مهمترین آیات قرآن درباره مهدویت کدامند؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
مهمترین آیات قرآن درباره مهدویت کدامند؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / آشنایی با معارف مهدویت / مهدویت در اسلام / مهدویت در قرآن

مهمترین آیات قرآن درباره مهدویت کدامند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

سید محمد کاظم قزوینی

آیت‌الله سید محمد کاظم قزوینی، در کتاب «امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور» در این‌باره گفته است:

«قرآن کریم، همان کتابی است که هیچ مورد باطلی در آن راه ندارد و در این کتاب هر مطلبی بیان شده است و هیچ خشک و تری باقی نمانده، مگر اینکه در این کتاب روشنگر آمده، از چیزی کوتاهی نشده است. قرآن، آخرین کتاب آسمانی می‌باشد، همان گونه که اسلام، آخرین دین است. قرآن حکیم در جاهای زیادی از امام زمان (ع) و قیام او خبر داده است، تأویل این گونه آیات، درباره امام زمان و ظهور اوست به طوری که ائمه (ع) که قرآن در خانه‌های آنها نازل شده، به این مطلب تصریح کرده‌اند. بعضی از این آیات را برای شما می‌آوریم:

  1. وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَنُرِي فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا يَحْذَرُونَ[۱]. امام علی (ع) در این باره فرموده است: "دنیا، پس از سرکشی‌اش، مانند شتری- که شیر به صاحبش نمی‌دهد- تا برای بچه‌‌اش نگاه دارد به ما روی خواهد آورد". و سپس این آیه را تلاوت فرمود: وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ[۲]. ابن ابی الحدید در شرحش می‌گوید، همفکران ما می‌گویند، این آیه به آمدن امامی، وعده می‌دهد- که سراسر زمین را تصرف می‌کند- و بر تمامی کشورها حکم‌فرمایی می‌کند. این حدیث از راه‌های گوناگونی از امام علی (ع) وارد شده است و شاید به شرح بیشتری نیاز داشته باشد؛ "شِمَاسِهَا" به اسبی گفته می‌شود که از سواری دادن بر پشت خود خودداری می‌کند؛ "الضَّرُوسِ " شتر بد اخلاقی را گویند که دوشنده خود را گاز بگیرد[۳]. معنی سخن امام علی (ع) این است که دنیا بعد از ظلم و ستم بسیار بر اهل بیت (ع) به آنان رو می‌کند و اهل بیت (ع) قیام می‌کنند و بر دشمنانشان پیروز می‌شوند، آنها تمامی سر بالایی‌های سختگذر و پر از سنگلاخ را که در مسیر نهضت مقدسشان وجود دارد از میان برمی‌دارند و دنیا بعد از آن همه سختی به اهل بیت (ع) برای آنان راحت و بعد از تلخی‌های بسیار، شیرین می‌گردد و دنیا بعد از سرپیچی، بالاخره سر تسلیم فرود می‌آورد و بعد از سرکشی، رام می‌شود. از امیر مومنان (ع) روایت شده که: "مستضعفان بر روی زمین، آن کسانی که در قرآن ذکر شده‌اند- که خداوند آنان را رهبر قرار داده ما اهل بیت (ع) هستیم، خداوند مهدی اهل بیت را برمی‌انگیزد تا اهل بیت را عزیز و گرامی بدارد و دشمنان آنان را خوار و ذلیل گرداند"[۴].
  2. وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ[۵]. این آیه نیز جزء آیاتی است که تأویل به امام مهدی (ع) شده است. معنی آیه در ظاهر این است که خداوند تعالی به مومنان این امت وعده داد که آنان را جانشین کند و خلافت دهد و طبیعی است که بشر بر روی زمین خاکی و در خشکی یا روی آب، زندگی می‌کند. یعنی خداوند، مومنان را وارث زمین کفار (از عرب و عجم) می‌گرداند و به آنان اجازه می‌دهد که زمین را تصرف کنند و در آن حکومت نمایند، همان طور که خداوند بعضی از اولیایش را جانشین بعضی دیگر گردانید و حالت ترس آنان را به امان تبدیل کرد که از کسی جز خدا نهراسیدند و احدی از لشکریانِ سلطه و قدرت نتوانستند بر آنان غلبه پیدا کنند و بدون هیچ تقیه و ترسی به حق عمل و خداوند را عبادت کردند. خداوند تعالی به مؤمنین صالح- که از هر پلیدی پاک هستند وعده داده که آنان را جانشین وحاکم زمین گرداند، این معنی ظاهری آیه کریمه است. این وعده الهی که ۳ بار به لام قسم، نسبت به آن تأکید شده است و ۳ بار نیز با "نون" تأکید آمده تا به امروز محقق نشده، پس کِی، مومنان صالح بر مردم حکم می‌رانند و اسلام را با تمام آزادی و بدون ترس از احدی، اجرا می‌کنند؟ آن مؤمنینی که اعمال صالح انجام می‌دهند و خداوند آنان را این چنین ثمره بزرگی می‌دهد، کیستند؟ اگر به تاریخ اسلام و مسلمین از زمان طلوع خورشید اسلام تا امروز مراجعه کنید به طور یقین خواهید دانست که این وعده الهی در طول ۱۴۰۰ سال، محقق نشده است. گمان نمی‌کنم که وجدان هیچ مسلمان منصفی قبول کند که مقصود از مؤمنان نیکو کردار، امویان و عباسیان باشند؛ چون تاریخی که مورد قبول اسلام و غیر اسلام باشد، شاهد است که امویان و عباسیان، مرتکب جرایم بزرگی شدند و خون بسیاری از اولیای الهی را ریختند و حرمت الهی را هتک کردند و کاخ‌های آنان، سرشار از فجور و منکرات بود و اگر ما بخواهیم در این باره به تفصیل صحبت کنیم، احتیاج به کتابی جداگانه دارد. در تفسیر عیاشی آمده که امام سجاد (ع) بعد از تلاوت این آیه، فرمود: "به خدا قسم! آنان شیعیان ما هستند و خداوند، این وعده را به دست مردی از ما اهل بیت (ع) محقق می‌کند؛ او مهدی این امت است؛ او کسی است که پیامبر (ص) درباره او فرموده: اگر از دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند، آن روز را آن قدر طولانی می‌کند تا مردی از اهل بیتم- که همنام من است بیاید و زمین را پر از عدل و داد کند، همان گونه که پر از ظلم و جور شده است"[۶]. طبرسی می‌گوید: منظور از مومنان نیکو کردار، پیامبر (ص) و اهل بیت او هستند و این آیه، بشارتی بر استقرار حکومت اسلامی و سیطره بر تمام سرزمین‌ها و از بین رفتن ترس در هنگام ظهور امام زمان (ع) است. همچنین اجماع عترت پاک نیز، حجت می‌باشد؛ به دلیل فرمایش نبی اسلام که فرمود: "من در میان شما، دو چیز سنگین را به یادگار می‌گذارم: کتاب خدا و اهل بیتم و این دو از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا اینکه در کنار حوض بر من وارد شوند"[۷]. همچنین تمکن در زمین به طور مطلق در گذشته اتفاق نیفتاده؛ پس او منتظر است؛ چون خداوند، خلف وعده نمی‌کند"[۸].
  3. وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ"[۹]. مفسران در معنی زبور و معنی ذکر، اختلاف دارند؛ ولی این اختلاف اساسی نیست و همگی معتقدند که مقصود از زبور در این جا، همان کتاب آسمانی است که بر حضرت داوود (ع) نازل شده، یا مقصود از زبور، جنس آن چیزی است که خداوند بر انبیایش نازل کرده است و مقصود از ذکر در این آیه، تورات یا قرآن یا لوح محفوظ است؛ بنابراین، در معنی آیه بنابر نظر مفسران چنین است: ما در کتاب‌هایی که بر پیامبران خود نازل کردیم یا در زبور- که بر حضرت داوود (ع) نازل نمودیم بعد از نوشتن در کتابی- که همان لوح محفوظ یا تورات یا قرآن است نوشتیم که البته؛ زمین را بندگان نیکوکار من، مالک می‌شوند. در تفسیر همین آیه از امام باقر (ع) روایت شده که: "آنها، اصحاب مهدی (ع) در آخر زمانند"[۱۰]. موضوعی که خداوند تعالی با تمامی معانی‌‌اش در زبور نوشته، در ذکر و لوح محفوظ نوشته شده، موضوعی است که در نهایت اهمیت می‌باشد، به خصوص بعد از توجه به کلمه (لقد) و (ان)- که برای تحقیق و تأکید به کار رفته است- مفسران گفته‌اند که مقصود از (الارض) در این آیه، زمین بهشت است تا اینکه معنی چنین شود: بندگان نیکوکار خداوند، وارث سرزمین بهشتند، یا اینکه مقصود همان سرزمین‌های معروفی است که امت اسلامی با فتوحات خود، آنها را به دست می‌آوردند، پس این، معنی تنزیل این آیه می‌باشد. در تفسیر همین آیه از امام محمد باقر (ع) روایت شده که: "این وعده خداوند به مؤمنین است که آنان، وارث تمامی زمین خواهند شد"[۱۱]. این آیه، از لحاظ معنی، شبیه آیه سابق است؛ آنجا که خدای تعالی می‌فرماید: لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ[۱۲] در این دو آیه، تعبیر زیبایی به کار رفته، تعبیر به ارث و استخلاف- که ارث، همان انتقال مال از مرده به زنده است و استخلاف نیز قرار دادن این در جای دیگری است.
  4. هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ[۱۳]. این آیه، ۳ مرتبه در قرآن تکرار شده، این خود، بیانگر اهمیت این موضوع است. این آیه نیز تنزیل و تأویلی دارد، تفسیر یا تنزیل آیه، این است که خدای تعالی، محمد (ص) را به رسالت برگزید؛ "بالهدی" از توحید و اخلاص در عبادت، وَدِينِ الْحَقِّ همان دین اسلام است؛ لِيُظْهِرَهُ ظهور است. خداوند در قرآن فرموده: كَيْفَ وَإِن يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ لاَ يَرْقُبُواْ فِيكُمْ إِلاًّ وَلاَ ذِمَّةً[۱۴]. پس معنی: لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ، یعنی تسلط می‌یابند و دین حق بر جمیع ادیان غلبه می‌کند. اگر اراده الهی محقق شده باشد، باید تمامی ادیان باطل و شرایع منحرف را باطل گردانیده باشد و قرآن و اسلام را به جای آنها نهاده باشد به عبارت روشن تر، اسلام، تمامی ادیان را مسخ و باطل نموده، تمامی کافران و هر کس که چیزی غیر از خدا را بپرستد، رد نماید. اما اگر بخواهیم از تأویل بحث کنیم، هدف الهی تاکنون محقق نشده، مسلمانان نیز تعدادشان کمتر از۱۴ ساکنان زمین است و در سرزمین‌های اسلامی، قوانین غیر اسلامی حکمرانی می‌کند و ادیان باطل با تمامی نشاط به حیات خود ادامه می‌دهند و از آزادی خود بهره می‌برند؛ حتی در بعضی از کشورها، مسلمانان در اقلیت هستند که بر سرنوشت خود حاکم نیستند؛ بنابراین غلبه حق بر باطل در کجاست و کجاست معنی این آیه: لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ و این معنی چه زمانی محقق می‌شود؟ ائمه (ع) در تأویل این آیه گفته‌اند، این آیه به دوران امام زمان (ع) و ظهور ایشان تعلق دارد. در اینجا بعضی از احادیث وارد شده در تأویل این آیه را می‌آوریم. در تفسیر برهان آمده: "قسم به آن که جانم در دست اوست، سرزمینی باقی نخواهد ماند، مگر اینکه در آن جا به یگانگی خداوند و اینکه محمد (ص) رسول خداست، صبح و شام ندا داده شود"[۱۵]. در تفسیر برهان از ابن عباس درباره آیه لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ آمد: این آیه محقق نمی‌شود تا اینکه هیچ یهودی، مسیحی و صاحب هیچ شریعت و دینی باقی نمی‌ماند، مگر اینکه مسلمان می‌شود تا اینکه گوسفند از گرگ و گاو از شیر و انسان از مار در امان می‌مانند، حتی موش، کیسه آذوقه را سوراخ نمی‌کند و جزیه دادن لغو می‌گردد[۱۶] و صلیب‌ها شکسته می‌شوند[۱۷]. این همان فرموده خداوند است: لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ و تمامی این وقایع، هنگام قیام مهدی قائم (ع) رخ می‌دهند[۱۸]. علامه مجلسی چنین آورده که از ابی بصیر روایت شده: از امام صادق (ع) درباره آیه: هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ پرسیدم؟ امام فرمود: به خدا قسم! هنوز تأویل این آیه، نازل نشده است. پرسیدم: جانم به فدایتان! پس کی نازل می‌شود؟ فرمود: هنگامی که قائم (ع)، قیام کند ان شاءالله، هنگامی که او قیام کند، هیچ مشرکی باقی نمی‌ماند [۱۹].

ما به همین مقدار از آیاتی که تأویل آنها به امام زمان (ع) بر می‌گردد و به احادیث وارده درباره این آیات، بسنده می‌کنیم و همین جا لازم است، بگویم: از آیات، چیز کمی را یادآور شدم، آیاتی که تأویلش به امام زمان (ع) برمی‌گردد، بر حسب آنچه در احادیث آمده، بسیار، بسیار زیادند که آقای صادق شیرازی در کتابی به نام "المهدی فی القرآن" بعضی از آن آیات را جمع‌آوری نموده، ایشان صد و شش آیه را آورده است و تمامی احادیث از مصادر اهل سنت هستند و اگر ما بخواهیم، آن آیات و احادیث را بیاوریم، کلام بسیار طولانی می‌گردد و به همین مقدار به خواست خداوند، بسنده می‌کنیم»[۲۰].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی؛
حجت الاسلام و المسلمین محمد علی رضایی اصفهانی، در کتاب «مهدویت» در این‌باره گفته است:

براساس احادیث در قرآن حدود ۲۵۰ آیه در رابطه با مهدویت وجود دارد که به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم:[۲۱]

  1. آیه ۳۹ سوره انفال: وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّه فَإِنِ انتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ[۲۲].
  2. آیه ۳۳ سوره توبه: هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ[۲۳].
  3. آیه ۸۶ سوره هود: بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ[۲۴].
  4. آیات ۳۴ تا ۳۸ سوره حجر: قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ * وَإِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ * قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ * قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ[۲۵].
  5. آیه ۵ و ۶ سوره اسراء: فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُواْ خِلالَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْدًا مَّفْعُولاً * ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا[۲۶].
  6. آیه ۱۰۵ و ۱۰۶ سوره انبیاء: وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ * إِنَّ فِي هَذَا لَبَلاغًا لِّقَوْمٍ عَابِدِينَ[۲۷].
  7. آیه ۳۹ سوره حج: أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ[۲۸].
  8. آیه ۳۵ سوره نور: اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لّا شَرْقِيَّةٍ وَلا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاء وَيَضْرِبُ اللَّهُ الأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ[۲۹].
  9. آیه ۵۵ سوره نور: وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ[۳۰]
  10. آیه ۶۲ سوره نمل: أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِيلا مَّا تَذَكَّرُونَ[۳۱].
  11. آیه ۵ و ۶ سوره قصص: وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَنُرِي فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا يَحْذَرُونَ[۳۲].
  12. آیه ۶۹ و ۷۰ سوره زمر: وَأَشْرَقَتِ الأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاء وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ * وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَا يَفْعَلُونَ[۳۳].
  13. آیات ۱ تا ۴ سوره شورى‌: حم * عسق * كَذَلِكَ يُوحِي إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ * لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ[۳۴].
  14. آیه ۲۸ سوره فتح: هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا[۳۵].
  15. آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره ق: وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ * يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ * إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَإِلَيْنَا الْمَصِيرُ * يَوْمَ تَشَقَّقُ الأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعًا ذَلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنَا يَسِيرٌ[۳۶].
  16. آیه ۸ و ۹ سوره صف: يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ * هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ[۳۷].
  17. آیات ۲۸ تا ۳۰ سوره ملک: قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَهْلَكَنِيَ اللَّهُ وَمَن مَّعِيَ أَوْ رَحِمَنَا فَمَن يُجِيرُ الْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ * قُلْ هُوَ الرَّحْمَنُ آمَنَّا بِهِ وَعَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِي ضَلالٍ مُّبِينٍ * قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَن يَأْتِيكُم بِمَاء مَّعِينٍ[۳۸].
  18. آیات ۴۰ تا ۴۴ سوره معارج: فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ * عَلَى أَن نُّبَدِّلَ خَيْرًا مِّنْهُمْ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ * فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَيَلْعَبُوا حَتَّى يُلاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُونَ * يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الأَجْدَاثِ سِرَاعًا كَأَنَّهُمْ إِلَى نُصُبٍ يُوفِضُونَ * خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ذَلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ[۳۹].
۲. حجت الاسلام و المسلمین صمدی؛
حجت الاسلام و المسلمین قنبر علی صمدی، در کتاب «آخرین منجی» در این‌باره گفته است:
  1. وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا[۴۰]؛ این آیه شریفه به مؤمنان و نیکوکاران چندین وعده داده است. این وعده‌ها عبارت‌اند از: جانشینی ایشان در زمین، تمکین دین، تبدیل خوف ایشان به امن و آسایش، پرستش واقعی خدا از سوی همه مردم زمین و ریشه کن شدن شرک. این وعده‌های الهی قطعاً توسط آن مصلح بزرگ جهانی تحقق خواهد یافت. این آیه شریفه، بیانگر حتمی بودن وقوع این پیشگویی در آینده است؛ زیرا خداوند آن را به مؤمنان وعده داده و براساس آیه إِنَّ اللَّهَ لاَ يُخْلِفُ الْمِيعَادَ[۴۱].
  2. هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ[۴۲]؛ قرآن در آیات مختلفی از گسترش حاکمیت دین اسلام و تحقق جامعه توحیدی خبر داده است. در احادیث تصریح شده که این وعده به دست آخرین موعود الهی، یعنی امام مهدی (ع) محقق خواهد شد.
  3. وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الأَرْضِ[۴۳]؛ امیرمؤمنان (ع) مراد از "مستضعفان" در این آیه را خاندان نبوت (ع) دانسته است که خداوند پس از رنجی که متحمل شدند، مهدی ایشان را برمی‌انگیزد تا آنان را به اوج شکوه و عزت و اقتدار رسانده و دشمنانشان را به خاک مذلت بکشاند[۴۴].
  4. قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُواْ إِنَّ الأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ[۴۵].
  5. وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ[۴۶]؛ مقصود از الأَرْضَ در این آیه، کل کره زمین است و چون تاکنون کسی نتوانسته است کل زمین را تحت حاکمیت خود ببرد، قطعاً ظرف تحقق این وعده الهی در آینده است و با دست توانای آخرین منجی (ع) محقق خواهد شد؛ چنان که بر اساس فرموده امام باقر (ع) مقصود از بندگان شایسته "عبادی الصالحون" نیز امام مهدی (ع) و یاران او هستند[۴۷].
  6. يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ[۴۸]؛ مراد از نُورَ اللَّهِ در این آیه، نور اسلام است و عبارت وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ از این واقعه خبر می‌دهد که نور خدا در آینده، تمامی کره زمین را در برخواهد گرفت و خبری که مخبر آن خداوند باشد، هم محقق الوقوع است و هم شائبه کذب در آن راه ندارد. آری! نور الهی روزی به دست آن مصلح جهانی تمام دنیا را در بر خواهد گرفت و آن مصلح الهی، امام مهدی (ع) است.
  7. إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ[۴۹]؛ برید بن معاویه معنای این آیه را از امام باقر (ع) سؤال کرد. حضرت فرمود: "مراد از مُنذِرٌ ، رسول خدا (ص) و مراد از هَادٍ علی (ع) است. در هر زمان، امامی از ما اهل بیت (ع) مردم را به سوی آن چه پیامبر بدان فراخوانده است، هدایت می‌کند"[۵۰]. جناب فضیل نیز معنای آیه مذکور را از امام صادق (ع) سؤال کرده است. ایشان در پاسخ فرموده‌اند: "هر امامی هدایت گر زمانی است که در آن قرار دارد"[۵۱]؛ از این آیه و روایات مربوط به آن چنین استفاده می‌شود که باید در هر زمان، هدایت‌گری باشد و چون ائمه (ع) مصادیق حقیقی هادی بعد از رسول خدا (ص) هستند، در زمان غیبت کبری، شخص هادی، وجود مبارک قائم (ع) است.
اگرچه این آیات تصریح می‌کنند که با ظهور آخرین مصلح الهی، جهان یکسره از لوث وجود شرک، بت‌پرستی، ظلم، ستم، فساد و... پاک خواهد شد و هرگونه شک در تحقق حاکمیت جهانی اسلام را منتفی می‌سازند، اما درباره این که آیا آن مصلح، تولد یافته و در حال حاضر وجود دارد یا خیر، ساکت هستند. برای یافتن پاسخ این سؤالات باید به روایات موجود در منابع حدیثی رجوع کرد»[۵۲].
۳. حجت الاسلام و المسلمین الهامی؛
حجت الاسلام و المسلمین داوود الهامی، در کتاب «آخرین امید» در این‌باره گفته است:

«در تفاسیر قرآن که شیعیان امامیه نوشته‌اند بسیاری از آیات به عنوان مظهری از نقش قائم و غیبت او تفسیر شده است، از جمله آیات زیر است:

  1. فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ * الْجَوَارِ الْكُنَّسِ[۵۳]. بنا به بیان امام باقر (ع) آیه مذکور بدین معنی است که امامی در سال ۲۶۰ در پرده غیبت فرو می‌‌رود، آنگاه دوباره ناگهان همچون شهاب ثاقبی در شب تار ظاهر می‌‌شود[۵۴].
  2. قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَن يَأْتِيكُم بِمَاء مَّعِينٍ[۵۵]. ابن فرات کلینی و صدوق این آیه را این‌گونه تفسر کرده‌اند: این آیه استعاره می‌‌شود بر غیبت امام، که حضور او در میان مردم به آب گوارایی می‌‌ماند که همه نیازمند آشامیدن آنند.
  3. الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ[۵۶]. امام باقر (ع) فرمود: این آیه متعلق به آل محمد است تا امام دوازدهم شخص مهدی موعود و یاران او، که خداوند آنان را در شرق و غرب جهان جای دهد و این اسلام را غالب گرداند و هر بدعت و باطلی را به وسیله او و یارانش محو کند، همان‌طور که سفیهان حق را از میان برده باشند و آنچنان عالم در آسایش به سر برد که اثر ظلم در جایی دیده نشود[۵۷].
  4. وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ[۵۸]. بندگان صالح در آیه به قائم آل محمد (ص) و یاران او تفسیر شده است[۵۹].
  5. أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ[۶۰]. امام صادق (ع) فرمود: اهل تسنن می‌گویند این آیه درباره پیغمبر نازل شده، در موقعی که کفار قریش حضرتش را از مکه بیرون کردند. ولی او قائم آل محمد است که برای خونخواهی حسین (ع) قیام می‌‌کند[۶۱]. و در غیبت نعمانی از اثبات الوصیة از آن حضرت روایت می‌‌کند که فرمود: أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ... درباره قائم ما و یاران او نازل شده است.
غرض آیات متعددی در قرآن مجید وارد شده که ائمه اطهار آنها را به مهدی موعود تفسیر کرده‌اند که از حوصله این مقال خارج است[۶۲]»[۶۳].

پرسش‌های وابسته

  1. آیات مهدوی در قرآن کدامند و چگونه باید به آنها استدلال کرد؟ (پرسش)
  2. مهمترین آیات قرآن درباره مهدویت کدامند؟ (پرسش)
    1. آیا آیه ۳۹ سوره انفال درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    2. آیا آیه ۳۳ سوره توبه درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    3. آیا آیه ۸۶ سوره هود درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    4. آیا آیات ۳۴ تا ۳۸ سوره حجر درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    5. آیا آیه ۵ و ۶ سوره اسراء درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    6. ارتباط آیه ۸۱ از سوره اسراء با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    7. آیا آیه ۵۱ و ۶۱ سوره انبیاء درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    8. آیا آیه ۳۹ سوره حج درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    9. آیا آیه ۳۵ سوره نور درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    10. آیا آیه ۵۵ سوره نور درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    11. آیا آیه ۱۰۵ سوره انبیا درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    12. آیا آیه ۶۲ سوره نمل درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    13. آیا آیه ۵ و ۶ سوره قصص درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    14. آیا آیه ۱۴۸ سوره بقره درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    15. آیا آیه ۶۹ و ۷۰ سوره زمر درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    16. آیا آیات ۱ تا ۴ سوره شورى‌ درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    17. آیا آیه ۲۸ سوره فتح درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    18. آیا آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره ق درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    19. آیا آیه ۸ و ۹ سوره صف درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    20. آیا آیات ۲۸ تا ۳۰ سوره ملک درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    21. آیا آیات ۴۰ تا ۴۴ سوره معارج درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    22. آیا آیه ۴ سوره شعراء درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    23. آیا آیه ۵۵ سوره مائده درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    24. آیا آیه ۲۱۰ سوره بقره درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    25. آیا آیه ۵ سوره ابراهیم درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    26. آیا آیه ۵۳ سوره فصلت درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    27. آیا آیه ۴۴ سوره ابراهیم درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    28. آیا آیه ۱۳ سوره صف درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    29. آیا آیه ۲۴ سوره شوری درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    30. آیا آیه ۱ تا ۳ سوره عصر درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
  3. آیا مهدویت در قرآن کریم مطرح شده است؟ (پرسش)
  4. دیدگاه علامه طباطبایی درباره آیه ۵۵ سوره نور چیست و چگونه بر مهدویت دلالت می‌کند؟ (پرسش)
  5. مراد از خنس و کنس چیست؟ (پرسش)

پانویس

  1. ما اراده کردیم که بر آن طایفه ضعیف و ذلیل در آن سرزمین، منت گذارده، آنها را پیشوایان خلق قرار دهیم و وارث (مُلک و جاه فرعونیان) گردانیم و در زمین به آنها قدرت و تمکین بخشیم و به چشم فرعون و هامان و لشکریانشان، آنچه را که از آن ترسان بودند، بنماییم؛ قصص، آیات ۵ - ۶.
  2. " وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَتَعْطِفَنَ‏ الدُّنْيَا عَلَيْنَا بَعْدَ شِمَاسِهَا عَطْفَ‏ الضَّرُوسِ‏ عَلَى‏ وَلَدِهَا وَ تَلَا عَقِيبَ ذَلِكَ‏ وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ نهج البلاغه؛ ج ۳.
  3. مجمع البحرین از طریحی.
  4. " الْمُسْتَضْعَفُونَ‏ فِي‏ الْأَرْضِ‏ الْمَذْكُورُونَ‏ فِي‏ الْكِتَابِ‏ الَّذِينَ‏ يَجْعَلُهُمُ‏ اللَّهُ‏ أَئِمَّةً نَحْنُ أَهْلَ الْبَيْتِ يَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِيَّهُمْ فَيُعِزُّهُمْ وَ يُذِلُّ عَدُوَّهُمْ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ بحار؛ ج ۵۱، ص ۶۳.
  5. خداوند به کسانی از شما بندگان که ایمان آرند و نیکوکار گردند وعده فرموده که در زمین، جانشین دیگران گرداند، چنان که امت‌های صالح پیامبران گذشته، جانشین پیشینیان خود شدند و افزون بر خلافت، دین پسندیده آنان را بر همه ادیان تسلط دهد و پس از ترس به همه مومنان، ایمنی کامل دهد که مرا به یگانگی بی هیچ ریا وشرک پرستش کنند وبعد از آن هر کس کافر شود به حقیقت فاسقان و تبهکارانند؛ سوره نور، آیه ۵۵.
  6. " هُمْ‏ وَ اللَّهِ‏ شِيعَتُنَا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ يَفْعَلُ اللَّهُ ذَلِكَ بِهِمْ عَلَى يَدَيْ رَجُلٍ مِنَّا وَ هُوَ مَهْدِيُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ الَّذِي قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) فِيهِ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَأْتِيَ رَجُلٌ مِنْ عِتْرَتِي اسْمُهُ اسْمِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ مجمع البیان؛ طبرسی؛ ج ۷، ص ۱۵۲.
  7. " أَنَّى تَارِكُ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عترتى أَهْلُ بَيْتِى لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَى الْحَوْضِ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"
  8. مجمع البیان؛ طبرسی؛ ج ۷، ص ۱۵۲.
  9. و ما بعد از تورات در زبور (داوود) نوشتیم (و در کتب پیامبران گذشته وعده دادیم) که بندگان نیکوکار من، ملک زمین را وارث و متصرف می‌شوند؛ سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.
  10. " هُمْ‏ أَصْحَابُ‏ الْمَهْدِيِ‏ فِي‏ آخِرِ الزَّمَانِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ مجمع البیان؛ طبرسی؛ تفسیر همین آیه.
  11. " أَنَّ ذلِكَ وَعَدَ اللَّهِ لِلْمُؤْمِنِينَ بِأَنَّهُمْ يَرِثُونَ جَمِيعِ الْأَرْضِ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ تفسیر تبیان؛ ج ۷، ص ۲۵۲.
  12. نور، آیه ۵۵.
  13. او خداوندی است که رسولش را به وسیله دین حق برای هدایت خلق فرستاد تا بر همه ادیان عالم برتری دهد هر چند مشرکان و کافران نپسندند؛ سوره توبه، آیه ۳۳.
  14. چگونه (پیمان مشرکان ارزش دارد) در حالی که اگر بر شما غالب شوند نه ملاحظه خویشاوندی با شما را می‌کنند و نه پیمان را؛ سوره توبه، آیه ۸.
  15. " فَلا وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ حَتَّى لَا تَبْقَى قَرْيَةٍ إِلاَّ وَ ن وَدْيٍ فِيهَا بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ بُكْرَةً وَ عَشِيًّا ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ تفسیر برهان؛ ج ۴، ص ۳۲۹.
  16. جزیه، مالی است که یهودیان، مسیحیان و مجوسیان هر ساله به دولت اسلامی در ازای حفاظت از نفس، مال، جان و آبرویشان پرداخت می‌کنند که این هم، شروط خاصی دارد که در کتب فقهی آمده است و در هنگام ظهور امام زمان (ع)، کسانی که جزیه به آنها واجب است؛ چون مسلمان می‌شوند و از پرداخت جزیه معاف می‌گردند.
  17. صلیب، آلت مخصوصی است که از شعایر مذهبی مسیحیت می‌باشد - که آن را در کلیساها، مدارس و بیمارستان هایشان نصب می‌کنند و به گردن نیز می‌آویزند - صلیب، اشاره‌ای دارد به قصه صلیب کشیدن وقتل مسیح (ع) با وجود اینکه خداوند تعالی در قرآن کریم فرموده وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ و کلام خداوند، حق است و باطلی در آن نیست؛ پس صلیب، متناقض با کلام خداوند است و این خود دلیلی است برای تکذیب آن. پس هنگامی که امام زمان (ع) ظهور می‌کند، تمامی صلیب‌ها را می‌شکند، به خصوص بعد از نزول مسیح (ع) از آسمان و در زیر پرچم امام زمان (ع) و حکومت مهدوی قرار گرفتن، در آن موقع عقیده به صلیب، زایل می‌گردد.
  18. تفسیر برهان؛ ج ۴، ص ۳۲۹.
  19. " عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ‏ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ‏ فَقَالَ وَ اللَّهِ‏ مَا أُنْزِلَ‏ تَأْوِيلُهَا بَعْدُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَتَى يُنْزَلُ قَالَ حَتَّى يَقُومَ الْقَائِمُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَإِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ لَمْ يَبْقَ كَافِرٌ وَ لَا مُشْرِكٌ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ بحار؛ مجلسی؛ ج ۵۱، ص ۶۰.
  20. قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۳۹ -۵۲.
  21. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص ۲۲۵-۲۶۷.
  22. «و با آن (کافر)ان پیکار کنید، تا آشوبگرى باقى نماند، و دین یکسره از آنِ خدا باشد. و اگر آنان (به کفر) پایان دادند، پس در واقع خدا به آنچه انجام مى‌دهند، بیناست».
  23. «او کسى است که فرستاده‌اش را با هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر همه دین [ها] پیروز گرداند؛ و گر چه مشرکان ناخشنود باشند».
  24. «ذخیره الهى براى شما بهتر است؛ اگر مؤمن باشید و من بر شما نگهبان نیستم».
  25. «(خدا به ابلیس) فرمود: "بنابراین از آن [مقام فرشتگان‌] بیرون شو، چرا که تو رانده شده‌اى؛ و در واقع تا روز جزا بر تو لعنت است!" (ابلیس) گفت: "پروردگارا، پس مرا تا روزى که (مردم) برانگیخته خواهند شد، مهلت ده." (خدا) فرمود: پس در واقع تو از مهلت داده شدگانى، تا روز زمان معلوم».
  26. «و هنگامى که نخستین وعده (از آن) دو فرا رسد، (گروهى از) بندگان سخت نیرومند (و جنگ آور) مان را بر شما بشورانیم، و میان خانه‌ها(یتان براى سرکوبى شما) به جستجو در آیند؛ و [این] وعده‌اى واقع شده است. سپس دوباره، (پیروزىِ) بر آنان را به شما باز گردانیم، و شما را به‌وسیله اموال و پسران اِمداد رسانیم، و نفرات شما را بیشتر (از دشمن) قرار دهیم».
  27. «و به یقین در "زَبُور" بعد از آگاه‌کننده [تورات‌] نوشتیم که: "بندگان شایسته‌ام، آن زمین را به ارث خواهند برد." قطعاً در این (مطلب)، پیامى براى گروه پرستش کنندگان است».
  28. «به کسانى که جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت (جهاد) داده شد، بخاطر اینکه آنان مورد ستم واقع شده‌اند؛ و قطعاً خدا بر یارى آنان تواناست».
  29. «خدا نورِ آسمان‌ها و زمین است؛ مثال نور او همانند چراغدانى است که در آن چراغى باشد، که [آن‌] چراغ در بلورى است ـ [آن‌] بلور چنانکه گویى سیاره‌اى درخشان است ـ (و این چراغ با روغنى) از درخت خجسته زیتونى که نه شرقى و نه غربى است، افروخته مى‌شود؛ نزدیک است روغنش روشنى بخشد، و گر چه هیچ آتشى بدان نرسیده باشد. (این) نورى است بر فراز نور، خدا هر کس را بخواهد (و شایسته بداند) به نور خود راهنمایى مى‌کند؛ و خدا براى مردم مَثل‌ها مى‌زند و خدا به هر چیزى داناست».
  30. «خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و [کارهاى‌] شایسته انجام داده‌اند، وعده داده است که قطعاً آنان را در زمین جانشین خواهد کرد، همان گونه که کسانى را که پیش از آنان بودند، جانشین کرد؛ و مسلماً دینشان را که براى آنان پسندیده است، به نفعشان مستقر خواهد کرد، و البته بعد از ترسشان (وضعیت) آنان را به آرامش مبدّل مى‌کند، در حالى که مرا مى‌پرستند [و] هیچ چیز را شریک من نخواهند ساخت. و کسانى که بعد از آن کفر ورزند، پس فقط آنان نافرمانبردارند».
  31. «بلکه آیا (معبودان شما بهترند یا) کسى که درمانده را، به هنگامى که او را مى‌خواند، اجابت مى‌کند، و (گرفتارى) بد را برطرف مى‌سازد، و شما را جانشینان (خود یا گذشتگان در) زمین قرار مى‌دهد؛ آیا معبودى با خداست؟! چه اندک متذکر مى‌شوید».
  32. «و مى‌خواهیم که برکسانى که در زمین مستضعف شده بودند، منّت نهیم و آنان را پیشوایان (زمین) گردانیم وآنان را وارثان (آن) قرار دهیم و در زمین به آنان امکانات دهیم، و به فرعون وهامان و لشکریانشان، آنچه را همواره از آن (بنى اسرائیلی)ان بیم داشتند بنمایانیم».
  33. «و (در رستاخیز) زمین به نور پروردگارش روشن مى‌شود، و نامه (اعمال) نهاده مى‌شود، و پیامبران و گواهان آورده مى‌شوند، و بینشان به حق داورى مى‌شود درحالى که آنان مورد ستم واقع نمى‌شوند. * و به هر شخص آنچه انجام داده است به‌طور کامل داده شود؛ و او نسبت به آنچه انجام دهند داناتر است».
  34. «حا، میم. عین، سین، قاف. این چنین خداى شکست‌ناپذیر فرزانه به سوى تو و به سوى کسانى که پیش از تو بودند وحى مى‌کند. آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است فقط از آن اوست؛ و او بلندمرتبه [و] بزرگ است».
  35. «او کسى است که فرستاده‌اش را با هدایت و دین حق فرستاده تا آن را بر همه دین [ها]پیروز گرداند؛ و گواهى خدا کافى است».
  36. «و گوش فرا ده روزى که دعوت گر از مکانى نزدیک ندا مى‌دهد، (همان) روزى که بانگ (بزرگ ستاخیز) را به حق مى‌شنوند؛ آن روز خروج (از قبرها) است. در حقیقت فقط ما زنده مى‌کنیم و مى‌میرانیم، و فرجام (همه) تنها به سوى ماست. روزى که زمین برآنان بشکافد، بسرعت (از آن بیرون مى‌آیند)؛ این گرد آورى است که براى ما آسان است».
  37. «[کافران‌] مى‌خواهند تا نور خدا را بادهان‌هایشان خاموش سازند؛ درحالى که خدا کامل‌کننده نور خویش است، و گرچه کافران ناخشنود باشند. او کسى است که فرستاده‌اش را با هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر همه دین‌[ها] پیروز گرداند، و گرچه مشرکان ناخشنود باشند».
  38. «بگو: "آیا به نظر شما اگر خدا من و کسانى را که با من هستند هلاک کند، یا بر ما رحم کند، پس چه کسى کافران را از عذاب دردناک پناه مى‌دهد؟!". بگو: "او (خداى) گسترده‌مهر است، به او ایمان آوردیم و فقط بر او توکل کردیم؛ پس بزودى خواهید شناخت کسى را که او در گمراهى آشکار است!". بگو: "آیا به نظر شما اگر آب (سرزمین) شما در زمین‌ فرو رود، پس چه کسى آب روانى براى شما مى‌آورد؟!»
  39. «و سوگند یاد مى‌کنم به پروردگار خاوران و باختران که قطعاً ما تواناییم، بر اینکه بهتر از آنان را جایگزین کنیم؛ و ما پیشى گرفته شده (و مغلوب) نیستیم. پس آنان را رهاکن تا (در باطل) فرو روند و بازى کنند تا اینکه روز (رستاخیز)شان را که وعده داده مى‌شوند، ملاقات کنند. (همان) روزى که از قبرها بسرعت خارج مى‌شوند چنانکه گویى آنان به سوى بت‌هاى سنگى روانه مى‌شوند؛ در حالى که چشم‌هایشان (ازوحشت) فروتن است، [و] خوارى آنان را فرا گرفته است! این روزى است که همواره وعده داده مى‌شوند».
  40. خداوند به کسانی از شما که اهل ایمان و رفتار شایسته‌اند، وعده داده است که قطعاً آنان را فرمانروای زمین خواهد کرد؛ همان‌گونه که به پیشینیان آنان، خلافت روی زمین را بخشید و دین و آئینی را که برای آنان پسندیده است، پابرجا و ریشه دار خواهد ساخت و ترس و نگرانی‌شان را به امنیت و آرامش مبدل خواهد کرد؛ آن چنان که تنها مرا بپرستند و چیزی را شریک من قرار ندهند؛ سوره نور، آیه ۵۵.
  41. وعده‌های الهی، قطعی و تخلف ناپذیر خواهند بود؛ سوره رعد، آیه ۳۱.
  42. او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه آیین‌ها غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند؛ سوره توبه، آیه ۳۳؛ سوره صف، آیه ۹.
  43. ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوا و وارث زمین قرار دهیم و حکومتشان را در زمین پابرجا سازیم؛ سوره قصص، آیات ۵ و۶.
  44. ر.ک: الغیبه، طوسی، ح ۱۴۳، ص۱۸۴.
  45. موسی به قوم خود گفت: از خدا یاری جویید و استقامت پیشه کنید که زمین از آن خداست و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار می‌کند و سرانجام [نیک] برای پرهیزکاران است؛ سوره اعراف، آیه ۱۲۸.
  46. در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: بندگان شایسته‌ام وارث [حکومت] زمین خواهند شد؛ سوره انبیا، آیه ۱۰۵.
  47. ر.ک: تفسیر قمی، ج۲، ص۵۲.
  48. می خواهند نور خدا را با دهانشان خاموش کنند، اما خداوند کامل کننده نور خویش است؛ هرچند کافران خوش نداشته باشند؛ سوره صف، آیه ۸.
  49. ای پیامبر! تو فقط بیم دهنده‌ای و برای هر گروه هدایت کننده‌ای است؛ سوره رعد، آیه ۷.
  50. " الْمُنْذِرُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ عَلِيٌ‏ الْهَادِي‏، وَ فِي‏ كُلِ‏ وَقْتٍ‏ وَ زَمَانٍ‏ إِمَامٌ‏ مِنَّا يَهْدِيهِمْ‏ إِلَى‏ مَا جَاءَ بِهِ‏ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ‏ ‏"
  51. " كُلُّ إِمَامٍ هَادٍ لِلْقَرْنِ الَّذِي هُوَ فِيهِمْ"؛ الکافی، ج۱، ص۱۹۱؛ الغیبه، نعمانی، ص۱۱۰.
  52. صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۲۲ - ۲۵.
  53. «نه، سوگند به اختران فراگرد * و به سیّارگان پنهان‌نورد» سوره تکویر، آیه ۱۵-۱۶.
  54. اصول کافی، ج۱، ص۳۴۱؛ کمال الدین، ص۳۲۵؛ نوبختی، الغیبة، ص۷۵.
  55. «بگو: به من بگویید اگر آب (سرزمین) شما فرو رود چه کسی برای شما آبی روان می‌آورد؟» سوره ملک، آیه ۳۰.
  56. «همان کسانی که اگر آنان را در زمین توانمندی دهیم نماز بر پا می‌دارند و زکات می‌پردازند و به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند» سوره حج، آیه ۴۱.
  57. تفسیر علی بن ابراهیم، به نقل از بحار، ج۵۱، ص۴۷.
  58. در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: بندگان شایسته‌ام وارث [حکومت] زمین خواهند شد؛ سوره انبیا، آیه ۱۰۵.
  59. تفسیر علی بن ابراهیم، به نقل بحار، ج۵۱، ص۴۷.
  60. «به کسانی که بر آنها جنگ تحمیل می‌شود اجازه (ی جهاد) داده شد زیرا ستم دیده‌اند و بی‌گمان خداوند بر یاری آنان تواناست» سوره حج، آیه ۳۹.
  61. «وَ إِنَّمَا هُوَ الْقَائِمُ (ع) إِذَا خَرَجَ يَطْلُبُ بِدَمِ الْحُسَيْنِ (ع)»؛ علاقمندان می‌‌توانند به کتاب شواهد التنزیل حسکانی و بحارالانوار، ج۵۱، ص۶۴ - ۶۶ مراجعه نمایند.
  62. ارشاد، مفید، ص۳۲۶، بحار، ج۵۲، ص۲۴۰.
  63. الهامی، داوود، آخرین امید، ص ۲۵۲-۲۵۴