سرگذشت زندگی پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی

این مدخل از زیرشاخه‌های بحث پیامبر خاتم است. "سرگذشت زندگی پیامبر خاتم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سرگذشت زندگی پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی

مقدمه

بخش عمده دوران زندگانی پیامبر مربوط به پیش از اسلام است. سال تولد رسول خدا(ص) ابرهه بن صباح حبشی حمیری پادشاه حبشه برای نابود کردن خانه خدا با فیل به سوی مکه یورش آورد. خداوند برای حفاظت از خانه‌اش پرنده ابابیل را فرستاد تا به فرمان الهی سنگ‌ریزه‌هایی به نام “سجیل” بر سر مهاجمان انداختند و تمام آنان نابود شدند. چون این حادثه بسیار مهم بود، منشأ تاریخ در میان عرب و مردم مکه شد و مکیان احترام ویژه‌ای یافتند. در آن زمان عبدالمطلب بزرگ مکه بود که در خبری که نقل خواهد شد، به این موضوع اشاره شده است.

از نظر سیاسی مردم حجاز که شامل مکه و مدینه می‌شد، فاقد حکومت بودند و نظام قبیله‌ای بر آنان حاکم بود و یکی از کارهای آنان غارت دیگر قبایل بود و بدترین وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را داشتند. در آن دوران دو ابرقدرت به نام ایران و روم بر جهان حکومت می‌کردند. از کارهای مهم مردم مکه تجارت بود که در زمستان به یمن و در تابستان برای تجارت به شام می‌رفتند. محمد نیز در نوجوانی و جوانی در این سفرهای تجاری شرکت داشت. دوران زندگانی رسول خدا(ص) را می‌توان به سه مقطع مهم تقسیم کرد: از تولد تا بعثت، از بعثت تا هجرت و از هجرت تا رحلت.

از تولد تا بعثت

دوران تولد پیامبر تا زمان بعثت چهل سال است. محمد(ص) در میان مردم مکه زندگانی می‌کرد. در همین زمان سفرهای تجاری به شام داشت و در سن ۲۵ سالگی با خدیجه دختر خویلد زن ثروتمند عرب ازدواج کرد. او آنقدر درستکار بود که به محمد امین شهرت یافت. امانت و صداقت و پاکی حضرت به گونه‌ای بود که عیاض بن حمار مجاشعی که از اشراف عرب و قاضی عکاظ بود، وقتی در دوران جاهلیت وارد مکه می‌شد، طبق سنت آن زمان، لباس‌های خود را برای طواف در می‌آورد و لباس رسول خدا(ص) را به جهت پاکی آن می‌پوشید و طواف می‌کرد و بعد از اتمام طواف، لباس‌ها را به حضرت بر می‌گرداند. عیاض بعد از اسلام، هدیه‌ای برای پیامبر آورد. حضرت رسول(ص) هدیه او را نپذیرفت و فرمود: اگر مسلمان بشوی می‌پذیرم. عیاض مسلمان شد و دارای اسلام نیکویی بود؛ حضرت هم هدیه‌اش را پذیرفت. عیاض پس از اسلام بعدها در بصره ساکن شد. محمد در سن ۳۵ سالگی در هنگام بازسازی کعبه نصب حجرالاسود را بر عهده گرفت و مانع درگیری بین قبایل مکه شد. بیشتر فرزندان وی به جز فاطمه(س) در این دوران متولد شدند.

تاریخ تولد پیامبر اکرم(ص)

محمد فرزند عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف سرور فرستادگان و خاتم پیامبران است. مادرش آمنه دختر "وهب بن عبدمناف بن زهرة بن کلاب بن مرة بن کعب بن لؤی بن غالب" است.

کلینی تولد پیامبر را در دوازدهم و مشهور علمای شیعه و شیخ طوسی در هفدهم ماه ربیع الأول عام الفیل روز جمعه هنگام ظهر دانسته‌اند. کلینی بعد از بیان تولد پیامبر در هنگام ظهر می‌افزاید: و همچنین روایت شده که حضرت هنگام طلوع فجر، چهل سال قبل از بعثت به دنیا آمد.

