سوره صافات در علوم قرآنی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره صافات است. سوره صافات از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره صافات در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

سی و هفتمین سوره قرآن و چهل و پنجمین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه با موضوعات توحید، آفرینش و تدبیر جهان، احوال قیامت و داستان برخی از پیامبران. نامگذاری این سوره به صافات به خاطر کلمه «صافات» است که در نخستین آیه این سوره نازل شده است. کلمه «صافات» جمع صافه است و صافه نیز جمع صاف با تشدید است و مراد از این کلمه، جماعتی است که افراد آن در صفی منظم قرار داشته باشند. در تفسیر قمی در ذیل آیه ﴿وَالصَّافَّاتِ صَفًّا﴾ آمده که منظور ملائکه و انبیایند.

دومین سوره‌ای است که با سوگند آغاز می‌شود. خدای تعالی به این سه طایفه، «صافات»، «زاجرات» و «تالیات» در این سوره سوگند خورده است. شاید مراد از «صافات و زاجرات و تالیات» سه طایفه از ملائکه باشند که مأمور نازل کردن وحی بودند و مسیر وحی را از مداخله شیطان ایمن می‌کردند و آن را به پیغمبران و یا خصوص پیامبر اسلام محمد (ص) می‌رساندند.

تعداد آیات آن به نظر قاریان کوفه ۱۸۲ آیه است. ۸۶۶ کلمه و ۳۹۰۳ حرف دارد.

موضوعات این سوره مشتمل است بر: توحید و آفرینش و تدبیر زمین و آسمان، فرشتگان، احوال قیامت و شرح حال بندگان مخلص خدا و نتیجه اعمال نیک آنان و برشمردن رفتار و سرنوشت کافران، پشیمانی و ندامت کافران و ملامت کردن یکدیگر که موجب اغوا و گمراهی همدیگر شده‌اند در قیامت. بخش‌هایی از داستان انبیاء مانند نوح، ابراهیم (و رؤیای صادقه او درباره قربانی کردن فرزندش اسماعیل)، موسی، هارون، الیاس و ال‌یاسین، لوط (ع) و داستان شگفت‌انگیز رفتن یونس (ع) در دل نهنگ و نجات او به خاطر ذکر. یونس از مسبحین (تسبیح گویان) بود.

آنچه قرآن کریم از تسبیح او حکایت کرده این است که می‌فرماید: ﴿فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾، ﴿سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ﴾. در قرآن چنین سلامی به احدی غیر از حضرت نوح (ع) داده نشده که این قدر وسیع باشد.

در خاتمه سوره بیانی آمده است که به منزله خلاصه‌گیری از غرض سوره است، یعنی تنزیه خدا. و سلام بر بندگان مرسل و حمد خدای تعالی در برابر رفتار نیکی که با ایشان کرده است.

سوره صافات به ۶ بخش قابل تقسیم است:

آیات ۱- ۱۱

آیات ۱۲- ۷۱

آیات ۷۲ - ۱۱۳

آیات ۱۱۴ - ۱۳۲

آیات ۱۳۳ - ۱۴۸

آیات ۱۴۹ - ۱۸۲.

افتتاح و اختتام سوره از طریق بیان توحید الهی و محاجه با مشرکین اشتراک معنایی متکامل دارد.

امام صادق (ع) از امیرالمؤمنین (ع) گزارش می‌کند که آن حضرت فرمود: این ستارگان که در آسمان است، شهرهایی است مانند شهرهایی که در زمین است. ازاین رو، احتمال حیات در ستارگان و سیارگان دیگر را می‌‌توان از آن نتیجه گرفت. در مجمع البیان در ذیل آیه ﴿وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ﴾ فرموده است: بعضی‌ها گفته‌اند: یعنی از ولایت علی (ع) بازخواست می‌شوند - نقل از ابی سعید خدری -. این روایت را شیخ طوسی هم در امالی خود به سند خود از انس بن مالک از رسول خدا (ص) آورده و در کتاب عیون از حضرت علی و از حضرت رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل کرده و در تفسیر قمی آن را از امام (ع) روایت کرده است.

در کتاب خصال از امیرالمؤمنین (ع) آورده است که رسول خدا (ص) فرمود: بنده خدا در روز قیامت قدم از قدم برنمی‌دارد تا از چهار چیز بازجویی شود از عمرش که در چه کاری تباه کرد. از جوانی‌اش که در چه کاری به سر برد. از مالش که از چه راهی کسب کرد و در چه راهی خرج کرد و از محبت ما اهل بیت. در تفسیر قمی در ذیل جمله ﴿ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ﴾ می‌فرماید: قلب سلیم، قلبی است که خدا را دیدار می‌کند در حالی که به جز خدای عزو جل کسی دیگر در آن نباشد.

معروف‌ترین آیات سوره

1. ﴿إِذْ جَاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ﴾،
2. ﴿سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ﴾،
3. ﴿إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ﴾،
4. ﴿وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ﴾.

منابع

1. صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره صافات»، دانشنامه معاصر قرآن کریم