آیا آیه ۳ سوره یوسف منکر آگاهی پیامبراکرم از غیب نیست؟ (پرسش)

آیا آیه ۳ سوره یوسف منکر آگاهی پیامبراکرم از غیب نیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

آیا آیه ۳ سوره یوسف منکر آگاهی پیامبراکرم از غیب نیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مجموعه پرسش‌های مرتبط به این بحث (علم غیب معصوم) یا به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

آیه مورد اشاره پرسش

﴿نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَذَا الْقُرْآنَ وَإِن كُنتَ مِن قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ﴾.

«ما با این قرآن که به تو وحی کرده‏ایم، به بهترین (شیوه) داستانسرایی برای تو داستان می‏گوییم و بی‏گمان تو پیش از آن از ناآگاهان بودی»

پاسخ جامع اجمالی

مقدمه

پیروان امامیه بر اساس دسته‌ای از آیات قرآن کریم ، معتقد به آگاهی رسول خدا(ص) و امامان معصوم(ع) از غیب هستند. با این وجود به نظر می‌رسد دسته‌ای دیگر از آیات در نگاه نخست، آگاهی از غیب را از ایشان نفی می‌نمایند؛ آیه ۳ سوره یوسف در شمار این آیات است. خدای متعال در این آیه می‌فرماید: ﴿نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَذَا الْقُرْآنَ وَإِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ﴾.

ممکن است چنین تصور شود که بر اساس این آیه و با توجه به اینکه خدای متعال قبل از نزول وحی، آن حضرت را در شمار غافلان به معنای ناآگاهان برشمرده است، پیامبر خاتم(ص) پیش از نزول قرآن هیچ آگاهی‌ و علمی نسبت به گذشته نداشته است و از آنجا که قرآن مشتمل بر همه امور است لذا آن حضرت تا پیش از نزول قرآن، هیچ بهره‌ای از غیب نداشته و پس از نزول قرآن نیز تنها به آنچه از طریق وحی به آن حضرت نازل شده علم پیدا نموده است. با توجه به اینکه واژه غافل، دارای یک بار معنایی منفی است، نمی‌توان به این احتمال اعتنا نمود که آن حضرت قبل از نزول قرآن نیز به سرگذشت حضرت یوسف(ع) و سایر انبیا علم داشته اما آن را برای مردم بازگو نکرده است. چنانچه این احتمال نیز مردود است که گفته شود پیامبراکرم(ص) هر چند به همه چیز علم داشته اما در حالی از دنیا رفته که غافل بوده است، بدین معنا که آن حضرت تمام آنچه را می‌‌دانسته در طول حیاتش برای مردم نگفته است. پس به ناچار باید گفت آن حضرت پیش از نزول قرآن از داستان حضرت یوسف آگاهی نداشته و نسبت به آن غافل بوده است، چرا که تنها راه علم و آگاهی رسول خدا(ص) به غیب، در وحی قرآنی منحصر است. در ادامه به بررسی آیه مذکور و پاسخ به این شبهه می‌پردازیم.

معناشناسی غیب و علم غیب

معنای لغوی

«غیب» در لغت به امری که از حس (باطنی و ظاهری) پوشیده باشد، اطلاق شده است، خواه آن چیز هم اکنون تحقق یافته باشد یا بعد از این تحقق پیدا کند؛ ‌این واژه در مقابلِ شهود (شهادت) است به‌ معنای چیزی که با حواس قابل درک باشد. بنابراین معنای لغوی، اگر در کاربری عرفی عام - و نه اصطلاحی - «علم غیب» گفته شود، یعنی: «علم به هر چیزی که غایب از حواس بشری باشد»؛ چه علومی که قرآن و حدیث و کتب مفسران و متکلمان آن را «علم غیب» نامیده است و چه علومی که قرآن و حدیث و این کتب آن را «علم به غیب» نمی نامند.

معنای اصطلاحی

غیب در دایره‌ای خارج از عرف عام اهل لغت، اصطلاحی است که هم در قرآن کریم و حدیث معصومان از آن یاد شده و هم در آثار تفسیری و اعتقادی:

1. اصطلاح قرآن و حدیث: واژه «غیب» در کاربری‌های آیات قرآن کریم و روایات، دو استعمال دارد؛ یکی: همان استعمال لغوی (امور پنهان از حواس) و دیگری: معنایی خاص‌تر از معنای لغوی است که تنها شامل اموری می‌‌شود که خدای متعال آگاهی از آنها را تنها به خود اختصاص داده و احدی از مخلوقاتش اعم از انبیاء، ملائکه و غیر ایشان را نیز از آن مطلع نکرده است که اصطلاحاً به آنها، «امور مستأثر» می‌‌گویند. اما واژه «علم غیب» در استعمالات قرآنی برای علم به هر غیبی اطلاق نشده است؛ بلکه به یکی از دو معنای ذیل آمده؛ کاربری اول: به علم ذاتی و استقلالی به امور غیبی؛ یعنی: علمی که از کسی گرفته نشده (علم غیر مستفاد)، و کاربری دوم: به خصوص علوم مختص به خدای تبارک و تعالی که در تعبیر روایات، علم مستأثر نامیده شدند. در این اصطلاح، علم به غیب فقط به علوم اختصاصی خداوند متعال (علم مکنون و مستأثر) که ذاتی بوده و اکتسابی نیستند اطلاق می‌شود و به علم دیگران اگرچه به تعلیم الهی یا اعطای او باشد غیب گفته نمی‌شود.
2. اصطلاح مفسران و متکلمان: واژه «غیب» در آثار تفسیری و اعتقادی نیز به دو گونه استعمال شده است؛ یکی: همان استعمال لغوی (امور پنهان از حواس). این معنا هم شامل غیب مطلق و غیب نسبی می‌‌شود و هم شامل غیب به معنای «امور مستأثر» و امور غیر آن. و دیگری: معنای خاص که تنها به اموری اشاره دارد که دانستن آنها فقط در اختیار خدای تبارک و تعالی است (امور مستأثر). اما واژه «علم غیب» در استعمالات مفسران و متکلمان به همان دو معنایی که در اصطلاح قرآنی گذشت استفاده شده است. بنابر این، علم غیب در کاربری اول خود گاهی به کیفیت خاصی از دانش اطلاق می‌شود که ذاتی و غیرتبعی بوده و از دیگران فراگیری نشده باشد (یعنی مستفاد نباشد) و در کاربری دوم خود گاهی به خصوص علوم خاص الهی اطلاق شده است. لذا در این اصطلاح (چه در کاربری اول و چه در کاربری دوم) نیز، علم به غیب، مختص ذات خداوند است و به علم غیر خدا - هرچند ویژه باشد - به صورت مطلق «علم غیب» گفته نمی‌شود؛ بلکه به طور شایع، از لفظ «اطلاع بر مغیبات» یا «اِخبار از غیب» استفاده کرده‌اند. البته این بدان معنا نیست که مفسران یا متکلمان علم غیب را در معنای لغوی استفاده نکرده‌اند و بی‌شک، در این کاربری لغوی، دقت علمی رعایت نشده و باعث ایجاد شبهه نیز گشته است.

شأن نزول آیه

در شأن نزول این آیه چنین روایت شده که مردم از رسول خدا(ص) خواستند و گفتند: یا رسول الله چه خوب بود اگر برای ما در قرآن داستانی هم می‌آوردی. سپس این آیات و سوره یوسف نازل گردید.

شرح و تفسیر آیه

برخی مفسرین غفلتی که در آیه شریفه به پیامبر نسبت داده شده را قبل از بیان این قصه دانسته‌اند. بر این اساس مراد از آیه چنین می‌شود که «قبل از اینکه ما این قصه را برای تو بگوییم تو از این قصه غافل بودی» و برخی از مفسرین «من قبل» را قبل از نزول قرآن معنا کرده‌اند، نه قبل از نزول این قصه. طبق این تفسیر و بر اساس مبنای نزول دفعی قرآن در اولین شب قدر بعد از بعثت می‌توان نتیجه گرفت که پیامبر از همان اول بعثت از این ماجرا آگاه شده؛ لذا این آیه منافاتی با علم غیب ایشان به امور غیبی گذشته ندارد؛ چراکه مدعای معتقدین به علم غیب برای پیامبر و ائمه(ع) دارا شدن این علم بعد از نبوت است که با نزول دفعی حاصل شده است نه اینکه آن حضرات را قبل از رسیدن به مقام نبوت و امامت نیز عالم به امور غیبی بدانند.

نکته دیگر توجه به واژه غفلت است که با علم قبلی قابل جمع است، به خلاف واژه جهل یا ندانستن که با دانستن قابل جمع نیست. نتیجه اینکه پیامبر از وقتی پیامبر شد و قرآن به نحو دفعی بر وی نازل شد به همه غیب‌هایی که ممکن است بشر بدان علم پیدا کند از جمله این قصه علم پیدا نمود، هر چند ممکن است بر اساس مصلحتی مثلاً اثبات الهی بودن قرآن یا حقانیت نبوت رسول خدا(ص)، خداوند آن حضرت را دچار غفلت از این ماجرا کرده باشد تا در نزول تدریجی با توجه به سوال مخاطبین این قصه نازل شود. چه بسا سِرّ غفلت پیامبر از این ماجرا قبل از نزول وحی نیز با توجه به درخواست اصحاب از ایشان همین باشد که برای همگان روشن شود او از طرف خدا آمده است. شاهدش هم اینکه قصه‌ای را که تا قبل از آن از آن غافل بوده، اکنون به تعلیم الهی با جزئیات کامل بیان می‌کند.

عدم دلالت آیه بر انکار علم غیب رسول خدا(ص)

با توجه به آنچه گفته شد، می‌گوییم: آیه شریفه درصدد انکار مطلق برخورداری و آگاهی رسول خدا(ص) از علم غیب قبل از نزول وحی و بعثت نیست، بلکه نهایت چیزی که می‌توان از آیه برداشت نمود علم به تفاصیل و جزئیات حقایق و معارف است. این مطلب با اعتقاد امامیه به قلمرو علم غیب رسول خدا(ص) قبل از بعثت منافاتی ندارد چه اینکه معتقدان به علم غیب نیز مدعی بهره‌مندی آن حضرت از کلیه تفاصیل و جزئیات غیب، قبل از بعثت، نیستند.

با این توضیح آیه در مقام بیان ذاتی و استقلالی بودن علم خدا و تبعی و اعطایی بودن علم رسول خدا(ص) است، بدین معنا که آیه شریفه در مقام بیان این معناست که آنچه رسول خدا(ص) دارد و مردم را هم به سویش می‏خواند، همه از ناحیه خدای سبحان است، نه از ناحیه خودش و آنچه خدا به وی موهبت فرموده به وسیله وحی بعد از نبوت بوده است.

اما اینکه رسول خدا(ص) پس از نزول وحی نیز تنها به آنچه از طریق وحی به ایشان رسیده علم داشته و به ماورای آن آگاهی نداشته باشند، از آیه به دست نیامده و آیه مذکور نسبت به آن ساکت است؛ چراکه منبع علم و آگاهی رسول خدا(ص) از غیب منحصر در وحی قرآنی نیست. با توجه به تناسب حکم و موضوع، نهایت دلالتی که آیه شریفه دارد این است که این قصه‌ها از طریق وحی و در قالب کتاب شریف قرآن بر پیامبراکرم(ص) نازل نشده باشند، اما چنانچه ادله اطلاق علم غیب پیامبر(ص) تمام باشد، بعید نیست آن حضرت از طریق مقام ولایت و امامت خویش و علم به لوح محفوظ یا محو و اثبات از جزئیات برخی امور باخبر شده باشند، چنانچه این احتمال وجود دارد که خداوند متعال پیامبر خود را از وجود جزئیات امور با علمی غیر از وحی قرآنی با خبر کرده باشد.

آگاهی پیامبراکرم(ص) از علم غیب

در قرآن مجید آیاتی وجود دارد که آشکارا آگاهی پیامبران و برخی از بندگان خاص خدا، از امور پنهانِ از حس را تصدیق می‌کند. روشن است که یکی از این پیامبران و بلکه خاتم و افضل آنان پیامبر اکرم(ص) هستند بنابراین اگر برخورداری از علم غیب و آگاهی از آن برای یکی از انبیا به اثبات برسد، به طریق اولی برای آن حضرت به اثبات خواهد رسید.

ادله آگاهی پیامبراکرم(ص) از غیب

براساس برخی ادله عقلی و نقلی می‌توان آگاهی پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله) از علم غیب را به اثبات رساند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

دلایل نقلی

ادله قرآنی

1. ﴿وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَن بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنبَأَكَ هَذَا قَالَ نَبَّأَنِيَ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ﴾، بر اساس این آیه رسول خدا(ص) بی‌آنکه در کنار همسر خود باشد و از نزدیک شاهد بازگویی راز خود باشد، از آن مطلع شد و همین امر شگفتی همسرش را پدید آورد تا جایی که از رسول خدا از منشأ این آگاهی پرسید و آن حضرت تأیید کرد خداوند او را از این راز باخبر کرده است. آیه به خوبی نشان می‏دهد رسول خدا(ص) با تعلیم الهی می‏تواند از اسرار غیبی آگاه شود. به عبارتی دیگر دقت در مجموع آیه، به خصوص جملۀ آخر ﴿نَبَّأَنِیَ الْعَلِیمُ الْخَبِیرُ﴾ به روشنی گواهی می‌دهد خداوند پیامبر خاتم(ص) را از غیر راه وحی قرآنی از پس پرده غیب آگاه ساخته بود.
2. ﴿لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاء اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا﴾. این آیات نیز دال بر فتح مکه است در زمانی که مسلمانان هنوز دارای چنین قدرتی نبودند، اما خداوند پیامبر خود را از آن آگاه کرده است.

ادله روایی

در برخی از روایات نیز دربارۀ خبرهای پیامبر خاتم(ص) از غیب مواردی بیان شده است مانند:

1. خبر ایشان از کشته شدن عمار یاسر به دست ستمگران.
2. یا آنجا که رسول اکرم(ص) به علی(ع) فرمود: "تو با پیمان‌‌شکنان و ستمکاران و شورشگران نبرد خواهی کرد».
3. همچنین حضرت خبر از جنگ زبیر با علی {{ع} داد که این امر نیز محقق شد.
4. یکی دیگر از خبرهای غیبی پیامبر اکرم(ص)، خبر از غیبت امام زمان(ع) است: ابو بصیر از امام صادق(ع) نقل می‌کند که حضرت از پدرانش روایت کردند که پیامبر خدا(ص) فرمود: "مهدی، از فرزندان من است. نام او، نام من وکنیه او، کنیه من است. شبیه‌ترین مردم به من در خلقت و اخلاق است. غیبت او و حیرت مردم چنان خواهد بود که مردم از دینشان گمراه می‌شوند و در این هنگام، او مانند شهابی نورافشانی می‌آید و زمین را از عدل و داد پرمی‌کند، همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است".
5. اخبار غیبی دیگری نیز از رسول خدا روایت شده است اخباری همچون: خبر از مرگ ابوذر در تنهایی؛ خبر از مسلط شدن بنی امیه بر جان و مال و مردم؛ خبر فتح عراق، شام، بیت المقدس، مصر، ایران؛ خبر از شکست دولت عرب در برابر هلاکو که در قرن سوم هجری رخ داد و....

روشن است که هیچ یک از این اخبار در قرآن نیامده و وحی قرآنی نبوده‌اند و رسول خدا (ص) از طرق دیگری به آنها علم پیدا نموده است.

سایر منابع علم غیب رسول خدا(ص) غیر از وحی

مجاری و منابع دیگری جهت آگاهی پیامبراکرم(ص) از غیب وجود دارد. به عنوان مثال می‌توان از «روح القدس» نام برد که در روایات اهل بیت(ع) نیز از آن به عنوان یک منبع علم نام برده شده است. دانستن اسم اعظم و در اختیار داشتن کتب انبیای پیشین نیز در شمار این منابع است.

نتیجه‌گیری

پیروان امامیه بر اساس دسته‌ای از آیات قرآن کریم، معتقد به آگاهی رسول خدا(ص) و امامان معصوم(ع) از غیب هستند. با این حال ممکن است چنین تصور شود که ظاهر برخی دیگر از آیات، علم غیب رسول خدا(ص) را انکار می‌نمایند. آیه ۳ سوره یوسف از جمله این آیات است که ممکن است چنین ذهنیتی را ایجاد نماید که آن حضرت قبل از نزول قرآن هیچ بهره‌ای از غیب نداشته‌اند، چرا که تنها طریق آگاهی ایشان از غیب، منحصر در وحی قرآنی است. حال آنکه تأمّل در آیه نشان می‌دهد آیه مذکور منکر علم غیب آن حضرت از اساس و به صورت مطلق نیست بلکه منحصراً آن حضرت را نسبت به سرگذشت حضرت یوسف قبل از نزول قرآن، در شمار غافلان به معنای ناآگاهان معرفی می‌کند که این مسأله نیز منافاتی با اعتقاد امامیه به علم غیب آن حضرت ندارد؛ چراکه با استناد به مبنای نزول دفعی قرآن، آن حضرت از ابتدای بعثت نه تنها به اصل داستان بلکه به جزئیات آن نیز آگاه شده‌اند و روشن است که اعتقاد متکلمان امامیه به علم غیب گسترده آن حضرت نیز مربوط به دوران پس از بعثت است و الا نسبت به دوران قبل از بعثت هر چند اعتقاد به بهره‌مندی آن حضرت از علم غیب اجمالی از طرقی غیر از وحی وجود دارد، اما کسی قائل به علم تفصیلی آن حضرت در آن بازه زمانی به غیب نشده است.

نسبت به بعد از بعثت نیز از آیه مذکور نمی‌توان قلمرو علم پیامبر را تنها منحصر در آنچه به واسطه وحی قرآنی بر آن حضرت نازل شده دانست؛ چراکه منبع علم و آگاهی رسول خدا(ص) از غیب منحصر در وحی قرآنی نیست، بلکه مجاری و منابع دیگری نیز در این خصوص برای آن حضرت وجود داشته که بهره‌مندی از «اسم اعظم»، «روح القدس»، «جفر ابیض» و... در شمار آن است.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین حقیقت سمنانی؛

محمد رضا حقیقت سمنانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد رضا حقیقت سمنانی نویسنده مقاله «بررسی تطبیقی دلالت مصداقی امام مبین در سوره یس بر امام علی از منظر فریقین» در این‌باره گفته‌اند: این قصه که از اخبار غیبی گذشتگان است به سبب سوال اصحاب رسول خدا (ص) از ایشان پیرامون حضرت یوسف نازل شده که خود گواه حقانیت نبوت ایشان است و چه بسا سِرّ غفلت پیامبر از این ماجرا قبل از نزول وحی همین باشد که برای همگان روشن شود او از طرف خدا آمده و چنین قصه ای را که از آن غافل بوده به تعلیم الهی با جزئیات بیان کند. برخی مفسرین غفلتی که در آیه شریفه به پیامبر نسبت داده شده را قبل از بیان این قصه دانسته‌اند، یعنی قبل از اینکه ما این قصه را برای تو بگوییم تو از این قصهغافل بودی و برخی از مفسرین «من قبل» را قبل از نزول قرآن معنا کرده‌اند، نه قبل از نزول این قصه. طبق معنای دوم و بر اساس مبنای نزول دفعی قرآن در اولین شب قدر بعد از بعثت می‌‌توان نتیجه گرفت که پیامبر از همان اول بعثت هم بر اساس نزول دفعی قرآن از این ماجرا آگاه شده؛ لذا منافاتی با علم غیب ایشان به همه امور ندارد؛ چراکه مدعای معتقدین به علم غیب برای پیامبر و ائمه دارا شدن این علم بعد از نبوت است که با نزول دفعی حاصل شده است. نکته دیگر واژه غفلت است که با علم قبلی قابل جمع است به خلاف ندانستن که با دانستن قابل جمع نیست. نتیجه اینکه پیامبر از وقتی پیامبر شد و قرآن به نحو دفعی بر وی نازل شد به همه غیب‌هایی که ممکن است بشر بدان علم پیدا کند از جمله این قصه علم پیدا کرد، اما ممکن است بر اساس مصلحتی که در اول بحث بدان اشاره شد یعنی اثبات الهی بودن قرآن خداوند وی را دچار غفلت از این ماجرا کرده باشد تا در نزول تدریجی با توجه به سوال مخاطبین این قصه نازل شود.

پرسش‌های وابسته

1. آیا علم غیب منحصر به خداست؟ (پرسش)
2. آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
3. آیا آیه ۱۰۱ سوره توبه علم غیب را از پیامبر خاتم نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
4. آیا آیه ۱۰۱ سوره برائت به صراحت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
5. با توجه به آیه ۵۹ سوره انعام چگونه علم غیب غیر از خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)
6. با توجه به آیه ۲۰ سوره یونس چگونه علم غیب غیر خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)
7. با توجه به آیه ۶۵ سوره نمل چگونه علم غیب غیر از خدا اثبات می‌شود؟ (پرسش)
8. با توجه به آیه ۱۸۸ سوره اعراف چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
9. با توجه به آیه ۳۱ سوره هود چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
10. آیا آیه ۶۳ سوره احزاب علم غیب را از پیامبر خاتم نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
11. با توجه به آیه ۱۰۹ سوره مائده آیا علم غیب از پیامبران نفی شده است؟ (پرسش)
12. با توجه به آیه ۱۸۷ سوره اعراف آیا پیامبر خاتم به زمان قیامت علم دارد؟ (پرسش)
13. آیا آیه ۳۴ سوره لقمان علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
14. آیا آیه ۷۷ سوره نحل نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
15. آیا آیه ۳۳ سوره بقره نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
16. آیا آیه ۳۸ سوره فاطر نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
17. آیا آیه ۴۶ سوره هود نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
18. آیا آیه ۹ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
19. آیا آیه ۶۹ سوره ص علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
20. آیا آیه ۶۹ سوره هود علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
21. آیا آیه ۲۶ سوره کهف نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
22. آیا آیه ۱۲۳ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
23. آیا آیه ۲۳ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
24. آیا آیه ۲۶ سوره ملک علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
25. آیا آیه ۱۱۶ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
26. آیا آیه ۱۱۱ سوره انبیا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
27. آیا آیه ۴۷ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
28. آیا آیه ۱۱۲ سوره شعرا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
29. آیا آیه ۳ سوره عبس نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
30. آیا آیه ۸ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
31. آیا آیه ۱۹ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
32. آیا آیه ۳۶ سوره اسرا علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
33. آیا آیه ۴۷ سوره فصلت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
34. آیا آیه ۸۵ سوره زخرف علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
35. آیا آیه ۳۱ سوره مدثر علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
36. آیا آیه ۹ سوره ابراهیم نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
37. آیا آیه ۸ سوره رعد علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
38. آیا آیه ۷ سوره آل عمران علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
39. آیا آیه ۹۹ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)