زکریا بن یحیی واسطی در معارف و سیره رضوی

مقدمه

او از صاحبان اصول و مؤلفین در عصر ائمه(ع) بوده و نامش سهیل بن زیاد می‌باشد، شیخ در فهرست در باب کنیه‌ها گوید: ابویحیی واسطی کتابی دارد که احمد بن ابی عبدالله برقی آن را روایت می‌کند، نجاشی گفته: سهیل بن زیاد ابویحیی واسطی محضر امام عسکری(ع) را درک کرد، مادر او دختر محمد بن نعمان مؤمن طاق بوده او کتابی در نوادر تألیف کرده که محمد بن هارون از وی روایت می‌کند.

او در نقل حدیث چندان مورد توجه نیست و محدثان به روایات او زیاد اهمیت نمی‌دهند، ظاهراً وی در تدوین احادیث زیاد دقت نمی‌کرده است، او از امام رضا(ع) دو حدیث روایت می‌کند.

ابویحیی واسطی گوید: امام رضا(ع) فرمودند: بنان سخنان دروغ از حضرت سجاد(ع) نقل می‌کرد لذا خداوند حرارت آهن را به او رسانید، و مغیرة ابن سعید اخبار دروغ را به امام باقر(ع) نسبت می‌داد خداوند او را هم از گرمی آهن چشانید، و محمد بن بشیر از موسی بن جعفر دروغ نقل می‌کرد او هم گرفتار حرارت آهن شد.

ابوالخطاب به امام جعفر صادق(ع) احادیث دروغ نسبت می‌داد خداوند او را هم از حرارت آتش بی‌نصیب نکرد، و اکنون محمد بن فرات احادیث دروغ را به من نسبت می‌دهد، ابو یحیی گوید: محمد بن فرات یکی از نویسندگان و منشیان بود که ابراهیم بن شکله او را کُشت و به سزایش رسید.^[۱]

زکریا بن یحیی واسطی دانشنامه امام رضا

در منابع حدیثی شیعه، به جز وی، چند تن با عنوان ابویحیی واسطی شهرت دارند: اسماعیل بن زیاد، از اصحاب امام کاظم (ع)^[۲] ابراهیم بن ابی‌بلاد، منصور بن یونس^[۳] و سهیل بن زیاد، نوه دختری ابوجعفر احول مؤمن الطاق که از اصحاب امام حسن عسکری (ع) بوده است^[۴]. از این‌رو، برخی منابع گاهی زکریا را با افراد دیگر و به ویژه با سهیل بن زیاد خلط کرده‌اند^[۵]. افزون بر آن، احتمال اتحاد وی با زکار بن یحیی دینوری واسطی هم مطرح شده است^[۶].

گذشته از این، در اینکه منابع رجالی توانسته باشند این فرد را درست شناخته باشند و بشناسانند، تردید وجود دارد. ابوالعباس نجاشی به نقل از ابن نوح، زکریا بن یحیی واسطی را محدثی موثق از شاگردان امام صادق (ع) و صاحب تألیف دانسته و ابراهیم بن محمد بن اسماعیل بن جعفر بن سلیمان نسابه هاشمی را راوی کتاب او معرفی کرده است ^[۷]. به تبع نجاشی، رجال‌شناسان بعدی نیز چنین گفته‌اند ^[۸]. شیخ طوسی نیز چنین فردی را در شمار اصحاب امام صادق (ع) آورده است^[۹]. از سوی دیگر، شخصی با همین نام و نسب از اصحاب امام رضا و راویان امام رضا (ع) بوده است^[۱۰]. منابع رجالی بین راوی امام صادق (ع) و راوی امام رضا(ع) تفاوتی قائل نشده‌اند^[۱۱].

این نکته که گاهی ابویحیی با واسطه برخی از محدثان شیعه، از جمله حماد بن عثمان ناب و ابوالحسن حذاء، از امام صادق (ع)^[۱۲] و امام کاظم (ع) روایت می‌کند^[۱۳]، یکی‌ بودن این دو راوی را تقویت می‌کند. هشام بن سالم، دُرُست بن ابی‌منصور واسطی و اسماعیل بصری هم از استادان روایی اویند^[۱۴]. شماری از محدثان نیز از راویان واسطی هستند. محمد بن علی بن محبوب^[۱۵]، احمد بن محمد بن عیسی و محمد بن عیسی بن عبید از آن جمله‌اند^[۱۶].^[۱۷].^[۱۸]

منابع

پانویس

↑ عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا، ص ۵۴-۵۵.
↑ أعیان الشیعة، ج۲، ص۴۴۵.
↑ فائق المقال، ص۱۸۵.
↑ رجال النجاشی، ص۱۹۲.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۹۷.
↑ نقد الرجال، ج۲، ص۲۶۱؛ أعیان الشیعة، ج۷، ص۶۲، ۶۸.
↑ رجال النجاشی، ص۱۷۳.
↑ خلاصة الأقوال، ص۱۵۲، کتاب الرجال، ابن داود، ص۹۸؛ نقد الرجال، ج۲، ص۲۶۸.
↑ رجال الطوسی، ص۲۱۰.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۹.
↑ أعیان الشیعة، ج۲، ص۴۴۵؛ معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۳۰۱.
↑ الکافی، ج۶، ص۴۱۹؛ کامل الزیارات، ص۳۳۰.
↑ المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۹۲؛ مختلف الشیعة، ج۴، ص۴۳۰.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۲۳۸.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۲۳۹.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۹.
↑ منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تصحیح و تعلیق: میرداماد استرآبادی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت لا لإحیاء التراث، اول، ۱۳۶۳ش؛ أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تاب خلاصة الأقوال فی معرفةالرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ فائق المقال فی الحدیث و الرجال، أحمد بن عبدالرضا بصری (۱۰۸۵ق)، تحقیق: غلام حسین قیصریه‌ها، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۲ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، کامل الزیارات، جعفر بن محمد معروف به ابن قولویه (۳۶۸ق)، تحقیق: جواد قیومی، قم، نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العوم، نجف - قم، المطبعة الحیدریة - انتشارات الرضی، ۱۳۹۲ق؛ مختلف الشیعة، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۳ق، المعتبر فی شرح المختصر، جعفر بن حسن معروف به محقق حلی (۶۷۶ق)، تحقیق زیر نظر: ناصر مکارم شیرازی، قم، مؤسسه سیدالشهدا، ۱۳۶۴ ش؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سیدابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق، نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت الإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق.
↑ غفوری، محمد، مقاله «ابو یحیی زکریا بن یحیی واسطی»، دانشنامه امام رضا ص ۵۸۵.

اصحاب امام رضا (ع)

[1] عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا، ص ۵۴-۵۵.

[2] أعیان الشیعة، ج۲، ص۴۴۵.

[3] فائق المقال، ص۱۸۵.

[4] رجال النجاشی، ص۱۹۲.

[5] معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۹۷.

[6] نقد الرجال، ج۲، ص۲۶۱؛ أعیان الشیعة، ج۷، ص۶۲، ۶۸.

[7] رجال النجاشی، ص۱۷۳.

[8] خلاصة الأقوال، ص۱۵۲، کتاب الرجال، ابن داود، ص۹۸؛ نقد الرجال، ج۲، ص۲۶۸.

[9] رجال الطوسی، ص۲۱۰.

[10] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۹.

[11] أعیان الشیعة، ج۲، ص۴۴۵؛ معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۳۰۱.

[12] الکافی، ج۶، ص۴۱۹؛ کامل الزیارات، ص۳۳۰.

[13] المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۹۲؛ مختلف الشیعة، ج۴، ص۴۳۰.

[14] معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۲۳۸.

[15] معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۲۳۹.

[16] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۹.

[17] منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تصحیح و تعلیق: میرداماد استرآبادی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت لا لإحیاء التراث، اول، ۱۳۶۳ش؛ أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تاب خلاصة الأقوال فی معرفةالرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ فائق المقال فی الحدیث و الرجال، أحمد بن عبدالرضا بصری (۱۰۸۵ق)، تحقیق: غلام حسین قیصریه‌ها، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۲ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، کامل الزیارات، جعفر بن محمد معروف به ابن قولویه (۳۶۸ق)، تحقیق: جواد قیومی، قم، نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العوم، نجف - قم، المطبعة الحیدریة - انتشارات الرضی، ۱۳۹۲ق؛ مختلف الشیعة، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۳ق، المعتبر فی شرح المختصر، جعفر بن حسن معروف به محقق حلی (۶۷۶ق)، تحقیق زیر نظر: ناصر مکارم شیرازی، قم، مؤسسه سیدالشهدا، ۱۳۶۴ ش؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سیدابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق، نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت الإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق.

[18] غفوری، محمد، مقاله «ابو یحیی زکریا بن یحیی واسطی»، دانشنامه امام رضا ص ۵۸۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]