بسیج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) |
جز (جایگزینی متن - 'محمدبن' به 'محمد بن') |
||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = بسیج | | موضوع مرتبط = بسیج | ||
| عنوان مدخل = | | عنوان مدخل = بسیج | ||
| مداخل مرتبط = | | مداخل مرتبط = [[بسیج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
==مقدمه== | '''[[بسیج]]''' یعنی آمادگی برای انجام کاری مخصوصا آماده ساختن نیروهای نظامی برای [[جنگ]]. بسیج نیروها از [[زمان]] [[پیامبران]] وجود داشته است و در عصر حاضر [[امام خمینی]] به [[دلایل]] مختلف [[فرمان]] تشکیل این نهاد را صادر کرد که وظایفی همچون: آموزش نظامی، [[تعلیم و تربیت]] در زمینه‌های [[عقیدتی]]، [[سیاسی]] و تخصص‌های مورد نیاز و... از [[وظایف]] آنهاست. بسیج کارکردهای مختلفی را در زمینه‌های مختلف برعهده دارد مانند: کارکرد سیاسی و [[فرهنگی]]؛ کارکرد [[اقتصادی]] و عمرانی و کارکرد نظامی و کارنامه بسیج در طول سالیان نشان از موفقیت‌آمیز بودن آن داشته است. | ||
== مقدمه == | |||
[[بسیج]] به معنای [[آمادگی]] برای کاری به خصوص [[سفر]]، [[سازمان]] [[جنگ]] و آماده ساختن [[نیروهای نظامی]] یک [[کشور]] برای جنگ است<ref>دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ج۳، ص۴۱۶۲-۴۱۶۳.</ref>. | [[بسیج]] به معنای [[آمادگی]] برای کاری به خصوص [[سفر]]، [[سازمان]] [[جنگ]] و آماده ساختن [[نیروهای نظامی]] یک [[کشور]] برای جنگ است<ref>دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ج۳، ص۴۱۶۲-۴۱۶۳.</ref>. | ||
==زمینه و روند شکل‌گیری== | [[اندیشه]] [[دفاع]] از مرزهای [[فکری]] و جغرافیایی [[اسلام]] و [[دفاع از مستضعفان]] ریشه [[قرآنی]] دارد<ref>نساء، ۷۵؛ انفال، ۶۰؛ توبه، ۴۱.</ref>. [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[مستضعفان]] را علیه [[مشرکان قریش]] بسیج کرد و برای ایجاد [[عدالت]] همراه آنان با [[مستکبران]] و [[قدرتمندان]] [[قریش]] جنگید<ref>امام خمینی، ج۸، ص۲۹۲ - ۲۹۳.</ref>. در [[احادیث]] و [[فقه اسلامی]] نیز بر [[تعلیم و تعلم]] امور نظامی و برگزاری مسابقات اسب سواری و [[تیراندازی]] ([[سبق و رمایه]]) <ref>حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، الی تحصیل مسائل الشریعه، ج۱۹، ص۲۴۹-۲۵۰؛ طباطبایی، المیزان، ج۱۰، ص۲۳۳- ۲۵۶.</ref> با [[هدف]] آمادگی برای [[دفاع از اسلام]] و [[کشور اسلامی]] تأکید شده است<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۲۱.</ref>.<ref> [[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۲.</ref> | ||
== زمینه و روند شکل‌گیری == | |||
با [[پیروزی انقلاب اسلامی]] و قطع دست [[بیگانگان]] از [[ایران]]، [[توطئه‌ها]] و نقشه‌های آنان [[روز]] به روز علیه [[انقلاب اسلامی]] گسترش می‌یافت. [[امام خمینی]] با توجه به این شرایط در پنجم آذر ۱۳۵۸ پس از [[تسخیر]] لانه [[جاسوسی]] [[آمریکا]] و حرکت ناوگان [[امریکا]] به منطقه و حادثه پاوه در کردستان، دستور تشکیل [[ارتش]] بیست میلیونی را صادر کرد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام ج۱۱، ص۱۲۱- ۱۲۲؛ پیام انقلاب، ج۵۹، ص۷۲؛ سالک، احمد، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۵.</ref>. ایشان دفاع از اسلام و کشور را [[وظیفه]] همه [[مردم]] دانست و جهت انجام این وظیفه فراگرفتن [[فنون]] نظامی از جمله تیراندازی و سوارکاری را ضروری شمرد و تأکید کرد کشوری که بیست میلیون [[جوان]] دارد باید بیست میلیون [[بسیجی]] داشته باشد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۲۱- ۱۲۲.</ref>. ایشان در اول اسفند ۱۳۵۸ به مناسبت هفته بسیج در پیامی به [[ملت ایران]] ضمن تشکر از استقبال [[جوانان]] از [[بسیج عمومی]]، دفاع از کشور را در مواقع خطر، [[تکلیف شرعی]] و ملی شمرد و بر همه قشرها و [[جریان‌ها]] آن را [[واجب]] دانست و یادآور شد در این مقطع حساس که [[ملت]] با [[دشمنان]] سرسخت و [[ابرقدرت‌ها]] به ویژه [[آمریکا]] رویارو شده، موظف است خودش را از جهت مادی و [[معنوی]] آماده کند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹.</ref>. | با [[پیروزی انقلاب اسلامی]] و قطع دست [[بیگانگان]] از [[ایران]]، [[توطئه‌ها]] و نقشه‌های آنان [[روز]] به روز علیه [[انقلاب اسلامی]] گسترش می‌یافت. [[امام خمینی]] با توجه به این شرایط در پنجم آذر ۱۳۵۸ پس از [[تسخیر]] لانه [[جاسوسی]] [[آمریکا]] و حرکت ناوگان [[امریکا]] به منطقه و حادثه پاوه در کردستان، دستور تشکیل [[ارتش]] بیست میلیونی را صادر کرد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام ج۱۱، ص۱۲۱- ۱۲۲؛ پیام انقلاب، ج۵۹، ص۷۲؛ سالک، احمد، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۵.</ref>. ایشان دفاع از اسلام و کشور را [[وظیفه]] همه [[مردم]] دانست و جهت انجام این وظیفه فراگرفتن [[فنون]] نظامی از جمله تیراندازی و سوارکاری را ضروری شمرد و تأکید کرد کشوری که بیست میلیون [[جوان]] دارد باید بیست میلیون [[بسیجی]] داشته باشد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۲۱- ۱۲۲.</ref>. ایشان در اول اسفند ۱۳۵۸ به مناسبت هفته بسیج در پیامی به [[ملت ایران]] ضمن تشکر از استقبال [[جوانان]] از [[بسیج عمومی]]، دفاع از کشور را در مواقع خطر، [[تکلیف شرعی]] و ملی شمرد و بر همه قشرها و [[جریان‌ها]] آن را [[واجب]] دانست و یادآور شد در این مقطع حساس که [[ملت]] با [[دشمنان]] سرسخت و [[ابرقدرت‌ها]] به ویژه [[آمریکا]] رویارو شده، موظف است خودش را از جهت مادی و [[معنوی]] آماده کند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹.</ref>. | ||
از نگاه [[امام خمینی]] [[سپاه]] و [[ارتش]] بدون پشتوانه مردمی فاقد [[کارایی]] لازم است؛ بنابراین در پیامی همگان را به [[بسیج]] همه‌جانبه نظامی، [[عقیدتی]]، [[اخلاقی]] و [[فرهنگی]] فرا خواند و خواستار آن شد که همراه با آموزش‌های نظامی و پارتیزانی و چریکی، خود را از نظر معنوی نیز مجهز کنند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹.</ref>. ایشان در پایان [[جنگ]] تحمیلی در سال ۱۳۶۷ نیز بر [[ضرورت]] [[تعلیم و تعلم]] [[مسائل نظامی]] تأکید کرد و با اشاره به [[فلسفه]] ایجاد بسیج یادآورشد ملتی که در خط [[اسلام ناب محمدی]] و مخالف با [[استکبار]] و [[پول]] پرستی و [[تحجر]] و [[مقدس]] نمایی قرار دارد، همه افرادش باید [[بسیجی]] باشند و همه [[فنون]] نظامی و [[دفاعی]] لازم را فرا گیرند؛ زیرا ملتی در هنگامه خطر سربلند است که آمادگی‌های لازم رزمی را داشته باشد <ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵. </ref>. | از نگاه [[امام خمینی]] [[سپاه]] و [[ارتش]] بدون پشتوانه مردمی فاقد [[کارایی]] لازم است؛ بنابراین در پیامی همگان را به [[بسیج]] همه‌جانبه نظامی، [[عقیدتی]]، [[اخلاقی]] و [[فرهنگی]] فرا خواند و خواستار آن شد که همراه با آموزش‌های نظامی و پارتیزانی و چریکی، خود را از نظر معنوی نیز مجهز کنند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹.</ref>. ایشان در پایان [[جنگ]] تحمیلی در سال ۱۳۶۷ نیز بر [[ضرورت]] [[تعلیم و تعلم]] [[مسائل نظامی]] تأکید کرد و با اشاره به [[فلسفه]] ایجاد بسیج یادآورشد ملتی که در خط [[اسلام ناب محمدی]] و مخالف با [[استکبار]] و [[پول]] پرستی و [[تحجر]] و [[مقدس]] نمایی قرار دارد، همه افرادش باید [[بسیجی]] باشند و همه [[فنون]] نظامی و [[دفاعی]] لازم را فرا گیرند؛ زیرا ملتی در هنگامه خطر سربلند است که آمادگی‌های لازم رزمی را داشته باشد <ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵. </ref>. | ||
اصل ۱۵۱ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] نیز اهمیت و ضرورت بسیج را از منظر [[قانون‌گذاری]] نشان می‌دهد. این اصل، برابر [[آیه]] شصت [[سوره انفال]]، [[دولت]] را موظف می‌کند برای همه افراد [[کشور]] برنامه و امکانات [[آموزش نظامی]] را طبق [[موازین اسلامی]] فراهم کند؛ به طوری که همه افراد، همواره [[توانایی]] [[دفاع]] مسلحانه از کشور و [[نظام جمهوری اسلامی ایران]] را داشته باشند. | اصل ۱۵۱ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] نیز اهمیت و ضرورت بسیج را از منظر [[قانون‌گذاری]] نشان می‌دهد. این اصل، برابر [[آیه]] شصت [[سوره انفال]]، [[دولت]] را موظف می‌کند برای همه افراد [[کشور]] برنامه و امکانات [[آموزش نظامی]] را طبق [[موازین اسلامی]] فراهم کند؛ به طوری که همه افراد، همواره [[توانایی]] [[دفاع]] مسلحانه از کشور و [[نظام جمهوری اسلامی ایران]] را داشته باشند. | ||
پس از [[فرمان]] امام خمینی، [[مردم]] به ویژه [[جوانان]]، سپاه [[پاسداران]] [[انقلاب اسلامی]] و شورای انقلاب اسلامی برای تحقق ارتش بیست میلیونی دست به کار شدند. واحد بسیج در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شد<ref>عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۰.</ref> و برنامه‌ای را برای آموزش نظامی همگانی با عنوان [[آموزش نظامی]] پاسدار [[ذخیره]] اعلام کرد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جمهوری اسلامی، ۶/۹/۱۳۵۸، ص۱.</ref>. ستاد [[هماهنگی]] [[آموزش]] عمومی نیز در [[سپاه]] تشکیل شد و طرحی کوتاه مدت شامل دوره‌های مقدماتی، متوسطه و عالی را برای تحقق خواست [[امام خمینی]] به [[اجرا]] گذاشت و با یکسان کردن تدریجی کار کسانی که آموزش‌های طرح کوتاه مدت را دیده بودند، بنا داشت [[ارتش]] بیست میلیونی را تحقق بخشد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جمهوری اسلامی، ۱۸/۱۰/۱۳۵۸، ص۶.</ref>. شورای [[انقلاب]] در ۲۸/۲/۱۳۵ جهت [[پیش‌گیری]] و مقابله با هرگونه [[تهدید]] نظامی و سوانح طبیعی، سازمانی به نام [[سازمان]] [[بسیج]] ملی زیر نظر [[فرمانده]] کل قوا و وابسته به [[وزارت]] [[کشور]] را تصویب کرد<ref>عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۵۶؛ مجموعه قوانین، ص۸۳.</ref>. دو ماه بعد در ۱۹/۴/۱۳۵۹ لایحه قانونی دیگری با پنج ماده به تصویب شورای انقلاب رسید. به موجب این [[قانون]] که تعیین کننده [[وظایف]] کلی بسیج بود، [[تشکیلات]] آن باید با [[همکاری]] [[ریاست جمهوری]]، وزارت کشور، وزارت [[دفاع]] ملی، ستاد مشترک ارتش و سپاه [[پاسداران]] به تصویب هیئت [[وزیران]] برسد<ref>عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.</ref>. سازمان بسیج ملی در ۱۰/۶/۱۳۵۹ به بسیج [[مستضعفین]] [[تغییر]] نام داد<ref>عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.</ref>. [[رئیس]] این نهاد را [[رهبر]] یا شورای [[رهبری]] [[منصوب]] و [[خط مشی]] کلی آن را شورای عالی دفاع تعیین می‌کرد<ref>کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۱۹.</ref>. این سازمان ضمن آموزش و [[سازماندهی]] داوطلبان، آنان را برای مقابله با هرگونه تهدید و [[تجاوز]] داخلی و خارجی [[دشمنان]] [[جمهوری اسلامی ایران]] آماده می‌کرد<ref>عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۵۶؛ رفیق دوست، محسن، خاطرات محسن رفیق دوست، ص۱۶۱.</ref>. | پس از [[فرمان]] امام خمینی، [[مردم]] به ویژه [[جوانان]]، سپاه [[پاسداران]] [[انقلاب اسلامی]] و شورای انقلاب اسلامی برای تحقق ارتش بیست میلیونی دست به کار شدند. واحد بسیج در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شد<ref>عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۰.</ref> و برنامه‌ای را برای آموزش نظامی همگانی با عنوان [[آموزش نظامی]] پاسدار [[ذخیره]] اعلام کرد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جمهوری اسلامی، ۶/۹/۱۳۵۸، ص۱.</ref>. ستاد [[هماهنگی]] [[آموزش]] عمومی نیز در [[سپاه]] تشکیل شد و طرحی کوتاه مدت شامل دوره‌های مقدماتی، متوسطه و عالی را برای تحقق خواست [[امام خمینی]] به [[اجرا]] گذاشت و با یکسان کردن تدریجی کار کسانی که آموزش‌های طرح کوتاه مدت را دیده بودند، بنا داشت [[ارتش]] بیست میلیونی را تحقق بخشد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جمهوری اسلامی، ۱۸/۱۰/۱۳۵۸، ص۶.</ref>. شورای [[انقلاب]] در ۲۸/۲/۱۳۵ جهت [[پیش‌گیری]] و مقابله با هرگونه [[تهدید]] نظامی و سوانح طبیعی، سازمانی به نام [[سازمان]] [[بسیج]] ملی زیر نظر [[فرمانده]] کل قوا و وابسته به [[وزارت]] [[کشور]] را تصویب کرد<ref>عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۵۶؛ مجموعه قوانین، ص۸۳.</ref>. دو ماه بعد در ۱۹/۴/۱۳۵۹ لایحه قانونی دیگری با پنج ماده به تصویب شورای انقلاب رسید. به موجب این [[قانون]] که تعیین کننده [[وظایف]] کلی بسیج بود، [[تشکیلات]] آن باید با [[همکاری]] [[ریاست جمهوری]]، وزارت کشور، وزارت [[دفاع]] ملی، ستاد مشترک ارتش و سپاه [[پاسداران]] به تصویب هیئت [[وزیران]] برسد<ref>عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.</ref>. سازمان بسیج ملی در ۱۰/۶/۱۳۵۹ به بسیج [[مستضعفین]] [[تغییر]] نام داد<ref>عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.</ref>. [[رئیس]] این نهاد را [[رهبر]] یا شورای [[رهبری]] [[منصوب]] و [[خط مشی]] کلی آن را شورای عالی دفاع تعیین می‌کرد<ref>کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۱۹.</ref>. این سازمان ضمن آموزش و [[سازماندهی]] داوطلبان، آنان را برای مقابله با هرگونه تهدید و [[تجاوز]] داخلی و خارجی [[دشمنان]] [[جمهوری اسلامی ایران]] آماده می‌کرد<ref>عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۵۶؛ رفیق دوست، محسن، خاطرات محسن رفیق دوست، ص۱۶۱.</ref>. | ||
