هدف‌‌مندی

اهمیت هدف

هدف‌ها در تاریخ زندگی بشری نقشی مهم و تعیین‌کننده ایفا کرده‌ و زیربنای انگیزه هستند. هدف‌ها به زندگی ما استقلال، جهت، معنا و شادی می‌‌بخشند. لذا روحیه هدف‌مندی، به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار، در هدف‌مندی و سلامت روانی فرد و جامعه عصر انتظار تأثیر دارد؛ زیرا از جهت روان‌شناختی، ‌ رشد روانی افراد با عمومیت و تعالی اهدافی که دارند سنجش می‌شود. به این معنا که هر چه اهداف زندگی فرد، والا و فراگیر باشد، سطح انگیزش و امید او بالاتر خواهد بود و در نتیجه، چنین فردی از رشد و سلامت روانی بالاتری برخوردار خواهد بود^[۱].
انسان منتظر با امید به ظهور نور و عدالت، در حقیقت اهداف کلان زندگی خود و جامعه را با رویکرد به نصرت الهی^[۲]، پیروزی و غلبۀ حق بر باطل^[۳]، گسترش عدالت^[۴] و فراگیری هدایت، لطف و رحمت^[۵] مشخص می‌‌کند^[۶] و از این‌رو، تلاش می‌کند تا به میزان توانایی و مسئولیت خویش، در ساختن چنین جامعه‌ای سهیم باشد. از سوی دیگر، او می‌‌داند برای چه تلاش می‌‌کند و انگیزه‌ای آشکار، منطقی، معقول و قابل دفاع دارد؛ بنابراین تمامی تلاش‌هایش، معطوف به هدفی والا به نام "انتظار ظهور" می‌‌شود و این هدفی معنادار و ارزشمند است که ریشه در فطرت همه انسان‌ها دارد و فرجام حیات انسانی را روشن نموده و فلسفه تاریخ را قابل درک می‌نماید^[۷].

اهداف منتظر

برخی از اهداف بزرگ اندیشۀ مهدوی اشاره می‌کنیم:

دانش‌افزایی: یکی از اهداف بزرگ مکتب مهدوی، کسب علم و معرفت و نهادینه شدن فرهنگ تفکر است تا انسان‌ها از بُعد معرفتی به قله‌های تکامل برسند؛ چنانکه امام باقر (ع) می‌فرمایند: «وقتی قائم ما قیام کند، خداوند دست رحمتش را بر سر مردم می‌گذارد و با آن، عقل و اندیشۀ آنان را منسجم و متکامل می‌کند و بر حلم و اخلاق‌شان می‌افزایند»^[۸].
اخلاق‌مداری: امام صادق (ع) فرمودند: «هرکس دوست دارد از یاران حضرت قائم (ع) باشد، باید در انتظار او باشد و به نیکویی و پرهیزکاری رفتار کند»^[۹].
تعدیل غرائز: توجه مطلوب و ارزشی به غرائز و گرایش‌های انسانی و تعدیل و هدایت آن خواسته‌ها به سوی اهداف الهی و آرمانی، از اهداف تربیتی مکتب تعلیم و تربیت حضرت مهدی (ع) است^[۱۰].
بهبود وضع معیشتی و مادی: رسول مکرم ‌‌اسلام (ص) در این باره می‌فرماید: «امت من در زمان مهدی (ع)، آنچنان به نعمت‌ها (مادی و معنوی) دست می‌‌یابند که در هیچ زمانی این‌گونه نبوده است»^[۱۱]. قوانینی مثل خمس، زکات‌، عدم‌ احتکار و... رفاه و آسایش عمومی را در جامعۀ منتظر فراگیر خواهند نمود، تا جایی‌که در زمان ظهور، نیازمندی جهت ادای دین یافت نمی‌شود چنانکه‌ امام‌ صادق (ع) فرمودند: «سوگند به خدایی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، روزی خواهد رسید که یک نفر از شما نتواند‌ محلی‌ را پیدا کند که دینار یا درهمی از مال خودش را در آنجا به مصرف برساند»^[۱۲]. بلکه ایمان‌ به‌ وجود‌ حضرت آرامش‌بخش است چنانکه امام زمان (ع) در‌ نامۀ مبارک خود به اسحاق بن یعقوب آورده‌اند: «همانا من مایۀ آرامش و امنیت زمینیانم همان‌گونه که ستارگان آسمان، باعث امنیت‌ آسمانیان‌ هستند»^[۱۳].^[۱۴]
وحدت و هم‌دلی: در میان جامعه‌ای که بزرگ‌ترین آرمانش، ظهور امام عصر (ع) است، نوعی هم‌دلی، هم‌نوایی و هم‌اندیشی پدید می‌‌آید. در روایات درباره ویژگی یاران حضرت مهدی (ع) آمده است: «قلب‌هایشان یکپارچه است»^[۱۵].
عدالت‌گستری: یکی از اهداف مهم مهدویت، عدالت‌خواهی و ستم‌ستیزی است که یکی از عمده‌ترین اصول مورد توجه تمام انبیا، به ویژه خاتم پیامبران، حضرت محمد (ص) بوده است. در روایات‌ تأکید‌ شده‌ است‌ اگر‌ یک روز هم از عمر دنیا باقی مانده باشد، آن روز چنان طولانی خواهد شد که عدالت بر همۀ جهان سایه افکند^[۱۶].^[۱۷].
وحدت شخصیت: انتظار از لحاظ فردی، موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی می‌‌شود؛ زیرا ناظر به یک هدف، یعنی انتظار ظهور است^[۱۸].
شکوفایی استعدادها: روایات نشان می‌دهد تأکید اصلی مکتب انتظار، شکوفایی استعدادها و نیروها در زمان حال است و باید بدون از دست دادن فرصت، دست به کار شد. در روایتی امام صادق (ع) می‌‌فرماید: «هر صبح و شام منتظر ظهور باشید»^[۱۹].
امید به آینده: انتظار فرج امید به آینده را در منتظر پدید می‌‌آورد و همین امید، نقش بزرگی در زندگی و شخصیت او دارد. امام علی (ع) می‌‌فرماید: «منتظر فرج باشید و از رحمت خداوند ناامید نباشید. همانا دوست‌داشتنی‌ترین کارها در پیشگاه خداوند، انتظار فرج است تا وقتی که مؤمن این حالت خود را حفظ کند»^[۲۰].
بینش و خلاقیت: امیدواری به انسان منتظر، بینشی عطا می‌کند که در مسیر خود بن‌بستی نمی‌بیند و همواره با خلاقیت و نوآوری، راه‌های تازه‌ای را می‌‌آزماید. امام سجاد (ع) دربارۀ قوت و اندیشه یاران آن حضرت، می‌‌فرمایند: «خداوند آنان را چنان از عقل، فهم و شناخت برخوردار کرده که غیبت امام (ع) برایشان به منزلۀ مشاهده و حضور درآمده است»^[۲۱].
کار و تلاش: انسان منتظر چون امیدوار است، در راه رسیدن به هدف کار می‌‌کند و تلاش منتظر نه حرکتی عادی، بلکه حرکتی جهادگونه است. پیامبر اسلام (ص) می‌‌فرماید: «برترین جهاد امت من، انتظار فرج است»^[۲۲].^[۲۳]

پرسش مستقیم

هدف‌مندی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ ر. ک: موحدی، محسن، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت؛ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
↑ حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جَاءَهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّيَ مَنْ نَشَاءُ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ«تا آنجا که پیامبران به آستانه نومیدی رسیدند و پنداشتند که (مردم در وعده پشتیبانی) به آنان دروغ گفته‌اند، (ناگهان) یاری ما به آنان رسید و هر کس را که می‌خواستیم رهایی یافت و عذاب ما از گروه گنهکاران بازگردانده نمی‌شود» سوره یوسف، آیه ۱۱۰.
↑ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ«موسی به قوم خود گفت: از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید، بی‌گمان زمین از آن خداوند است، به هر کس از بندگان خویش که بخواهد به میراث می‌دهد و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره اعراف، آیه ۱۲۸؛ وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ«و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.
↑ «یَمْلَأَ اللَّهُ الْأَرْضَ بِهِ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً»؛ طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۵۰، ح۳۷.
↑ قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِيِّ وَمَنِ اهْتَدَى«بگو همه چشم به راهند، شما هم چشم به راه باشید، به زودی خواهید دانست چه کسانی همراهان راه میانه اند و چه کسی رهیافته است» سوره طه، آیه ۱۳۵؛ عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَمَكُمْ وَإِنْ عُدْتُمْ عُدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيرًا«باشد که پروردگارتان بر شما بخشایش آورد و اگر (به نافرمانی) بازگردید ما نیز باز می‌گردیم و دوزخ را زندان کافران قرار داده‌ایم» سوره اسراء، آیه ۸
↑ سادات پورسید آقایی، زهرا، بررسی تطبیقی شخصیت انسان منتظر با شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی کمال، ص ۱۱۴
↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲؛ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت
↑ «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ‏ بِهَا عُقُولَهُمْ‏ وَ کَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُمْ»؛ کافی، ج۱، ص۲۵، ح۲۱.
↑ «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِر»؛ نعمانی، غیبت، ص۲۰۰.
↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲.
↑ «یَتَنَعَّمُ أُمَّتِی فِی زَمَنِ الْمَهْدِیِّ (ع)نِعْمَةً لَمْ یَتَنَعَّمُوا قَبْلَهَا قَط»؛ بحارالانوار، ج۵۱، ح۸۳.
↑ «فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَیَأْتِیَنَّ عَلَیْکُمْ وَقْتٌ لَا یَجِدُ أَحَدُکُمْ لِدِینَارِهِ وَ دِرْهَمِهِ مَوْضِعاً یَعْنِی لَا یَجِدُ عِنْدَ ظُهُورِ الْقَائِمِ (ع)مَوْضِعاً یَصْرِفُهُ فِیهِ لِاسْتِغْنَاءِ النَّاسِ جَمِیعاً بِفَضْلِ اللَّهِ وَ فَضْلِ وَلِیِّه»؛ ‏ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص۱۵۰.
↑ «إِنِّی أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ کَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ»؛ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۷۷.
↑ ر. ک: محمدی، ناصر و مفتاح، احمد رضا، نقش باور به مهدویت در معنابخشی زندگی فردی، ص۲۱۱-۲۱۵.
↑ «قلوبهم مجتمعة»؛ الزام الناصب، ج۲، ص۲۰.
↑ «لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَخْرُجَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِي يَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»؛ بحارالأنوار، ج۵۱، ص۱۲۰.
↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲؛ محمدی، ناصر و مفتاح، احمد رضا، نقش باور به مهدویت در معنابخشی زندگی فردی، ص۲۱۱-۲۱۵.
↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲.
↑ «فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً»؛ کلینی، کافی، ج۱، ص۳۳۳.
↑ «انْتَظِرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ‏ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأُمُورِ إِلَی اللَّهِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ وَ مَا دَاوَمَ عَلَیْهِ الْمُؤْمِن‏»؛ شیخ صدوق، الخصال، ج۲، ص۶۱۶.
↑ بحارالانوار، ج۲، ص۱۲۲.
↑ «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۴۱.
↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲.

[1] ر. ک: موحدی، محسن، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت؛ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت.

[2] حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جَاءَهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّيَ مَنْ نَشَاءُ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ«تا آنجا که پیامبران به آستانه نومیدی رسیدند و پنداشتند که (مردم در وعده پشتیبانی) به آنان دروغ گفته‌اند، (ناگهان) یاری ما به آنان رسید و هر کس را که می‌خواستیم رهایی یافت و عذاب ما از گروه گنهکاران بازگردانده نمی‌شود» سوره یوسف، آیه ۱۱۰.

[3] قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ«موسی به قوم خود گفت: از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید، بی‌گمان زمین از آن خداوند است، به هر کس از بندگان خویش که بخواهد به میراث می‌دهد و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره اعراف، آیه ۱۲۸؛ وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ«و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.

[4] «یَمْلَأَ اللَّهُ الْأَرْضَ بِهِ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً»؛ طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۵۰، ح۳۷.

[5] قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِيِّ وَمَنِ اهْتَدَى«بگو همه چشم به راهند، شما هم چشم به راه باشید، به زودی خواهید دانست چه کسانی همراهان راه میانه اند و چه کسی رهیافته است» سوره طه، آیه ۱۳۵؛ عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَمَكُمْ وَإِنْ عُدْتُمْ عُدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيرًا«باشد که پروردگارتان بر شما بخشایش آورد و اگر (به نافرمانی) بازگردید ما نیز باز می‌گردیم و دوزخ را زندان کافران قرار داده‌ایم» سوره اسراء، آیه ۸

[6] سادات پورسید آقایی، زهرا، بررسی تطبیقی شخصیت انسان منتظر با شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی کمال، ص ۱۱۴

[7] ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲؛ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت

[8] «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ‏ بِهَا عُقُولَهُمْ‏ وَ کَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُمْ»؛ کافی، ج۱، ص۲۵، ح۲۱.

[9] «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِر»؛ نعمانی، غیبت، ص۲۰۰.

[10] ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲.

[11] «یَتَنَعَّمُ أُمَّتِی فِی زَمَنِ الْمَهْدِیِّ (ع)نِعْمَةً لَمْ یَتَنَعَّمُوا قَبْلَهَا قَط»؛ بحارالانوار، ج۵۱، ح۸۳.

[12] «فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَیَأْتِیَنَّ عَلَیْکُمْ وَقْتٌ لَا یَجِدُ أَحَدُکُمْ لِدِینَارِهِ وَ دِرْهَمِهِ مَوْضِعاً یَعْنِی لَا یَجِدُ عِنْدَ ظُهُورِ الْقَائِمِ (ع)مَوْضِعاً یَصْرِفُهُ فِیهِ لِاسْتِغْنَاءِ النَّاسِ جَمِیعاً بِفَضْلِ اللَّهِ وَ فَضْلِ وَلِیِّه»؛ ‏ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص۱۵۰.

[13] «إِنِّی أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ کَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ»؛ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۷۷.

[14] ر. ک: محمدی، ناصر و مفتاح، احمد رضا، نقش باور به مهدویت در معنابخشی زندگی فردی، ص۲۱۱-۲۱۵.

[15] «قلوبهم مجتمعة»؛ الزام الناصب، ج۲، ص۲۰.

[16] «لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَخْرُجَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِي يَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»؛ بحارالأنوار، ج۵۱، ص۱۲۰.

[17] ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲؛ محمدی، ناصر و مفتاح، احمد رضا، نقش باور به مهدویت در معنابخشی زندگی فردی، ص۲۱۱-۲۱۵.

[18] ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲.

[19] «فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً»؛ کلینی، کافی، ج۱، ص۳۳۳.

[20] «انْتَظِرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ‏ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأُمُورِ إِلَی اللَّهِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ وَ مَا دَاوَمَ عَلَیْهِ الْمُؤْمِن‏»؛ شیخ صدوق، الخصال، ج۲، ص۶۱۶.

[21] بحارالانوار، ج۲، ص۱۲۲.

[22] «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۴۱.

[23] ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۹۴-۱۰۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]