احترام
معناشناسی احترام
احترام به‌معنای حرمت نگه‌داشتن است[۱]. حرمت نیز به‌معنای آنچه که هتک و شکستن آن روا نباشد، آمده است[۲] و اصطلاح عرف به‌معنای تعظیم، گرامی داشت و بزرگداشت، بی‌ارتباط با معنای لغوی آن نیست؛ زیرا شخص، شیء، مکان یا زمان محترم، دارای حرمت و حریمی است که حفظ آن لازم و هتک آن نارواست[۳].
احترام انسان
احترام به انسانیت
انسان از بُعد فردی موجودی است که به‌طور ذاتی و فطری دوست‌دار کرامت، شخصیّت، آبرو و نیازمند احترام است. اعطای کرامت از سوی خداوند به انسان‌ها، اختیار و اراده را از آنان سلب نمی‌کند؛ بدین سبب ممکن است انسان به خواسته خود، از دستورهای الهی سر بپیچد و با کفر ورزیدن، کوشش در راه گمراه کردن مردم، سعی در جلوگیری از تحقّق آیین الهی، تحریف دستورهای دینی و تکذیب آیات روشن الهی باعث رسوایی و خواری خود شده، زمینه بی‌احترامی خویش را فراهم سازد؛ چنان‌که می‌تواند با اعمال ناشایست اخلاقی، احترام خویش را از بین برده، حیثیّت و آبروی خود را در دنیا و آخرت هتک کند. تکریم انسان از سوی خداوند، نشان‌دهنده محترم بودن او است: ﴿وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ﴾[۴]. سجده ملائکه‌ای که خود، موجودات محترمی هستند، برای انسان، اعطای مقام خلافت الهی به وی، پیمان گرفتن خداوند از وی و مسخّر ساختن آنچه در آسمان‌ها و زمین است برای انسان نیز حرمت و کرامت انسان را نشان می‌دهد[۵].
احترام پیامبر
قرآن کریم با وصف پیامبر(ص) به "رسول کریم"، شخصیّت عظیم ایشان را یادآوری کرده: ﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ﴾[۶] و مردم و مؤمنان را به رعایت مسائل خاصّی درباره حضرت سفارش کرده است. بخشی از آن در سوره احزاب چنین آمده است: وارد خانه او (رسول‌خدا(ص)) نشوید، مگر آنکه از شما دعوت شده باشد.... در آن صورت، پیش از فرا رسیدن زمان پذیرایی بر او وارد نشوید؛ پس از پذیرایی بازگردید و با یک‌دیگر (در محضر او) سرگرم سخن گفتن نشوید، اگر کالایی از همسران رسول خدا می‌خواهید، از پشت پرده بخواهید و ...[۷].
خداوند و فرشتگان او با فرستادن صلوات بر رسول‌اکرم(ص) او را گرامی می‌دارند و مؤمنان نیز دستور یافته‌اند که بر رسول‌خدا سلام و صلوات بفرستند. معنای صلوات خداوند بر رسول خویش همان اعطای کرامت و فضیلت به وی و بالا بردن درجه او و ستایش است و از سوی مردم، دعا در حق ایشان است.
قرآن کریم، اذیّت رسول خدا و بی‌احترامی به حضرت را سبب گرفتار شدن به عذاب دردناک: ﴿وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[۸] و لعنت خداوند دانسته است[۹].
احترام اهل بیت
احترام صحابه
احترام پدر و مادر
احترام به والدین نزد عقلا امری پسندیده و در احکام دینی نیز از اهم واجبات شرعی است و این احترام به دلیل زحماتی است که پدر و مادر طی دوران تولد و رشد و تربیت او متحمل شده‌اند. چنین احترام و احسانی از سوی قرآن نیز مورد سفارش قرار گرفته: ﴿وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا﴾ و امر به احسان به پدر و مادر پس از فرمان به عبادت خداوند واقع شده است که نشانه اهمّیّت آن است. نیکی و احترام به پدر و مادر یکی از اصول اخلاقی بسیار مهم در سیره نبوی و ائمه (ع) نیز بوده است[۱۰].
احترام مؤمنان و پرهیزکاران
قرآن کریم، دستور به سلام کردن به مؤمنان و تواضع در برابر ایشان داده است. شخصیّت بزرگ مؤمن، لزوم احترام به وی و پاداش بزرگ آن، نهی از آزار مؤمن و آثار وضعی و کیفری آن، مورد تاکید آیات و روایات قرار گرفته است. انسان‌های پرهیزکار نیز با احراز برترین ملاک کرامت، یعنی "تقوا" با شخصیّت‌ترین انسان‌ها نزد خداوند شمرده می‌شوند: ﴿ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾[۱۱].
احترام دانشمندان
در قرآن کریم به جایگاه ویژه و درجه برتر دانشمندان اشاره: ﴿يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾ و تواضع و احترام نسبت به آنان بیان شده است[۱۲].
احترام به زنان
احترام به زنان از موضوعاتی است که به طور ویژه در اسلام و سیره و نبی اکرم(ص) بدان پرداخته شده است. رسول خدا(ص) برای ترسیم جایگاه واقعی زنان در جامعه بسیار کوشیدند و سرانجام موفق شدند تا حدودی جایگاه از دست رفته حقیقی زنان را به آنان بازگردانند. اسلام مقام انسانی زن را زنده کرد و برای وی حقوق اجتماعی ویژه‌ای در نظر گرفت. رسول خدا(ص) بهترین افراد امتش را کسانی می‌دانند که با همسرانشان، بهترین و خوش خلق‌ترین فرد باشند و در مورد آن حضرت گفته شده است: "کسی مهربان‌تر از ایشان نسبت به خانواده‌اش نبوده است"[۱۳].
احترام مهمان
در قرآن کریم، داستان برخورد کریمانه حضرت ابراهیم(ع) با مهمانانش بیان شده: ﴿هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ﴾ و احترام به‌مهمان، رعایت اموری همچون: حُسن برخورد و گرم گرفتن با او، نشاندن مهمان در بالاترین و بهترین جای مجلس، هم‌نشین‌شدن با مهمان، سخت نگرفتن و راحت‌گذاشتن او، پذیرایی خوب و بدون فاصله و بدون واسطه از مهمان، در حقّ او دانسته شده است[۱۴].
احترام یتیمان و مسکینان
[احسان]] و نیکویی با یتیمان و مسکینان و رعایت حقوق ایشان در آیاتی از قرآن کریم، مورد سفارش قرار گرفته است: ﴿وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ﴾[۱۵]. برخی مفسّران احترام (احسان) به آنان را برخوردی مناسب با حال آنان دانسته‌اند؛ یعنی کفالت و سرپرستی یتیمان، حفظ اموال آنان، صدقه دادن به مسکینان و مواسات با ایشان و تفقّد احوال آنان[۱۶].[۱۷]
احترام به سالمندان
احترام به سالمندان در معارف دینی و روایات معصومین (ع) مورد سفارش واقع شده است، پیامبر اسلام (ص) در این زمینه می‌فرمود: "احترام به پیرمرد [و پیرزن] مسلمان، بزرگداشت خداوند است" و می‌فرمود: "کهن‌سال در میان خاندانش بسان پیامبر در میان امتش است"[۱۸].
احترام به فرزندان
در سیره پیامبر اکرم(ص) تأکید فراوانی به رفتار احترام‌آمیز و تکریم گونه با فرزندان صورت گرفته است، آن حضرت می‌فرمود: «أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ وَ أَحْسِنُوا أَدَبَهُمْ»[۱۹]. پیامبر(ص) کودکان را از همه نظر احترام می‌کرد و تکریم می‌نمود، چنان‌که در سلام به آنان پیش‌قدم می‌شد. چنین رفتارهایی الگویی نمونه است برای تربیت فرزندان[۲۰].
احترام امور مقدس
از نگاه قرآن، اموری شایسته احترام ویژه است: مانند قرآن کریم؛ خانه خدا؛ سرزمین طوی؛ ماه‌های حرام و شعایر الهی.
احترام قرآن
خداوند سبحان قرآن را کتابی دارای عظمت معرفی کرده و هنگام تلاوت شنوندگان را به گوش فرا دادن به آن و سکوت فرا‌خوانده و تماس با آن بدون طهارت شرعی را ممنوع دانسته است. این احترام از امور مستحبّی است، چنان که بی‌احترامی به آن از محرّمات است[۲۱].
احترام خانه خدا
احترام سرزمین طوی
احترام ماه‌های حرام
احترام شعایر الهی
احترام به حقوق دیگران
جستارهای وابسته
منابع
سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگنامه پیامبر در قرآن کریم
ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۲
فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶
دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی، سیره نبوی ج۴
پهلوان‌پور، فاطمه و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم
اسحاقی، سید حسین، نگین رسالت
اسحاقی، سید حسین، کانون محبت
پانویس
- ↑ لغت‌نامه، ج۱، ص۸۹۸، "احترام".
- ↑ ترتیب‌العین، ص۱۷۴، الصحاح، ج۵، ص۱۸۹۵، "حرم".
- ↑ ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ «و به راستی ما فرزندان آدم را ارجمند داشته‌ایم » سوره اسراء، آیه ۷۰.
- ↑ ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ «که این (قرآن) بازخوانده فرستاده‌ای گرامی است» سوره حاقه، آیه ۴۰.
- ↑ سوره احزاب، آیه ۵۳.
- ↑ «و برای آن کسان که به فرستاده خداوند آزار می‌رسانند» سوره توبه، آیه ۶۱.
- ↑ ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ ر.ک: فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۶ ص ۴۴۳؛ ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲؛ اسحاقی، سید حسین، نگین رسالت ص۴۷.
- ↑ ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ پهلوان‌پور، فاطمه و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۹۳ ـ ۱۰۶.
- ↑ ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ «و به پدر و مادر و به خویشاوند و یتیمان و تهیدستان» سوره نساء، آیه ۳۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج۲، ص۱۳.
- ↑ ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ اسحاقی، سید حسین، کانون محبت ص ۵۴.
- ↑ «فرزندان خود را گرامی بدارید و آنان را نیکو تربیت کنید»، سنن ابن ماجة، ج۲، ص۱۲۱۱؛ تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۸۲؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۱۷، ص۱۳۸.
- ↑ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی، سیره نبوی، ج۴ ص۲۳۰.
- ↑ ذبیح‌زاده، محمد هادی، مقاله «احترام»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.