با آغاز [[جنگ]] تحمیلی عواملی چند از جمله [[سوء]] استفاده سیدابوالحسن بنی صدر رئیس [[جمهور]] وقت از بسیج به عنوان اهرم [[قدرت]] علیه نیروهای انقلابی<ref>پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۴، ص۷۲؛ سالک، احمد، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۰، شمخانی، علی، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۲.</ref>و جلوگیری از دوباره‌کاری و ایجاد ارگان‌های موازی<ref>عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.</ref> و شرایط [[جنگی]] [[کشور]]<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جزایری، سیدمسعود، فرایند قانونمندی و کارکردهای بسیج در ایران، ص۶۵؛ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.</ref> مجلس [[شورای اسلامی]] در ۲۸/۱۰/۱۳۵۹ [[سازمان]] [[بسیج]] ملی ([[مستضعفین]]) را در [[سپاه]] [[پاسداران]] [[انقلاب اسلامی]] ادغام کرد<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۸.</ref>و محمدعلی رجایی نخست‌وزیر طی نامه‌ای در ۲۱/۱۱/۱۳۵۹ این ادغام را به سپاه پاسداران اعلام کرد<ref>کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۱۹.</ref>. سرانجام در ۱۵/۶/۱۳۶۱ اساس‌نامه بسیج در ضمن اساس‌نامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۹.</ref>. | با آغاز [[جنگ]] تحمیلی عواملی چند از جمله [[سوء]] استفاده سیدابوالحسن بنی صدر رئیس [[جمهور]] وقت از بسیج به عنوان اهرم [[قدرت]] علیه نیروهای انقلابی<ref>پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۴، ص۷۲؛ سالک، احمد، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۰، شمخانی، علی، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۲.</ref> و جلوگیری از دوباره‌کاری و ایجاد ارگان‌های موازی<ref>عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.</ref> و شرایط [[جنگی]] [[کشور]]<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جزایری، سیدمسعود، فرایند قانونمندی و کارکردهای بسیج در ایران، ص۶۵؛ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.</ref> مجلس [[شورای اسلامی]] در ۲۸/۱۰/۱۳۵۹ [[سازمان]] [[بسیج]] ملی ([[مستضعفین]]) را در [[سپاه]] [[پاسداران]] [[انقلاب اسلامی]] ادغام کرد<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۸.</ref>و محمدعلی رجایی نخست‌وزیر طی نامه‌ای در ۲۱/۱۱/۱۳۵۹ این ادغام را به سپاه پاسداران اعلام کرد<ref>کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۱۹.</ref>. سرانجام در ۱۵/۶/۱۳۶۱ اساس‌نامه بسیج در ضمن اساس‌نامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۹.</ref>. | ||
واحد بسیج مستضعفین زیر نظر [[فرماندهی]] کل سپاه است و بسیج جزو شورای عالی سپاه | واحد بسیج مستضعفین زیر نظر [[فرماندهی]] کل سپاه است و بسیج جزو شورای عالی سپاه است<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۵ – ۲۵۷.</ref>. برابر ماده ۳۷، [[شهرها]] بر اساس وسعت و [[جمعیت]] به چند منطقه [[مقاومت]] و هر منطقه مقاومت به چند ناحیه و هر ناحیه مقاومت به چند پایگاه مقاومت تقسیم می‌شود و هر پایگاه مقاومت شامل گروه‌های سازمان یافته خواهد بود. برابر ماده ۳۸، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هسته‌های مقاومت محلی را با [[همکاری]] [[روحانیان]] و معتمدان محل و شوراهای محلی تشکیل می‌دهد. [[روحانی]] [[شورا]] باید به [[تأیید]] [[مقام رهبری]] یا نماینده‌ای که در سپاه تعیین می‌کند، یا [[نماینده]] نماینده [[رهبری]] در هر رده برسد. برابر ماده ۴۲، همه افراد و [[مسئولان]] واحدهای ستادی بسیج و [[فرماندهان]] مراکز بسیج و فرماندهان منطقه مقاومت (در شهرها) از پاسداران خواهند بود<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۶۰ – ۲۶۱.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۲.</ref> | ||
==اهداف و [[وظایف]]== | == اهداف و [[وظایف]] == | ||
در مصوبه شورای [[انقلاب]] به برخی از اهداف و وظایف [[بسیج]] اشاره شده بود<ref>عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۱، ص۴۹۶-۴۹۷.</ref>؛ ولی در اساس‌نامه جدید برابر ماده ۳۵، [[هدف]] از تشکیل بسیج [[مستضعفین]] ایجاد توانایی‌های لازم در همه افراد [[معتقد]] به [[قانون اساسی]] و [[اهداف]] [[انقلاب اسلامی]] به منظور [[دفاع]] از [[کشور]]، [[نظام جمهوری اسلامی]] و کمک به [[مردم]] در هنگام بروز [[بلایا]] و حوادث غیرمترقبه با [[هماهنگی]] [[مراجع]] مربوط است<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۹.</ref>. افزون بر این بسیج در مقابله با [[هجوم فرهنگی]] و حضور مؤثر در [[فرهنگ‌سازی]] [[وظیفه]] دارد از تمامیت ارضی و [[استقلال کشور]] دفاع و با تهدیدات داخلی و خارجی مقابله کند<ref>کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰.</ref>. | در مصوبه شورای [[انقلاب]] به برخی از اهداف و وظایف [[بسیج]] اشاره شده بود<ref>عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۱، ص۴۹۶-۴۹۷.</ref>؛ ولی در اساس‌نامه جدید برابر ماده ۳۵، [[هدف]] از تشکیل بسیج [[مستضعفین]] ایجاد توانایی‌های لازم در همه افراد [[معتقد]] به [[قانون اساسی]] و [[اهداف]] [[انقلاب اسلامی]] به منظور [[دفاع]] از [[کشور]]، [[نظام جمهوری اسلامی]] و کمک به [[مردم]] در هنگام بروز [[بلایا]] و حوادث غیرمترقبه با [[هماهنگی]] [[مراجع]] مربوط است<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۹.</ref>. افزون بر این بسیج در مقابله با [[هجوم فرهنگی]] و حضور مؤثر در [[فرهنگ‌سازی]] [[وظیفه]] دارد از تمامیت ارضی و [[استقلال کشور]] دفاع و با تهدیدات داخلی و خارجی مقابله کند<ref>کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰.</ref>. | ||
[[امام خمینی]] معتقد است بسیج تنها مربوط به [[ایران]] نیست، بلکه در هر کجای [[جهان]] مظلومی باشد بسیج نیز باید باشد؛ افزون بر این، [[بسیجیان]] [[جهان اسلام]] باید در [[فکر]] [[ایجاد حکومت]] بزرگ [[اسلامی]] باشند و این شدنی است؛ زیرا بسیج منحصر به ایران نیست و باید نقشه‌های [[مقاومت]] را در تمام جهان به وجود آورد و در مقابل [[شرق]] و [[غرب]] ایستاد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵. </ref>. از دیگر اهداف اصلی امام خمینی در تشکیل بسیج مستضعفین در کنار دفاع [[محرومان]] از انقلاب اسلامی، [[حاکمیت]] آنان در روند انقلاب بود<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۳۲- ۳۳۴؛ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰.</ref>. بر اساس ماده ۹ اساس‌نامه [[سپاه]] [[پاسداران]] انقلاب اسلامی، [[برنامه‌ریزی]]، [[سازماندهی]]، اداره و [[فرماندهی]] و اجرای اموزش‌های [[عقیدتی]]، [[سیاسی]] و نظامی اعضای بسیج مستضعفین طبق [[موازین اسلامی]] بر عهده سپاه قرار داده شده و به منظور اجرای این ماده وظایفی بر عهده بسیج گذاشته شده است: [[آموزش نظامی]] در حد [[توانایی]] دفاع از [[جمهوری اسلامی ایران]] و تمامیت ارضی کشور، [[تعلیم و تربیت]] در زمینه‌های [[عقیدتی]]، [[سیاسی]] و تخصص‌های مورد نیاز، تهیه طرح‌های [[دفاعی]] با [[هماهنگی]] دیگر ارگان‌های مربوط. افزون بر همه اینها، همای سازمان‌های فعال در [[آموزش نظامی]] به جز [[سازمان]] [[نظام]] [[وظیفه]] عمومی زیرنظر [[بسیج]] قرار گرفت<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۵ – ۲۵۶.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۴.</ref> | [[امام خمینی]] معتقد است بسیج تنها مربوط به [[ایران]] نیست، بلکه در هر کجای [[جهان]] مظلومی باشد بسیج نیز باید باشد؛ افزون بر این، [[بسیجیان]] [[جهان اسلام]] باید در [[فکر]] [[ایجاد حکومت]] بزرگ [[اسلامی]] باشند و این شدنی است؛ زیرا بسیج منحصر به ایران نیست و باید نقشه‌های [[مقاومت]] را در تمام جهان به وجود آورد و در مقابل [[شرق]] و [[غرب]] ایستاد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵. </ref>. از دیگر اهداف اصلی امام خمینی در تشکیل بسیج مستضعفین در کنار دفاع [[محرومان]] از انقلاب اسلامی، [[حاکمیت]] آنان در روند انقلاب بود<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۳۲- ۳۳۴؛ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰.</ref>. بر اساس ماده ۹ اساس‌نامه [[سپاه]] [[پاسداران]] انقلاب اسلامی، [[برنامه‌ریزی]]، [[سازماندهی]]، اداره و [[فرماندهی]] و اجرای اموزش‌های [[عقیدتی]]، [[سیاسی]] و نظامی اعضای بسیج مستضعفین طبق [[موازین اسلامی]] بر عهده سپاه قرار داده شده و به منظور اجرای این ماده وظایفی بر عهده بسیج گذاشته شده است: [[آموزش نظامی]] در حد [[توانایی]] دفاع از [[جمهوری اسلامی ایران]] و تمامیت ارضی کشور، [[تعلیم و تربیت]] در زمینه‌های [[عقیدتی]]، [[سیاسی]] و تخصص‌های مورد نیاز، تهیه طرح‌های [[دفاعی]] با [[هماهنگی]] دیگر ارگان‌های مربوط. افزون بر همه اینها، همای سازمان‌های فعال در [[آموزش نظامی]] به جز [[سازمان]] [[نظام]] [[وظیفه]] عمومی زیرنظر [[بسیج]] قرار گرفت<ref>اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۵ – ۲۵۶.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۴.</ref> | ||
== نقش [[بسیج عمومی]] == | |||
[[امام خمینی]] با [[درک]] شرایط زمانی و ضرورت‌های [[جامعه]] توانست با ایجاد بسیج [[فکری]] و عملی [[مردم]] در سه مقطع [[نهضت اسلامی]]، [[حفظ]] [[انقلاب]] و [[جنگ]] تحمیلی با [[مشکلات]] و بحران‌های پیش روی جامعه مقابله کند: | |||
١. '''نهضت اسلامی''': یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انقلاب اسلامی [[توانایی]] بسیج توده‌ها و [[همبستگی]] میان [[رهبران]] و مردم است<ref>گل محمدی، احمد، زمینه‌های بسیج مردمی در انقلاب ایران، ص۱۰۴.</ref>. امام خمینی که از آغاز [[نهضت]]، [[ضرورت]] حضور مردم را که یکی از مهم‌ترین ارکان [[مبارزه با طاغوت]] است [[حس]] کرده بود، [[آحاد]] مردم را برای این [[رویارویی]]، آماده و [[دعوت]] می‌کرد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۳۷۹.</ref>. ایشان [[آگاهی]] رسانی به مردم و همچنین [[سازماندهی]] توده‌ها را باعث جلوگیری از [[اغفال]] آنان به دست دشمنان نهضت می‌دانست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱، ص۱۳۴ – ۱۳۵.</ref> و [[همراهی]] مردم با [[علما]] در جریان اعتراض‌ها را موجب تقویت [[اسلام]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱، ص۱۸۰.</ref> و حفظ [[احکام]] [[قرآن]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲، ص۴۸۵.</ref> بیان می‌کرد. این در حالی بود که برخی از گروه‌های مخالف [[رژیم پهلوی]] با تشکیل [[حزب]] و گروه و انجام عملیات مسلحانه در پی [[مبارزه]] با [[رژیم]] بودند<ref>مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۱۰۵.</ref>؛ ولی [[امام خمینی]] بارها تأکید کرده بود با گروهی و حزبی کردن [[قیام]] و مشی مسلحانه مخالف است و بیشتر بر [[سازماندهی]] و قیام مردمی علیه رژیم تأکید دارد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۵۱۴ و ج۴، ص۳، ۲۵۰، ۲۹۴.</ref> و در پاسخ به برخی از اعضای [[سازمان]] مجاهدین [[خلق]] در [[دعوت]] به [[قیام مسلحانه]]؛ آنان را از این کار [[نهی]] کرد و آن را باعث از دست رفتن نیروی مبارزه دانست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۴۴ – ۱۴۵.</ref>. ایشان در بحرانی‌ترین شرایط [[انقلاب اسلامی]] نیز دستور [[جهاد مسلحانه]] صادر نکرد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۵، ص۲۹۵.</ref> و تا [[سقوط]] [[حکومت]] پهلوی بر همین [[باور]] باقی ماند و در آستانه [[پیروزی انقلاب]] نیز [[پیوستگی]] و [[مقاومت]] [[مردم]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۳۸۱.</ref> و [[حمایت]] آنان از [[نهضت]] را ضرورتی برای [[شکست]] [[رژیم پهلوی]] می‌دانست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۳۵- ۳۶.</ref> و [[همبستگی]] و پیوستگی مردم از اقشار و طبقات مختلف [[روحانی]]، دانشگاهی، بازاری و دانشجو را موجب رسیدن به [[آرمان‌ها]] و [[اهداف]] انقلاب اسلامی می‌شمرد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۳۱۴- ۳۱۵.</ref>؛ چنان که ایشان با کمک گرفتن از نهاد [[روحانیت]]، از آنان نیز می‌خواست تا به سازماندهی و بسیج مردمی بپردازند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج ۳، ص۳۹۴ و ص۴۳۶-۴۳۷.</ref>. | |||
۲. '''[[حفظ]] انقلاب اسلامی''': [[نظام سیاسی]] برآمده از انقلاب اسلامی، ساختار نوپایی بود که در آغاز با ابعاد گسترده‌ای از [[هرج و مرج]] [[اقتصادی]] و [[سیاسی]] رو به رو شد و برای حفظ دستاوردهای آن [[ضرورت]] تشکیل سازمانی برای سامان دادن به توده‌های مردم لازم می‌نمود<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، جمشیدی، محمد حسین، آرمان بسیج و بسیج آرمانی از منظر امام خمینی، ج۱، ص۲۹۷.</ref>؛ بنابراین [[امام خمینی]] در آذر ۱۳۵۸، در سخنانی، بر [[آموزش]] همگانی [[فنون]] [[جنگی]] و تشکیل [[ارتش]] بیست میلیونی تأکید کرد و در صورت تشکیل چنین ارتشی، [[کشور]] را از آسیب در [[امان]] دانست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۲۱ – ۱۲۲.</ref>. | |||
[[فرمان]] [[امام خمینی]] موجب تشکیل واحد بسیج در [[سپاه]] [[پاسداران]] و پس از آن، تأسیس [[سازمان]] بسیج ملی که بعدها به بسیج [[مستضعفین]] [[تغییر]] نام داد، شد. ایشان بسیج مردمی در جهت [[حمایت]] از [[انقلاب]] را نه در یک نهاد [[حکومتی]] که بسیار فراتر از آن جستجو می‌کرد و این مهم را در [[همبستگی]] [[مردم]] و [[پشتیبانی]] آنان از انقلاب، در تمامی مناطق کشور می‌دید<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۳۶۱ و ج۱۲، ص۲۳۹- ۲۴۰.</ref> و ادامه [[نهضت اسلامی]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۳۱۳ و ج۱۵، ص۱۳۶، ۳۵۳.</ref> و ساختن، [[آبادانی]] و اداره کشور پس از [[پیروزی انقلاب]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۱۷۴ و ج۷، ص۵۲۰،۵۲۱.</ref> را در گرو [[اتحاد]] و بسیج تمامی اقشار مردم می‌دانست؛ بر همین اساس این خواست ایشان در حوزه [[کشاورزی]] و عمرانی در قالب [[جهاد]] [[سازندگی]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۷۹- ۱۸۰.</ref>، در حوزه [[امنیتی]] در قالب کمیته [[انقلاب اسلامی]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۱۲۸- ۱۲۹.</ref> و در کمک‌رسانی به [[مستضعفان]] در قالب کمیته [[امداد]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۳۶۷.</ref> و افتتاح حساب ۱۰۰ [[امام]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۵۱۸.</ref> تجلی یافت. همچنین به منظور ریشه‌کن کردن [[بی‌سوادی]]، [[نهضت]] سوادآموزی در هفتم دی ۱۳۵۸ به فرمان امام خمینی تشکیل شد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۴۴۶- ۴۴۷.</ref>. نمود دیگر مشارکت بسیج مردمی به [[همت]] امام خمینی در تحولات پس از پیروزی انقلاب را می‌توان در حمایت از [[دولت]] موقت<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۶۹.</ref>، مقابله و [[نفرت]] عمومی از عملکرد عناصر تجزیه [[طلب]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۳۷- ۱۳۸ و ج۱۰، ص۲۹۶- ۲۹۷.</ref> و گروه‌های [[سیاسی]] معاند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۳۸.</ref> و نیز [[حمایت از انقلاب اسلامی]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۴، ص۷۷- ۷۸.</ref> دید که عموماً با مشارکت [[مردم]] در راهپیمایی‌های سراسری [[حمایت]] خود را از مواضع [[امام خمینی]] و [[انقلاب]] ابراز کردند<ref>محمدی، منوچهر، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، ص۱۰۰.</ref>. | |||
[[اعتقاد]] امام خمینی به بسیج مردم و [[افکار عمومی]] منحصر به داخل [[کشور]] نبود و ایشان برای رسیدن به آرمان‌های [[اسلام ناب محمدی]] از تمامی [[مسلمانان]] [[جهان]] می‌خواست علیه [[نظام استعماری]] و [[استبدادی]] در [[جوامع]] خود به پا خیزند و همچون [[امت واحد]] در مقابل [[ظلم]] و [[تجاوز]] بایستند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۵۰۳؛ ج۸، ص۳۵۸ و ج۱۰، ص۳۳۹- ۳۴۰.</ref>. در این راستا می‌توان به اعلام [[روز]] [[قدس]] اشاره کرد که همواره نمادی از [[همبستگی]] [[امت اسلامی]] و «[[بسیج عمومی]] [[اسلامی]]» ذیل [[آرمان]] [[آزادی]] قدس و [[مبارزه]] با [[اسرائیل]] بوده است<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۲۶۷ و۲۸۰.</ref>. امام خمینی در عرصه‌ای گسترده‌تر حضور تمامی ملت‌های [[محروم]] جهان را حول خواسته‌های [[مشروع]] و احقاق [[حقوق انسانی]] خویش خواستار بود و با بیان طرح تشکیل [[حزب]] [[مستضعفان]] جهان سعی کرد تا از این منظر ملت‌های محروم جهان، راهی برای بسیج عمومی و احقاق [[حقوق اساسی]] خود بیابند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۲۸۰-۲۸۱ و ج۱۲، ص۱۶۰.</ref>. | |||
٣. '''[[جنگ]] تحمیلی''': پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] با موافقت [[غرب]] و [[شرق]] با [[رژیم]] [[عراق]] برای [[حمله]] به [[خاک]] [[ایران]] و [[ضرورت]] [[دفاع از مرز]] و بوم و انقلاب نوپای اسلامی باعث شد که امام خمینی بار دیگر با بسیج مردم زمینه مقابله با [[تجاوزگران]] را فراهم کند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۷۲.</ref>. با وجود اینکه ایشان [[دفاع]] از کشور را [[وظیفه]] [[ارتش]] و [[سپاه]] [[پاسداران]] می‌دانست، [[باور]] داشت مصداق کامل [[ایثار]] و [[خلوص]] و [[فداکاری]]، بسیجیان‌اند و بدون حضور [[مردم]] کار [[دفاع]] به سامان نمی‌رسد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴-۱۹۵.</ref>؛ بنابراین با الزامی دانستن بسیج همگانی مردم در [[جنگ]] و دفاع از [[مملکت اسلامی]]، از تمامی اقشار [[ملت]] خواست تا در مقابل [[دشمن]] به [[جبهه‌ها]] بروند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۴۳- ۲۴۴.</ref>. ایشان دفاع از [[کشور]] و [[اسلام]] را برعهده همه مردم از [[زن]]، مرد، بزرگ و کوچک می‌دانست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۴۰۹.</ref> و [[معتقد]] بود چنانچه این [[بسیج عمومی]] صورت نمی‌گرفت کشور به [[تباهی]] کشیده می‌شد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۵، ص۴۰۲.</ref>. ایشان ضمن اینکه جنگ تحمیلی [[عراق]] علیه [[ایران]] را عاملی می‌دانست تا مردم حول محور دفاع از [[کشور اسلامی]] بسیج شوند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۳۲۹.</ref>، چگونگی بسیج عمومی مردم برای شرکت در [[جنگ‌ها]] را نیز همانند [[صدر اسلام]] خودجوش و مردمی می‌شمرد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۲۰.</ref>.<ref>[[امید حسین‌خانی|حسین‌خانی، امید]]، [[بسیج عمومی (مقاله)| مقاله «بسیج عمومی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۲۸.</ref> | |||
== جایگاه و اهمیت == | |||
در میان نهادهای [[جمهوری اسلامی]]، بسیج از عظیم‌ترین و ارزشمندترین و ماندگارترین یادگارهای [[امام خمینی]] است<ref>فارسی، جلال الدین، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ص۱۹۴.</ref>. بسیج در نظام دفاعی [[کشور]] نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این نهاد هرچند [[ارتش]] کلاسیک به معنای اصطلاحی نیست، ولی [[قدرت]] برخورد با ارتش‌های مهاجم کلاسیک را به خوبی دارد. [[بسیجیان]] بیشتر بر [[ایمان]] و [[اعتقاد]] تکیه می‌کنند تا بر [[سلاح]]<ref>تقوی، سید رضا، امام خمینی و استراتژی مبارزه، ج۱، ص۲۰۷.</ref> و با همین نیرو در [[جنگ]] تحمیلی [[عراق]] علیه [[ایران]]، [[حماسه‌ها]] آفریدند و در [[دل]] [[دشمنان]] [[وحشت]] افکندند و [[خواب]] را از چشم آنان ربودند. در [[زمان]] جنگ تحمیلی روزنامه آمریکایی «نیوزویک» در گزارشی نیروهای [[بسیجی]] را که از افرادی با سنین مختلف تشکیل شده‌اند، بزرگ‌ترین [[تهدید]] برای عراق به شمار آورد. او همچنین [[تسخیر]] «فاو» را که به اطلاعات پیشرفته نظامی و آشنایی کامل با رزم شبانه و تاکتیک‌های آبی ـ خاکی نیاز داشت، نشانه [[مهارت]] و ورزیدگی بسیج دانست<ref>اطلاعات؛ شیخیان، علی و علی محمدی و مهدی عبداللهی، قوای مسلح در وصیت‌نامه حضرت امام، ص۱۸۷.</ref>. | |||
از نگاه امام خمینی بسیج در میان نیروهای مسلح از جایگاه خاصی برخوردار است. ایشان در سخنان و دیدارهای عمومی و خصوصی به بسیجیان توجه ویژه‌ای داشت، تا جایی که از برخی بسیجیان، با عنوان [[سربازان واقعی]] خود یاد کرده است<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ص۶۵.</ref>. ایشان به بسیج به دیده [[تجلیل]] و [[تکریم]] می‌نگریست و پس از [[دعا]] و تشکر از آنان، آنان را از جمله بهترین همراهان خود می‌دانست<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۳۳.</ref> و به [[صفا]] و [[خلوص]] آنان [[غبطه]] می‌خورد و به [[بسیجی]] بودن خود [[افتخار]] می‌کرد و از [[خدا]] نیز می‌خواست که او را با [[بسیجیان]] [[محشور]] کند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.</ref>. ایشان ابراز می‌کرد دست بسیجیان را می‌بوسد و برایشان [[دعا]] می‌کند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۶.</ref>. | |||
ایشان که به [[رزمندگان]] و بسیجان علاقه و [[محبت]] زیادی داشت و از [[دیدار]] آنان [[لذت]] می‌برد و این محبت را نیز بارها در عمل نشان داده بود<ref>صیاد شیرازی، علی، خاطرات، چاپ شده در امام و دفاع مقدس، خاطراتی از رزمندگان و فرماندهان سپاه اسلام، ص۹۴ – ۹۸.</ref>، تشکیل [[بسیج]] در [[جمهوری اسلامی ایران]] را از [[برکات]] و [[الطاف خداوند]] می‌دانست که به [[ملت]] و [[انقلاب اسلامی ایران]] ارزانی شده است<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.</ref> و [[معتقد]] بود هسته‌های [[مقاومت]] مردمی برای [[مقابله با استکبار]] [[شرق]] و [[غرب]] باید در سرتاسر [[جهان]] تأسیس شوند و بر آن بود که در صورت حاکم شدن [[اندیشه]] بسیجی، [[چشم]] [[طمع]] [[دشمنان]] و جهان‌خواران از [[کشور]] دور خواهد شد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.</ref> و [[غفلت]] از تشکیل [[ارتش]] بیست میلیونی [[سقوط]] در دام دو ابرقدرت جهانی ([[امریکا]] و شوروی) را به دنبال خواهد داشت<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۶. </ref>. | |||
[[امام خمینی]] با توجه به حماسه‌آفرینی‌های بسیج در هشت سال [[دفاع مقدس]] و [[ایستادگی]] آنان در برابر همه قدرت‌های جهانی، آنان را آینه مجسم مظلومیت‌ها و رشادت‌های [[مردم ایران]] در صحنه [[نبرد]] و [[تاریخ]] [[مصور]] [[انقلاب]]، [[فرزندان]] دفاع مقدس و پرچمداران [[عزت]] [[مسلمانان]] و سپر حوادث کشور خواند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۳۳.</ref>. ایشان در بعد جهانی با اشاره به [[جنایت]] [[رژیم]] [[عربستان]] در [[حمله]] و [[کشتار]] [[زائران]] [[خانه خدا]] در سال ۱۳۶۶، اعلام کرد اگر بسیج جهانی مسلمانان تشکیل شود، کسی جرئت [[جسارت]] به [[فرزندان]] [[معنوی]] [[رسول الله]]{{صل}} را ندارد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۸۹.</ref>. [[امام خمینی]] با وجود [[مخالفت]] سیدابوالحسن بنی‌صدر [[رئیس]] [[جمهور]] وقت با [[بسیج]] مردمی و بی‌توجهی به نقش نیروهای داوطلب<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ص۴۲۳.</ref>، بسیج را بازوان [[قدرتمند]] [[جمهوری اسلامی]] خواند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۳۱.</ref> و بارها از این نهاد به دلیل [[فداکاری]] در راه [[اسلام]] [[قدردانی]] و تشکر کرد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۰۵ و ج۲۱، ص۱۳۳، ۱۹۶.</ref>. ایشان بسیج و نیروهای خودجوش و داوطلب برای [[خدمت]] را [[لشکر]] [[مخلص]] [[خدا]] که دفتر [[تشکل]] آن را همه [[مجاهدان]] از اولین تا آخرین [[امضا]] کرده‌اند می‌دانست<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.</ref> و کار [[بسیجیان]] را [[عبادت]]<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۴، ص۴۰۵ و ج۱۹، ص۲۲۱. </ref> و [[منزلت]] و [[شرافت]] آنان را از همه کاخ‌نشینان و مدعیان قدرت‌های جهانی بیشتر می‌دانست<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۶۰.</ref>. | |||
امام خمینی پس از پایان [[جنگ]] نیز [[انقلاب]] و جمهوری اسلامی به ویژه [[سپاه]] [[پاسداران]] را نیازمند نیروهای [[بسیجی]] می‌دانست<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۳۴.</ref>. ایشان سهم [[قوای مسلح]] و بسیجیان را در درهم پیچیدن طومار قوای [[دشمن]] در عملیات‌ها با اهمیت<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۰۱.</ref> و اداره جنگ را مدیون [[پشتیبانی]] [[مردم]] و بسیج<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۸، ص۷۹. </ref> می‌دانست. [[فرماندهان جنگ]] نیز [[انسجام]] بسیج و [[ارتش]] و سپاه را از عوامل [[پیروزی]] [[رزمندگان]] [[ایرانی]] در [[شکست]] [[حصر]] [[آبادان]] برشمرده‌اند<ref>بهروزی، فرهاد، تقویم تاریخ دفاع مقدس (شکستن حصر آبادان)، ج۱۴، ص۳۷۰؛ صفوی، سیدیحیی (رحیم)، از جنوب لبنان تا جنوب ایران، ج۱، ص۲۹۱.</ref>. آرزوی امام خمینی در الگوشدن بسیج برای تمام [[مستضعفان]] [[جهان]] و [[ملت‌های مسلمان]] <ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۶۰.</ref> در سال‌های بعد تبدیل به [[واقعیت]] شد و [[رفتار]] و فداکاری بسیجیان، [[الگو]] و پرچمی برای دنیای اسلام به ویژه در نقاطی چون [[فلسطین]] و لبنان شد که مستقیماً درگیر با [[رژیم صهیونیستی]] بودند. تاسی به الگوی [[بسیج]] برای [[جهان اسلام]] [[آبرو]] و [[پیروزی]] به ارمغان آورد<ref>خامنه‌ای، سیدعلی، حدیث ولایت، ۱۳۸۰، ص۳۰-۳۱.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۵.</ref> | |||
== ویژگی‌های [[بسیجیان]] == | |||
فراگیر بودن، داوطلبانه بودن اعضاء [[مردمی بودن]]، [[پایداری]]، [[پایبندی به اصول]] و [[مبانی دینی]] و [[توانایی]] در برخورد با هرگونه [[تهدید]] [[فرهنگی]] و نظامی را از ویژگی‌های بسیج برشمرده‌اند<ref>عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۷۲.</ref>. [[امام خمینی]] بسیج و بسیجیان را مصداق کاملی از [[ایثار]]، [[فداکاری]]، [[اخلاص]]، [[عشق]] به [[خدا]]، عشق به [[اسلام]]، عشق به [[شهادت]] و مردمی بودن می‌دانست<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۰۱؛ ج۲۰، ص۳۳۳ و ج۲۱، ص۱۹۴، ۳۵۶.</ref>. بسیج از نگاه ایشان [[میقات]] پابرهنگان و [[معراج]] اندیشه‌های [[پاک]] [[انسانی]] و [[لشکر]] [[مخلص]] خدا و [[مدرسه]] عشق و [[مکتب]] [[شاهدان]] و [[شهیدان]] [[گمنامی]] است که پیروانش بر گلدسته‌های رفیع آن [[اذان]] [[رشادت]] و شهادت سروده‌اند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.</ref>. بسیج اگرچه ارتشی بیست میلیونی برای جلوگیری از توطئه‌های [[دشمن]] است، آن‌چه اهمیت دارد [[تفکر]] و [[فرهنگ]] و ارزش‌های [[بسیجی]] است که می‌تواند [[آحاد جامعه]] را از درون متحول کند و آنان را به [[رشد معنوی]] و اخلاص برساند<ref>گلی‌زواره، غلامرضا، باران بیداری، ص۳۸۸.</ref>. در نگاه امام خمینی عامل [[موفقیت]] بسیج در [[ایمان]] آنان نهفته است؛ بسیج مولودی جدید است که کارشناسان جهانی نمی‌توانند آن را بشناسند. هرگاه [[قوه]] ایمان در ملتی زنده شود، همگان را به [[قیام]] برای خدا فرا می‌خواند و می‌تواند سرتاسر یک [[کشور]] را بسیج کند، معیار حرکت بسیج هم همین اسلام و [[درک]] مفاهیم عالی آن است<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹؛ ج۲۰، ص۳۳۳ و ج۲۱، ص۳۵۸. </ref>. یکی از ویژگی‌های بارز بسیج این است که از میان قشر [[محروم]] برخاسته‌اند. امام خمینی نیز در [[مبارزه]] گسترده خود با [[ظلم]] و [[شرک]] و [[کفر]] و [[استکبار]] بر آنان تکیه کرده، یادآور می‌شد قدرت‌ها و [[ابرقدرت‌ها]] بدانند که «خمینی» اگر یکه و تنها بماند به راه خود که [[مبارزه]] با [[کفر]] و [[ظلم]] و [[شرک]] و [[بت‌پرستی]] است ادامه می‌دهد و به خواست [[خدا]] در کنار [[بسیجیان]] [[جهان اسلام]] [[خواب]] راحت را از دیدگان جهان‌خواران و سرسپردگانی که به [[ستم]] خویشتن [[اصرار]] می‌کنند سلب خواهد کرد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۱۸- ۳۱۹.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۷.</ref> | |||
== [[ضرورت]] تقویت == | |||
[[امام خمینی]] تقویت همه نیروهای مسلح از جمله [[بسیج]] را لازم و برای این کار چند گام اساسی را ضروری می‌شمرد. ایشان [[پشتیبانی]] خود را از [[ارتش]] و [[سپاه]] و بسیج اعلام کرد و [[تضعیف]] آنان را [[حرام]] دانست<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۳۱ و ج۲۱، ص۳۵۷.</ref> و [[فراموشی]] نیروهای [[بسیجی]] و [[نفوذ]] مدعیان [[عافیت]] [[طلب]] در مصادر کلیدی [[نظام]] و اداره [[کشور]] از نگرانی‌های امام خمینی بود<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۳۳ و ج۲۱، ص۱۳۵. </ref>. ایشان همچنین در پیامی به [[فرماندهان سپاه]] پس از [[تجلیل]] و ترسیم [[وظایف]] آنان در [[زمان]] [[صلح]] یادآور شد در بازسازی نیروهای مسلح بیش‌ترین توجه باید به همه [[آحاد]] [[مردم]] و مدافعان [[انقلاب]] باشد و از همه تجربه‌ها و طرح‌ها برای جذب نیروهای [[مؤمن]] و تحقق ارتش بیست میلیونی بهره گرفته شود<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۳۴ - ۱۳۵.</ref>. | |||
امام خمینی به [[مسئولان]] هشدار داد مبادا توجه به برنامه‌های دیگر سبب [[غفلت]] آنان از تشکیل ارتش بیست میلیونی گردد؛ زیرا غفلت از تقویت بنیه [[دفاعی]] کشور، [[طمع]] [[تهاجم]] و تجاوزبیگانگان و [[تحمیل]] [[جنگ‌ها]] و [[توطئه‌ها]] و [[سقوط]] در دام دو ابرقدرت جهانی را به دنبال خواهد داشت<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۶ و ۳۵۸.</ref>. ایشان همچنین [[معتقد]] بود نیروهای مسلح از جمله بسیج در دوران بازسازی باید به بازسازی [[معنوی]] و [[اعتقادی]] نیز توجه کافی کنند، افزون بر [[سلاح]] به [[صلاح]] نیز مجهز و با [[آموزش نظامی]] و [[عقیدتی]]، [[اخلاقی]] و [[فرهنگی]] هرچه بیشتر نیرومند و مجهز شوند؛ زیرا [[تجربه]] نشان داده [[ایمان]] و [[معنویت]] در پیروزی‌ها و افزایش توان و [[استقامت]] نیروها بسیار مؤثر است<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹ و ج۲۱، ص۳۵۸.</ref>. | |||
[[امام خمینی]] [[بسیج]] [[حوزه‌های علمیه]] و دانشگاه‌ها را در این باره دارای [[مسئولیت]] دانسته است<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.</ref>. چنان‌که در [[وصیت نامه]] [[سیاسی]] [[الهی]] خود به همه [[قوای مسلح]] از جمله [[بسیجیان]] سفارش کرده است برای [[حفظ قدرت]] نظامی و مصونیت از [[اختلاف]] و در [[امان]] ماندن [[کشور]] از آسیب، در هیچ [[حزب]] و گروهی وارد نشوند و خود را از بازی‌های سیاسی دور نگه دارند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۳۲. </ref>. ایشان [[فرماندهان]] را نیز [[مکلف]] کرد افراد تحت امر خود را از ورود در [[احزاب]] منع کنند و افزود چون [[حمایت]] از [[انقلاب]] و [[حفظ]] آن بر همگان لازم است، [[مسئولان]] کشوری و لشکری و [[مردم]] موظف‌اند اگر قوای مسلح خواستند در احزاب یا بازی‌های سیاسی وارد شوند، با آن [[مخالفت]] کنند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۳۲-۴۳۳.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۷.</ref> | |||
== بسیج [[طلبه]] و دانشجو == | |||
بسیج در میان اقشار گوناگون مردم شعبه دارد: بسیج کارگری، عشایری، روستایی، [[دانش‌آموزی]]، بازاریان، [[خواهران]]، بسیج [[جامعه]] [[پزشکی]]، بسیج طلبه و دانشجو و... <ref>پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۹، ص۷۴؛ امام خمینی، ج۲۱، ص۳۴۴. </ref>. امام خمینی تشکیل بسیج طلبه و دانشجو را از مهم‌ترین و ضروری‌ترین تشکل‌های [[بسیجی]] دانسته است<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵. </ref>. پس از صدور [[فرمان]] ایشان بسیج طلبه و دانشجو در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه تشکیل شد و به جذب، [[آموزش]] و [[سازماندهی]] دانشجویان و طلابی پرداخت که در [[دفاع مقدس]] شرکت داشتند یا [[آمادگی]] حضور در بسیج را اعلام کردند<ref>خانی، مهدی، درآمدی بر شناخت بسیج، ص۱۳۷؛ پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۹، ص۷۵. </ref>. امام خمینی از بسیج حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها افزون بر [[پاسداری از اسلام]] و انقلاب و اصول تغییرناپذیر نه شرقی و نه [[غربی]] خواست که چارچوب‌های اصیل [[اسلام ناب محمدی]] را در [[اختیار]] تمامی اعضای [[بسیج]] قرار دهند<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۸.</ref> | |||
== بسیج [[خواهران]] == | |||
هم‌زمان با شکل‌گیری رسمی بسیج [[مستضعفین]] به [[فرمان]] [[امام خمینی]]، بسیج خواهران نیز تأسیس شد و آغاز به کار کرد و با توجه به شرایط آن [[زمان]]، مهم‌ترین برنامه خود را فراگیری آموزش‌های نظامی و [[آمادگی]] [[دفاعی]] قرار داد<ref>اصلانی، مینو، بسیج جامعه زنان از زبان مسئول آن.</ref>. در هنگام آغاز [[جنگ]] تحمیلی و تهدیدات فراروی [[کشور]]، با اشاره امام خمینی که [[دفاع از اسلام]] بر هر مرد و [[زن]] [[واجب]] است<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۷.</ref>، [[بانوان]] [[بسیجی]] در [[جبهه]] و پشت جبهه به [[رزمندگان]] مدد رساندند و در [[پیروزی]] رزمندگان [[ایرانی]] نقش آفریدند<ref>شیرودی، مرتضی، مشارکت زنان در دفاع مقدس، ص۱۴۱ – ۱۴۴.</ref>. هرچند آنان به هنگام نیاز و [[ضرورت]] در برابر [[دشمن]] ایستاده و جنگیده‌اند، بیش‌ترین فعالیت [[زنان]] بسیجی در عرصه [[دفاع مقدس]] در کادر درمان، خدمات و [[پشتیبانی]] رزمندگان در جبهه و پشت جبهه بوده است<ref>پیام زن، مجله، سخنان چند تن از زنان بسیجی، شماره ۲۰۲، ۱۳۸۷ش، ص۳۰.</ref>. افزون بر این، بسیاری از زنان بسیجی [[طلبه]] از [[حوزه‌های علمیه]] در طول جنگ تحمیلی برای [[یاری]] رزمندگان و [[تبلیغ]] به منطقه کردستان اعزام شدند که ۴۳۴ تن آنان به [[شهادت]] رسیدند<ref>کمیته علمی شهدای زن، آلاله‌های سرخ کردستان، سنندج، ستاد اجرایی یادواره، ۱۳۷۹ش، ص۲۹.</ref>. اما پس از جنگ این واحد هم به تبع گسترش دامنه فعالیت بسیج مستضعفین وارد [[فعالیت‌های فرهنگی]] و [[اجتماعی]] و [[سازندگی]] کشور شد. تشکیل کلاس‌های [[اخلاقی]]، [[فرهنگی]] و [[اعتقادی]] و مشارکت در طرح ملی ریشه‌کنی فلج اطفال و [[بهداشت]] [[مادر]] و [[کودک]] از جمله این برنامه‌ها بود. بعدها نام بسیج خواهران به بسیج [[جامعه]] زنان [[تغییر]] کرد تا بتواند همه اقشار زنان را دربرگیرد<ref>اصلانی، مینو، بسیج جامعه زنان از زبان مسئول آن.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۸.</ref> | |||
== کارکردهای بسیج == | |||
[[امام خمینی]] اگرچه مهم‌ترین کارکرد بسیج مردمی را [[پشتیبانی]] از [[انقلاب اسلامی]] می‌دانست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۵، ص۳۸۶.</ref> ولی کارکردهای مختلفی برای آن بیان کرده است که از آن جمله می‌توان به کارکرد [[سیاسی]]، [[اقتصادی]]، نظامی و [[فرهنگی]] اشاره کرد: | |||
١. '''کارکرد سیاسی و فرهنگی''': از مهم‌ترین کارکردهای بسیج عمومی و مردمی پیش از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] می‌توان به ورود عموم مردم به عرصه [[سیاست]] اشاره کرد. یکی از جلوه‌های این کارکرد در نگاه امام خمینی، اعتصاب‌ها و راهپیمایی‌های گسترده مردمی<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۵، ص۴۰۳.</ref>، برای پیشبرد [[اهداف]] [[انقلاب]] بود. ایشان علاوه بر اینکه مردم را به اعتصاب علیه [[رژیم پهلوی]] فرا می‌خواند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۳۰۹ و ج۵، ص۱۵۴.</ref>، از آنان می‌خواست در صورت اعتصاب [[نخبگان]] و اصناف، به [[حمایت]] از آنان بپردازند؛ زیرا این‌گونه اعتصاب‌ها موجب تقویت [[اسلام]] و [[عقب‌نشینی]] [[رژیم پهلوی]]<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲، ص۴۸۵؛ ج۴، ص۳۶۷ و ج۵، ص۲۶۰ و ۴۹۴-۴۹۵.</ref> و اعلام [[حمایت]] عمومی از [[انقلاب]] و [[جمهوری اسلامی]] می‌شد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۵، ص۴۷۷.</ref>. ایشان پس از [[پیروزی انقلاب]] نیز حضور [[مردم]] در راهپیمایی‌ها را به دلیل اینکه می‌توانند علاقه خود به اسلام، [[قرآن]] و جمهوری اسلامی را نشان دهند و به [[استکبار]] و [[استعمار]] ثابت کنند [[انقلاب اسلامی]] از پشتوانه مردمی لازم برخوردار است، ضروری می‌دانست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۱۰۷.</ref>. همین بسیج [[افکار عمومی]] به [[همت]] [[امام خمینی]] در حمایت از [[نظام جمهوری اسلامی]] و احیای [[روحیه]] [[استکبارستیزی]] بود که باعث شد در [[زمان]] [[تسخیر]] لانه [[جاسوسی]]، عموم مردم از این حرکت دانشجویان حمایت کنند و نیروی تازه‌ای برای [[مقاومت]] در مقابله با [[مشکلات]] ایجاد شود<ref>هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، ص۳۷۱.</ref>. | |||
از سوی دیگر، یکی از تأکیدها و توصیه‌های امام خمینی به مردم این بود که ویرانه‌های [[فرهنگی]] به جامانده از [[رژیم]] پهلوی‌ها در [[ایران]] را [[اصلاح]] کنند. از جمله یکی از این عقب‌ماندگی‌ها، [[محرومیت]] بسیاری از مردم [[مستضعف]] از [[نعمت]] [[آموزش]] بود. در این راستا ایشان با تأکید بر اینکه باید بدون تشریفات و با سرعت به [[مبارزه]] با [[بی‌سوادی]] رفت، از عموم مردم خواست تا برای دستیابی به این مهم تلاش کنند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۴۴۶- ۴۴۷.</ref>. ایشان طرحی عمومی برای سوادآموزی مردم را ضروری می‌دانست و به [[دولت]] و مردم توصیه کرد برای ریشه‌کنی بی‌سوادی به صورت [[بسیج عمومی]] [[قیام]] کنند، تا در آینده‌ای نزدیک عموم مردم [[نوشتن]] و خواندن ابتدایی را آموخته باشند<ref>همان.</ref>. | |||
۲. '''کارکرد [[اقتصادی]] و عمرانی''': پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، امام خمینی [[اولویت]] اقتصادی [[کشور]] را در گام نخست خودکفایی از [[غرب]] می‌دانست که در این زمینه توده‌های مردم باید با ساماندهی و حضور در امور مهمی چون [[کشاورزی]] علاوه بر خشکاندن ریشه [[بیکاری]]، موجب خودکفایی [[کشور]] در مواقع [[تحریم]] و شرایط [[اضطراری]] باشند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۲۵ و ج۱۱، ص۴۷۷.</ref>. ایشان [[حمایت]] [[مردم]] از [[اقتصاد]] داخلی را باعث قطع [[وابستگی]] به بلوک [[شرق]] و [[غرب]] و در مرتبه بعد ورود [[رفاه]] به [[زندگی]] [[ملت]] می‌دانست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۰، ص۳۳۳ - ۳۳۴.</ref>. | |||
[[امام خمینی]] یکی از عرصه‌های بسیج مردمی را رفع نابسامانی‌های کشور و [[آبادانی]] در نواحی مختلف می‌شمرد<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۹- ۲۰.</ref> و [[معتقد]] بود تلاش و رسیدگی به مسائل عمرانی کشور [[وظیفه]] همه مردم است<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۰، ص۴۹۸-۴۹۹.</ref>. ایشان ضمن تأکید بر نتیجه [[دنیوی]] آبادانی مناطق [[فقیر]] و [[مستضعف]]، [[خدمت به مردم]] این مناطق را دارای [[ارزش معنوی]] فراوان می‌دانست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۸، ص۳۸.</ref>. [[مبارزه با فقر]] و رسیدن به [[عدالت اجتماعی]] یکی دیگر از عرصه‌های کارکرد بسیج مردمی است؛ به طوری که امام خمینی [[عقیده]] داشت برای بهره‌مندی مردم [[محروم]] [[ایران]] از ثمرات [[انقلاب]] باید با بسیج همه مردم به [[مبارزه با بی‌عدالتی]] و [[فقر]] برخاست<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۵۱۸.</ref>؛ بنابراین پس از انقلاب با بسیج مردمی و [[سازماندهی]] افراد و امکانات در قالب نهادهایی چون [[جهاد]] [[سازندگی]] و کمیته [[امداد]] و بنیاد [[مستضعفین]] این امر محقق گردید. | |||
٣. '''کارکرد نظامی''': پس از آغاز [[جنگ]] تحمیلی [[عراق]] علیه ایران و به‌کارگیری مفاهیمی مانند «[[حفظ دین]]، [[دفاع]] از کشور و دفاع از مردم و نوامیس» در سخنان امام خمینی، دفاع از کشور و حضور مؤثر در جنگ تحمیلی یکی از عرصه‌های ورود بسیج مردمی گردید. ایشان [[بسیج عمومی]] را در راستای حضور [[نیروهای مردمی]] در جنگ تحمیلی اعلام کرد و با اصلی دانستن مسئله جنگ، مردم و [[مسئولان]] کشور را به حمایت از [[رزمندگان]] [[اسلام]] فرا خواند<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۷۲؛ درویشی، فرهاد، جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص۲۲۸.</ref>. به این ترتیب نیروهای [[بسیجی]] به طور گسترده در تمامی عملیات‌ها و برنامه‌های [[جنگ]] حضور پیدا کردند و نقش آفریدند<ref>ظاهر، صادق، حماسه هشت سال دفاع مقدس، ج۲، ص۳۳.</ref>. با ورود عموم [[مردم]] به عرصه [[دفاع]] از [[کشور]]، [[امام خمینی]] ضمن [[ستایش]] از مردم بسیجی، بسیج را [[پشتوانه انقلاب]] [[اسلامی]] دانست که هزاران [[رزمنده]] را [[تربیت]] و تقدیم [[انقلاب]] کرده است<ref>امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۵، ص۳۸۶.</ref>.<ref>[[امید حسین‌خانی|حسین‌خانی، امید]]، [[بسیج عمومی (مقاله)| مقاله «بسیج عمومی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۲۸.</ref> | |||
== کارنامه بسیج == | |||
تا ۳/۱۰/۱۳۶۰ [[سازمان]] [[بسیج]] دو میلیون تا دو میلیون و پانصدهزارتن را [[آموزش نظامی]] داد و ۴۴ هزار تن را در دو هزار پایگاه [[مقاومت]] در [[مساجد]] ساماندهی کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ص۳۸۲؛ همو، خطبه‌ها، ج۳، ص۲۵۰. </ref> و تا پایان [[جنگ]] شمار پایگاه‌های بسیج به ۲۱۵۰۰ پایگاه رسید<ref>شیرخانی، بنیامین، تداوم اندیشه، خاطرات و مبارزات آیت‌الله سیدعبدالهادی شاهرودی، ص۲۱۰.</ref>. نقش بسیج در عرصه‌های مختلف ازجمله [[امنیت]] [[کشور]] نیز قابل توجه است<ref>امام خمینی، ج۱۷، ص۴۲۴ و ج۲۱، ص۴۳۲. </ref>. نیروهای بسیج با [[همکاری]] [[سپاه]] [[پاسداران]] و کمیته‌های [[انقلاب]] در دوره جنگ [[حفاظت]] [[شهرها]] را برعهده داشتند<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ص۲۵۶.</ref> و امنیت داخلی کشور در سخت‌ترین شرایط یعنی دوران فعالیت [[سازمان]] مجاهدین [[خلق]] و دیگر گروه‌های [[ضد]] انقلاب به مدد نیروهای [[بسیجی]] [[حفظ]] شد<ref>بری دیزجی، علی و دیگران، روزها و رویدادها، ج۳، ص۲۰۱. </ref>. | |||
پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] [[استکبار جهانی]] با [[هدف]] نابودی انقلاب، آشوب‌های قومی گوناگونی را در [[غرب]] و جنوب و شمال [[ایران]] به راه انداخت و با عوامل خود با عنوان خلق [[عرب]]، خلق بلوچ و ترکمن و ترک در برابر انقلاب ایستاد<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ص۱۸.</ref>. این چالش‌ها و بحران‌ها به کمک [[نیروهای مردمی]] (بسیج) و دیگر نیروهای مسلح کنترل شد<ref>مرادزاده، علی، مصاحبه، کارنامه بسیج در دستاوردهای پرشکوه انقلاب اسلامی، ص۷۰؛ رفیق دوست، محسن، خاطرات محسن رفیق دوست، ص۱۷۰.</ref>. [[امام خمینی]] نیز تأکید کرده است بسیاری از [[شرارت‌ها]] و توطئه‌های داخلی به دست نیروهای مسلح از جمله بسیج در هم شکسته شد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۳۲. </ref>. فعالیت‌های بسیج منحصر در کارهای یادشده و نظامی نبود، بلکه در حوادث طبیعی همچون [[زلزله]]، سیل و طرح واکسیناسیون فلج اطفال، حضور [[بسیجیان]] گره‌گشای [[مشکلات]] و مایه دل‌گرمی [[مردم]] و [[مسئولان]] بوده است<ref>فاطمی، سحاب، مصاحبه، روزنامه رسالت، ۵/۹/۱۳۸۷ ش، ص۷.</ref>. برخی از بسیجیان با [[روحیه]] عالی و عملکرد خوب در بیمارستان‌ها به [[خدمت]] [[بیماران]] مشغول بودند<ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ص۶۴.</ref>. افزون بر همه اینها [[بسیجیان]] بر اساس [[احساس]] [[وظیفه]] و [[اعتقاد]] با همه [[ناهنجاری‌های فرهنگی]] و [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] [[مبارزه]] می‌کردند<ref>منصوری لاریجانی، اسماعیل، سیری در اندیشه‌های دفاعی حضرت امام خمینی، ص۱۹۱.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۳۹.</ref> | |||
== نقش [[بسیج]] در [[جنگ]] تحمیلی == | |||
پس از [[حمله]] [[رژیم]] [[عراق]] به [[ایران]] در شهریور ۱۳۵۹ توده‌های داوطلب [[مردم]] برای [[دفاع]] از [[کشور]] به طور گسترده وارد عمل شدند و هزاران نفر در مراکز [[آموزش نظامی]]، آماده رفتن به [[جبهه]] شدند<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ص۲۳۹؛ همو، به سوی سرنوشت، ۵۲.</ref>. بسیج [[مستضعفین]] در طول هشت سال جنگ چنان درخشید که سرسخت‌ترین [[دشمنان]] [[انقلاب اسلامی]] نیز نتوانستند آن را [[انکار]] کنند. برخی گفتند قدرتی در بسیج نهفته است که توان مقابله با ارتش‌های کلاسیک جهانی را دارد<ref>شیخیان و دیگران، ص۱۸۷.</ref>. بی‌بی‌سی دره ۲۰/۲/۱۳۶۱ عامل [[پیروزی]] ایران را در عملیات [[فتح المبین]]، ترکیبی از [[مهارت]] نظامی [[سربازان]] داوطلب بسیج [[مستضعفان]] دانسته است<ref>پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۷۲، ص۴۹. </ref>. ریچارد اوپن هایمر یکی از [[مفسران]] بی‌بی‌سی در گزارشی درباره شیوه عملیات [[رزمندگان]] گفته است واحدهای ویژه‌ای از [[پاسداران]] و بسیج با عنوان خط‌شکن تشکیل شده که وظیفه آنها عبور از خطوط [[دفاعی]] [[دشمن]] است و این واحدها با [[فداکاری]] و [[جانبازی]] از مناطق مین‌گذاری شده، سیم‌های خاردار، خندق‌های عمیق و دیگر سنگرهای عراق عبور می‌کنند. [[امام خمینی]] نیز ضمن پیامی در ۲۸ فروردین ۱۳۶۸ به مناسبت [[روز]] [[ارتش]] ضمن نکوداشت آنان، یادآور شد ارتش و [[سپاه]] با کمک بسیج توانست سرزمین‌های میهن [[اسلامی]] را [[آزاد]] و عملیات‌های بزرگی چون [[حصر]] [[آبادان]]، فتح المبین، [[بیت المقدس]] و ده‌ها عملیات دیگر انجام دهد و به پیروزی برسد<ref>امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۵۷.</ref>. پس از [[آزادی]] خرمشهر نیز تحلیل‌گران [[غربی]] و اروپایی اعتراف کردند که ایران این پیروزی را مدیون ارتش، پاسداران و داوطلبان بیشتر [[جوان]] است که عراق و واحدهای کمک‌کار عراق از کشورهای [[عربی]] در برابر [[شهامت]] و [[جانبازی]] آنان تاب و توان [[ایستادگی]] ندارند<ref>پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۷۲، ص۴۹.</ref>. | |||
بخش مهمی از نیروهای عملیاتی [[جبهه‌ها]] را نیروی [[بسیج]] تأمین می‌کرد. بر اساس آمار ۷۵ درصد نیروها در [[جنگ]] [[بسیجی]] بودند<ref>پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۹، ص۷۳.</ref>. [[محسن]] رضایی [[فرمانده]] وقت [[سپاه]] پاسدران [[انقلاب اسلامی]] عامل اصلی پیروزی‌های میدان [[نبرد]] را [[رزمندگان]] بسیجی شمرده است<ref>رضایی، محسن، مصاحبه،، مجله امید انقلاب، شماره ۱۷۲، ۱۳۷۶ش، ص۸.</ref>. تنها در سال ۱۳۶۰ بسیج حدود۱۷۵۰۰۰ نیرو به [[جبهه]] اعزام کرد<ref>پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۹، ص۷۳. </ref>. بسیج توانست اعزام‌های بزرگی چون کاروان صد هزار نفری سپاه محمد{{صل}} را [[سازماندهی]] کند<ref>شیرخانی، بنیامین، تداوم اندیشه، خاطرات و مبارزات آیت‌الله سیدعبدالهادی شاهرودی، ص۲۱۰.</ref>. این افراد از قشرهای گوناگون پزشک، [[روحانی]]، کارگر، کارمند و پیشه‌ور تشکیل شده بود<ref>خامنه‌ای، سیدعلی، حدیث ولایت، ص۱۳۷۱، ۱۲۴، فارسی، جلال الدین، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ص۱۹۴.</ref>. بسیج با بیش از نود هزار [[شهید]] در کنار دیگر نیروهای مسلح، [[دشمن]] را از [[خاک]] [[ایران]] بیرون راند<ref>کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰.</ref>. | |||
بسیج [[مستضعفین]] سپاه [[پاسداران]] انقلاب اسلامی در مقطع جنگ تحمیلی زیر [[پوشش]] نیروی زمینی سپاه بود. پس از پایان جنگ در پی تغییراتی که در [[سازمان]] نیروی زمینی سپاه به وجود آمد و با توجه به گستردگی، بسیج به نیروی [[مقاومت]] بسیج [[تغییر]] نام داد و به گونه‌ای مستقل در کنار یکی از نیروهای پنج‌گانه سپاه (نیروی زمینی، هوایی، دریایی، [[قدس]] و نیروی مقاومت بسیج) قرار گرفت<ref>کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰؛ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۲.</ref>.<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۶۴۰.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:IM009734.jpg|22px]] [[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۲''']] | # [[پرونده:IM009734.jpg|22px]] [[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[بسیج مستضعفین (مقاله)| مقاله «بسیج مستضعفین»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۲''']] | ||
# [[پرونده:IM009734.jpg|22px]] [[امید حسین‌خانی|حسین‌خانی، امید]]، [[بسیج عمومی (مقاله)| مقاله «بسیج عمومی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۲''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:مدخل‌های تلخیص شده]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۲۷
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بسیج است. بسیج از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بسیج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردبسیج یعنی آمادگی برای انجام کاری مخصوصا آماده ساختن نیروهای نظامی برای جنگ. بسیج نیروها از زمان پیامبران وجود داشته است و در عصر حاضر امام خمینی به دلایل مختلف فرمان تشکیل این نهاد را صادر کرد که وظایفی همچون: آموزش نظامی، تعلیم و تربیت در زمینه‌های عقیدتی، سیاسی و تخصص‌های مورد نیاز و... از وظایف آنهاست. بسیج کارکردهای مختلفی را در زمینه‌های مختلف برعهده دارد مانند: کارکرد سیاسی و فرهنگی؛ کارکرد اقتصادی و عمرانی و کارکرد نظامی و کارنامه بسیج در طول سالیان نشان از موفقیت‌آمیز بودن آن داشته است.
مقدمه
بسیج به معنای آمادگی برای کاری به خصوص سفر، سازمان جنگ و آماده ساختن نیروهای نظامی یک کشور برای جنگ است[۱].
اندیشه دفاع از مرزهای فکری و جغرافیایی اسلام و دفاع از مستضعفان ریشه قرآنی دارد[۲]. پیامبر اسلام(ص) مستضعفان را علیه مشرکان قریش بسیج کرد و برای ایجاد عدالت همراه آنان با مستکبران و قدرتمندان قریش جنگید[۳]. در احادیث و فقه اسلامی نیز بر تعلیم و تعلم امور نظامی و برگزاری مسابقات اسب سواری و تیراندازی (سبق و رمایه) [۴] با هدف آمادگی برای دفاع از اسلام و کشور اسلامی تأکید شده است[۵].[۶]
زمینه و روند شکل‌گیری
با پیروزی انقلاب اسلامی و قطع دست بیگانگان از ایران، توطئه‌ها و نقشه‌های آنان روز به روز علیه انقلاب اسلامی گسترش می‌یافت. امام خمینی با توجه به این شرایط در پنجم آذر ۱۳۵۸ پس از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و حرکت ناوگان امریکا به منطقه و حادثه پاوه در کردستان، دستور تشکیل ارتش بیست میلیونی را صادر کرد[۷]. ایشان دفاع از اسلام و کشور را وظیفه همه مردم دانست و جهت انجام این وظیفه فراگرفتن فنون نظامی از جمله تیراندازی و سوارکاری را ضروری شمرد و تأکید کرد کشوری که بیست میلیون جوان دارد باید بیست میلیون بسیجی داشته باشد[۸]. ایشان در اول اسفند ۱۳۵۸ به مناسبت هفته بسیج در پیامی به ملت ایران ضمن تشکر از استقبال جوانان از بسیج عمومی، دفاع از کشور را در مواقع خطر، تکلیف شرعی و ملی شمرد و بر همه قشرها و جریان‌ها آن را واجب دانست و یادآور شد در این مقطع حساس که ملت با دشمنان سرسخت و ابرقدرت‌ها به ویژه آمریکا رویارو شده، موظف است خودش را از جهت مادی و معنوی آماده کند[۹].
از نگاه امام خمینی سپاه و ارتش بدون پشتوانه مردمی فاقد کارایی لازم است؛ بنابراین در پیامی همگان را به بسیج همه‌جانبه نظامی، عقیدتی، اخلاقی و فرهنگی فرا خواند و خواستار آن شد که همراه با آموزش‌های نظامی و پارتیزانی و چریکی، خود را از نظر معنوی نیز مجهز کنند[۱۰]. ایشان در پایان جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۷ نیز بر ضرورت تعلیم و تعلم مسائل نظامی تأکید کرد و با اشاره به فلسفه ایجاد بسیج یادآورشد ملتی که در خط اسلام ناب محمدی و مخالف با استکبار و پول پرستی و تحجر و مقدس نمایی قرار دارد، همه افرادش باید بسیجی باشند و همه فنون نظامی و دفاعی لازم را فرا گیرند؛ زیرا ملتی در هنگامه خطر سربلند است که آمادگی‌های لازم رزمی را داشته باشد [۱۱].
اصل ۱۵۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز اهمیت و ضرورت بسیج را از منظر قانون‌گذاری نشان می‌دهد. این اصل، برابر آیه شصت سوره انفال، دولت را موظف می‌کند برای همه افراد کشور برنامه و امکانات آموزش نظامی را طبق موازین اسلامی فراهم کند؛ به طوری که همه افراد، همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.
پس از فرمان امام خمینی، مردم به ویژه جوانان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شورای انقلاب اسلامی برای تحقق ارتش بیست میلیونی دست به کار شدند. واحد بسیج در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شد[۱۲] و برنامه‌ای را برای آموزش نظامی همگانی با عنوان آموزش نظامی پاسدار ذخیره اعلام کرد[۱۳]. ستاد هماهنگی آموزش عمومی نیز در سپاه تشکیل شد و طرحی کوتاه مدت شامل دوره‌های مقدماتی، متوسطه و عالی را برای تحقق خواست امام خمینی به اجرا گذاشت و با یکسان کردن تدریجی کار کسانی که آموزش‌های طرح کوتاه مدت را دیده بودند، بنا داشت ارتش بیست میلیونی را تحقق بخشد[۱۴]. شورای انقلاب در ۲۸/۲/۱۳۵ جهت پیش‌گیری و مقابله با هرگونه تهدید نظامی و سوانح طبیعی، سازمانی به نام سازمان بسیج ملی زیر نظر فرمانده کل قوا و وابسته به وزارت کشور را تصویب کرد[۱۵]. دو ماه بعد در ۱۹/۴/۱۳۵۹ لایحه قانونی دیگری با پنج ماده به تصویب شورای انقلاب رسید. به موجب این قانون که تعیین کننده وظایف کلی بسیج بود، تشکیلات آن باید با همکاری ریاست جمهوری، وزارت کشور، وزارت دفاع ملی، ستاد مشترک ارتش و سپاه پاسداران به تصویب هیئت وزیران برسد[۱۶]. سازمان بسیج ملی در ۱۰/۶/۱۳۵۹ به بسیج مستضعفین تغییر نام داد[۱۷]. رئیس این نهاد را رهبر یا شورای رهبری منصوب و خط مشی کلی آن را شورای عالی دفاع تعیین می‌کرد[۱۸]. این سازمان ضمن آموزش و سازماندهی داوطلبان، آنان را برای مقابله با هرگونه تهدید و تجاوز داخلی و خارجی دشمنان جمهوری اسلامی ایران آماده می‌کرد[۱۹].
با آغاز جنگ تحمیلی عواملی چند از جمله سوء استفاده سیدابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور وقت از بسیج به عنوان اهرم قدرت علیه نیروهای انقلابی[۲۰] و جلوگیری از دوباره‌کاری و ایجاد ارگان‌های موازی[۲۱] و شرایط جنگی کشور[۲۲] مجلس شورای اسلامی در ۲۸/۱۰/۱۳۵۹ سازمان بسیج ملی (مستضعفین) را در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام کرد[۲۳]و محمدعلی رجایی نخست‌وزیر طی نامه‌ای در ۲۱/۱۱/۱۳۵۹ این ادغام را به سپاه پاسداران اعلام کرد[۲۴]. سرانجام در ۱۵/۶/۱۳۶۱ اساس‌نامه بسیج در ضمن اساس‌نامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید[۲۵].
واحد بسیج مستضعفین زیر نظر فرماندهی کل سپاه است و بسیج جزو شورای عالی سپاه است[۲۶]. برابر ماده ۳۷، شهرها بر اساس وسعت و جمعیت به چند منطقه مقاومت و هر منطقه مقاومت به چند ناحیه و هر ناحیه مقاومت به چند پایگاه مقاومت تقسیم می‌شود و هر پایگاه مقاومت شامل گروه‌های سازمان یافته خواهد بود. برابر ماده ۳۸، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هسته‌های مقاومت محلی را با همکاری روحانیان و معتمدان محل و شوراهای محلی تشکیل می‌دهد. روحانی شورا باید به تأیید مقام رهبری یا نماینده‌ای که در سپاه تعیین می‌کند، یا نماینده نماینده رهبری در هر رده برسد. برابر ماده ۴۲، همه افراد و مسئولان واحدهای ستادی بسیج و فرماندهان مراکز بسیج و فرماندهان منطقه مقاومت (در شهرها) از پاسداران خواهند بود[۲۷].[۲۸]
اهداف و وظایف
در مصوبه شورای انقلاب به برخی از اهداف و وظایف بسیج اشاره شده بود[۲۹]؛ ولی در اساس‌نامه جدید برابر ماده ۳۵، هدف از تشکیل بسیج مستضعفین ایجاد توانایی‌های لازم در همه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور دفاع از کشور، نظام جمهوری اسلامی و کمک به مردم در هنگام بروز بلایا و حوادث غیرمترقبه با هماهنگی مراجع مربوط است[۳۰]. افزون بر این بسیج در مقابله با هجوم فرهنگی و حضور مؤثر در فرهنگ‌سازی وظیفه دارد از تمامیت ارضی و استقلال کشور دفاع و با تهدیدات داخلی و خارجی مقابله کند[۳۱].
امام خمینی معتقد است بسیج تنها مربوط به ایران نیست، بلکه در هر کجای جهان مظلومی باشد بسیج نیز باید باشد؛ افزون بر این، بسیجیان جهان اسلام باید در فکر ایجاد حکومت بزرگ اسلامی باشند و این شدنی است؛ زیرا بسیج منحصر به ایران نیست و باید نقشه‌های مقاومت را در تمام جهان به وجود آورد و در مقابل شرق و غرب ایستاد[۳۲]. از دیگر اهداف اصلی امام خمینی در تشکیل بسیج مستضعفین در کنار دفاع محرومان از انقلاب اسلامی، حاکمیت آنان در روند انقلاب بود[۳۳]. بر اساس ماده ۹ اساس‌نامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برنامه‌ریزی، سازماندهی، اداره و فرماندهی و اجرای اموزش‌های عقیدتی، سیاسی و نظامی اعضای بسیج مستضعفین طبق موازین اسلامی بر عهده سپاه قرار داده شده و به منظور اجرای این ماده وظایفی بر عهده بسیج گذاشته شده است: آموزش نظامی در حد توانایی دفاع از جمهوری اسلامی ایران و تمامیت ارضی کشور، تعلیم و تربیت در زمینه‌های عقیدتی، سیاسی و تخصص‌های مورد نیاز، تهیه طرح‌های دفاعی با هماهنگی دیگر ارگان‌های مربوط. افزون بر همه اینها، همای سازمان‌های فعال در آموزش نظامی به جز سازمان نظام وظیفه عمومی زیرنظر بسیج قرار گرفت[۳۴].[۳۵]
نقش بسیج عمومی
امام خمینی با درک شرایط زمانی و ضرورت‌های جامعه توانست با ایجاد بسیج فکری و عملی مردم در سه مقطع نهضت اسلامی، حفظ انقلاب و جنگ تحمیلی با مشکلات و بحران‌های پیش روی جامعه مقابله کند:
١. نهضت اسلامی: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انقلاب اسلامی توانایی بسیج توده‌ها و همبستگی میان رهبران و مردم است[۳۶]. امام خمینی که از آغاز نهضت، ضرورت حضور مردم را که یکی از مهم‌ترین ارکان مبارزه با طاغوت است حس کرده بود، آحاد مردم را برای این رویارویی، آماده و دعوت می‌کرد[۳۷]. ایشان آگاهی رسانی به مردم و همچنین سازماندهی توده‌ها را باعث جلوگیری از اغفال آنان به دست دشمنان نهضت می‌دانست[۳۸] و همراهی مردم با علما در جریان اعتراض‌ها را موجب تقویت اسلام[۳۹] و حفظ احکام قرآن[۴۰] بیان می‌کرد. این در حالی بود که برخی از گروه‌های مخالف رژیم پهلوی با تشکیل حزب و گروه و انجام عملیات مسلحانه در پی مبارزه با رژیم بودند[۴۱]؛ ولی امام خمینی بارها تأکید کرده بود با گروهی و حزبی کردن قیام و مشی مسلحانه مخالف است و بیشتر بر سازماندهی و قیام مردمی علیه رژیم تأکید دارد[۴۲] و در پاسخ به برخی از اعضای سازمان مجاهدین خلق در دعوت به قیام مسلحانه؛ آنان را از این کار نهی کرد و آن را باعث از دست رفتن نیروی مبارزه دانست[۴۳]. ایشان در بحرانی‌ترین شرایط انقلاب اسلامی نیز دستور جهاد مسلحانه صادر نکرد[۴۴] و تا سقوط حکومت پهلوی بر همین باور باقی ماند و در آستانه پیروزی انقلاب نیز پیوستگی و مقاومت مردم[۴۵] و حمایت آنان از نهضت را ضرورتی برای شکست رژیم پهلوی می‌دانست[۴۶] و همبستگی و پیوستگی مردم از اقشار و طبقات مختلف روحانی، دانشگاهی، بازاری و دانشجو را موجب رسیدن به آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی می‌شمرد[۴۷]؛ چنان که ایشان با کمک گرفتن از نهاد روحانیت، از آنان نیز می‌خواست تا به سازماندهی و بسیج مردمی بپردازند[۴۸].
۲. حفظ انقلاب اسلامی: نظام سیاسی برآمده از انقلاب اسلامی، ساختار نوپایی بود که در آغاز با ابعاد گسترده‌ای از هرج و مرج اقتصادی و سیاسی رو به رو شد و برای حفظ دستاوردهای آن ضرورت تشکیل سازمانی برای سامان دادن به توده‌های مردم لازم می‌نمود[۴۹]؛ بنابراین امام خمینی در آذر ۱۳۵۸، در سخنانی، بر آموزش همگانی فنون جنگی و تشکیل ارتش بیست میلیونی تأکید کرد و در صورت تشکیل چنین ارتشی، کشور را از آسیب در امان دانست[۵۰]. فرمان امام خمینی موجب تشکیل واحد بسیج در سپاه پاسداران و پس از آن، تأسیس سازمان بسیج ملی که بعدها به بسیج مستضعفین تغییر نام داد، شد. ایشان بسیج مردمی در جهت حمایت از انقلاب را نه در یک نهاد حکومتی که بسیار فراتر از آن جستجو می‌کرد و این مهم را در همبستگی مردم و پشتیبانی آنان از انقلاب، در تمامی مناطق کشور می‌دید[۵۱] و ادامه نهضت اسلامی[۵۲] و ساختن، آبادانی و اداره کشور پس از پیروزی انقلاب[۵۳] را در گرو اتحاد و بسیج تمامی اقشار مردم می‌دانست؛ بر همین اساس این خواست ایشان در حوزه کشاورزی و عمرانی در قالب جهاد سازندگی[۵۴]، در حوزه امنیتی در قالب کمیته انقلاب اسلامی[۵۵] و در کمک‌رسانی به مستضعفان در قالب کمیته امداد[۵۶] و افتتاح حساب ۱۰۰ امام[۵۷] تجلی یافت. همچنین به منظور ریشه‌کن کردن بی‌سوادی، نهضت سوادآموزی در هفتم دی ۱۳۵۸ به فرمان امام خمینی تشکیل شد[۵۸]. نمود دیگر مشارکت بسیج مردمی به همت امام خمینی در تحولات پس از پیروزی انقلاب را می‌توان در حمایت از دولت موقت[۵۹]، مقابله و نفرت عمومی از عملکرد عناصر تجزیه طلب[۶۰] و گروه‌های سیاسی معاند[۶۱] و نیز حمایت از انقلاب اسلامی[۶۲] دید که عموماً با مشارکت مردم در راهپیمایی‌های سراسری حمایت خود را از مواضع امام خمینی و انقلاب ابراز کردند[۶۳].
اعتقاد امام خمینی به بسیج مردم و افکار عمومی منحصر به داخل کشور نبود و ایشان برای رسیدن به آرمان‌های اسلام ناب محمدی از تمامی مسلمانان جهان می‌خواست علیه نظام استعماری و استبدادی در جوامع خود به پا خیزند و همچون امت واحد در مقابل ظلم و تجاوز بایستند[۶۴]. در این راستا می‌توان به اعلام روز قدس اشاره کرد که همواره نمادی از همبستگی امت اسلامی و «بسیج عمومی اسلامی» ذیل آرمان آزادی قدس و مبارزه با اسرائیل بوده است[۶۵]. امام خمینی در عرصه‌ای گسترده‌تر حضور تمامی ملت‌های محروم جهان را حول خواسته‌های مشروع و احقاق حقوق انسانی خویش خواستار بود و با بیان طرح تشکیل حزب مستضعفان جهان سعی کرد تا از این منظر ملت‌های محروم جهان، راهی برای بسیج عمومی و احقاق حقوق اساسی خود بیابند[۶۶].
٣. جنگ تحمیلی: پس از پیروزی انقلاب اسلامی با موافقت غرب و شرق با رژیم عراق برای حمله به خاک ایران و ضرورت دفاع از مرز و بوم و انقلاب نوپای اسلامی باعث شد که امام خمینی بار دیگر با بسیج مردم زمینه مقابله با تجاوزگران را فراهم کند[۶۷]. با وجود اینکه ایشان دفاع از کشور را وظیفه ارتش و سپاه پاسداران می‌دانست، باور داشت مصداق کامل ایثار و خلوص و فداکاری، بسیجیان‌اند و بدون حضور مردم کار دفاع به سامان نمی‌رسد[۶۸]؛ بنابراین با الزامی دانستن بسیج همگانی مردم در جنگ و دفاع از مملکت اسلامی، از تمامی اقشار ملت خواست تا در مقابل دشمن به جبهه‌ها بروند[۶۹]. ایشان دفاع از کشور و اسلام را برعهده همه مردم از زن، مرد، بزرگ و کوچک می‌دانست[۷۰] و معتقد بود چنانچه این بسیج عمومی صورت نمی‌گرفت کشور به تباهی کشیده می‌شد[۷۱]. ایشان ضمن اینکه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را عاملی می‌دانست تا مردم حول محور دفاع از کشور اسلامی بسیج شوند[۷۲]، چگونگی بسیج عمومی مردم برای شرکت در جنگ‌ها را نیز همانند صدر اسلام خودجوش و مردمی می‌شمرد[۷۳].[۷۴]
جایگاه و اهمیت
در میان نهادهای جمهوری اسلامی، بسیج از عظیم‌ترین و ارزشمندترین و ماندگارترین یادگارهای امام خمینی است[۷۵]. بسیج در نظام دفاعی کشور نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این نهاد هرچند ارتش کلاسیک به معنای اصطلاحی نیست، ولی قدرت برخورد با ارتش‌های مهاجم کلاسیک را به خوبی دارد. بسیجیان بیشتر بر ایمان و اعتقاد تکیه می‌کنند تا بر سلاح[۷۶] و با همین نیرو در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، حماسه‌ها آفریدند و در دل دشمنان وحشت افکندند و خواب را از چشم آنان ربودند. در زمان جنگ تحمیلی روزنامه آمریکایی «نیوزویک» در گزارشی نیروهای بسیجی را که از افرادی با سنین مختلف تشکیل شده‌اند، بزرگ‌ترین تهدید برای عراق به شمار آورد. او همچنین تسخیر «فاو» را که به اطلاعات پیشرفته نظامی و آشنایی کامل با رزم شبانه و تاکتیک‌های آبی ـ خاکی نیاز داشت، نشانه مهارت و ورزیدگی بسیج دانست[۷۷].
از نگاه امام خمینی بسیج در میان نیروهای مسلح از جایگاه خاصی برخوردار است. ایشان در سخنان و دیدارهای عمومی و خصوصی به بسیجیان توجه ویژه‌ای داشت، تا جایی که از برخی بسیجیان، با عنوان سربازان واقعی خود یاد کرده است[۷۸]. ایشان به بسیج به دیده تجلیل و تکریم می‌نگریست و پس از دعا و تشکر از آنان، آنان را از جمله بهترین همراهان خود می‌دانست[۷۹] و به صفا و خلوص آنان غبطه می‌خورد و به بسیجی بودن خود افتخار می‌کرد و از خدا نیز می‌خواست که او را با بسیجیان محشور کند[۸۰]. ایشان ابراز می‌کرد دست بسیجیان را می‌بوسد و برایشان دعا می‌کند[۸۱].
ایشان که به رزمندگان و بسیجان علاقه و محبت زیادی داشت و از دیدار آنان لذت می‌برد و این محبت را نیز بارها در عمل نشان داده بود[۸۲]، تشکیل بسیج در جمهوری اسلامی ایران را از برکات و الطاف خداوند می‌دانست که به ملت و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شده است[۸۳] و معتقد بود هسته‌های مقاومت مردمی برای مقابله با استکبار شرق و غرب باید در سرتاسر جهان تأسیس شوند و بر آن بود که در صورت حاکم شدن اندیشه بسیجی، چشم طمع دشمنان و جهان‌خواران از کشور دور خواهد شد[۸۴] و غفلت از تشکیل ارتش بیست میلیونی سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی (امریکا و شوروی) را به دنبال خواهد داشت[۸۵].
امام خمینی با توجه به حماسه‌آفرینی‌های بسیج در هشت سال دفاع مقدس و ایستادگی آنان در برابر همه قدرت‌های جهانی، آنان را آینه مجسم مظلومیت‌ها و رشادت‌های مردم ایران در صحنه نبرد و تاریخ مصور انقلاب، فرزندان دفاع مقدس و پرچمداران عزت مسلمانان و سپر حوادث کشور خواند[۸۶]. ایشان در بعد جهانی با اشاره به جنایت رژیم عربستان در حمله و کشتار زائران خانه خدا در سال ۱۳۶۶، اعلام کرد اگر بسیج جهانی مسلمانان تشکیل شود، کسی جرئت جسارت به فرزندان معنوی رسول الله(ص) را ندارد[۸۷]. امام خمینی با وجود مخالفت سیدابوالحسن بنی‌صدر رئیس جمهور وقت با بسیج مردمی و بی‌توجهی به نقش نیروهای داوطلب[۸۸]، بسیج را بازوان قدرتمند جمهوری اسلامی خواند[۸۹] و بارها از این نهاد به دلیل فداکاری در راه اسلام قدردانی و تشکر کرد[۹۰]. ایشان بسیج و نیروهای خودجوش و داوطلب برای خدمت را لشکر مخلص خدا که دفتر تشکل آن را همه مجاهدان از اولین تا آخرین امضا کرده‌اند می‌دانست[۹۱] و کار بسیجیان را عبادت[۹۲] و منزلت و شرافت آنان را از همه کاخ‌نشینان و مدعیان قدرت‌های جهانی بیشتر می‌دانست[۹۳].
امام خمینی پس از پایان جنگ نیز انقلاب و جمهوری اسلامی به ویژه سپاه پاسداران را نیازمند نیروهای بسیجی می‌دانست[۹۴]. ایشان سهم قوای مسلح و بسیجیان را در درهم پیچیدن طومار قوای دشمن در عملیات‌ها با اهمیت[۹۵] و اداره جنگ را مدیون پشتیبانی مردم و بسیج[۹۶] می‌دانست. فرماندهان جنگ نیز انسجام بسیج و ارتش و سپاه را از عوامل پیروزی رزمندگان ایرانی در شکست حصر آبادان برشمرده‌اند[۹۷]. آرزوی امام خمینی در الگوشدن بسیج برای تمام مستضعفان جهان و ملت‌های مسلمان [۹۸] در سال‌های بعد تبدیل به واقعیت شد و رفتار و فداکاری بسیجیان، الگو و پرچمی برای دنیای اسلام به ویژه در نقاطی چون فلسطین و لبنان شد که مستقیماً درگیر با رژیم صهیونیستی بودند. تاسی به الگوی بسیج برای جهان اسلام آبرو و پیروزی به ارمغان آورد[۹۹].[۱۰۰]
ویژگی‌های بسیجیان
فراگیر بودن، داوطلبانه بودن اعضاء مردمی بودن، پایداری، پایبندی به اصول و مبانی دینی و توانایی در برخورد با هرگونه تهدید فرهنگی و نظامی را از ویژگی‌های بسیج برشمرده‌اند[۱۰۱]. امام خمینی بسیج و بسیجیان را مصداق کاملی از ایثار، فداکاری، اخلاص، عشق به خدا، عشق به اسلام، عشق به شهادت و مردمی بودن می‌دانست[۱۰۲]. بسیج از نگاه ایشان میقات پابرهنگان و معراج اندیشه‌های پاک انسانی و لشکر مخلص خدا و مدرسه عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته‌های رفیع آن اذان رشادت و شهادت سروده‌اند[۱۰۳]. بسیج اگرچه ارتشی بیست میلیونی برای جلوگیری از توطئه‌های دشمن است، آن‌چه اهمیت دارد تفکر و فرهنگ و ارزش‌های بسیجی است که می‌تواند آحاد جامعه را از درون متحول کند و آنان را به رشد معنوی و اخلاص برساند[۱۰۴]. در نگاه امام خمینی عامل موفقیت بسیج در ایمان آنان نهفته است؛ بسیج مولودی جدید است که کارشناسان جهانی نمی‌توانند آن را بشناسند. هرگاه قوه ایمان در ملتی زنده شود، همگان را به قیام برای خدا فرا می‌خواند و می‌تواند سرتاسر یک کشور را بسیج کند، معیار حرکت بسیج هم همین اسلام و درک مفاهیم عالی آن است[۱۰۵]. یکی از ویژگی‌های بارز بسیج این است که از میان قشر محروم برخاسته‌اند. امام خمینی نیز در مبارزه گسترده خود با ظلم و شرک و کفر و استکبار بر آنان تکیه کرده، یادآور می‌شد قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها بدانند که «خمینی» اگر یکه و تنها بماند به راه خود که مبارزه با کفر و ظلم و شرک و بت‌پرستی است ادامه می‌دهد و به خواست خدا در کنار بسیجیان جهان اسلام خواب راحت را از دیدگان جهان‌خواران و سرسپردگانی که به ستم خویشتن اصرار می‌کنند سلب خواهد کرد[۱۰۶].[۱۰۷]
ضرورت تقویت
امام خمینی تقویت همه نیروهای مسلح از جمله بسیج را لازم و برای این کار چند گام اساسی را ضروری می‌شمرد. ایشان پشتیبانی خود را از ارتش و سپاه و بسیج اعلام کرد و تضعیف آنان را حرام دانست[۱۰۸] و فراموشی نیروهای بسیجی و نفوذ مدعیان عافیت طلب در مصادر کلیدی نظام و اداره کشور از نگرانی‌های امام خمینی بود[۱۰۹]. ایشان همچنین در پیامی به فرماندهان سپاه پس از تجلیل و ترسیم وظایف آنان در زمان صلح یادآور شد در بازسازی نیروهای مسلح بیش‌ترین توجه باید به همه آحاد مردم و مدافعان انقلاب باشد و از همه تجربه‌ها و طرح‌ها برای جذب نیروهای مؤمن و تحقق ارتش بیست میلیونی بهره گرفته شود[۱۱۰].
امام خمینی به مسئولان هشدار داد مبادا توجه به برنامه‌های دیگر سبب غفلت آنان از تشکیل ارتش بیست میلیونی گردد؛ زیرا غفلت از تقویت بنیه دفاعی کشور، طمع تهاجم و تجاوزبیگانگان و تحمیل جنگ‌ها و توطئه‌ها و سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی را به دنبال خواهد داشت[۱۱۱]. ایشان همچنین معتقد بود نیروهای مسلح از جمله بسیج در دوران بازسازی باید به بازسازی معنوی و اعتقادی نیز توجه کافی کنند، افزون بر سلاح به صلاح نیز مجهز و با آموزش نظامی و عقیدتی، اخلاقی و فرهنگی هرچه بیشتر نیرومند و مجهز شوند؛ زیرا تجربه نشان داده ایمان و معنویت در پیروزی‌ها و افزایش توان و استقامت نیروها بسیار مؤثر است[۱۱۲].
امام خمینی بسیج حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها را در این باره دارای مسئولیت دانسته است[۱۱۳]. چنان‌که در وصیت نامه سیاسی الهی خود به همه قوای مسلح از جمله بسیجیان سفارش کرده است برای حفظ قدرت نظامی و مصونیت از اختلاف و در امان ماندن کشور از آسیب، در هیچ حزب و گروهی وارد نشوند و خود را از بازی‌های سیاسی دور نگه دارند[۱۱۴]. ایشان فرماندهان را نیز مکلف کرد افراد تحت امر خود را از ورود در احزاب منع کنند و افزود چون حمایت از انقلاب و حفظ آن بر همگان لازم است، مسئولان کشوری و لشکری و مردم موظف‌اند اگر قوای مسلح خواستند در احزاب یا بازی‌های سیاسی وارد شوند، با آن مخالفت کنند[۱۱۵].[۱۱۶]
بسیج طلبه و دانشجو
بسیج در میان اقشار گوناگون مردم شعبه دارد: بسیج کارگری، عشایری، روستایی، دانش‌آموزی، بازاریان، خواهران، بسیج جامعه پزشکی، بسیج طلبه و دانشجو و... [۱۱۷]. امام خمینی تشکیل بسیج طلبه و دانشجو را از مهم‌ترین و ضروری‌ترین تشکل‌های بسیجی دانسته است[۱۱۸]. پس از صدور فرمان ایشان بسیج طلبه و دانشجو در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه تشکیل شد و به جذب، آموزش و سازماندهی دانشجویان و طلابی پرداخت که در دفاع مقدس شرکت داشتند یا آمادگی حضور در بسیج را اعلام کردند[۱۱۹]. امام خمینی از بسیج حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها افزون بر پاسداری از اسلام و انقلاب و اصول تغییرناپذیر نه شرقی و نه غربی خواست که چارچوب‌های اصیل اسلام ناب محمدی را در اختیار تمامی اعضای بسیج قرار دهند[۱۲۰].[۱۲۱]
بسیج خواهران
هم‌زمان با شکل‌گیری رسمی بسیج مستضعفین به فرمان امام خمینی، بسیج خواهران نیز تأسیس شد و آغاز به کار کرد و با توجه به شرایط آن زمان، مهم‌ترین برنامه خود را فراگیری آموزش‌های نظامی و آمادگی دفاعی قرار داد[۱۲۲]. در هنگام آغاز جنگ تحمیلی و تهدیدات فراروی کشور، با اشاره امام خمینی که دفاع از اسلام بر هر مرد و زن واجب است[۱۲۳]، بانوان بسیجی در جبهه و پشت جبهه به رزمندگان مدد رساندند و در پیروزی رزمندگان ایرانی نقش آفریدند[۱۲۴]. هرچند آنان به هنگام نیاز و ضرورت در برابر دشمن ایستاده و جنگیده‌اند، بیش‌ترین فعالیت زنان بسیجی در عرصه دفاع مقدس در کادر درمان، خدمات و پشتیبانی رزمندگان در جبهه و پشت جبهه بوده است[۱۲۵]. افزون بر این، بسیاری از زنان بسیجی طلبه از حوزه‌های علمیه در طول جنگ تحمیلی برای یاری رزمندگان و تبلیغ به منطقه کردستان اعزام شدند که ۴۳۴ تن آنان به شهادت رسیدند[۱۲۶]. اما پس از جنگ این واحد هم به تبع گسترش دامنه فعالیت بسیج مستضعفین وارد فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و سازندگی کشور شد. تشکیل کلاس‌های اخلاقی، فرهنگی و اعتقادی و مشارکت در طرح ملی ریشه‌کنی فلج اطفال و بهداشت مادر و کودک از جمله این برنامه‌ها بود. بعدها نام بسیج خواهران به بسیج جامعه زنان تغییر کرد تا بتواند همه اقشار زنان را دربرگیرد[۱۲۷].[۱۲۸]
کارکردهای بسیج
امام خمینی اگرچه مهم‌ترین کارکرد بسیج مردمی را پشتیبانی از انقلاب اسلامی می‌دانست[۱۲۹] ولی کارکردهای مختلفی برای آن بیان کرده است که از آن جمله می‌توان به کارکرد سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی اشاره کرد:
١. کارکرد سیاسی و فرهنگی: از مهم‌ترین کارکردهای بسیج عمومی و مردمی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان به ورود عموم مردم به عرصه سیاست اشاره کرد. یکی از جلوه‌های این کارکرد در نگاه امام خمینی، اعتصاب‌ها و راهپیمایی‌های گسترده مردمی[۱۳۰]، برای پیشبرد اهداف انقلاب بود. ایشان علاوه بر اینکه مردم را به اعتصاب علیه رژیم پهلوی فرا می‌خواند[۱۳۱]، از آنان می‌خواست در صورت اعتصاب نخبگان و اصناف، به حمایت از آنان بپردازند؛ زیرا این‌گونه اعتصاب‌ها موجب تقویت اسلام و عقب‌نشینی رژیم پهلوی[۱۳۲] و اعلام حمایت عمومی از انقلاب و جمهوری اسلامی می‌شد[۱۳۳]. ایشان پس از پیروزی انقلاب نیز حضور مردم در راهپیمایی‌ها را به دلیل اینکه می‌توانند علاقه خود به اسلام، قرآن و جمهوری اسلامی را نشان دهند و به استکبار و استعمار ثابت کنند انقلاب اسلامی از پشتوانه مردمی لازم برخوردار است، ضروری می‌دانست[۱۳۴]. همین بسیج افکار عمومی به همت امام خمینی در حمایت از نظام جمهوری اسلامی و احیای روحیه استکبارستیزی بود که باعث شد در زمان تسخیر لانه جاسوسی، عموم مردم از این حرکت دانشجویان حمایت کنند و نیروی تازه‌ای برای مقاومت در مقابله با مشکلات ایجاد شود[۱۳۵].
از سوی دیگر، یکی از تأکیدها و توصیه‌های امام خمینی به مردم این بود که ویرانه‌های فرهنگی به جامانده از رژیم پهلوی‌ها در ایران را اصلاح کنند. از جمله یکی از این عقب‌ماندگی‌ها، محرومیت بسیاری از مردم مستضعف از نعمت آموزش بود. در این راستا ایشان با تأکید بر اینکه باید بدون تشریفات و با سرعت به مبارزه با بی‌سوادی رفت، از عموم مردم خواست تا برای دستیابی به این مهم تلاش کنند[۱۳۶]. ایشان طرحی عمومی برای سوادآموزی مردم را ضروری می‌دانست و به دولت و مردم توصیه کرد برای ریشه‌کنی بی‌سوادی به صورت بسیج عمومی قیام کنند، تا در آینده‌ای نزدیک عموم مردم نوشتن و خواندن ابتدایی را آموخته باشند[۱۳۷].
۲. کارکرد اقتصادی و عمرانی: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی اولویت اقتصادی کشور را در گام نخست خودکفایی از غرب می‌دانست که در این زمینه توده‌های مردم باید با ساماندهی و حضور در امور مهمی چون کشاورزی علاوه بر خشکاندن ریشه بیکاری، موجب خودکفایی کشور در مواقع تحریم و شرایط اضطراری باشند[۱۳۸]. ایشان حمایت مردم از اقتصاد داخلی را باعث قطع وابستگی به بلوک شرق و غرب و در مرتبه بعد ورود رفاه به زندگی ملت می‌دانست[۱۳۹].
امام خمینی یکی از عرصه‌های بسیج مردمی را رفع نابسامانی‌های کشور و آبادانی در نواحی مختلف می‌شمرد[۱۴۰] و معتقد بود تلاش و رسیدگی به مسائل عمرانی کشور وظیفه همه مردم است[۱۴۱]. ایشان ضمن تأکید بر نتیجه دنیوی آبادانی مناطق فقیر و مستضعف، خدمت به مردم این مناطق را دارای ارزش معنوی فراوان می‌دانست[۱۴۲]. مبارزه با فقر و رسیدن به عدالت اجتماعی یکی دیگر از عرصه‌های کارکرد بسیج مردمی است؛ به طوری که امام خمینی عقیده داشت برای بهره‌مندی مردم محروم ایران از ثمرات انقلاب باید با بسیج همه مردم به مبارزه با بی‌عدالتی و فقر برخاست[۱۴۳]؛ بنابراین پس از انقلاب با بسیج مردمی و سازماندهی افراد و امکانات در قالب نهادهایی چون جهاد سازندگی و کمیته امداد و بنیاد مستضعفین این امر محقق گردید.
٣. کارکرد نظامی: پس از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و به‌کارگیری مفاهیمی مانند «حفظ دین، دفاع از کشور و دفاع از مردم و نوامیس» در سخنان امام خمینی، دفاع از کشور و حضور مؤثر در جنگ تحمیلی یکی از عرصه‌های ورود بسیج مردمی گردید. ایشان بسیج عمومی را در راستای حضور نیروهای مردمی در جنگ تحمیلی اعلام کرد و با اصلی دانستن مسئله جنگ، مردم و مسئولان کشور را به حمایت از رزمندگان اسلام فرا خواند[۱۴۴]. به این ترتیب نیروهای بسیجی به طور گسترده در تمامی عملیات‌ها و برنامه‌های جنگ حضور پیدا کردند و نقش آفریدند[۱۴۵]. با ورود عموم مردم به عرصه دفاع از کشور، امام خمینی ضمن ستایش از مردم بسیجی، بسیج را پشتوانه انقلاب اسلامی دانست که هزاران رزمنده را تربیت و تقدیم انقلاب کرده است[۱۴۶].[۱۴۷]
کارنامه بسیج
تا ۳/۱۰/۱۳۶۰ سازمان بسیج دو میلیون تا دو میلیون و پانصدهزارتن را آموزش نظامی داد و ۴۴ هزار تن را در دو هزار پایگاه مقاومت در مساجد ساماندهی کرد[۱۴۸] و تا پایان جنگ شمار پایگاه‌های بسیج به ۲۱۵۰۰ پایگاه رسید[۱۴۹]. نقش بسیج در عرصه‌های مختلف ازجمله امنیت کشور نیز قابل توجه است[۱۵۰]. نیروهای بسیج با همکاری سپاه پاسداران و کمیته‌های انقلاب در دوره جنگ حفاظت شهرها را برعهده داشتند[۱۵۱] و امنیت داخلی کشور در سخت‌ترین شرایط یعنی دوران فعالیت سازمان مجاهدین خلق و دیگر گروه‌های ضد انقلاب به مدد نیروهای بسیجی حفظ شد[۱۵۲].
پس از پیروزی انقلاب اسلامی استکبار جهانی با هدف نابودی انقلاب، آشوب‌های قومی گوناگونی را در غرب و جنوب و شمال ایران به راه انداخت و با عوامل خود با عنوان خلق عرب، خلق بلوچ و ترکمن و ترک در برابر انقلاب ایستاد[۱۵۳]. این چالش‌ها و بحران‌ها به کمک نیروهای مردمی (بسیج) و دیگر نیروهای مسلح کنترل شد[۱۵۴]. امام خمینی نیز تأکید کرده است بسیاری از شرارت‌ها و توطئه‌های داخلی به دست نیروهای مسلح از جمله بسیج در هم شکسته شد[۱۵۵]. فعالیت‌های بسیج منحصر در کارهای یادشده و نظامی نبود، بلکه در حوادث طبیعی همچون زلزله، سیل و طرح واکسیناسیون فلج اطفال، حضور بسیجیان گره‌گشای مشکلات و مایه دل‌گرمی مردم و مسئولان بوده است[۱۵۶]. برخی از بسیجیان با روحیه عالی و عملکرد خوب در بیمارستان‌ها به خدمت بیماران مشغول بودند[۱۵۷]. افزون بر همه اینها بسیجیان بر اساس احساس وظیفه و اعتقاد با همه ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مبارزه می‌کردند[۱۵۸].[۱۵۹]
نقش بسیج در جنگ تحمیلی
پس از حمله رژیم عراق به ایران در شهریور ۱۳۵۹ توده‌های داوطلب مردم برای دفاع از کشور به طور گسترده وارد عمل شدند و هزاران نفر در مراکز آموزش نظامی، آماده رفتن به جبهه شدند[۱۶۰]. بسیج مستضعفین در طول هشت سال جنگ چنان درخشید که سرسخت‌ترین دشمنان انقلاب اسلامی نیز نتوانستند آن را انکار کنند. برخی گفتند قدرتی در بسیج نهفته است که توان مقابله با ارتش‌های کلاسیک جهانی را دارد[۱۶۱]. بی‌بی‌سی دره ۲۰/۲/۱۳۶۱ عامل پیروزی ایران را در عملیات فتح المبین، ترکیبی از مهارت نظامی سربازان داوطلب بسیج مستضعفان دانسته است[۱۶۲]. ریچارد اوپن هایمر یکی از مفسران بی‌بی‌سی در گزارشی درباره شیوه عملیات رزمندگان گفته است واحدهای ویژه‌ای از پاسداران و بسیج با عنوان خط‌شکن تشکیل شده که وظیفه آنها عبور از خطوط دفاعی دشمن است و این واحدها با فداکاری و جانبازی از مناطق مین‌گذاری شده، سیم‌های خاردار، خندق‌های عمیق و دیگر سنگرهای عراق عبور می‌کنند. امام خمینی نیز ضمن پیامی در ۲۸ فروردین ۱۳۶۸ به مناسبت روز ارتش ضمن نکوداشت آنان، یادآور شد ارتش و سپاه با کمک بسیج توانست سرزمین‌های میهن اسلامی را آزاد و عملیات‌های بزرگی چون حصر آبادان، فتح المبین، بیت المقدس و ده‌ها عملیات دیگر انجام دهد و به پیروزی برسد[۱۶۳]. پس از آزادی خرمشهر نیز تحلیل‌گران غربی و اروپایی اعتراف کردند که ایران این پیروزی را مدیون ارتش، پاسداران و داوطلبان بیشتر جوان است که عراق و واحدهای کمک‌کار عراق از کشورهای عربی در برابر شهامت و جانبازی آنان تاب و توان ایستادگی ندارند[۱۶۴].
بخش مهمی از نیروهای عملیاتی جبهه‌ها را نیروی بسیج تأمین می‌کرد. بر اساس آمار ۷۵ درصد نیروها در جنگ بسیجی بودند[۱۶۵]. محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسدران انقلاب اسلامی عامل اصلی پیروزی‌های میدان نبرد را رزمندگان بسیجی شمرده است[۱۶۶]. تنها در سال ۱۳۶۰ بسیج حدود۱۷۵۰۰۰ نیرو به جبهه اعزام کرد[۱۶۷]. بسیج توانست اعزام‌های بزرگی چون کاروان صد هزار نفری سپاه محمد(ص) را سازماندهی کند[۱۶۸]. این افراد از قشرهای گوناگون پزشک، روحانی، کارگر، کارمند و پیشه‌ور تشکیل شده بود[۱۶۹]. بسیج با بیش از نود هزار شهید در کنار دیگر نیروهای مسلح، دشمن را از خاک ایران بیرون راند[۱۷۰].
بسیج مستضعفین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مقطع جنگ تحمیلی زیر پوشش نیروی زمینی سپاه بود. پس از پایان جنگ در پی تغییراتی که در سازمان نیروی زمینی سپاه به وجود آمد و با توجه به گستردگی، بسیج به نیروی مقاومت بسیج تغییر نام داد و به گونه‌ای مستقل در کنار یکی از نیروهای پنج‌گانه سپاه (نیروی زمینی، هوایی، دریایی، قدس و نیروی مقاومت بسیج) قرار گرفت[۱۷۱].[۱۷۲]
منابع
پانویس
- ↑ دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ج۳، ص۴۱۶۲-۴۱۶۳.
- ↑ نساء، ۷۵؛ انفال، ۶۰؛ توبه، ۴۱.
- ↑ امام خمینی، ج۸، ص۲۹۲ - ۲۹۳.
- ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، الی تحصیل مسائل الشریعه، ج۱۹، ص۲۴۹-۲۵۰؛ طباطبایی، المیزان، ج۱۰، ص۲۳۳- ۲۵۶.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۲۱.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۲.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام ج۱۱، ص۱۲۱- ۱۲۲؛ پیام انقلاب، ج۵۹، ص۷۲؛ سالک، احمد، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۵.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۲۱- ۱۲۲.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.
- ↑ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۰.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جمهوری اسلامی، ۶/۹/۱۳۵۸، ص۱.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جمهوری اسلامی، ۱۸/۱۰/۱۳۵۸، ص۶.
- ↑ عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۵۶؛ مجموعه قوانین، ص۸۳.
- ↑ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.
- ↑ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.
- ↑ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۱۹.
- ↑ عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۵۶؛ رفیق دوست، محسن، خاطرات محسن رفیق دوست، ص۱۶۱.
- ↑ پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۴، ص۷۲؛ سالک، احمد، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۰، شمخانی، علی، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۲.
- ↑ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جزایری، سیدمسعود، فرایند قانونمندی و کارکردهای بسیج در ایران، ص۶۵؛ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۸.
- ↑ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۱۹.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۹.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۵ – ۲۵۷.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۶۰ – ۲۶۱.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۲.
- ↑ عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۱، ص۴۹۶-۴۹۷.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۹.
- ↑ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۳۲- ۳۳۴؛ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۵ – ۲۵۶.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۴.
- ↑ گل محمدی، احمد، زمینه‌های بسیج مردمی در انقلاب ایران، ص۱۰۴.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۳۷۹.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱، ص۱۳۴ – ۱۳۵.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱، ص۱۸۰.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲، ص۴۸۵.
- ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۵۱۴ و ج۴، ص۳، ۲۵۰، ۲۹۴.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۴۴ – ۱۴۵.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۵، ص۲۹۵.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۳۸۱.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۳۵- ۳۶.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۳۱۴- ۳۱۵.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج ۳، ص۳۹۴ و ص۴۳۶-۴۳۷.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، جمشیدی، محمد حسین، آرمان بسیج و بسیج آرمانی از منظر امام خمینی، ج۱، ص۲۹۷.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۲۱ – ۱۲۲.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۳۶۱ و ج۱۲، ص۲۳۹- ۲۴۰.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۳۱۳ و ج۱۵، ص۱۳۶، ۳۵۳.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۱۷۴ و ج۷، ص۵۲۰،۵۲۱.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۷۹- ۱۸۰.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۱۲۸- ۱۲۹.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۳۶۷.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۵۱۸.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۴۴۶- ۴۴۷.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۶۹.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۳۷- ۱۳۸ و ج۱۰، ص۲۹۶- ۲۹۷.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۳۸.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۴، ص۷۷- ۷۸.
- ↑ محمدی، منوچهر، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، ص۱۰۰.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۵۰۳؛ ج۸، ص۳۵۸ و ج۱۰، ص۳۳۹- ۳۴۰.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۲۶۷ و۲۸۰.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۲۸۰-۲۸۱ و ج۱۲، ص۱۶۰.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۷۲.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴-۱۹۵.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۴۳- ۲۴۴.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۴۰۹.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۵، ص۴۰۲.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۳۲۹.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۲۰.
- ↑ حسین‌خانی، امید، مقاله «بسیج عمومی»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۲۸.
- ↑ فارسی، جلال الدین، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ص۱۹۴.
- ↑ تقوی، سید رضا، امام خمینی و استراتژی مبارزه، ج۱، ص۲۰۷.
- ↑ اطلاعات؛ شیخیان، علی و علی محمدی و مهدی عبداللهی، قوای مسلح در وصیت‌نامه حضرت امام، ص۱۸۷.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ص۶۵.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۳۳.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۶.
- ↑ صیاد شیرازی، علی، خاطرات، چاپ شده در امام و دفاع مقدس، خاطراتی از رزمندگان و فرماندهان سپاه اسلام، ص۹۴ – ۹۸.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۶.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۳۳.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۸۹.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ص۴۲۳.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۳۱.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۰۵ و ج۲۱، ص۱۳۳، ۱۹۶.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۴، ص۴۰۵ و ج۱۹، ص۲۲۱.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۶۰.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۳۴.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۰۱.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۸، ص۷۹.
- ↑ بهروزی، فرهاد، تقویم تاریخ دفاع مقدس (شکستن حصر آبادان)، ج۱۴، ص۳۷۰؛ صفوی، سیدیحیی (رحیم)، از جنوب لبنان تا جنوب ایران، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۶۰.
- ↑ خامنه‌ای، سیدعلی، حدیث ولایت، ۱۳۸۰، ص۳۰-۳۱.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۵.
- ↑ عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۷۲.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۰۱؛ ج۲۰، ص۳۳۳ و ج۲۱، ص۱۹۴، ۳۵۶.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.
- ↑ گلی‌زواره، غلامرضا، باران بیداری، ص۳۸۸.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹؛ ج۲۰، ص۳۳۳ و ج۲۱، ص۳۵۸.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۱۸- ۳۱۹.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۷.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۳۱ و ج۲۱، ص۳۵۷.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۳۳ و ج۲۱، ص۱۳۵.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۳۴ - ۱۳۵.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۶ و ۳۵۸.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹ و ج۲۱، ص۳۵۸.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۳۲.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۳۲-۴۳۳.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۷.
- ↑ پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۹، ص۷۴؛ امام خمینی، ج۲۱، ص۳۴۴.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.
- ↑ خانی، مهدی، درآمدی بر شناخت بسیج، ص۱۳۷؛ پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۹، ص۷۵.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۸.
- ↑ اصلانی، مینو، بسیج جامعه زنان از زبان مسئول آن.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۷.
- ↑ شیرودی، مرتضی، مشارکت زنان در دفاع مقدس، ص۱۴۱ – ۱۴۴.
- ↑ پیام زن، مجله، سخنان چند تن از زنان بسیجی، شماره ۲۰۲، ۱۳۸۷ش، ص۳۰.
- ↑ کمیته علمی شهدای زن، آلاله‌های سرخ کردستان، سنندج، ستاد اجرایی یادواره، ۱۳۷۹ش، ص۲۹.
- ↑ اصلانی، مینو، بسیج جامعه زنان از زبان مسئول آن.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۸.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۵، ص۳۸۶.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۵، ص۴۰۳.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۳۰۹ و ج۵، ص۱۵۴.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲، ص۴۸۵؛ ج۴، ص۳۶۷ و ج۵، ص۲۶۰ و ۴۹۴-۴۹۵.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۵، ص۴۷۷.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۱۰۷.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، ص۳۷۱.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۴۴۶- ۴۴۷.
- ↑ همان.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۲۵ و ج۱۱، ص۴۷۷.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۰، ص۳۳۳ - ۳۳۴.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۱۹- ۲۰.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۰، ص۴۹۸-۴۹۹.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۸، ص۳۸.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۵۱۸.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۷۲؛ درویشی، فرهاد، جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص۲۲۸.
- ↑ ظاهر، صادق، حماسه هشت سال دفاع مقدس، ج۲، ص۳۳.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۵، ص۳۸۶.
- ↑ حسین‌خانی، امید، مقاله «بسیج عمومی»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۲۸.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ص۳۸۲؛ همو، خطبه‌ها، ج۳، ص۲۵۰.
- ↑ شیرخانی، بنیامین، تداوم اندیشه، خاطرات و مبارزات آیت‌الله سیدعبدالهادی شاهرودی، ص۲۱۰.
- ↑ امام خمینی، ج۱۷، ص۴۲۴ و ج۲۱، ص۴۳۲.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ص۲۵۶.
- ↑ بری دیزجی، علی و دیگران، روزها و رویدادها، ج۳، ص۲۰۱.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ص۱۸.
- ↑ مرادزاده، علی، مصاحبه، کارنامه بسیج در دستاوردهای پرشکوه انقلاب اسلامی، ص۷۰؛ رفیق دوست، محسن، خاطرات محسن رفیق دوست، ص۱۷۰.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۳۲.
- ↑ فاطمی، سحاب، مصاحبه، روزنامه رسالت، ۵/۹/۱۳۸۷ ش، ص۷.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ص۶۴.
- ↑ منصوری لاریجانی، اسماعیل، سیری در اندیشه‌های دفاعی حضرت امام خمینی، ص۱۹۱.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۹.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ص۲۳۹؛ همو، به سوی سرنوشت، ۵۲.
- ↑ شیخیان و دیگران، ص۱۸۷.
- ↑ پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۷۲، ص۴۹.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۵۷.
- ↑ پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۷۲، ص۴۹.
- ↑ پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۹، ص۷۳.
- ↑ رضایی، محسن، مصاحبه،، مجله امید انقلاب، شماره ۱۷۲، ۱۳۷۶ش، ص۸.
- ↑ پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۹، ص۷۳.
- ↑ شیرخانی، بنیامین، تداوم اندیشه، خاطرات و مبارزات آیت‌الله سیدعبدالهادی شاهرودی، ص۲۱۰.
- ↑ خامنه‌ای، سیدعلی، حدیث ولایت، ص۱۳۷۱، ۱۲۴، فارسی، جلال الدین، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ص۱۹۴.
- ↑ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰.
- ↑ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۲۰؛ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۲.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۴۰.