردم نیست، زیرا امام همچنان‌که وظیفۀ راهنمایی صوری مردم را به عهده دارد ولایت و رهبری باطنی اعمال را نیز عهده دار است. درواقع امام حیات معنوی مردم را تنظیم می‌‌کند و حقایق اعمال را به سوی خدا سوق می‌‌دهد. هرچند وجود جسمانی‌اش از دید مردمان پنهان است، چنانکه امام صادق(ع) از پدر و جدش امام سجاد(ع) دربارۀ مقام عظیم امامت نقل کرده اند: «ما پیشوای مسلمانان و حجت‌های خداوند بر اهل عالم و سروران مؤمنان و رهبران نیکان و صاحب اختیار مسلمانان هستیم، ما امان اهل زمین هستیم چنان‌که ستارگان امان اهل آسمانند، به واسطه ماست که آسمان بر زمین فرود نمی‌آید مگر وقتی که خدا بخواهد، به واسطه ما باران رحمت حق نازل و برکات زمین خارج می‌‌شود، ما اگر روی زمین نبودیم زمین اهلش را فرو می‌‌برد. آنگاه فرمود: تا حال هیچ وقت زمین از حجتی خالی نبوده است ولی آن حجت، گاهی ظاهر و مشهود و گاهی غائب و مستور بوده است، تا قیامت نیز از حجت خالی نخواهد شد، اگر امام نباشد خدا پرستش نمی‌شود. راوی می‌‌گوید: عرض کردم: از امام غائب مردم چگونه استفاده می‌‌کنند؟ فرمود: همچنان که از خورشید استفاده می‌‌شود هنگامی که در پشت ابر قرار می‌‌گیرد».

مصادیق فواید امام غایب

• بنابراین با نگاه کلی و با توجه به روایات در مورد فوائد وجود امام معصوم اعم از امام حاضر و غایب مشخص شد امام اگر در زمان غیبت هم باشد هدف اصلی امام که همان امامتشان است مخدوش نمی‌شود، بلکه در زمان غیبت هم این آثار و فواید برای امام محفوظ است، از جمله این آثار:

امید بخشی

• امید بخشی: رئیس یک جمعیّت یا یک کشور مادامی که زنده است، هر چند در سفر یا فرضاً در بستر بیماری باشد، مایۀ حیات و حرکت و امید و نظم و آرامش آن جمعیت است و برعکس از بین رفتن این فرمانده گرد و غبار یأس و نومیدی را بر آن جمیعت نازل می‌‌کند. طبق عقیده‌ای که مذهب شیعه به وجود امام غایب زنده دارد و همواره انتظار او را می‌‌کشد این انتظار سبب می‌‌شود همیشه بارقۀ امید در دل شیعیان زنده باشد چراکه هر روز احتمال ظهور امام غایبِ خود را می‌دهند. امّا اگر این رهبر وجود خارجی نداشته باشد و علاقه مندان مکتبش در انتظار تولّد و پرورش او در آینده باشند قطعاً چنین امیدی هم برای آنان حاصل نمی‌شد.
• به بیان دیگر، امام اگرچه غایب است اما نقطه اتکایی است که پیروان خود را از ورطه‌ نابودی و ناامیدی نجات داده و مانند پناهگاهی مطمئن پیروان خود را به تلاش و کوشش در راه رشد و تعالی حرکت می‌‌دهد. لذا حالت امید و انتظار به آینده از فواید دیگری است که بر یک امام موجود اما غایب مترتب است. بدون تردید جامعه‌ای که به پیشوای زنده اگرچه غایب معتقد است، همواره از فرو افتادن در ناامیدی در امان خواهد بود و شکی نیست جامعه‌ای که دچار ناامیدی شد رو به انحطاط خواهد رفت. امروزه جامعۀ شیعی، استواری، پویایی و شادابی خود را مرهون این باورمندی می‌داند که از فواید آن امام غایب به حساب می‌آید. آری، اوضاع نابسامان و اسفبار جهان و سیل بنیان‌کن ستم و بیداد، خیرخواهان بشریت را نگران کرده است؛ به گونه‌ای که ممکن است گاهی در اصل قابلیت اصلاح بشر تردید کنند. اما باوجود امامی که وجود دارد اما پنهان است این فریضه (تردید در اصلاح بشر) از بین می‌‌رود چراکه یگانه روزنۀ امیدی که برای بشر بازمی‌ماند و یگانه بارقۀ امیدی که در این جهان ظلمت‌زده، امید می‌آفریند، انتظار فرج امام غایب و فرارسیدن عصر سراسر عدل حکومت توحید و نفوذ دستورهای الهی است.

حفظ دین خدا

• حفظ دین خدا و روشن شدن مسائل دینی و سیاسی، در حوزه امامت: با گذشت زمان و پیدایش سلیقه‌ها و افکار شخصی به مسائل مذهبی و گرایش‌های مختلف به سوی برنامه‌های فریبکارانۀ مکتب‌های انحرافی و دراز شدن دست مفسده جویان به سوی مفاهیم آسمانی، اصالت دینی بعضی از مسائل اسلامی مخدوش شده، به طوری که این آب زلال که از آسمان وحی نازل شده بود با عبور از محفظه‌های گل آلود تدریجاً تیره و تار شده است و این امر در حالی است که منبع وحی الهی با مسئلۀ خاتمیت پیامبر(ص) برای همیشه مختومه است. با این وجود، این سوال پیش می‌‌آید که چه کسی می‌‌تواند این آئین اصیل را از این همه انحرافات حفظ کند و جلو تحریفات و تغییرات و خرافات را بگیرد و این آئین را برای نسل‌های آینده محفوظ بدارد؟ آیا جز این است که باید این رشته به وسیله یک پیشوای معصوم هدایت شود، چنانکه علمای شیعه و تعداد زیادی از علمای اهل‌سنت براین باورند وجود امام هرچند غایب موجب روشن شدن دیدگاه دینی و سیاسی مسئله امامت نزد مسلمانان در دوره غیبت می‌‌شود و چه زیبا امیرالمؤمنین(ع) دربارۀ نقش آفرینی امام معصوم در تمام برهه‌ها اینچنین فرمودند: «آری هیچ گاه روی زمین، از قیام کننده با حجّت و دلیل خالی نمی‌ماند؛ خواه ظاهر و آشکار باشد، یا مخفی و پنهان، تا دلائل و اسناد روشن الهی ضایع نگردد، و به فراموشی نگراید».
• به بیان دیگر هر جامعه‌ای برای حفظ تشکیلات خود و ادامه راه تا رسیدن به مقصد، به وجود رهبری آگاه نیاز دارد، تا اجتماع، تحت نظر و فرماندهی او در مسیر صحیح، حرکت کند. چراکه وجود رهبر، پشتوانه بزرگی برای افراد است، تا در یک سازماندهی منظّم، دستاوردهای قبلی را حفظ کنند و به تقویت برنامه‌های آینده بپردازد و حضور و عدم حضور رهبر در میان پیروانش سبب نمی‌شود، اما از ترسیم خطوط اصلی و ارائه راهکارهای کلّی، کوتاهی کند چراکه امام در زمان غیبت هم به واسطه‌های گوناگون، دربارۀ راه‌های انحرافی، هشدار می‌دهد. به این ترتیب وجود امام عصر حتی در زمان غیبت عامل جدّی برای حفظ مکتب شیعه است. او با آگاهی کامل از توطئه‌های دشمنان، به شیوه‌های مختلف، از مرزهای فکری شیعیان پاسداری می‌کند و آنگاه که دشمن فریبکار با وسیله‌ها و ابزارهای گوناگون، اصول مکتب و اعتقادات مردم را نشانه می‌گیرد، با هدایت و ارشاد عالمان و برگزیدگان، راه‌های نفود او را می‌بندد.

ولایت تکوینی

• ولایت تکوینی: ولایت تکوینی ایجاد تکاملی برای بشر است که در غالب الفاظ و جملات قرار نمی‌گیرد بلکه ابزار این عامل، جذبۀ معنوی و نفوذ روحانی است. یک رهبر بزرگ آسمانی خواه پیامبر (صلی الله علیه وآله) باشد یا امام، علاوه بر تربیت تشریعی که از طریق گفتار و رفتار و تعلیم و تربیت عادی صورت می‌گیرد، یک نوع تربیت روحانی که از راه نفوذ معنوی در دلها و فکرها حاصل می‌‌شود هم برایشان متصور است که به آن تربیت تکوینی می‌‌گویند؛ در حالات بسیاری از پیشوایان بزرگ الهی می‌خوانیم که گاه بعضی از افراد منحرف و آلوده با یک تماس مختصر با آنها به کلّی تغییر مسیر می‌دادند و سرنوشتشان یکباره دگرگون می‌شد، این دگرگونی‌های تند و سریع و همه جانبه، این انقلاب‌های جهش آسا و فراگیر، آنهم با یک نگاه یا یک تماس مختصر، نمی‌تواند نتیجۀ تعلیم و تربیت عادی باشد، بلکه معلول یک اثر روانی نامرئی و یک جذبۀ ناخودآگاه است که گاهی از آن تعبیر به "نفوذ شخصیّت" نیز می‌شود. بسیار از مردم این موضوع را در زندگی خود تجربه کرده‌اند که به هنگام برخورد با افرادی که روح‌های بزرگ و عالی دارند چنان بی اختیار و ناخود آگاه تحت تأثیر آنان قرار می‌گیرند که حتّی سخن گفتن در برابر آنها برایشان مشکل می‌شود و خود را در میان هاله‌ای مرموز و غیرقابل توصیف از عظمت و بزرگی او می‌بینند. البتّه ممکن است گاهی این گونه امور را با تلقین و امثال آن توجیه کرد؛ ولی مسلّماً این تفسیر برای همه موارد صحیح نیست بلکه راهی جز این ندارد که بپذیریم این آثار نتیجۀ شعاع اسرارآمیزی است که از درون ذات انسان‌های بزرگ برمی‌خیزد.
• وجود امام در پشت ابرهای غیبت نیز این اثر را دارد که از طریق اشعّه نیرومند و پردامنۀ نفوذ شخصیّت خود، دل‌های آماده را در نزدیک و دور تحت تأثیر جذبۀ مخصوص قرار می‌‌دهد و به تربیت و تکامل آنها می‌‌پردازد و از آنها انسان‌هایی کامل تر می‌سازد. ولی نمی‌توان و نباید فراموش کرد همان گونه که امواج مغناطیس زمین روی هر آهن پارۀ بی ارزشی اثر نمی‌گذارد بلکه روی عقربه‌های ظریف و حسّاس اثر می‌گذارند، همین طور دل‌هایی که راهی با امام دارند و شباهتی را در خود ذخیره نموده‌اند تحت تأثیر آن جذبۀ غیر قابل توصیف روحانی قرار می‌گیرند.