امام صادق(ع) فرمود: وقتی آمنه دچار درد زایمان شد، فاطمه بنت اسد همسر ابوطالب همراه او بود تا اینکه پیامبر(ص) متولد شد. پس از تولد یکی به دیگری گفت: آیا دیدی آنچه من می‌بینم؟ پرسید چه می‌بینی؟ گفت: نوری که بین مشرق و مغرب بلند شد. در این هنگام ابوطالب بر آن دو وارد شد و گفت: چه شده شما را؟ از چه چیزی تعجب می‌کنید؟ فاطمه از نوری که دیده بود خبر داد. ابوطالب به او گفت: آیا به تو بشارت دهم؟ گفت: آری! ابوطالب گفت: به زودی پسری به دنیا می‌آوری که وصی این مولود و وزیر وی خواهد شد.

بررسی دو نقل در تاریخ تولد پیامبر(ص)

بررسی دو نکته در گزارش کتاب کافی لازم به نظر می‌رسد:

1. ثقة الاسلام کلینی تنها فردی از علمای بنام و مشهور شیعه است که تاریخ تولد پیامبر(ص) را دوازدهم ربیع الاول دانسته، می‌نویسد: و روایت شده مادرش در ایام تشریق، نزدیک جمره وسطی در منا در منزل عبدالله بن عبدالمطلب به وی حامله شد. این تاریخ را اهل سنت از ابن اسحاق نقل کرده‌اند و مشهور بین آنان است؛ اما علمای شیعه مانند شیخ مفید و شیخ طوسی و دیگران تولد پیامبر را هفدهم ربیع دانسته‌اند. نکته دیگری که در کلام کلینی قابل تأمل است، این است که زمان انعقاد نطفه پیامبر را در ایام تشریق در منا دانسته است؛ بنابراین با محاسبه نه ماه باید تولد پیامبر(ص)، طبق این نقل در ماه رمضان سال بعد باشد. این نقل با قول کسانی که تولد حضرت رسول را در دوشنبه نهم رمضان در هنگام طلوع فجر دانسته‌اند، مانند زبیر بن بکار قابل تطبیق خواهد بود. تعبیر “روایت شده” در کلام کلینی هم به زمان تولد ایشان مربوط است و هم زمان انعقاد نطفه. بعید نیست که نقل کلینی هم از زبیر بن بکار باشد؛ زیرا کلینی اخبار تولد پیامبر و امامان را بدون نقل منبع آورده است. از زبیر نقل شده است که مادرش به او در ایام تشریق در کنار جمره وسطی حامله شد و متولد شد در خانه‌ای که به آن خانۀ محمد بن یوسف برادر حجاج گویند، در روز دوشنبه دوازدهم رمضان. در نسخه فعلی نسب قریش اشاره‌ای به زمان تولد پیامبر نشده است. ممکن است کلینی تاریخ زمان تولد پیامبر را از سیره ابن اسحاق نقل کرده باشد که در سیره ابن هشام از قول وی آمده است. متأسفانه اصل کتاب مفقود است.
2. در کافی آمده چند روز بعد از تولد پیامبر حلیمه سعدیه آمد و پیامبر را به او دادند و از او شیر خورد.

در نقد و بررسی این گزارش می‌توان به چند نکته اشاره کرد:

1. در سند این روایت افراد ناشناخته‌ای وجود دارد و از جملۀ راویان آن، علی بن ابی حمزه بطائنی عامل اصلی در ایجاد فرقه واقفیه است. او دروغگو و متهم است و مورد لعن واقع شده است؛ در نتیجه با این سند غیر قابل اعتماد، نیازی به توجیه روایت نیست.
2. در کتاب تهذیب اللغه أزهری و دیگر کتب لغت و در شرح اصول کافی روایتی از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود: «کنتُ یتِیماً و لَم أَکُنْ عَجیاً»: “من یتیم متولد شدم، اما بی‌مادر بزرگ نشدم”. برای کلمه “عَجی” دو معنا ذکر کرده‌اند: یکی کسی که بدون مادر بزرگ شده باشد و ظاهر روایت این است به قرینه یتیم. حضرت بیان می‌کند مادرم تا مدتی زنده بوده است و دیگری یعنی کسی که بدون شیرِ مادر رشد کرده باشد. در این صورت معنای حدیث این می‌شود که من از شیر مادرم بهره برده‌ام؛ اما ممکن است چون شیر وی کم بوده یا به اعتبار اینکه رشد بچه در بادیه بهتر بوده و سنت اشراف مکه، سپردن بچه به دایه بوده است تا از شیردهی و کهنه‌شویی و نظافت بچه‌ها در امان باشند، ایشان را به دایه سپرده باشند.
3. برای رسول خدا(ص) دو دایه و مرضعه ذکر کرده‌اند: یکی ثویبه کنیز ابولهب و دیگر حلیمه سعدیه که مشهور است. ثویبه در زمان شیرخوارگی پسرش به نام مسرح، قبل از دایگی حلیمه به پیامبر شیر می‌داد. رسول خدا(ص) در حدیث صحیحی به این نکته اشاره کرده‌اند. زمانی که علی(ع) به پیامبر پیشنهاد کرد با عماره دختر حمزه ازدواج کند، پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: “آیا نمی‌دانی او دخترِ برادرِ رضاعی من است”. ثویبه را ابولهب آزاد کرد و پیامبر(ص) از مدینه برای وی لباس و کمک می‌فرستاد تا اینکه سال فتح خیبر، سال هفتم هجری، از دنیا رفت؛ بنابراین درست نیست که بگوییم چند روزی پس از تولد، پیامبر(ص) به حلیمه داده شده است.

از این بخش از سیره که ذکر شد (اینکه پیامبر با دختر حمزه، دختر برادر رضاعی خود ازدواج نکرد)، کلینی و صدوق و شیخ طوسی استفاده فقهی کرده‌اند و خبر تاریخی را در احکام رضاع آورده‌اند و در کتب فقهی نیز به آن استناد شده است و در این مطلب اختلافی نیست.

محل تولد

کلینی محل تولد پیامبر را شعب ابوطالب در مکه می‌داند؛ در خانه‌ای که به نام محمد بن یوسف بوده و پیامبر(ص) در زاویۀ چپ آن به دنیا آمده است. این خانه را خیزران مسجد قرار داد تا مردم در آن نماز بخوانند. طبری نقل می‌کند این خانه را پیامبر(ص) به عقیل داد و فرزندان وی به محمد بن یوسف فروختند. وی آن را جزو منزل خود کرد تا اینکه خیزران آن را خرید و مسجد قرار داد.

اکنون (سال ۱۳۹۳ش) این خانه با عنوان “مکتبة المکة المکرمة: کتابخانه مکه” به صورت ساختمانی کوچک باقی مانده و مشهور به “مولد النبی” است و اطراف آن، راه و مسیر اتوبوس‌های شرکت واحد است.

خبر اهل کتاب از تولد پیامبر

کلینی در کتاب روضه خبری نقل کرده است که نشان می‌دهد اهل کتاب تولد پیامبر(ص) را پیش‌بینی کرده و مردی از آنان برای دیدن ایشان، به مکه آمده است. به سندی معتبر از امام باقر(ع) نقل است هنگامی که پیامبر(ص) متولد شد، مردی یهودی از اهل کتاب به گروهی از بزرگان قریش برخورد که در میان آنان هشام بن مغیره، ولید بن مغیره، عاص بن هشام، ابو وجزة بن ابی عمرو بن امیه و عتبة بن ربیعه بودند. به آنان گفت: آیا در شب گذشته در میان شما مولودی متولد شده است؟ گفتند: نه؛ گفت: پس در فلسطین پسری به نام احمد متولد شده و بر او علامتی است و هلاک اهل کتاب و یهود به دست اوست. به خدا سوگند شما اشتباه می‌کنید ای گروه قریش؛ متفرق شوید و بپرسید. آنان به تحقیق پرداختند و خبر تولد پسری برای عبدالله بن عبدالمطلب را به دست آوردند و به اطلاع آن مرد رساندند. آنها به دیدن بچه رفتند و از مادرش خواستند او را نشان دهد. مادر از شیوه تولدش سخن گفت و اینکه پس از تولد به آسمان نگریست و نوری از جانب وی بلند شد که با آن قصرهای بُصْرا دیده می‌شد و یک منادی ندا سر داد که سرور امت را به دنیا آوردی؛ وقتی او را در آغوش گرفتی، بگو از شرّ هر حسدورزی به یگانه پناه می‌برم و نامش را محمد بنه. مرد گفت: او را بیاور. او را آورد. مرد او را دید و بررسی کرد و به کتف او نگاه کرد که مهر نبوت داشت. مرد غش کرده و بی‌هوش شد. بچه را گرفتند و به مادرش دادند و گفتند: مبارک باشد. وقتی خارج شدند، مرد به هوش آمد. گفتند: چه شد تو را؟ گفت: به خدا سوگند نبوت از بنی اسرائیل تا روز قیامت منتقل شد. به خدا سوگند، این آنان را از بین می‌برد؛ پس قریش از این سخن خوشحال شدند. وقتی خوشحالی آنان را دید افزود: به خدا سوگند بر شما تسلط کامل پیدا خواهد کرد که اهل شرق و غرب از آن سخن بگویند.

عقیقه و نامگذاری پیامبر

عقیقه در اصل به معنای موی نوزاد است و به گوسفندی که برای وی کشته می‌شود نیز اطلاق می‌شود. در کتاب کافی و من لا یحضره الفقیه از امام صادق(ع) درباره عقیقه و نامگذاری پیامبر(ص) چنین آمده است: ابوطالب برای رسول خدا(ص) در روز هفتم تولد حضرت، عقیقه و فرزندان خود را بدان دعوت کرد؛ پرسیدند: این چیست؟ پاسخ داد: این عقیقه احمد است. گفتند: از چه رو نام او را احمد نهادی؟ فرمود: او را احمد خواندم برای اینکه اهل آسمان و اهل زمین او را ستوده‌اند.

از این روایت استفاده می‌شود که جلسه نامگذاری و مراسم عقیقه در روز هفتم تولد برگزار شده است؛ اما درباره برگزارکننده آنکه در این روایت ابو طالب معرفی شده است، چند اشکال است:

1. ابوطالب یکی از فرزندان عبدالمطلب بوده و با حضور عبدالمطلب، وظیفه او به عنوان جد است که برای نوۀ خود عقیقه نماید و نام برای نوزاد فرزندِ درگذشتهِ خویش انتخاب کند؛ بنابراین ممکن است عبارت درست به جای ابوطالب، عبدالمطلب باشد.
2. در آن زمان ابوطالب فرزندان زیادی نداشته است که در دعوتی عقیقه شرکت کنند. حداکثر می‌توان طالب را جزو فرزندان وی در آن زمان دانست که در دعوتی عقیقه شرکت داشته است. سن طالب هم در آن زمان کم بوده و در حد یک پرسشگر نبوده است؛ افزون بر این ابوطالب در زمان کفالت پیامبر که هشت ساله بود، فرزندی نداشت. این نکته نیز نشان می‌دهد که در صورت احتمال درستی این گزارش، باید عبدالمطلب که پدربزرگ و دارای فرزندان متعدد بوده، برای تولد حضرت رسول(ص) عقیقه کرده باشد.
3. سند روایت را که در کافی آمده، ضعیف دانسته‌اند؛ اما بیان شد در صورتی که عبدالمطلب باشد، روایت مشکل محتوایی خاصی ندارد و دیگر اخبار این موضوع را تأیید می‌کند. بیهقی در دلائل النبوه نقل می‌کند که عبدالمطلب در روز هفتم تولد پیامبر(ص) عقیقه نمود و جمعی از قریش را دعوت کرد. پرسیدند نام وی چیست؟ پاسخ داد: محمد! گفتند: چرا؟ گفت: می‌خواهم خداوند در آسمان و مردم در زمین او را بستایند. همان‌گونه که ذکر شد، این روایت را کلینی و شیخ صدوق در باب عقیقه آورده‌اند و آن را دلیل بر صحت عقیقه دانسته‌اند؛ درحالی که آنچه اتفاق افتاده مربوط به قبل از اسلام است. چنین به نظر می‌رسد که سیره بزرگان نزد آنان حجت بوده است؛ البته این مطلب بعید نیست؛ زیرا برابر روایات، تعیین دیه برای اولین بار توسط عبدالمطلب انجام گرفت. او دیه یک مرد را در جریان قربانی برای فرزندش عبدالله، صد شتر قرار داد؛ اسلام هم مقدار دیه را تأیید کرد و سنت شد.

درگذشت پدر و مادر

رسول خدا(ص) در دوماهگی پدر خود عبدالله را که به مدینه نزد دایی‌هایش رفته بود، از دست داد. مادرش آمنه نیز در چهارسالگی ایشان از دنیا رفت و سرپرستی پیامبر را جدش عبدالمطلب بر عهده گرفت. وی نیز در هشت سالگی پیامبر از دنیا رفت و سرپرستی محمد(ص) را به ابوطالب وانهاد و محمد نزد وی و فاطمه بنت اسد رشد کرد.

علت یتیمی پیامبر

جای این پرسش هست که چرا باید پیامبر خاتم(ص) در خردسالی پدر و مادر خود را از دست بدهد و یتیم شود تا دیگران سرپرستی وی را بر عهده گیرند. این سؤال را از امام صادق(ع) پرسیدند؛ ایشان فرمود: «لِئَلَّا یَکُونَ لِأَحَدٍ علیهِ طَاعَةٌ»: “برای اینکه اطاعت هیچ کس بر او واجب نباشد”؛ زیرا دستوری را که پدر و مادر می‌دهند، باید اطاعت کرد و با نبودن آنها، فرزند ملزم به پیروی از دستوری خاص نیست و با آزادی بیشتر می‌تواند عمل کند؛ به گونه‌ای که می‌دانیم ابراهیم(ع) با آزر درباره پرستش بت‌ها بگومگو داشت. در روایتی دیگر از امام رضا(ع) نقل شده است که علت یتیم بودن پیامبر و ازردست دادن پدر و مادر این بوده: «لِئَلَّا یَجِبَ عَلَیْهِ حَقٌ لِمَخْلُوقٍ»: “تا حق مخلوقی بر او واجب نباشد”.

مجلسی اول از خبر اولی نکته‌ای استفاده کرده که می‌توان گفت پیامبر قبل از اسلام هم مأمور به شریعت خود بوده است؛ زیرا نقل است که حضرت فرمود: “من پیامبر(ص) بودم وقتی که ابراهیم(ع) بین آب و خاک بود”؛ گرچه برخی گفته‌اند او پیرو شریعت ابراهیم(ع) بود. البته اگر پیروی حضرت قبل از اسلام از شریعت ابراهیم(ع) پذیرفته شود، از آن جهت است که اطاعت از فرمان خدا بوده است.

سیمای پیامبر

جابر (جعفی) از امام باقر(ع) می‌خواهد چهره پیامبر(ص) را برای وی توصیف کند. آن حضرت می‌فرماید: پیغمبر خدا رنگِ سپید مایل به سرخ داشت. چشمانش سیاه و درشت، ابروانش به هم پیوسته، دست‌هایش ستبر و کف و انگشتانش محکم و درخشان و طلایی بود. استخوان دو شانه‌اش بزرگ بود. از بس خوش انس و مهربان بود، چون رو به کسی می‌کرد، با همه تن به او متوجه می‌شد (و چون بزرگان گوشۀ چشم و ابرو به مردم تحویل نمی‌داد). یک رشته مو از گودی گلو تا نافش روییده بود و نموداری بود میان یک صفحه سیم خام و نقره آب شده. گردن او تا دو شانه چون ابریق نقره‌ای می‌درخشید. بینی کشیده‌ای داشت که هنگام نوشیدن آب نزدیک بود آب را پس زند. چون راه می‌رفت، محکم گام بر می‌داشت که گویا به سرازیری فرود می‌آید؛ مانند پیامبر(ص) نه پیش از او و نه بعد از او دیده نشده است.

ابوطالب و پیامبر

در هشت سالگی محمد(ص) که عبدالمطلب از دنیا رفت، ابوطالب سرپرستی ایشان را بر عهده گرفت؛ با اینکه حارث از ابوطالب بزرگ‌تر بود، عبدالمطلب او را برای حضانت پیامبر شایسته‌تر دانسته بود؛ زیرا مادر عبدالله و ابوطالب یکی بود و به نقلی در آن زمان ابو طالب فرزندی نداشت. موسی بن جعفر(ع) در پاسخ به پرسش هارون، همین نکته را علت تقرب بیشتری علویان به پیامبر(ع) نسبت به عباسیان دانسته است. این خبر را شیخ طوسی از حارث اعور از علی(ع) در کتاب ارث نقل کرده که می‌فرماید: فرزندان پدر و مادری سزاوارتر هستند از فرزندان پدری و می‌افزاید: عبدالله پدر رسول خدا(ص) با ابوطالب از یک پدر و مادر بودند.

ازدواج با خدیجه

خدیجه(س) سرور زنان قریش بود که خواستگاران زیادی از بزرگان عرب داشت؛ ولی با آنها ازدواج نکرد و با پیامبر(ص) ازدواج نمود. پیامبر در سن ۲۵ سالگی با خدیجه دختر خویلد ازدواج کرد. در هنگام خواستگاری پیامبر(ص) از خدیجه، ابوطالب نزد عموی خدیجه ورقة بن نوفل رفت و خدیجه را برای پیامبر خواستگاری کرد. ابوطالب خطبه‌ای ایراد کرد و در ضمن آن، خدیجه خود را به عقد ازدواج پیامبر درآورد و مهریه را از مال خود قرار داد و افزود به عمویت ابوطالب بگو شتری بکشد و به مردم ولیمه بدهد. رسول خدا(ص) تا خدیجه زنده بود، به احترام وی با زن دیگری ازدواج نکرد. خداوند با مال خدیجه پیامبر(ص) را حمایت کرد و از نداری نجات داد.

موقعیت خدیجه

خدیجه بسیار مورد احترام پیامبر(ص) بود. ایشان یکی از چهار زن برتر جهان است که در روایات متعددی آمده و پیامبر(ص) او را در آخرین لحظات زندگی به این خبر بشارت و دلداری داد. پیامبر بر خدیجه وارد شد و فرمود: ای خدیجه، برای ما ناخوشایند است که تو را در این حالت ببینیم. وقتی به همانندان خود رسیدی، سلام ما را به ایشان برسان. خدیجه گفت: ای پیامبر خدا، آنان چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: مریم دختر عمران، کلثوم خواهر موسی و آسیه همسر فرعون؛ پس از آن خدیجه عرض کرد: مبارک باد یا رسول اللَّه(ص). در روایاتی هم خدیجه به عنوان یکی از چهار زن بهشتی که سرور زنان هستند، در کنار فاطمه(س) دختر محمد(ص)، آسیه دختر مزاحم و مریم دختر عمران معرفی شده است.

فرزندان پیامبر از خدیجه

به نقل کلینی رسول خدا(ص) از خدیجه قبل از بعثت قاسم، رقیه، زینب و ام کلثوم را داشت و پس از بعثت طیب، طاهر و فاطمه را. به نقلی تنها فاطمه(س) بعد از بعثت متولد شد و همه پسران حضرت مُردند. از روایتی که از پیامبر(ص) خطاب به عایشه نقل شده، استفاده می‌شود که نام طاهر عبدالله بوده و همو مطهر نامیده می‌شد؛ یعنی طیب و طاهر همان عبدالله است.

از آنجا که اولین فرزند پیامبر قاسم بود، کنیه ایشان ابوالقاسم است. قاسم در خردسالی از دنیا رفت. پیامبر بعد از مرگ قاسم بر خدیجه وارد شد، دید گریه می‌کند. پرسید چرا گریه می‌کنی؟ گفت: شیرم زیاد است و می‌ریزد، گریه‌ام گرفت. فرمود: آیا راضی نمی‌شوی که در روز قیامت او در درِ بهشت دست تو را بگیرد و وارد بهشت نماید و این برای هر مؤمنی است و خداوند حکیم‌تر و کریم‌تر از آن است که جگرگوشه کسی را بگیرد، سپس او را عذاب کند. تنها فرزندی که پیامبر(ص) از غیر خدیجه داشت، ابراهیم بود. مادرش ماریه قبطیه بود که او را حاکم اسکندریه مصر در پاسخ به نامۀ پیامبر، برای حضرت هدیه فرستاده بود.

درگذشت خدیجه و ابوطالب

خدیجه وقتی رسول خدا(ص) از شعب ابوطالب خارج شد، از دنیا رفت و این یک سال قبل از هجرت بود و یک سال بعد، ابوطالب از دنیا رفت. وقتی رسول خدا(ص) این دو را از دست داد، دوست نداشت در مکه بماند و اندوه فراوانی بر وی وارد شد و از این موضوع به جبرئیل شکایت کرد. به وی وحی شد از منطقه‌ای که مردمش ستمگرند، هجرت نما. پس از ابوطالب برای تو یاوری در مکه نیست و به او فرمان داده شد که هجرت نماید. برابر روایتی از امام صادق(ع) وقتی ابوطالب از دنیا رفت، جبرئیل بر رسول خدا(ص) فرود آمد و گفت: ای محمد، از مکه خارج شو؛ زیرا یاوری نداری.

مردم قریش به تعقیب حضرت پرداختند؛ آن حضرت فرار کرد تا به کوهی در مکه که به آن حُجُون گویند، رسید و در آن پناه گرفت. ابو طالب مسلمان شده بود و امام صادق(ع) اشعار وی را دلیل بر ایمانش دانسته است. او برای دفاع از رسول خدا(ص) ایمانش را کتمان می‌کرد. ابوطالب در روایات به اصحاب کهف تشبیه شده است که ایمانشان را پنهان و اظهار شرک کردند و خداوند دو بار به آنان پاداش داد.

جستارهای وابسته

• نخست: از ولادت تا بعثت:
  • نسب و کنیه
  • ولادت پیامبر خاتم
  • رویدادهای هنگام تولد
  • شق صدر (شکافتن سینه)
  • دوران کودکی پیامبر خاتم
  • سفر پیامبر خاتم به یثرب
  • کفالت عبدالمطلب
  • کفالت ابوطالب
  • سفرهای پیامبر خاتم پیش از بعثت
  • سفر دوم پیامبر خاتم به شام
  • شرکت پیامبر خاتم در جنگ‌های فجار
  • حلف الفضول (پیمان برتر)
  • شغل پیامبر خاتم پیش از پیامبری
  • ازدواج پیامبر خاتم با حضرت خدیجه
  • امین بودن پیامبر خاتم
  • نصب حجرالأسود
  • اهل کتاب و پیامبر خاتم پیش از بعثت
  • سرپرستی امام علی
  • ارهاصات، هواتف و هواجس
  • عبادت پیامبر خاتم
  • امی بودن پیامبر خاتم
  • شمایل و سجایای اخلاقی پیامبر خاتم
• از بعثت تا هجرت به مدینه:
  • نخستین آیات
  • روایات بعثت
  • نخستین مسلمان
  • فترت وحی
  • مراحل دعوت به اسلام
    • دعوت سری (دعوت پنهانی)
    • دعوت خویشاوندی
    • دعوت عمومی
  • برخورد مشرکان با اسلام
  • هجرت به حبشه
  • محاصره اقتصادی و اجتماعی
  • سفر به طائف
  • زمینه‌ها‌ی هجرت به یثرب
  • بیعت عقبه اول
  • بیعت عقبه دوم
  • هجرت مسلمانان به یثرب
• از هجرت تا رحلت:
  • حوادث دوران مدینه
    • اسلام در مدینه
    • ورود پیامبر خاتم به مدینه
    • اقدامات اولیه
    • مغازی
    • سرایا
    • تغییر قبله
    • جنگ بدر
    • پیکار بنی قینقاع
    • جنگ احد
    • جنگ حمراالاسد
    • جنگ بنی نضیر
    • از جنگ بنی نضیر تا نبرد خندق
    • جنگ خندق
    • بنی قریظه
    • صلح حدیبیه
    • پیکار خیبر
    • جنگ موته
    • فتح مکه
    • جنگ حنین و طائف
    • تبوک
    • اعلام برائت
    • وفود
    • حجه الوداع
    • لشکر اسامه
    • وصیتی که نوشته نشد
• رحلت یا شهادت:
• سیره پیامبر خاتم:
  • سیره سیاسی و نظام اداری
  • کارگزاران
  • قاضیان
  • عاملان صدقات
  • کتاب
  • مبلغان
  • سیره نظامی
  • سیره اخلاقی
  • سیره فردی
  • سیره خانوادگی
  • تعداد همسران
  • فلسفه ازدواج‌های متعدد

منابع

1. اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه