ابومحمد غفاری: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) |
جز (جایگزینی متن - 'ابومحمد' به 'ابومحمد') |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
از [[راویان امام رضا]]{{ع}}. [[عبدالله بن ابراهیم بن ابی عمرو غفاری]]، [[انصاری]]، [[مزنی]]، مکنی به [[ابو محمد]]، [[مدنی]]، [[محدث امامی]]<ref>خلاصة الأقوال، ص۳۷۳؛ الکامل فی الضعفاء، ج۴، ص۱۸۹؛ تهذیب التهذیب، ج۵، ص۱۲۰.</ref> و از جمله افرادی است که با [[امام رضا]]{{ع}} [[ارتباط]] داشته است. وی [[روایات]] بسیاری با واسطه یا مستقیماً از [[امام صادق]]{{ع}} دارد، همچنین روایاتی با واسطه از [[پیامبر]]{{صل}} و [[امام باقر]]{{ع}} نقل کرده است<ref>الکافی، ج۴، ص۱۲؛ ج۵، ص۲۵۱؛ ج۶، ص۵۲۹.</ref>. در این میان روایتی درباره رابطه‌اش با امام رضا{{ع}} دارد که تنها خبر وی از آن [[حضرت]] است. این [[روایت]] از یک سو، نوع نگاه وی به [[امام]] و علاقه‌مندی‌اش به او را می‌رساند و از دیگر سو حاکی از [[علم]] فراطبیعی امام است. او می‌گوید: زمانی مشکلی [[مالی]] برایم پیش آمد و در تنگنای بدهی [[درمانده]] بودم. با خود اندیشیدم چه کسی جز [[سرور]] و مولای من [[علی بن موسی الرضا]]{{ع}} می‌تواند آن را برطرف سازد. از این رو، نزد وی رفتم و [[اذن دخول]] خواستم. وقتی داخل شدم، فرمود: ای ابامحمد، ما نیاز تو را دانستیم و بر ماست که آن را برآورده سازیم. چون شب شد غذایی آورد و پس از خوردن آن فرمود: آیا در اینجا می‌خوابی یا می‌روی؟ گفتم: اگر حاجتم را بر آوری، رفتن برایم [[دوست]] داشتنی‌تر است. امام از زیر فرش دینارهایی بیرون آورد و به من داد و من آن را گرفتم و وقتی به [[خانه]] رسیدم، آن را نگریستم، روی یکی از آنان نوشته بود: ای ابامحمد! دینارها پنجاه عدد است، ۲۶ [[دینار]] آن برای پرداخت [[دین]] تو و ۲۴ دینار دیگر برای مخارج [[زندگی]] توست. صبح که برای پرداخت حاجتم آن دینارها را برداشتم، آن یک را ندیدم، بی‌آنکه از شمار دینارها کاسته شده باشد<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۱۸؛ مدینة المعاجز، ج۷، ص۸۱.</ref>. | از [[راویان امام رضا]]{{ع}}. [[عبدالله بن ابراهیم بن ابی عمرو غفاری]]، [[انصاری]]، [[مزنی]]، مکنی به [[ابو محمد]]، [[مدنی]]، [[محدث امامی]]<ref>خلاصة الأقوال، ص۳۷۳؛ الکامل فی الضعفاء، ج۴، ص۱۸۹؛ تهذیب التهذیب، ج۵، ص۱۲۰.</ref> و از جمله افرادی است که با [[امام رضا]]{{ع}} [[ارتباط]] داشته است. وی [[روایات]] بسیاری با واسطه یا مستقیماً از [[امام صادق]]{{ع}} دارد، همچنین روایاتی با واسطه از [[پیامبر]]{{صل}} و [[امام باقر]]{{ع}} نقل کرده است<ref>الکافی، ج۴، ص۱۲؛ ج۵، ص۲۵۱؛ ج۶، ص۵۲۹.</ref>. در این میان روایتی درباره رابطه‌اش با امام رضا{{ع}} دارد که تنها خبر وی از آن [[حضرت]] است. این [[روایت]] از یک سو، نوع نگاه وی به [[امام]] و علاقه‌مندی‌اش به او را می‌رساند و از دیگر سو حاکی از [[علم]] فراطبیعی امام است. او می‌گوید: زمانی مشکلی [[مالی]] برایم پیش آمد و در تنگنای بدهی [[درمانده]] بودم. با خود اندیشیدم چه کسی جز [[سرور]] و مولای من [[علی بن موسی الرضا]]{{ع}} می‌تواند آن را برطرف سازد. از این رو، نزد وی رفتم و [[اذن دخول]] خواستم. وقتی داخل شدم، فرمود: ای ابامحمد، ما نیاز تو را دانستیم و بر ماست که آن را برآورده سازیم. چون شب شد غذایی آورد و پس از خوردن آن فرمود: آیا در اینجا می‌خوابی یا می‌روی؟ گفتم: اگر حاجتم را بر آوری، رفتن برایم [[دوست]] داشتنی‌تر است. امام از زیر فرش دینارهایی بیرون آورد و به من داد و من آن را گرفتم و وقتی به [[خانه]] رسیدم، آن را نگریستم، روی یکی از آنان نوشته بود: ای ابامحمد! دینارها پنجاه عدد است، ۲۶ [[دینار]] آن برای پرداخت [[دین]] تو و ۲۴ دینار دیگر برای مخارج [[زندگی]] توست. صبح که برای پرداخت حاجتم آن دینارها را برداشتم، آن یک را ندیدم، بی‌آنکه از شمار دینارها کاسته شده باشد<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۱۸؛ مدینة المعاجز، ج۷، ص۸۱.</ref>. | ||
[[عبدالله]] هم [[پیمان]] (حلیف) [[انصار]] بوده که در [[سرزمین]] مُزَینه، نزدیک [[مدینه]] می‌زیسته است<ref>رجال النجاشی، ص۲۲۵؛ نقد الرجال، ج۳، ص۷۷.</ref>. از نسبت وی به غِفاری به نظر می‌رسد که به [[غفار بن ملیل بن ضمرة بن بکر بن عبدمناة بن کنانه]] منتسب باشد<ref>الکافی، ج۵، ص۳۱۱؛ اللباب، ج۲، ص۳۸۷؛ إکمال تهذیب الکمال، ج۷، ص۲۲۷.</ref>، اما در عین حال [[روایت]] پیش‌گفته را ابن‌حمزه از [[مالک بن نوبخت]] نقل می‌کند که بر اساس داده او منقول از جدش | [[عبدالله]] هم [[پیمان]] (حلیف) [[انصار]] بوده که در [[سرزمین]] مُزَینه، نزدیک [[مدینه]] می‌زیسته است<ref>رجال النجاشی، ص۲۲۵؛ نقد الرجال، ج۳، ص۷۷.</ref>. از نسبت وی به غِفاری به نظر می‌رسد که به [[غفار بن ملیل بن ضمرة بن بکر بن عبدمناة بن کنانه]] منتسب باشد<ref>الکافی، ج۵، ص۳۱۱؛ اللباب، ج۲، ص۳۸۷؛ إکمال تهذیب الکمال، ج۷، ص۲۲۷.