امام واسطه فیض

• امام واسطۀ فیض و قبولی اعمال و توجیه کنندۀ هدف آفرینش: هدف آفرینش بر روی ظلم و فساد بنا نشده است چراکه خداوند این دنیا را خلق نکرده تا انسان‌های ظالم و فاسد در آن ظلم و فساد کنند، بلکه اساس خلقت خداوند بر این هدف بنا شده که صالحین در روی زمین باقی بمانند و به مقام عبودیت برسند؛ عبودیتی که همراه با معرفت کامل است و این شان و منزلت حاصل نمی‌شود مگر اینکه اعمال عبادی شیعیان مورد قبول خداوند قراگیرد و قبولی اعمال زمانی حاصل می‌‌شود که این اعمال از مسیر ولایت ائمۀ معصومین هرچند در زمان غیبتشان بگذرد، در واقع این نعمت بزرگ شیعیان از بارش رحمت ائمۀ معصومین نشأت می‌‌گیرد؛ چنانکه امام صادق(ع) فرمودند: «به خدا اگر کسی آنچنان سجده کند که گردنش قطع شود، خدا از او نپذیرد مگر زمانی که ولایت ما را بپذیرد». در دعاها و زیارت نامه منتظران این مدعا (قبولی اعمال شیعیان) صراحت بیشتری پیدا می‌‌کند: «من شهادت می‌‌دهم که با پذیرفتن ولایت تو اعمال، قبول و افعال، پاکیزه می‌‌شوند، ثواب‌ها چندین برابر و بدی‌ها حذف می‌‌شوند؛ پس هر کس به ولایت تو معتقد و به امامت تو معترف باشد، سخنان و اعمالش مورد قبول خداوند واقع می‌‌شود». در متنی دیگر از این دعا آمده است «قبولی اعمال منوط به پذیرش ولایت توست و سخنانمان با اعتقاد به امامت تو معتبر می‌‌شود کسی که به ولایت تو معتقد شود و امامت تو را بپذیرد اعمالش قبول و سخنانش راست دانسته می‌‌شود و نیکی‌هایش چندین برابر و بدی‌هایش از او حذف می‌‌شود».
• از اینجا روشن می‌شود، آنچه در بعضی از روایات به این مضمون وارد شده که: «از برکت وجود او (یعنی حجّت و نماینده الهی) مردم روزی می‌برند، و به خاطر هستی او آسمان و زمین برپاست» یک موضوع اغراق آمیز و دور از منطق و یا شرک آلود نیست. بنابراین امام که سمبل گروه صالحان و نمونۀ بارز انسان کامل است؛ توجیه کنندۀ هدف آفرینش و مایۀ نزول هر خیر و برکت و ریزش باران فیض و رحمت خدا است؛ اعم از اینکه در میان مردم آشکارا زندگی کند یا مخفی و ناشناس بماند.

قیام و اصلاح امور

• قیام و اصلاح امور: می‌‌توان مدعی بود قیام و اصلاح امور جامعۀ بشری، بهترین و بالاترین هدف و فایدۀ امام غایب است؛ لازمۀ امر این است که پیروان حضرت، با ایجاد زمینه برای قیام حضرت، ایشان را از عزلت و تنهایی بیرون بیاورند و این امر محقق نمی‌شود مگر زمانی که پیرو امام، اعتقاد راسخ به امام غایب داشته باشد.

ایجاد زمینه انقلاب

• ایجاد زمینۀ انقلاب در زمان غیبت: غیبت امام موجب فساد در تمام زمینه‌ها می‌‌شود و همین امر موجب خستگی و ناراحتی و نارضایتی مردم می‌‌شود و ادامۀ این نارحتی‌ها موجب می‌‌شود کم کم جرقه‌های انقلاب شکل بگیرد و مردم شناختشان نسبت به موانع انقلاب مهدوی توسط همین امر (غیبت) کامل شده و درصدد رفع آن برآیند، در این نقطه است که مردم، منتظر واقعی مصلح عادل محسوب شده و فرج حضرت را از خداوند طلب می‌‌کند، زیرا تا زمانی که مردم طعم تلخ ظلم و ستم را حس نکنند آمادۀ درک لذت عدالت و اصلاح نخواهند شد، مؤید این مطلب روایتی است از امام عصر(ع) که فرمودند: «زمین را پر از قسط و عدل و نور خواهد کرد، همان‌گونه که پر از ظلم و جور و بدی شده باشد».

دفع بلا

• یکی دیگر از آثار وجودی امام در زمان غیبت بنابر روایات، دفع بلاست، بدون تردید، امنیّت، از اصلی‌ترین سرمایه‌های زندگی است. پدید آمدن حوادث گوناگون در عالم، همواره زندگی و حیات طبیعی موجودات را در معرض نابودی قرار داده است. کنترل آفت‌ها و بلاها با فراهم آوردن وسائل مادّی ممکن است؛ ولی عوامل معنوی نیز در آن تأثیر فراوانی دارد. در روایات پیشوایان ما، وجود امام و حجّت الهی، در مجموعۀ جهان آفرینش، به عنوان عامل امنیّت زمین و اهل آن شمرده شده است. چنانکه امام عصرفرمودند: «من موجب ایمنی از بلاها برای ساکنان زمین هستم» بنابراین خاصیت وجود امام هر چند در غیبت، مانع از آن است که مردم به سبب انواع گناهان و مفاسدی که انجام می‌دهند به عذاب‌های سخت الهی گرفتار شوند و طومار حیات زمین و اهل آن در هم پیچیده شود. قرآن کریم در این باره، خطاب به پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمودند: ﴿وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِيهِمْ﴾، حضرت ولی عصر که مظهر رحمت و مهر پروردگار است نیز با عنایات خاص خود بلاهای بزرگ را از مردم دور می‌کند؛ البته این امنیت و دفع بلا، شامل سه مرحله است:

1. امان برای همۀ مردم زمین: ایشان امان برای همه هستند و خداوند عذابی نمی‌فرستد که آنها را به صورت کامل نابود کند، همانند عذاب قوم نوح و سایر اقوام.
2. امان برای امت پیامبر(ص): به این معنا که خداوند به برکت این ذوات مقدسه بر امت اسلام نظر ویژه‌ای دارد و عذاب کمتری را متوجه آنان می‌‌کند.
3. امان برای نزدیکان و شیعیان: به این بیان که وجود مقدس امام برای پیروانش آثاری فراوانی دارد، از جمله رفع بلا و گرفتاری به صورت خاص؛ در روایتی از قول جابر نقل شده از امام باقر(ع) پرسیدم: «برای چه چیزی احتیاج به پیامبر و امام است؟ فرمود: برای آنکه عالم بر صلاح خود باقی بماند، زیرا خداوند دفع می‌کند عذاب را از اهل زمین هنگامی که پیامبر یا امامی در آن باشد. خدا می‌فرماید: ﴿وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِيهِمْ﴾ همچنین پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمودند: ستاره‌ها امان اهل آسمانند و اهل بیتم امان برای اهل زمین، پس زمانی که ستارگان بروند، به سراغ اهل زمین آن چیزی می‌‌آید که اهل زمین نسبت به آن کراهت دارند و همینطور زمانی که اهل بیت من بروند همین نوع کراهت جایگزین آنان در روی زمین می‌‌شود به همین دلیل خدای متعال اطاعت اهل بیت را برا پیروانش واجب کرده است چنانکه فرمود: ای کسانی که ایمان آورده‌اید اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید رسول و صاحبان امر از خودتان را بنابراین خداوند به‌واسطه آنها اهل عصیان را مهلت می‌دهد و عقوبت و عذاب از آنان برطرف می‌‌سازد».

• گرچه در بسیاری از موارد، شیعیان به لطف و کرامت او توجه ندارند و دست یاری‌ او را بالای سر خودشان نمی‌بینند؛ چنانکه حضرت در معرفی خودشان به این نکته اشاره می‌‌کند که؛ «خدای متعال به سبب وجود من، بلاها را از خاندان و شیعیانم دور می‌کند». در جریان شکل گیری انقلاب اسلامی ایران و سال‌های پرالتهاب دفاع مقدّس، به وضوح حمایت‌های پنهانی امام عصر قابل لمس بود به طوری که بارها و بارها نظام اسلامی را از گردنه‌های سخت عبور دادند به عنوان مثال؛ شکسته شدن حکومت نظامی شاه در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به فرمانِ امام خمینی؛ حادثه سقوط هلی کوپترهای نظامی آمریکا در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۵۹ در صحرای طبس، کشف کودتای نافرجام نوژه در ۱۸ تیرماه ۱۳۵۹ و ناکامی دشمنان در جنگ هشت ساله و نیز در توطئه‌های پس از جنگ و ده‌ها نمونه دیگر، شاهد بر این عنایات است.

خودسازی

• یکی دیگر از آثار وجود امام در زمان غیبت، پیدایش و تقویت روحیۀ خودسازی و تهذیب نفس و طهارت روان از آلودگی و رذایل اخلاقی است و این امری است که سعادتمندی منتظر را تضمین کرده و رسیدن به هدف الهی را نه تنها امکان پذیر و قابل دسترس، بلکه می‌تواند حتمی الوصول کند. به این بیان که یکی از معارف بلند شیعه که مبتنی بر قرآن کریم و روایات است، اعتقاد به عرضۀ اعمال انسان‌ها بر پیشوای دینی است، چنانکه یعقوب بن شعیب می‌گوید: از امام صادق(ع) در رابطه با این کلام خداوند ﴿اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ﴾ پرسیدم. حضرت فرمود: «هُم الأئمة». طبق این حدیث، اعمال انسان ها، به خداوند و پیامبر و ائمه بزرگوار عرضه می‌شود و آنان اعمال انسان‌ها را می‌بینند. در روایت دیگر عبدالله بن ابان نقل می‌کند به امام رضا(ع) عرض کردم: «برای من و اهل بیتم به درگاه خدا دعا کنید. حضرت فرمود: «مگر دعا نمی‌کنم؟ به خدا اعمال شما هر روز و شب به من عرضه می‌شود».
• توجه به دو نکته ضروری است:

1. شاهد بودن حجت خدا بر اعمال شیعیان در همه زمان‌ها مطلبی است که قرآن نیز به آن اشاره دارد چنانکه در روایتی سماعه می‌‌گوید امام صادق(ع) درباره این آیۀ شریفۀ ﴿فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلاء شَهِيدًا﴾ فرمودند: «این آیه دربارۀ امت محمد(ص) نازل شده، یعنی در هر زمانی از امت پیامبر (صلی الله علیه وآله)، امامی وجود دارد که شاهد بر آنان است همانطور که محمد (صلی الله علیه وآله)، شاهد بر امامان است».
2. برای شاهد بودن و شهادت دادن لازم است شخص، در واقعۀ خودش حضور داشته باشد و لذا در دادگاه، شاهد را کسی می‌دانند که خودش صحنه ماجرا را نظاره‌گر بوده باشد. از این روایت چنین برداشت می‌شود که وجود مقدس پیامبر (صلی الله علیه وآله) در همۀ اعصار شاهد است و همچنین امام هر زمان نیز شاهد بر اعمال مردمان است. برید العجلی می‌گوید: از امام باقر(ع) پیرامون آیۀ ﴿وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا﴾ پرسیدم. حضرت فرمود: «ما امت وسط هستیم و ما گواهان خدا بر خلقش و حجت‌های او در در زمینش هستیم».

امداد امام غایب به شیعیان

• یاری شیعیان به وسیلۀ دعا یا امدادهای غیبی توسط امام غایب: براساس توقیعی که حضرت برای شیخ مفید فرستاند این مطلب استفاده می‌‌شود که حضرت در همه حال به فکر شیعیان بوده است: «ما در رعایت احوال شما کوتاهی نکرده و شما را فراموش نمی‌کنیم. اگر این چنین نبود، شر و بدی بر شما نازل می‌شد و دشمنان بر شما چیره می‌گشتند». یکی از مصادیق این هواداری می‌‌تواند دعای خیر حضرت برای شیعیان، در زمان غیبت باشد و یا در روایتی امام عصر(ع) مؤمنین را این گونه دعا کردند: «إِلَهِی‏‏ بِحَقِ‏ مَنْ‏ نَاجَاکَ‏ وَ بِحَقِ‏ مَنْ‏ دَعَاکَ‏ فِی‏ الْبَحْرِ وَ الْبَرِّ صَلِ‏ عَلَی‏ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ‏ وَ تَفَضَّلْ‏ عَلَی‏ فُقَرَاءِ الْمُؤْمِنِینَ‏ وَ الْمُؤْمِنَاتِ‏ بِالْغِنَی‏ وَ السَّعَةِ». این فایده با دعای شیعیان برای رفع مشکلاتشان (از جمله دعای فرج) و با واسطه قرار دادن امام غایب هم وجود دارد که در حقیقت می‌‌توان گفت فایدۀ این دعا برای خود شیعیان است، چنانکه در روایتی حضرت دعا برای تعجبل فرج را فرج خود شیعیان دانستند.
• فلسفۀ اینکه شیعیان، ائمۀ معصومین را واسطۀ دعاهایشان قرار می‌‌دهند این است که آنان را مناسب‌ترین وسیله برای ارتباط با خداوند می‌‌دانند زیرا یکی از راه‌های توسل به مقربان الهی این است که از آنان خواسته شود برایشان دعا کنند. روشن است، در وسیله قرار‌دادن انبیا و اولیا و درخواست دعا از آنان، مشاهدۀ آنان ضرورت ندارد. آنچه ضروری است تقاضای درخواست کننده و آگاهی امامان از تقاضای آنهاست.

امداد علمی امام، به علما

• امام پناهگاه علمی و فکری در زمان غیبت: پیشوایان معصوم معلّمان و مربّیان اصلی جامعه هستند و مردم، همواره از سرچشمۀ زلال معارف ناب آن بزرگواران بهره‌ها برده‌اند. در زمان غیبت نیز، اگر چه دسترسی مستقیم و استفادۀ همه جانبه از محضر امام عصر(ع) ممکن نیست، ولی امام عصر از طریق‌های گوناگون مشکلات علمی آنان را مرتفع می‌‌کردند؛ چنانکه در عصر غیبت صغری، بسیاری از سؤالات مردم و علما، از طریقِ نامه‌های امام پاسخ داده می‌شد؛ پس از غیبت صغری هم بارها علمای شیعه، مشکلات علمی و فکری خود را با امام خویش مطرح کرده و پاسخ آن را دریافت می‌‌کردند؛ چنانکه نقل شده مرحوم مقدس اردبیلی برای حل مشکل علمیشان به حرم امیرالمؤمنین(ع) می‌‌رود و از حضرت با عجز و ناله خواستار حل مشکلشان می‌‌شود. ناگاه از قبر مطهر، ندایی می‌‌شنود که می‌‌گوید به مسجد کوفه برو و از امام عصر سؤال کن؛ زیرا که او امام زمان توست؛ سپس مرحوم اردبیلی به سمت مسجد کوفه می‌‌رود و حضرت را در آنجا می‌‌بیند و ایشان تمام مشکلات علمیشان را حل می‌‌کند.

رهبری باواسطه (ولایت فقیه)

• در عصر غیبت کبری، فقیهان مسئولیت هدایت مذهبی سیاسی جامعه را برعهده دارند. این مسئله، همان "ولایت فقیه" است که دلیل‌های عقلی و نقلی فراوانی برای اثبات آن وجود دارد، چنانکه نامۀ امام عصر(ع) به دومین نایب ویژه‌اش محمد بن عثمان عمری همین مطلب را اثبات می‌‌کند. امام در پاسخ نامۀ فردی به نام اسحاق بن یعقوب نوشته است: «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ» حال شاید برای عده ای عجیب باشد که چگونه ولایت فقیه می‌‌تواند جزء آثار غیبت امام باشد، درحالی که ملازمه ای بین غیبت امام و ولی فقیه وجود ندارد؟ جواب این است، در توقیع امام عصر(ع) آمده است، امام فرمودند: راویان احادیث، حجت من در زمان غیبت هستند؛ این عبارت بدین معناست که غیبت امام، سبب جعل جدیدی از حجیت در غالب ولی فقیه شده است. در واقع وجود امام غایب موجب آگاهی مردم نسبت به نظام ولایت و حکومت در اسلام و باقی ماندن آن به عنوان یک خط اصیل و مستمر در زندگی دینی و سیاسی مسلمانان است. با این وجود می‌‌توان گفت ولایت فقیه یکی از آثار غیبت امام است، باید توجه داشت مقصود از حوادث، آن دسته از اتفاقاتی است که مرتبط با زندگی مردم است که باید مطابق احکام دین به آنها عمل شود و مراد از روایان احادیث صرف روایت‌گری نیست، زیرا در این صورت، امام باید مردم را به احادیث معصومین ارجاع می‌‌داد در حالی که امام مردم را به راویان حدیث ارجاع دادند، یعنی راویانی که قدرت استنباط از کتاب، و روایات را دارند که به این نوع از راویان، فقیه و در راس این فقها کسی که حاکم شرع اسلامی است ولی فقیه گفته می‌‌شود. البته امام نسبت به احکام کلّی جنبۀ نظارتی دارد یعنی اینطور نیست که تمام مسئولیت احکام را به فقیهان سپرده باشند و خودشان دیگر هیچ مسئولیتی نداشته باشند بلکه اگر فقیه در جایی که مربوط به احکام کلی است اشتباهی بکند به طوری که ضرری بزرگ به اسلام و مسلمین وارد شود امام مخالفتش را به نوعی نشان می‌‌دهند.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: