ابراهیم بن ابی‌محمود خراسانی در تراجم و رجال

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ابراهیم بن ابی‌محمود خراسانی است. "ابراهیم بن ابی‌محمود خراسانی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابراهیم بن ابی‌محمود خراسانی در تراجم و رجال - ابراهیم بن ابی‌محمود خراسانی در معارف و سیره رضوی

مقدمه

ابراهیم بن ابی‌محمود^[۱] نام این راوی ۱۲ مرتبه در اسناد روایات تفسیر کنز الدقائق^[۲] یاد شده که به نقل از کتاب‌های عیون أخبار الرضا(ع) و کمال الدین شیخ صدوق است؛ نمونه‌اش: «و فی عیون الأخبار، باسناده إلی إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا(ع)... إلَی أَنْ قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ يُجْبِرُ عِبَادَهُ عَلَى الْمَعَاصِي فَقَالَ بَلْ يُخَيِّرُهُمْ وَ يُمْهِلُهُمْ حَتَّى يَتُوبُوا.

قُلْتُ فَهَلْ يُكَلِّفُ عِبَادَهُ مَا لَا يُطِيقُونَ فَقَالَ كَيْفَ يَفْعَلُ ذَلِكَ وَ هُوَ يَقُولُ ﴿وَمَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ﴾^[۳].

ثُمَّ قَالَ(ع): حَدَّثَنِي أَبِي مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع) أَنَّهُ قَالَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى يُجْبِرُ عِبَادَهُ عَلَى الْمَعَاصِي أَوْ يُكَلِّفُهُمْ مَا لَا يُطِيقُونَ فَلَا تَأْكُلُوا ذَبِيحَتَهُ وَ لَا تَقْبَلُوا شَهَادَتَهُ وَ لَا تُصَلُّوا وَرَاءَهُ وَ لَا تُعْطُوهُ مِنَ الزَّكَاةِ شَيْئاً»^[۴].^[۵]

شرح حال راوی

ترجمه و شرح حال راوی در کتب اصلی رجال شیعه، مانند رجال کشی، رجال نجاشی، فهرست و رجال شیخ طوسی، نیز در کتاب‌های رجالی متأخر ذکر شده است. بیشترین اطلاعاتی که در کتب رجالی آمده، درباره طبقه و جایگاه حدیثی ابراهیم بن أبی محمود است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد؛ ولی با مراجعه به احادیث ایشان و دقت در محتوای آنها اطلاعات بیشتری به دست خواهد آمد؛ مانند حُسن اعتقاد و جایگاه ولایی وی و اینکه چون اهل خراسان بوده، بعد از حضور امام رضا(ع) در آن دیار، پیوند نزدیکی با آن حضرت داشته و سؤالات فراوانی را از محضر آن بزرگوار در موضوعات گوناگون از جمله تفسیر داشته و سپس همه آنها را گردآوری، و در مجموعه‌ای با عنوان المسائل تدوین کرده است، چنان که خواهد آمد. طبقه راوی از تاریخ ولادت و وفات راوی اطلاعی در دست نیست؛ لیکن برقی ایشان را در اصحاب امام کاظم(ع)^[۶] و نجاشی وی را از راویان امام رضا(ع) ذکر کرده^[۷]، چنان که شیخ طوسی در کتاب رجال وی را از اصحاب امامان کاظم و رضا(ع) به شمار آورده^[۸] و آیت الله بروجردی ایشان را از طبقه ششم شمرده است^[۹]. یادآوری: از بعضی روایات فهمیده می‌شود که ابراهیم بن أبی محمود، امام جواد(ع) را نیز درک کرده است: رجال کشی: «حَمْدَوَيْهِ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُوسَى الْخَشَّابُ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ أَبِي مَحْمُودٍ، قَالَ:، دَخَلْتُ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ(ع) وَ مَعِي كُتُبٌ إِلَيْهِ مِنْ أَبِيهِ، فَجَعَلَ يَقْرَؤُهَا وَ يَضَعُ كِتَاباً كَبِيراً عَلَى عَيْنَيْهِ، وَ يَقُولُ خَطُّ أَبِي وَ اللَّهِ، وَ يَبْكِي حَتَّى سَالَتْ دُمُوعُهُ عَلَى خَدَّيْهِ...»^[۱۰]؛ کفایة الأثر: «حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الدَّقَّاقُ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي قَتَادَةَ عَنِ الْمَحْمُودِيِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ: كُنْتُ وَاقِفاً عَلَى رَأْسِ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى بِطُوسَ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ مَنْ كَانَ عِنْدَهُ إِنْ حَدَثَ حَدَثٌ فَإِلَى مَنْ قَالَ إِلَى ابْنِي مُحَمَّدٍ وَ كَأَنَّ السَّائِلَ اسْتَصْغَرَ بِسِنِّ أَبِي جَعْفَرٍ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ(ع) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى بَعَثَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ(ع) ثَابِتاً بِإِقَامَةِ شَرِيعَتِهِ فِي دور [دُونِ] السِّنِّ الَّذِي أُقِيمَ فِيهِ أَبُو جَعْفَرٍ ثَابِتاً عَلَى شَرِيعَتِهِ»^[۱۱]؛ همین حدیث را طبری شیعی، در دلائل الامامة با این سند نقل کرده است: «و حدثنی أبوالمفضل محمد بن عبدالله، قال: حدثنی أبوالنجم بدر ابن عمار الطبرستانی، قال: حدثنی أبوجعفر محمد بن علی، قال: روی محمد بن المحمودی، عن أبیه، قال: کنت واقفاً علی رأس الرضا(ع) بطوس، فقال له بعض أصحابه: إن حدث حدث فإلی من؟ قال: إلی ابنی أبی جعفر. قال: فإن استصغر سنه؟ فقال له أبوالحسن: إن الله بعث عیسی بن مریم قائماً بشریعته فی دون السن التی یقوم فیها أبو جعفر علی شریعته...»^[۱۲]. به قرینه نقل کفایة الأثر، ظاهراً ابراهیم بن أبی محمود در این سند از قلم افتاده و صحیح چنین است: «روی محمد بن المحمودی، عن أبیه، عن ابراهیم بن أبی محمود قال: کنت واقفاً...»، چون در نقل کفایة الأثر، محمودی با دو واسطه این حدیث را از امام رضا(ع) نقل کرده است: المحمودی، عن إسحاق بن اسماعیل، عن ابراهیم بن أبی محمود.... مرحوم کلینی نیز حدیث یادشده را با سند ذیل نقل می‌کند: «الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْخَيْرَانِيِّ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: كُنْتُ وَاقِفاً بَيْنَ يَدَيْ أَبِي الْحَسَنِ(ع)- بِخُرَاسَانَ فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ يَا سَيِّدِي إِنْ كَانَ كَوْنٌ فَإِلَى مَنْ قَالَ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ ابْنِي فَكَأَنَّ الْقَائِلَ اسْتَصْغَرَ سِنَ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ(ع): إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَعَثَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولًا نَبِيّاً صَاحِبَ شَرِيعَةٍ مُبْتَدَأَةٍ فِي أَصْغَرَ مِنَ السِّنِّ الَّذِي فِيهِ أَبُو جَعْفَرٍ(ع)»^[۱۳]؛ به نظر در این سند هم ابراهیم بن أبی محمود از قلم افتاده و سند حدیث چنین است: الحسین بن محمد، عن الخیرانی، عن أبیه، عن ابراهیم بن أبی محمود؛ زیرا مرحوم کلینی معمولاً با چهار واسطه از امام رضا(ع) نقل حدیث می‌کند. البته در بعضی موارد با سه واسطه از آن حضرت حدیث نقل کرده، بنابراین احتمالاً دو نفر این قضیه را شاهد بودند و آن را نقل کرده باشند: ۱. ابراهیم بن أبی محمود؛ ۲. پدر خیرانی. استادان و شاگردان راوی در میان اسناد روایاتی که ابراهیم بن أبی محمود نقل کرده، تنها نام علی بن یقطین^[۱۴] دیده می‌شود که استاد وی شمرده می‌شود؛ ولی افراد بسیاری از ایشان حدیث گزارش کردند که از شاگردان حدیثی وی شمرده میشوند؛ مانند علی بن أسباط، احمد بن محمد بن عیسی^[۱۵]، ابراهیم بن هاشم^[۱۶]، عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی^[۱۷]، احمد المالکی^[۱۸]، عبدالله بن عامر^[۱۹]، الحسن بن موسی الخشاب^[۲۰]، اسحاق بن اسماعیل^[۲۱] و محمد بن الحسین بن أبی الخطاب^[۲۲]. نکته چنان که گذشت نجاشی در ترجمه ابراهیم بن أبی محمود تصریح می‌کند: له کتاب^[۲۳] و شیخ طوسی در فهرست می‌نویسد: له مسائل^[۲۴] و هیچ کدام اشاره ندارند که این سؤالات از کدام معصوم(ع) است؛ لیکن از رجال کشی و رجال شیخ طوسی فهمیده می‌شود که ابراهیم بن أبی محمود مسائلی از امام کاظم(ع) دارد. رجال کشی: «قَالَ نَصْرُ بْنُ الصَّبَّاحِ: إِبْرَاهِيمُ بْنُ أَبِي مَحْمُودٍ كَانَ مَكْفُوفاً، رَوَى عَنْهُ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى مَسَائِلَ مُوسَى(ع) قَدْرَ خَمْسٍ وَ عِشْرِينَ وَرَقَةً، وَ عَاشَ بَعْدَ الرِّضَا(ع)»^[۲۵]؛ شیخ طوسی نیز ابراهیم بن أبی محمود را از اصحاب امام کاظم(ع) شمرده و می‌نویسد: و له مسائل^[۲۶]؛ ولی تتبع در روایات ابراهیم بن أبی محمود خلاف آن را ثابت می‌کند؛ زیرا تمام روایات وی از امام رضا(ع) است که با تعبیرات مختلف از آن حضرت نقل کرده؛ نمونه‌ها: - «قُلْتُ لِلرِّضَا(ع)...»^[۲۷]. - «سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا(ع)...»^[۲۸]. - «قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا(ع)...»^[۲۹]. - «سَأَلْتُ الرِّضَا(ع)...»^[۳۰]. - «سَمِعْتُ الرِّضَا(ع)...»^[۳۱]. - «قَالَ لَنَا الرِّضَا(ع)»^[۳۲]. تنها در یک مورد در تهذیب الأحکام با تعبیر «رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ»^[۳۳] آمده است؛ این در حالی است که در عیون أخبار الرضا(ع) به جای «أَبَا الْحَسَنِ»، عبارت «رَأَيْتُ الرِّضَا» ضبط گردیده است^[۳۴]. بر این اساس، یا کتاب مسائل ابراهیم بن أبی محمود از امام کاظم(ع) به دست قدما نرسیده، در نتیجه از آن حدیث نقل نکردند؛ یا آنچه در رجال کشی و رجال شیخ طوسی ذکر شده، درست نیست و مسائل ابراهیم بن أبی محمود از امام رضا(ع) بوده؛ نه امام کاظم(ع)، چنان که روایات موجود و واقعیت خارجی آن را تأیید می‌کنند؛ زیرا ابراهیم بن أبی محمود اهل خراسان بوده و در زمانی که امام رضا(ع) به خراسان آمد، وی محضر آن حضرت را درک کرده و حدیث فرا گرفته است. جایگاه حدیثی راوی از سخنان بزرگان رجالی، مانند شیخ طوسی و نجاشی، نیز جلالت و شأن کسانی که از راوی نقل حدیث کردند، مانند ابراهیم بن هاشم القمی، احمد بن محمد بن عیسی الأشعری القمی و حضرت عبدالعظیم الحسنی فهمیده می‌شود که ابراهیم بن أبی محمود از اجلای راویان، و صداقت و وثاقت وی محرز و از جایگاه بلندی برخوردار بوده، تا جایی که امام جواد(ع) بهشت را برای وی ضمانت کرده است^[۳۵]. نجاشی: إبراهیم بن أبی محمود الخراسانی ثقة^[۳۶]. شیخ طوسی: إبراهیم بن أبی محمود خراسانی، ثقة مولی^[۳۷]. علامه حلی: إبراهیم بن أبی محمود الخراسانی، مولی روی عن الرضا(ع) ثقة أعتمد علی روایته^[۳۸].

.^[۳۹]

منابع

جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۱

اصحاب امام رضا (ع)

پانویس

↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال البرقی، ص۵۲، رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ش۱۰۷۲، ح۱۰۷۳؛ رجال النجاشی، ص۲۵، ش۴۳؛ رجال الطوسی، ص۳۳۲ (ش۴۹۴۱) و ۳۵۱ (ش۵۲۰۴)؛ الفهرست (طوسی)، ص۱۹، ش۱۵؛ معالم العلماء، ص۴۳، ش۲۶؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۳، ش۳، الرجال (ابن داود)، ص۱۳، ش۱۳؛ التحریر الطاووسی، ص۲۱، ش۱۰؛ نقد الرجال، ج۱، ص۵۳، ش۴۱؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۷؛ إکلیل المنهج، ص۷۴، ش۲۵؛ الفوائد الرجالیه (بهبهانی)، ص۴۴؛ منتهی المقال، ج۱، ص۱۵۲، ش۲۷؛ شعب المقال، ص۴۳، ش۱۲؛ أعیان الشیعه، ج۲، ص۱۰۹؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۰۹، ش۷۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۸۰، ش۹۰؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۱۴۶، ش۴۹. ب. منابع سنی: لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۰، ش۳۳۲.
↑ ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۱۵۲ و۲۱۱؛ ج۲، ص۴۰۸؛ و....
↑ و پروردگارت بر بندگان ستمکار نیست سوره فصلت، آیه ۴۶.
↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۱، ص۴۶۴ - ۴۶۵ به گزارش از عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۱۲۳ - ۱۲۴، ح۱۶: «حدثنا محمد بن أحمد السنانی قال: حدثنا محمد بن أبی عبدالله الکوفی عن سهل بن زیاد الآدمی عن عبد العظیم بن عبدالله الحسنی عن إبراهیم بن أبی محمود قال...».
↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۱۹۰-۱۹۱.
↑ ر.ک: رجال البرقی، ص۵۲.
↑ إبراهیم بن أبی محمود الخراسانی،... روی عن الرضا(ع)؛ له کتاب؛ (رجال النجاشی، ص۲۵، ش۴۳).
↑ ر.ک: رجال الطوسی، ص۳۳۲، ش۴۹۴۱، ص۳۵۱، ش۵۲۰۴.
↑ ر.ک: الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال التهذیب)، ص۱۷؛ (طبقات رجال الکافی)، ص۲۷.
↑ رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ح۱۰۷۳.
↑ کفایة الأثر، ص۲۷۷ - ۲۷۸.
↑ دلائل الإمامه، ص۳۸۸، ح۳۴۳.
↑ الکافی، ج۱، ص۳۲۲، ح۱۳.
↑ الکافی، ج۵، ص۱۱۰، ح۳.
↑ الکافی، ج۵، ص۱۱۰، ح۳؛ ج۶، ص۳۲۶، ح۷.
↑ المحاسن، ج۲، ص۴۲۵، ح۲۲۷.
↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۱۲۳، ح۱۶.
↑ کمال الدین، ج۱، ص۲۰۲، ح۶.
↑ الأمالی (صدوق)، ص۱۲۸، ح۲.
↑ رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ش۱۰۷۳.
↑ کفایة الأثر، ص۲۷۷.
↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۲، ح۴۶.
↑ رجال النجاشی، ص۲۵، ش۴۳.
↑ الفهرست (طوسی)، ص۱۹، ش۱۵.
↑ رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ش۱۰۷۲.
↑ رجال الطوسی، ص۳۳۲، ش۴۹۴۱.
↑ تهذیب الأحکام، ج۵، ص۱۰۶ (ح۳۴۳) و ۱۳۷ (۴۵۳)؛ ج۶، ص۳۸۵، ح۱۱۴۲.
↑ وسائل الشیعة، ج۳، ص۴۹۸، ح۴۲۷۹.
↑ وسائل الشیعة، ج۹، ص۹۵ - ۹۶، ح۱۱۶۱۰.
↑ وسائل الشیعة، ج۱، ص۲۶۲، ح۶۷۹.
↑ وسائل الشیعة، ج۱، ص۳۴۷، ح۹۱۹؛ ج۳، ص۴۳۷، ح۴۰۹۴؛ ج۱۶، ص۳۱۳، ح۲۱۶۳۸.
↑ وسائل الشیعة، ج۲۵، ص۸۲، ح۳۱۲۵۳.
↑ «وَ عَنْهُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ(ع) وَدَّعَ الْبَيْتَ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ مِنْ بَابِ الْمَسْجِدِ خَرَّ سَاجِداً...»؛ (تهذیب الأحکام، ج۵، ص۲۸۱، ح۹۵۸).
↑ «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ: رَأَيْتُ الرِّضَا(ع) وَدَّعَ الْبَيْتَ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ مِنْ بَابِ الْمَسْجِدِ خَرَّ سَاجِداً...»؛ (عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۸).
↑ «... فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ كَانَ أَبُوكَ رُبَّمَا قَالَ لِي فِي الْمَجْلِسِ الْوَاحِدِ مَرَّاتٍ: أَسْكَنَكَ اللَّهُ الْجَنَّةَ أَدْخَلَكَ اللَّهُ الْجَنَّةَ! قَالَ، فَقَالَ: وَ أَنَا أَقُولُ أَدْخَلَكَ اللَّهُ الْجَنَّةَ! فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ تَضْمَنُ لِي عَنْ رَبِّكَ أَنْ تُدْخِلَنِي الْجَنَّةَ! قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَأَخَذْتُ رِجْلَهُ فَقَبَّلْتُهَا»؛ رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ح۱۰۷۳).
↑ رجال النجاشی، ص۲۵، ش۴۳.
↑ رجال الطوسی، ص۳۵۱، ش۵۲۰۴.
↑ رجال العلامة الحلی (خلاصة الأقوال)، ص۳، ش۳.
↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۱۷۰-۱۷۱.

[1] ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال البرقی، ص۵۲، رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ش۱۰۷۲، ح۱۰۷۳؛ رجال النجاشی، ص۲۵، ش۴۳؛ رجال الطوسی، ص۳۳۲ (ش۴۹۴۱) و ۳۵۱ (ش۵۲۰۴)؛ الفهرست (طوسی)، ص۱۹، ش۱۵؛ معالم العلماء، ص۴۳، ش۲۶؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۳، ش۳، الرجال (ابن داود)، ص۱۳، ش۱۳؛ التحریر الطاووسی، ص۲۱، ش۱۰؛ نقد الرجال، ج۱، ص۵۳، ش۴۱؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۷؛ إکلیل المنهج، ص۷۴، ش۲۵؛ الفوائد الرجالیه (بهبهانی)، ص۴۴؛ منتهی المقال، ج۱، ص۱۵۲، ش۲۷؛ شعب المقال، ص۴۳، ش۱۲؛ أعیان الشیعه، ج۲، ص۱۰۹؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۰۹، ش۷۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۸۰، ش۹۰؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۱۴۶، ش۴۹. ب. منابع سنی: لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۰، ش۳۳۲.

[2] ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۱۵۲ و۲۱۱؛ ج۲، ص۴۰۸؛ و....

[3] و پروردگارت بر بندگان ستمکار نیست سوره فصلت، آیه ۴۶.

[4] تفسیر کنز الدقائق، ج۱۱، ص۴۶۴ - ۴۶۵ به گزارش از عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۱۲۳ - ۱۲۴، ح۱۶: «حدثنا محمد بن أحمد السنانی قال: حدثنا محمد بن أبی عبدالله الکوفی عن سهل بن زیاد الآدمی عن عبد العظیم بن عبدالله الحسنی عن إبراهیم بن أبی محمود قال...».

[5] جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۱۹۰-۱۹۱.

[6] ر.ک: رجال البرقی، ص۵۲.

[7] إبراهیم بن أبی محمود الخراسانی،... روی عن الرضا(ع)؛ له کتاب؛ (رجال النجاشی، ص۲۵، ش۴۳).

[8] ر.ک: رجال الطوسی، ص۳۳۲، ش۴۹۴۱، ص۳۵۱، ش۵۲۰۴.

[9] ر.ک: الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال التهذیب)، ص۱۷؛ (طبقات رجال الکافی)، ص۲۷.

[10] رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ح۱۰۷۳.

[11] کفایة الأثر، ص۲۷۷ - ۲۷۸.

[12] دلائل الإمامه، ص۳۸۸، ح۳۴۳.

[13] الکافی، ج۱، ص۳۲۲، ح۱۳.

[14] الکافی، ج۵، ص۱۱۰، ح۳.

[15] الکافی، ج۵، ص۱۱۰، ح۳؛ ج۶، ص۳۲۶، ح۷.

[16] المحاسن، ج۲، ص۴۲۵، ح۲۲۷.

[17] عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۱۲۳، ح۱۶.

[18] کمال الدین، ج۱، ص۲۰۲، ح۶.

[19] الأمالی (صدوق)، ص۱۲۸، ح۲.

[20] رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ش۱۰۷۳.

[21] کفایة الأثر، ص۲۷۷.

[22] عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۲، ح۴۶.

[23] رجال النجاشی، ص۲۵، ش۴۳.

[24] الفهرست (طوسی)، ص۱۹، ش۱۵.

[25] رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ش۱۰۷۲.

[26] رجال الطوسی، ص۳۳۲، ش۴۹۴۱.

[27] تهذیب الأحکام، ج۵، ص۱۰۶ (ح۳۴۳) و ۱۳۷ (۴۵۳)؛ ج۶، ص۳۸۵، ح۱۱۴۲.

[28] وسائل الشیعة، ج۳، ص۴۹۸، ح۴۲۷۹.

[29] وسائل الشیعة، ج۹، ص۹۵ - ۹۶، ح۱۱۶۱۰.

[30] وسائل الشیعة، ج۱، ص۲۶۲، ح۶۷۹.

[31] وسائل الشیعة، ج۱، ص۳۴۷، ح۹۱۹؛ ج۳، ص۴۳۷، ح۴۰۹۴؛ ج۱۶، ص۳۱۳، ح۲۱۶۳۸.

[32] وسائل الشیعة، ج۲۵، ص۸۲، ح۳۱۲۵۳.

[33] «وَ عَنْهُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ(ع) وَدَّعَ الْبَيْتَ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ مِنْ بَابِ الْمَسْجِدِ خَرَّ سَاجِداً...»؛ (تهذیب الأحکام، ج۵، ص۲۸۱، ح۹۵۸).

[34] «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ: رَأَيْتُ الرِّضَا(ع) وَدَّعَ الْبَيْتَ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ مِنْ بَابِ الْمَسْجِدِ خَرَّ سَاجِداً...»؛ (عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۸).

[35] «... فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ كَانَ أَبُوكَ رُبَّمَا قَالَ لِي فِي الْمَجْلِسِ الْوَاحِدِ مَرَّاتٍ: أَسْكَنَكَ اللَّهُ الْجَنَّةَ أَدْخَلَكَ اللَّهُ الْجَنَّةَ! قَالَ، فَقَالَ: وَ أَنَا أَقُولُ أَدْخَلَكَ اللَّهُ الْجَنَّةَ! فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ تَضْمَنُ لِي عَنْ رَبِّكَ أَنْ تُدْخِلَنِي الْجَنَّةَ! قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَأَخَذْتُ رِجْلَهُ فَقَبَّلْتُهَا»؛ رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵۶۷، ح۱۰۷۳).

[36] رجال النجاشی، ص۲۵، ش۴۳.

[37] رجال الطوسی، ص۳۵۱، ش۵۲۰۴.

[38] رجال العلامة الحلی (خلاصة الأقوال)، ص۳، ش۳.

[39] جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۱۷۰-۱۷۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]