</ref>، اما در عین حال [[روایت]] پیش‌گفته را ابن‌حمزه از [[مالک بن نوبخت]] نقل می‌کند که بر اساس داده او منقول از جدش ابومحمد [[غفاری]] است<ref>الثاقب فی المناقب، ص۴۷۷.</ref>. اگر این انتساب صحیح باشد، نسبتی [[ایرانی]] را برای او رقم می‌زند، مگر این نسبت از سوی [[مادری]] باشد. به هر حال، به [[آسانی]] نمی‌توان درباره [[نسب]] وی سخن گفت، چنان که در منابع مشخصات شناسنامه‌ای وی به شکل‌های مختلفی آمده است: [[عبدالله بن ابراهیم]]، [[عبدالله بن ابراهیم غفاری]]، [[عبدالله بن ابراهیم انصاری]]، [[عبدالله بن ابراهیم بن ابی عمرو غفاری]]. [[شیخ طوسی]] از او با عنوان عبدالله بن ابراهیم در زمره [[اصحاب امام رضا]]{{ع}} یاد کرده و او را مجهول دانسته است<ref>رجال الطوسی، ص۳۶۲؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۷۰</ref>. [[علامه حلی]] در ابتدا نام وی را در زمره ضعفای کتاب [[رجال]] خود آورده، ولی در سال ۷۰۷ق با تألیف کتاب ایضاح الاشتباه بار دیگر نام او را همراه مطلبی که [[نجاشی]] در مورد وی نوشته، ذکر کرده است<ref>خلاصة الأقوال، ص۳۷۳؛ إیضاح الاشتباه، ص۲۳۷.</ref>. اما اکثر [[منابع اهل سنت]]، ابومحمد را [[ضعیف]] دانسته و احادیثی را که وی نقل می‌کند جعلی و منکر شمرده‌اند<ref>سنن أبی داود، ج۴، ص۴۱۲؛ خلاصة التذهیب، ص۱۹۰؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۷۴.</ref> و شخص [[عبدالله]] را [[راوی]] [[ضعفا]] و [[احادیث]] موضوعه دانسته‌اند<ref>المدخل إلی الصحیح، ص۱۵۱.</ref>. ابن‌عدی در مورد احادیث وی می‌گوید: بیشتر آنچه روایت می‌کند، از سوی افراد [[ثقه]] [[تبعیت]] نمی‌شود<ref>الکامل فی الضعفاء، ج۴، ص۱۹۲.</ref> و عقیلی اغلب احادیث وی را [[سست]] می‌داند<ref>کتاب الضعفاء الکبیر، ج۲، ص۲۳۳.</ref>. البته این داوری‌ها با ملاک‌هایی است که لزوماً با ملاک‌های رجالی [[شیعه]] همسو نیست. | ||
وی از نظر برخی دیگر از رجالیون [[عامه]]، متهم و متروک است<ref>دیوان الضعفاء والمتروکین، ص۲۱۱؛ المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۵۲۳؛ تحفة الأحوذی، ج۷، ص۱۶۵؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۴۷۶.</ref>. حتی ابن‌حبان به [[عبدالله]] نسبت وضع [[حدیث]] داده و وی را در شمار مجروحین آورده است<ref>کتاب المجروحین، ج۲، ص۳۷؛ تنزیه الشریعة، ج۱، ص۷۱.</ref>. در عین حال در متون [[اهل سنت]] روایاتی از او وجود دارد<ref>المعجم الأوسط، ج۷، ص۱۶۱؛ مسند الشهاب، ج۲، ص۱۱۷- ۱۱۸.</ref>. ابن‌غضائری [[راویان]] وی را [[فاسد]] می‌داند، ولی شبستری وی را از [[محدثان]] [[نیکو]] معرفی کرده است، هر چند باقی اقوال را نیز آورده، اما به نظر می‌رسد آنها را قبول ندارد<ref>الرجال، ابن‌غضائری، ص۷۵؛ کتاب الرجال، ابن داود، ص۴۶۶؛ الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق{{ع}}، ج۲، ص۲۵۱.</ref>. | وی از نظر برخی دیگر از رجالیون [[عامه]]، متهم و متروک است<ref>دیوان الضعفاء والمتروکین، ص۲۱۱؛ المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۵۲۳؛ تحفة الأحوذی، ج۷، ص۱۶۵؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۴۷۶.</ref>. حتی ابن‌حبان به [[عبدالله]] نسبت وضع [[حدیث]] داده و وی را در شمار مجروحین آورده است<ref>کتاب المجروحین، ج۲، ص۳۷؛ تنزیه الشریعة، ج۱، ص۷۱.</ref>. در عین حال در متون [[اهل سنت]] روایاتی از او وجود دارد<ref>المعجم الأوسط، ج۷، ص۱۶۱؛ مسند الشهاب، ج۲، ص۱۱۷- ۱۱۸.</ref>. ابن‌غضائری [[راویان]] وی را [[فاسد]] می‌داند، ولی شبستری وی را از [[محدثان]] [[نیکو]] معرفی کرده است، هر چند باقی اقوال را نیز آورده، اما به نظر می‌رسد آنها را قبول ندارد<ref>الرجال، ابن‌غضائری، ص۷۵؛ کتاب الرجال، ابن داود، ص۴۶۶؛ الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق{{ع}}، ج۲، ص۲۵۱.</ref>. | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
از [[عبدالله بن ابراهیم کتابی]] به جا مانده که [[محمد بن عیسی]] از [[حسن بن علی بن فضال]] آن را نقل کرده است<ref>رجال النجاشی، ص۲۲۵.</ref>. البته [[شیخ طوسی]] با ذکر نام وی در الفهرست خود با دو شکل [[عبدالله بن ابراهیم انصاری]] و [[عبدالله بن ابراهیم غفاری]] برای او [[کتابی]] نام برده که به نظر خویی چون [[راوی]] آنها متفاوت بوده آن دو را جداگانه ذکر کرده، در حالی که هر دو نام متعلق به یک فرد است<ref>الفهرست، طوسی، ص۱۰۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۱، ص۸۵، ۸۷.</ref>. | از [[عبدالله بن ابراهیم کتابی]] به جا مانده که [[محمد بن عیسی]] از [[حسن بن علی بن فضال]] آن را نقل کرده است<ref>رجال النجاشی، ص۲۲۵.</ref>. البته [[شیخ طوسی]] با ذکر نام وی در الفهرست خود با دو شکل [[عبدالله بن ابراهیم انصاری]] و [[عبدالله بن ابراهیم غفاری]] برای او [[کتابی]] نام برده که به نظر خویی چون [[راوی]] آنها متفاوت بوده آن دو را جداگانه ذکر کرده، در حالی که هر دو نام متعلق به یک فرد است<ref>الفهرست، طوسی، ص۱۰۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۱، ص۸۵، ۸۷.</ref>. | ||
از [[زمان]] و مکان [[مرگ]] | از [[زمان]] و مکان [[مرگ]] ابومحمد غفاری اطلاعی در دست نیست. تنها [[حدیثی]] از او به جا مانده که [[محمد بن عیسی بن عبید بن یقطین]] در [[مدینه]] به [[سال ۲۰۱ق]] از او شنیده است و طبعاً این [[حدیث]] بیانگر زنده بودن وی تا این سال است<ref>الأصول الستة عشر، ص۱۲۲.</ref>.<ref>منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تصحیح و تعلیق: میر داماد استرآبادی، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت علا لإحیاء التراث، اول، ۱۳۶۳ش، الأصول الستة عشر، گروهی از نویسندگان، تحقیق: ضیاء الدین محمودی - نعمت الله جلیلی - مهدی غلامعلی، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۳ق؛ إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، مغلطای بن قلیج بن عبدالله بکجری (۷۶۲ق)، تحقیق: عادل محمد - ابو محمد اسامة، قاهره، الفاروق الحدیثة، اول، ۱۴۲۲ق، إیضاح الاشتباه، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: محمد حسون، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۱۱ق؛ تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، محمد بن احمد معروف به ذهبی (۷۴۸ق)، تصحیح: بشار عواد معروف، بیروت، دار الغرب الإسلامی، اول، ۱۴۲۴ق؛ تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی، محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم مبارکفوری (۱۳۵۳ق)، بیروت، دار الکتب العلمیة اول، ۱۴۱۰ق؛ تقریب التهذیب، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، دوم، ۱۴۱۵ق؛ تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأحادیث الشنیعة الموضوعة، علی بن محمد کنانی (۹۶۳ق)، تحقیق: عبدالله غماری - عبدالوهاب عبداللطیف، دار الکتب العلمیة، دوم، ۱۹۸۱م؛ تهذیب التهذیب، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، تحقیق: صدقی جمیل عطار، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۰۴ق؛ تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، یوسف بن عبدالرحمن حافظ مزی (۷۴۲ق)، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة، دوم، ۱۴۱۳ق، الثاقب فی المناقب، محمد بن علی معروف به ابن حمزه (قرن عق)، تحقیق: نبیل رضا علوان، قم، مؤسسه انصاریان، سوم، ۱۴۱۹ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، احماد بن عبدالله خزرجی انصاری (۹۲۳ق)، تحقیق: عبد الفتاح أبو غدة، حلب - بیروت، مکتب المطبوعات الإسلامیة - دار البشائر الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ دیوان الضعفاء و المتروکین، محمد بن احمد معروف به ذهبی (۷۴۸ق)، تحقیق: حماد انصاری، مکه، مکتبة النهضة الحدیثة، دوم، ۱۳۸۷ق، الرجال، احمد بن حسین واسطی معروف به ابن غضائری (۴۵۰ق)، تحقیق: سید محمد رضا حسینی جلالی، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۲ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ششم، ۱۳۶۵ ش؛ سنن أبی داود، سلیمان بن اشعث سجستانی معروف به ابوداود (۲۷۵ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، بی تا، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق، عباد الحسین بن علی اصغر شبستری (معاصر)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۸ق، الفهرست، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف، المکتبة المرتضویة، اول، ۱۳۵۶ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹قی)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، سوم، ۱۳۶۷ش؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، عبدالله بن عدی جرجانی (۳۶۵ق)، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، بیروت، دار الفکر، سوم، ۱۴۰۹ق، کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تهران، دانشگاه تهران، اول، ۱۳۴۲ش؛ کتاب الضعفاء الکبیر، محمد بن عمرو عقیلی (۳۲۲ق)، تحقیق: عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، دار الکتب العلمیة، دوم، ۱۴۱۸ق؛ کتاب الغیبة، محمد بن ابراهیم معروف به نعمانی (قرن ۴ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق؛ کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر لانا، علی بن محمد۔ خزاز رازی (قرن ۴ق)، تحقیق و تصحیح: عبد اللطیف حسینی کوه کمری، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق: کمال الدین و تمام النعمة، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، دوم، ۱۳۹۵ق، اللباب فی تهذیب الأنساب، علی بن محمد شیبانی معروف به ابن اثیر جزری (۶۳۰ق)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دار صادر، ۱۴۰۰ق، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، محمد بن حبان تمیمی (۳۵۴ق)، تحقیق: محمود ابراهیم زاید، حلب، دار الوعی، اول، ۱۳۹۶ق؛ مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن ابی بکر هیثمی (۸۰۷ق)، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق؛ المحاسن، احمد بن محمد برقی (۲۷۴ق)، تصحیح: سید جلال الدین حسینی ارموی، دار الکتب الإسلامیة، اول، ۱۳۷۰ق، المدخل إلی الصحیح، محمد بن عبدالله معروف به حاکم نیشابوری (۴۰۵ق)، تحقیق: ربیع مدخلی، بیروت، مؤسسة الرسالة، اول، ۱۴۰۴ق؛ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر الا و دلائل الحجج علی البشر، سیدهاشم بن سلیمان حسینی بحرانی (۱۱۰۷ق)، تحقیق: عزت الله مولایی و دیگران، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۵ق؛ مسند الشهاب، محمد بن سلامه قضاعی (۴۵۴ق)، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، المعجم الأوسط، سلیمان بن احمد معروف به طبرانی (۳۶۰ق)، تحقیق: طارق عوض الله - عبدالحسن حسینی، قاهره، دار الحرمین، ۱۴۱۵ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سیدابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ المغنی فی الضعفاء، محمد بن احمد معروف به ذهبی (۷۴۸ق)، تحقیق: حازم قاضی، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، ۱۴۱۸ق؛ نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علب لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق.</ref>.<ref>[[مرضیه شریفی|شریفی، مرضیه]]، [[ابومحمد غفاری - شریفی (مقاله)|مقاله «ابومحمد غفاری»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]] ص ۵۶۷.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۸ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۰۰
اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
از راویان امام رضا(ع). عبدالله بن ابراهیم بن ابی عمرو غفاری، انصاری، مزنی، مکنی به ابو محمد، مدنی، محدث امامی[۱] و از جمله افرادی است که با امام رضا(ع) ارتباط داشته است. وی روایات بسیاری با واسطه یا مستقیماً از امام صادق(ع) دارد، همچنین روایاتی با واسطه از پیامبر(ص) و امام باقر(ع) نقل کرده است[۲]. در این میان روایتی درباره رابطه‌اش با امام رضا(ع) دارد که تنها خبر وی از آن حضرت است. این روایت از یک سو، نوع نگاه وی به امام و علاقه‌مندی‌اش به او را می‌رساند و از دیگر سو حاکی از علم فراطبیعی امام است. او می‌گوید: زمانی مشکلی مالی برایم پیش آمد و در تنگنای بدهی درمانده بودم. با خود اندیشیدم چه کسی جز سرور و مولای من علی بن موسی الرضا(ع) می‌تواند آن را برطرف سازد. از این رو، نزد وی رفتم و اذن دخول خواستم. وقتی داخل شدم، فرمود: ای ابامحمد، ما نیاز تو را دانستیم و بر ماست که آن را برآورده سازیم. چون شب شد غذایی آورد و پس از خوردن آن فرمود: آیا در اینجا می‌خوابی یا می‌روی؟ گفتم: اگر حاجتم را بر آوری، رفتن برایم دوست داشتنی‌تر است. امام از زیر فرش دینارهایی بیرون آورد و به من داد و من آن را گرفتم و وقتی به خانه رسیدم، آن را نگریستم، روی یکی از آنان نوشته بود: ای ابامحمد! دینارها پنجاه عدد است، ۲۶ دینار آن برای پرداخت دین تو و ۲۴ دینار دیگر برای مخارج زندگی توست. صبح که برای پرداخت حاجتم آن دینارها را برداشتم، آن یک را ندیدم، بی‌آنکه از شمار دینارها کاسته شده باشد[۳].
عبدالله هم پیمان (حلیف) انصار بوده که در سرزمین مُزَینه، نزدیک مدینه می‌زیسته است[۴]. از نسبت وی به غِفاری به نظر می‌رسد که به غفار بن ملیل بن ضمرة بن بکر بن عبدمناة بن کنانه منتسب باشد[۵]، اما در عین حال روایت پیش‌گفته را ابن‌حمزه از مالک بن نوبخت نقل می‌کند که بر اساس داده او منقول از جدش ابومحمد غفاری است[۶]. اگر این انتساب صحیح باشد، نسبتی ایرانی را برای او رقم می‌زند، مگر این نسبت از سوی مادری باشد. به هر حال، به آسانی نمی‌توان درباره نسب وی سخن گفت، چنان که در منابع مشخصات شناسنامه‌ای وی به شکل‌های مختلفی آمده است: عبدالله بن ابراهیم، عبدالله بن ابراهیم غفاری، عبدالله بن ابراهیم انصاری، عبدالله بن ابراهیم بن ابی عمرو غفاری. شیخ طوسی از او با عنوان عبدالله بن ابراهیم در زمره اصحاب امام رضا(ع) یاد کرده و او را مجهول دانسته است[۷]. علامه حلی در ابتدا نام وی را در زمره ضعفای کتاب رجال خود آورده، ولی در سال ۷۰۷ق با تألیف کتاب ایضاح الاشتباه بار دیگر نام او را همراه مطلبی که نجاشی در مورد وی نوشته، ذکر کرده است[۸]. اما اکثر منابع اهل سنت، ابومحمد را ضعیف دانسته و احادیثی را که وی نقل می‌کند جعلی و منکر شمرده‌اند[۹] و شخص عبدالله را راوی ضعفا و احادیث موضوعه دانسته‌اند[۱۰]. ابن‌عدی در مورد احادیث وی می‌گوید: بیشتر آنچه روایت می‌کند، از سوی افراد ثقه تبعیت نمی‌شود[۱۱] و عقیلی اغلب احادیث وی را سست می‌داند[۱۲]. البته این داوری‌ها با ملاک‌هایی است که لزوماً با ملاک‌های رجالی شیعه همسو نیست.
وی از نظر برخی دیگر از رجالیون عامه، متهم و متروک است[۱۳]. حتی ابن‌حبان به عبدالله نسبت وضع حدیث داده و وی را در شمار مجروحین آورده است[۱۴]. در عین حال در متون اهل سنت روایاتی از او وجود دارد[۱۵]. ابن‌غضائری راویان وی را فاسد می‌داند، ولی شبستری وی را از محدثان نیکو معرفی کرده است، هر چند باقی اقوال را نیز آورده، اما به نظر می‌رسد آنها را قبول ندارد[۱۶].
به هر حال، وی از عده زیادی چون پدرش ابراهیم بن ابی‌عمرو غفاری، ابراهیم بن مسلم صنعانی، ابراهیم بن مهاجر بن مسمار، اسحاق بن محمد انصاری، جابر بن سلیم زرقی انصاری، زید بن عبدالرحمن بن ابی‌نعیم مدنی برادر نافع بن عبدالرحمن بن ابی‌نعیم، سعید بن سفیان اسلمی، عبدالله بن ابی‌بکر بن منکدر، مالک بن انس، محمد بن عمارة بن غزیة انصاری[۱۷] و عبدالرحمن بن حماد کوفی، محمد بن عباس مصری، محمد بن سنان، یعقوب بن یزید[۱۸] و دیگران حدیث نقل کرده است. عده کثیری چون ابراهیم بن صباح دقاق، احمد بن عبدالرحمن بن مفضل کزبرانی، ابوسعید احمد بن عیسی خراز صوفی، یحیی بن زکریا بن شباب، یحیی بن معلی بن منصور رازی، یزید بن سنان بصری[۱۹] و... از وی روایت نقل کرده‌اند.
از عبدالله بن ابراهیم کتابی به جا مانده که محمد بن عیسی از حسن بن علی بن فضال آن را نقل کرده است[۲۰]. البته شیخ طوسی با ذکر نام وی در الفهرست خود با دو شکل عبدالله بن ابراهیم انصاری و عبدالله بن ابراهیم غفاری برای او کتابی نام برده که به نظر خویی چون راوی آنها متفاوت بوده آن دو را جداگانه ذکر کرده، در حالی که هر دو نام متعلق به یک فرد است[۲۱].
از زمان و مکان مرگ ابومحمد غفاری اطلاعی در دست نیست. تنها حدیثی از او به جا مانده که محمد بن عیسی بن عبید بن یقطین در مدینه به سال ۲۰۱ق از او شنیده است و طبعاً این حدیث بیانگر زنده بودن وی تا این سال است[۲۲].[۲۳].[۲۴]
منابع
اصحاب امام رضا (ع)
- آدم بن ابی‌ایاس عسقلانی
- اباصلت هروی
- ابان بن محمد بجلی
- ابراهیم اوسی
- ابراهیم بن ابی محمود خراسانی
- ابراهیم بن ابی‌اسرائیل
- ابراهیم بن ابی‌الکرام جعفری
- ابراهیم بن ابی‌بلاد
- ابراهیم بن ابی‌سمال
- ابراهیم بن ابی‌محمود خراسانی
- ابراهیم بن احمد بغدادی بزوری
- ابراهیم بن اسحاق نهاوندی
- ابراهیم بن اسماعیل بن داود
- ابراهیم بن بسطام
- ابراهیم بن بشر
- ابراهیم بن داود یعقوبی
- ابراهیم بن سفیان
- ابراهیم بن سلام نیشابوری
- ابراهیم بن شعیب عقرقوفی
- ابراهیم بن صالح (راوی)
- ابراهیم بن عباس بن محمد صولی
- ابراهیم بن عبدالحمید
- ابراهیم بن علی جعفری
- ابراهیم بن محمد حسنی
- ابراهیم بن محمد خراسانی
- ابراهیم بن محمد خزاز
- ابراهیم بن محمد مولی خراسانی
- ابراهیم بن محمد همدانی
- ابراهیم بن موسی قزاز
- ابراهیم بن هاشم عباسی
- ابراهیم بن هاشم قمی
- ابراهیم بن هاشم
- ابن سراج
- ابن سکیت
- ابن طیفور متطبب
- ابن غیلان مدائنی
- ابن‌خانبه
- ابو احمد غازی
- ابو یحیی زکریا بن یحیی واسطی
- ابو یزید قسمی
- ابواسحاق خراسانی
- ابوالحسن خراسانی
- ابوالحسین رازی
- ابوالعباس حمیری
- ابوالفضل خراسانی
- ابوالقاسم فارسی
- ابوجریر قمی
- ابوحارث
- ابوحبیب نباجی
- ابوحریر قمی
- ابوحمزة مولاه
- ابوحیون
- ابوخالد سجستانی
- ابوخالد کوفی
- ابوزید مکی
- ابوسجاح انصاری
- ابوسعید خراسانی
- ابوعاصم
- ابوعلی قطان
- ابوقره
- ابومحمد تفلیسی
- ابومحمد جزائری
- ابومحمد جعفر بن بشیر بجلی
- ابومحمد ذریری دینوری
- ابومحمد رقی
- ابومحمد غفاری
- ابومحمد قزوینی
- ابومحمد مصری
- ابومحمد کوفی
- ابومسروق عبدالله نهدی کوفی
- ابویحیی موصلی
- ابویزید مکی
- احمد بن ابی‌خلف
- احمد بن ابی‌عبدالله برقی
- احمد بن ابی‌عبدالله
- احمد بن اشیم
- احمد بن حرب
- احمد بن حسن میثمی
- احمد بن حماد محمودی مروزی
- احمد بن حمزة بن بزیع
- احمد بن حنبل
- احمد بن زکریا
- احمد بن سلیمان
- احمد بن عامر طایی
- احمد بن عباس صنعانی
- احمد بن عبدالله بن حارثه کرخی
- احمد بن عبدالله جویباری
- احمد بن عمر بن ابی‌شعبه حلبی
- احمد بن عمر حلال کوفی
- احمد بن عمر مرهبی
- احمد بن عمره کوفی
- احمد بن عیسی بن اسباط
- احمد بن عیسی بن زید
- احمد بن عیسی بن علی
- احمد بن فیض
- احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی
- احمد بن محمد بن حنبل بن هلال شیبانی
- احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی
- احمد بن محمد زیدی
- احمد بن محمد سیاری
- احمد بن معافی
- احمد بن موسی الکاظم
- احمد بن موسی بن سعد
- احمد بن یوسف مولی بنی تیم الله کوفی
- احکم بن بشار مروزی کلثومی
- ادریس بن عیسی اشعری قمی
- ادریس بن یقطین
- اسحاق بن ابراهیم حنظلی
- اسحاق بن محمد حضینی
- اسحاق بن موسی بن جعفر
- اسماعیل بن سعد احوص اشعری قمی
- اسماعیل بن عباد قصری
- اسماعیل بن قتیبة
- اسماعیل بن محمد بن اسحاق بن جعفر
- اسماعیل بن مهران
- اسماعیل بن همام
- اضرم بن مطر
- افلح بن یزید
- ایوب بن نوح بن دراج کوفی
- بائس مولی حمزة بن یسع اشعری
- بکر بن صالح ضبی رازی
- بکر بن محمد ازدی
- ثلج بن ابی ثلج یعقوبی
- جعفر بن اسماعیل حضرمی
- جعفر بن بشیر بجلی
- جعفر بن عیسی بن عبید
- جعفر بن مثنی خطیب
- حسن بن ابراهیم کوفی
- حسن بن اسباط کندی
- حسن بن اسد بصری
- حسن بن بشیر
- حسن بن جهم رازی
- حسن بن حسین علوی
- حسن بن راشد
- حسن بن زیاد
- حسن بن سعید بن حماد
- حسن بن سعید کوفی
- حسن بن سهل
- حسن بن شعیب مداینی
- حسن بن عباد
- حسن بن عدیس
- حسن بن علی بن فضال کوفی
- حسن بن علی بن یقطین
- حسن بن علی خزاز
- حسن بن علی ربعی
- حسن بن عمر بن یزید
- حسن بن قاسم
- حسن بن محبوب سراد کوفی
- حسن بن محمد بن ابی طلحة
- حسن بن یونس
- حسن تفلیسی (ابومحمد تفلیسی)
- حسن رواندی دینوری
- حسین بن ابراهیم بن موسی بن جعفر
- حسین بن ابی‌سعید مکاری
- حسین بن بشار مداینی
- حسین بن جهم رازی
- حسین بن خالد صیرفی
- حسین بن زیاد
- حسین بن سعید بن حماد مولی علی بن الحسین
- حسین بن شعیب مداینی
- حسین بن صالح خثعمی
- حسین بن علی بن یقطین
- حسین بن عمر بن یزید
- حسین بن محمد بن ابی طلحة
- حسین بن مهران
- حسین بن موسی
- حسین بن یزید نخعی
- حسین رواندی دینوری
- حسین مولی رئاب
- حماد بن عثمان
- حمدان بن ابراهیم اهوازی کوفی
- حمدان بن سلمان نیشابوری
- حمزة بن بزیع
- خلف بن سلمة بصری
- داود بن سلیمان بن یوسف
- داود بن علی عبدی
- داود بن علی یعقوبی
- داود بن قاسم جعفری
- داود بن نعمان
- دعبل بن علی خزاعی
- ریان بن صلت بغدادی
- زکریا بن آدم قمی
- زکریا بن ادریس بن عبدالله اشعری قمی
- زکریا بن عبدالصمد قمی
- زکریا بن محمد ازدی مؤمن
- سعد بن حماد
- سعد بن سعد احوص بن سعد بن مالک اشعری قمی
- سعید بن أخت صفوان بن یحیی اخو فارس
- سعید بن سعید قمی
- سلیمان بن جعفر جعفری
- سلیمان بن داود خفاف
- سلیمان بن رشید
- سلیمان مروزی
- سندی بن ربیع کوفی
- سهل بن یسع بن عبدالله اشعری قمی
- شعیب بن حماد
- صالح بن عبدالله خثعمی
- صالح بن علی بن عطیة بغدادی
- صالح خباز کوفی
- صدقة خراسانی
- صفوان بن یحیی بجلی بیاع السابری مولی
- طاهر بن حاتم
- عباد بن محمد بن سلیمان نوفلی
- عباد بن یزید
- عباس بن محمد وراق یونسی
- عباس بن معروف قمی مولی جعفر بن عمران بن عبدالله اشعری
- عباس بن موسی نخاس کوف
- عباس بن هلال شامی
- عباس نجاشی کوفی
- عبدالجبار بن مبارک نهاوندی
- عبدالحمید بن سالم عطار
- عبدالحمید بن سعید
- عبدالرحمان بن ابی نجران تمیمی
- عبدالسلام بن صالح هروی ابوالصلت
- عبدالسلام بن صالح
- عبدالعزیز بن المهتدی اشعری قمی
- عبدالعزیز بن مسلم
- عبدالله بن ابان
- عبدالله بن ابراهیم
- عبدالله بن جندب بجلی کوفی
- عبدالله بن صلت مولی بنی تیم الله بن ثعلبة
- عبدالله بن طاووس
- عبدالله بن علی
- عبدالله بن محمد حجال
- عبدالله بن محمد حصینی عبدی
- عبدالله بن مغیرة مولی بنی نوفل بن حرث بن عبدالمطلب خزاز کوفی
- عبدالله بن موسی بن جعفر بن محمد
- عبدالله، ملقب به رأس المذری
- عبدالوهاب بن ابی‌کثیر
- عبید الله بن علی بن سوار
- عبید نصری
- عبیس بن هشام ناشری
- عثمان بن رشید
- عثمان بن عیسی کلابی رواسی کوفی
- عطیة بن رستم
- عقبة بن رستم
- علی بن ابی ثور کوفی
- علی بن احمد بن اشیم
- علی بن اسباط
- علی بن اسماعیل میثمی
- علی بن بلال
- علی بن جعفر بن محمد
- علی بن حدید بن حکیم کوفی
- علی بن حسین بن یحیی
- علی بن حکم بن زبیر مولی نخع کوفی
- علی بن رباط
- علی بن سعید مداینی
- علی بن سوید سائی
- علی بن سیف بن عمیرة عربی کوفی نخعی
- علی بن عبدالله بن مهران
- علی بن عثمان بن رزین
- علی بن علی بن رزین خزاعی
- علی بن فضیل واسطی
- علی بن مسیب عربی
- علی بن مهدی بن صدقة رقی ابوالحسن
- علی بن مهدی بن صدقه
- علی بن مهزیار اهوازی
- علی بن نعمان
- علی بن هلال
- علی بن یحیی بن حسن مولی علی بن الحسین
- علی بن یحیی
- علی بن یونس بن بهمن
- عمار بن یزید
- عمر بن زهیر جزری
- عمر بن فرات کاتب بغدادی
- عمران بن محمد بن عمران بن عبدالله اشعری
- عیسی بن عثمان
- عیسی بن عیسی کلابی
- فضالة بن ایوب عربی ازدی
- فضل بن سنان نیشابوری
- فضل بن سهل ذو الریاستین
- قاسم بن اسباط
- قاسم بن یحیی بن الحسن
- محسن بن احمد بجلی
- محمد بن آدم مداینی
- محمد بن ابی عمیر مولی الازد
- محمد بن ابی‌عباد
- محمد بن احمد بن قیس بن غیلان
- محمد بن اسحاق شعر
- محمد بن اسحق بن عمار صیرفی کوفی
- محمد بن اسلم جبلی طبری
- محمد بن اسلم طوسی
- محمد بن اسماعیل بن بزیع
- محمد بن اورمة قمی
- محمد بن اورمه قمی
- محمد بن بحر اخوه مغلس
- محمد بن جذاعة فارسی
- محمد بن جعفر خزاز
- محمد بن جعفر عتبی
- محمد بن جعفر مقنائی
- محمد بن جمهور عمی
- محمد بن حسن بن ابی خالد قمی اشعری
- محمد بن حمزة بن قاسم
- محمد بن خالد برقی
- محمد بن خالد بلخی
- محمد بن خصیب اهوازی
- محمد بن زید طبری
- محمد بن سالم قمی
- محمد بن سلیمان دیلمی بصری
- محمد بن سلیمان کاتب
- محمد بن سماعة کوفی
- محمد بن سنان
- محمد بن سهل بجلی ازدی
- محمد بن سهل بن یسع اشعری قمی
- محمد بن شعیب
- محمد بن صدقة بصری
- محمد بن عبدالحمید عطار
- محمد بن عبدالله اشعری
- محمد بن عبدالله بن عیسی اشعری قمی
- محمد بن عبدالله طاهری
- محمد بن عبدالله طهوری
- محمد بن عبدالله مداینی
- محمد بن عرفة
- محمد بن علی بن جعفر بن محمد
- محمد بن علی بن جعفر
- محمد بن علی قرشی
- محمد بن عمار بن اشعث نهدی
- محمد بن عمار بن اشعث
- محمد بن عمر بن یزید
- محمد بن عمرو کناسی
- محمد بن عیسی بن عبید بغدادی
- محمد بن فرج رخجی
- محمد بن فضل ازدی کوفی
- محمد بن فضل بن عمر
- محمد بن فضیل ازدی صیرفی
- محمد بن فضیل مدائنی
- محمد بن فیض بن مالک مداینی
- محمد بن قاسم بن فضیل
- محمد بن قاسم بوشنجی
- محمد بن قاسم نوشجانی
- محمد بن مالک بن ابرد نخعی
- محمد بن محمد ابوالمنذر بن محمد
- محمد بن منصور اشعثی
- محمد بن منصور اشعری
- محمد بن منصور بن نصر خزاعی
- محمد بن کلیب اشعری
- محمد بن یونس بن عبدالرحمان
- محمد مولی رضا
- مرزبان بن عمران اشعری قمی
- مروان بن یحیی
- مسافر ابا مسلم
- معاویة بن سعید کندی
- معاویة بن یحیی
- معمر بن خلاد
- معن بن خالد
- مفضل بن صالح
- مقاتل بن مقاتل
- موسی بن جنید قمی
- موسی بن رنجویة
- موسی بن قاسم بن معاویة بن وهب عربی بجلی کوفی
- موسی بن معمر
- موسی بن مهران
- موسی بن یقطین
- موفق بن هارون
- نصر بن مغلس
- هشام بن ابراهیم احمر
- ولید بن ابان ضبی رازی
- یاسر مولی یسع اشعری قمی
- یحیی بن ابراهیم بن ابی بلاد
- یحیی بن احمد بن قیس غیلان
- یحیی بن حبیب زیات
- یحیی بن سلیمان کاتب
- یحیی بن عباس وراق
- یحیی بن عمران همدانی
- یحیی بن عمرو
- یحیی بن مبارک
- یحیی بن یحیی تمیمی عامی
- یحیی بن یزید ابوخالد کوفی
- یزید بن عمر بن بنت عثمان
- یعقوب بن سعید کندی
- یعقوب بن عبدالله بن جندب
- یعقوب بن یزید کاتب
- یعقوب بن یقطین
- یونس بن عبدالرحمان
- یونس بن یعقوب
پانویس
- ↑ خلاصة الأقوال، ص۳۷۳؛ الکامل فی الضعفاء، ج۴، ص۱۸۹؛ تهذیب التهذیب، ج۵، ص۱۲۰.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۱۲؛ ج۵، ص۲۵۱؛ ج۶، ص۵۲۹.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۱۸؛ مدینة المعاجز، ج۷، ص۸۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۲۵؛ نقد الرجال، ج۳، ص۷۷.
- ↑ الکافی، ج۵، ص۳۱۱؛ اللباب، ج۲، ص۳۸۷؛ إکمال تهذیب الکمال، ج۷، ص۲۲۷.
- ↑ الثاقب فی المناقب، ص۴۷۷.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۶۲؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۷۰
- ↑ خلاصة الأقوال، ص۳۷۳؛ إیضاح الاشتباه، ص۲۳۷.
- ↑ سنن أبی داود، ج۴، ص۴۱۲؛ خلاصة التذهیب، ص۱۹۰؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۷۴.
- ↑ المدخل إلی الصحیح، ص۱۵۱.
- ↑ الکامل فی الضعفاء، ج۴، ص۱۹۲.
- ↑ کتاب الضعفاء الکبیر، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ دیوان الضعفاء والمتروکین، ص۲۱۱؛ المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۵۲۳؛ تحفة الأحوذی، ج۷، ص۱۶۵؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۴۷۶.
- ↑ کتاب المجروحین، ج۲، ص۳۷؛ تنزیه الشریعة، ج۱، ص۷۱.
- ↑ المعجم الأوسط، ج۷، ص۱۶۱؛ مسند الشهاب، ج۲، ص۱۱۷- ۱۱۸.
- ↑ الرجال، ابن‌غضائری، ص۷۵؛ کتاب الرجال، ابن داود، ص۴۶۶؛ الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۲۷۴- ۲۷۵؛ تهذیب التهذیب، ج۵، ص۱۲۱؛ تاریخ الإسلام، ذهبی، ج۵، ص۹۷.
- ↑ المحاسن، ج۱، ص۱۳۸؛ کفایة الأثر، ص۱۷۵؛ کتاب الغیبة، نعمانی، ص۲۸؛ کمال الدین و تمام النعمة، ص۲۲۸.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۲۷۴- ۲۷۵؛ تهذیب التهذیب، ج۵، ص۱۲۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۲۵.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۱۰۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۱، ص۸۵، ۸۷.
- ↑ الأصول الستة عشر، ص۱۲۲.
- ↑ منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تصحیح و تعلیق: میر داماد استرآبادی، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت علا لإحیاء التراث، اول، ۱۳۶۳ش، الأصول الستة عشر، گروهی از نویسندگان، تحقیق: ضیاء الدین محمودی - نعمت الله جلیلی - مهدی غلامعلی، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۳ق؛ إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، مغلطای بن قلیج بن عبدالله بکجری (۷۶۲ق)، تحقیق: عادل محمد - ابو محمد اسامة، قاهره، الفاروق الحدیثة، اول، ۱۴۲۲ق، إیضاح الاشتباه، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: محمد حسون، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۱۱ق؛ تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، محمد بن احمد معروف به ذهبی (۷۴۸ق)، تصحیح: بشار عواد معروف، بیروت، دار الغرب الإسلامی، اول، ۱۴۲۴ق؛ تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی، محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم مبارکفوری (۱۳۵۳ق)، بیروت، دار الکتب العلمیة اول، ۱۴۱۰ق؛ تقریب التهذیب، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، دوم، ۱۴۱۵ق؛ تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأحادیث الشنیعة الموضوعة، علی بن محمد کنانی (۹۶۳ق)، تحقیق: عبدالله غماری - عبدالوهاب عبداللطیف، دار الکتب العلمیة، دوم، ۱۹۸۱م؛ تهذیب التهذیب، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، تحقیق: صدقی جمیل عطار، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۰۴ق؛ تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، یوسف بن عبدالرحمن حافظ مزی (۷۴۲ق)، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة، دوم، ۱۴۱۳ق، الثاقب فی المناقب، محمد بن علی معروف به ابن حمزه (قرن عق)، تحقیق: نبیل رضا علوان، قم، مؤسسه انصاریان، سوم، ۱۴۱۹ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، احماد بن عبدالله خزرجی انصاری (۹۲۳ق)، تحقیق: عبد الفتاح أبو غدة، حلب - بیروت، مکتب المطبوعات الإسلامیة - دار البشائر الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ دیوان الضعفاء و المتروکین، محمد بن احمد معروف به ذهبی (۷۴۸ق)، تحقیق: حماد انصاری، مکه، مکتبة النهضة الحدیثة، دوم، ۱۳۸۷ق، الرجال، احمد بن حسین واسطی معروف به ابن غضائری (۴۵۰ق)، تحقیق: سید محمد رضا حسینی جلالی، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۲ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ششم، ۱۳۶۵ ش؛ سنن أبی داود، سلیمان بن اشعث سجستانی معروف به ابوداود (۲۷۵ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، بی تا، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق، عباد الحسین بن علی اصغر شبستری (معاصر)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۸ق، الفهرست، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف، المکتبة المرتضویة، اول، ۱۳۵۶ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹قی)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، سوم، ۱۳۶۷ش؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، عبدالله بن عدی جرجانی (۳۶۵ق)، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، بیروت، دار الفکر، سوم، ۱۴۰۹ق، کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تهران، دانشگاه تهران، اول، ۱۳۴۲ش؛ کتاب الضعفاء الکبیر، محمد بن عمرو عقیلی (۳۲۲ق)، تحقیق: عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، دار الکتب العلمیة، دوم، ۱۴۱۸ق؛ کتاب الغیبة، محمد بن ابراهیم معروف به نعمانی (قرن ۴ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق؛ کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر لانا، علی بن محمد۔ خزاز رازی (قرن ۴ق)، تحقیق و تصحیح: عبد اللطیف حسینی کوه کمری، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق: کمال الدین و تمام النعمة، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، دوم، ۱۳۹۵ق، اللباب فی تهذیب الأنساب، علی بن محمد شیبانی معروف به ابن اثیر جزری (۶۳۰ق)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دار صادر، ۱۴۰۰ق، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، محمد بن حبان تمیمی (۳۵۴ق)، تحقیق: محمود ابراهیم زاید، حلب، دار الوعی، اول، ۱۳۹۶ق؛ مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن ابی بکر هیثمی (۸۰۷ق)، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق؛ المحاسن، احمد بن محمد برقی (۲۷۴ق)، تصحیح: سید جلال الدین حسینی ارموی، دار الکتب الإسلامیة، اول، ۱۳۷۰ق، المدخل إلی الصحیح، محمد بن عبدالله معروف به حاکم نیشابوری (۴۰۵ق)، تحقیق: ربیع مدخلی، بیروت، مؤسسة الرسالة، اول، ۱۴۰۴ق؛ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر الا و دلائل الحجج علی البشر، سیدهاشم بن سلیمان حسینی بحرانی (۱۱۰۷ق)، تحقیق: عزت الله مولایی و دیگران، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۵ق؛ مسند الشهاب، محمد بن سلامه قضاعی (۴۵۴ق)، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، المعجم الأوسط، سلیمان بن احمد معروف به طبرانی (۳۶۰ق)، تحقیق: طارق عوض الله - عبدالحسن حسینی، قاهره، دار الحرمین، ۱۴۱۵ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سیدابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ المغنی فی الضعفاء، محمد بن احمد معروف به ذهبی (۷۴۸ق)، تحقیق: حازم قاضی، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، ۱۴۱۸ق؛ نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علب لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق.
- ↑ شریفی، مرضیه، مقاله «ابومحمد غفاری»، دانشنامه امام رضا ص ۵۶۷.