آیا امام مهدی فرزند دارد؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'امامی' به 'امامی') |
جز (جایگزینی متن - 'حیات' به 'حیات') |
||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
{{جمع شدن|۳. حجت الاسلام و المسلمین رضانژاد؛}} | {{جمع شدن|۳. حجت الاسلام و المسلمین رضانژاد؛}} | ||
[[پرونده:11411.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[عزالدین رضانژاد]]]] | [[پرونده:11411.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[عزالدین رضانژاد]]]] | ||
::::::[[حجت الاسلام و المسلمین]] دکتر '''[[عزالدین رضانژاد]]'''، در مقاله ''«[[حیات امام مهدی (مقاله)|حیات امام مهدی]]»'' در این‌باره گفته است: | ::::::[[حجت الاسلام و المسلمین]] دکتر '''[[عزالدین رضانژاد]]'''، در مقاله ''«[[[[حیات]] امام مهدی (مقاله)|[[حیات]] امام مهدی]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
:::::: «آیا [[حضرت مهدی]]{{ع}} پیش از [[ظهور]]، [[همسر]] و فرزندانی دارد؟ این یکی از پرسش‌های مرتبط با دوران[[غیبت]] به شمار می‌آید و تاکنون پاسخ قطعی بدان داده نشده است. برخی برآنند که [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[همسر]] و [[فرزند]] دارد. دلیل‌های این گروه را بر می‌شمریم: | :::::: «آیا [[حضرت مهدی]]{{ع}} پیش از [[ظهور]]، [[همسر]] و فرزندانی دارد؟ این یکی از پرسش‌های مرتبط با دوران[[غیبت]] به شمار می‌آید و تاکنون پاسخ قطعی بدان داده نشده است. برخی برآنند که [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[همسر]] و [[فرزند]] دارد. دلیل‌های این گروه را بر می‌شمریم: | ||
::::#'''پای‌بندی به [[سنت پیامبر]]{{صل}}:''' [[ازدواج]] در [[اسلام]] بسیار اهمیت دارد و [[سنت]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]]{{صل}} نه به شمار می‌آید. بی‌تردید، [[حضرت مهدی]]{{ع}} نیز مانند دیگر [[پیشوایان]] [[معصوم]]{{ع}} بدین [[سنت نبوی]] پای‌بند است. [[محدث نوری]] در این باره می‌نویسد: "چگونه [[حضرت مهدی]]{{ع}} چنین [[سنّت]] بزرگ جد بزرگوارش را ترک خواهد کرد، با آن همه ترغیب و تشویقی که در انجام دادن [[ازدواج]] و تهدیدی که در ترک آن شده است؟! سزاوارترین [[امت]] در [[تمسک]] به [[سنت پیامبر]]{{صل}}، [[امام]] هر عصر است و تاکنون کسی ترک [[ازدواج]] را از ویژگی آن [[حضرت]] نشمرده است. <ref> میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۲ </ref> عالم [[وارسته]] [[میرزا]] [[علی اکبر نهاوندیان]] نیز می‌نویسد: پس از پذیرش [[زندگی]] و [[غیبت]] آن بزرگوار و استحباب تناكح و تناسل و منع از [[رهبانیت]] و عزوبت، حتما آن [[حضرت]] را اهل و عیال و [[اولاد]] خواهد بود.<ref> میرزا علی اکبر نهاوندی، العبقری الحسان، ج ۲، ص ۱۳۴ </ref> | ::::#'''پای‌بندی به [[سنت پیامبر]]{{صل}}:''' [[ازدواج]] در [[اسلام]] بسیار اهمیت دارد و [[سنت]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]]{{صل}} نه به شمار می‌آید. بی‌تردید، [[حضرت مهدی]]{{ع}} نیز مانند دیگر [[پیشوایان]] [[معصوم]]{{ع}} بدین [[سنت نبوی]] پای‌بند است. [[محدث نوری]] در این باره می‌نویسد: "چگونه [[حضرت مهدی]]{{ع}} چنین [[سنّت]] بزرگ جد بزرگوارش را ترک خواهد کرد، با آن همه ترغیب و تشویقی که در انجام دادن [[ازدواج]] و تهدیدی که در ترک آن شده است؟! سزاوارترین [[امت]] در [[تمسک]] به [[سنت پیامبر]]{{صل}}، [[امام]] هر عصر است و تاکنون کسی ترک [[ازدواج]] را از ویژگی آن [[حضرت]] نشمرده است. <ref> میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۲ </ref> عالم [[وارسته]] [[میرزا]] [[علی اکبر نهاوندیان]] نیز می‌نویسد: پس از پذیرش [[زندگی]] و [[غیبت]] آن بزرگوار و استحباب تناكح و تناسل و منع از [[رهبانیت]] و عزوبت، حتما آن [[حضرت]] را اهل و عیال و [[اولاد]] خواهد بود.<ref> میرزا علی اکبر نهاوندی، العبقری الحسان، ج ۲، ص ۱۳۴ </ref> | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
::::#'''[[دعاها]] و [[زیارات]]:''' در فرازهایی از [[دعاها]]، [[زیارات]] و [[صلوات]] [[نقل]] شده از [[معصومان]]{{ع}} لاله واژه‌هایی مانند: "ولد"، "ذریه"، "[[اهل بیت]]" و "آل‌بیت" به چشم می‌خورد که وجود [[همسر]] و [[فرزندان]] آن [[حضرت]] را اثبات می‌کند؛ برای نمونه، توجه به دو مورد ذیل سودمند است: <ref> برای آگاهی فزونتر درباره این دعاها و زیارت‌ها، به منابع ذیل مراجعه کنید: - [[شیخ صدوق]] ، کمال الدین و تمام النعمه، ص ۵۱۲. - شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص ۲۸۶ و ۴۰۹ - سید بن طاووس، جمال الأسبوع، ص۳۸ و نیز همو مصباح الزائر مخطوط)، ص۱۷۰ -بحارالانوار، ج ۱۵، ص ۳۳۲، ج ۱۰۲، ص ۲۲۸ - حسن بن سليمان حلی، مختصر بصائر الدرجات، ۱۹۲ - ابراهيم بن علی عاملی کفعمی، مصباح الكفعمي، ص۵۴۸ </ref> | ::::#'''[[دعاها]] و [[زیارات]]:''' در فرازهایی از [[دعاها]]، [[زیارات]] و [[صلوات]] [[نقل]] شده از [[معصومان]]{{ع}} لاله واژه‌هایی مانند: "ولد"، "ذریه"، "[[اهل بیت]]" و "آل‌بیت" به چشم می‌خورد که وجود [[همسر]] و [[فرزندان]] آن [[حضرت]] را اثبات می‌کند؛ برای نمونه، توجه به دو مورد ذیل سودمند است: <ref> برای آگاهی فزونتر درباره این دعاها و زیارت‌ها، به منابع ذیل مراجعه کنید: - [[شیخ صدوق]] ، کمال الدین و تمام النعمه، ص ۵۱۲. - شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص ۲۸۶ و ۴۰۹ - سید بن طاووس، جمال الأسبوع، ص۳۸ و نیز همو مصباح الزائر مخطوط)، ص۱۷۰ -بحارالانوار، ج ۱۵، ص ۳۳۲، ج ۱۰۲، ص ۲۲۸ - حسن بن سليمان حلی، مختصر بصائر الدرجات، ۱۹۲ - ابراهيم بن علی عاملی کفعمی، مصباح الكفعمي، ص۵۴۸ </ref> | ||
::::##[[امام رضا]]{{ع}} در فرازی از دعای ویژه‌ای که باید در زمان[[غیبت]] خوانده شود، [[خداوند]] را این گونه می‌خواند: {{عربی|"اللَّهُمَّ أَعْطِهِ فِي نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ وَ أُمَّتِهِ وَ جَمِيعِ رَعِيَّتِهِ مَا تُقِرُّ بِهِ عَيْنَهُ وَ تَسُرُّ بِهِ نَفْسَهُ "}} <ref>خدایا! به او درباره خودش و اهل و فرزندان و امت و همه رعیتش، آنچه دیده‌اش را روشن و دلش را شادمان می‌سازد، عطا فرما....؛ بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۱۱۴ </ref>. | ::::##[[امام رضا]]{{ع}} در فرازی از دعای ویژه‌ای که باید در زمان[[غیبت]] خوانده شود، [[خداوند]] را این گونه می‌خواند: {{عربی|"اللَّهُمَّ أَعْطِهِ فِي نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ وَ أُمَّتِهِ وَ جَمِيعِ رَعِيَّتِهِ مَا تُقِرُّ بِهِ عَيْنَهُ وَ تَسُرُّ بِهِ نَفْسَهُ "}} <ref>خدایا! به او درباره خودش و اهل و فرزندان و امت و همه رعیتش، آنچه دیده‌اش را روشن و دلش را شادمان می‌سازد، عطا فرما....؛ بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۱۱۴ </ref>. | ||
::::##در پایان صلواتی که از [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[نقل]] شده است، چنین می‌خوانیم: {{عربی|"وَ صَلِّ عَلى وليك و ولاة عهدي و ألأئمة من وليه و مُد في أعمارهم و زد في آجالهم؛ "}}<ref>[خدایا!] بر ولی امرت و اولیای عهدش و پیشوایانی که از فرزندانش به شمار می‌آیند، درود فرست و عمر و مدت زندگی شان را فزونی بخش؛ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۲۷۷ و بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۲۲ </ref>»<ref>[[عزالدین رضانژاد|رضانژاد، عزالدین]]، [[حیات امام مهدی (مقاله)|حیات امام مهدی]]، ص ۱۰۲ - ۱۰۶.</ref>. | ::::##در پایان صلواتی که از [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[نقل]] شده است، چنین می‌خوانیم: {{عربی|"وَ صَلِّ عَلى وليك و ولاة عهدي و ألأئمة من وليه و مُد في أعمارهم و زد في آجالهم؛ "}}<ref>[خدایا!] بر ولی امرت و اولیای عهدش و پیشوایانی که از فرزندانش به شمار می‌آیند، درود فرست و عمر و مدت زندگی شان را فزونی بخش؛ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۲۷۷ و بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۲۲ </ref>»<ref>[[عزالدین رضانژاد|رضانژاد، عزالدین]]، [[[[حیات]] امام مهدی (مقاله)|[[حیات]] امام مهدی]]، ص ۱۰۲ - ۱۰۶.</ref>. | ||
{{پایان جمع شدن}} | {{پایان جمع شدن}} | ||
| خط ۹۹: | خط ۹۹: | ||
::::#[[مسعودی]] در "[[اثبات الوصیه]]" [[نقل]] کرده در محضر [[امام رضا]]{{ع}} [[علی بن حمزه]] و [[ابن سراج]] و [[ابن ابی سعید مکاوی]] وارد شدند. [[علی بن ابی حمزه]] آغاز به سخن کرده گفت: برای ما از پدرانتان [[نقل]] شده که تمام [[وظائف]] [[امام]] پس از [[رحلت]] به امامی مانند او منتقل می‌شود. [[امام رضا]]{{ع}} به او فرمود: خبر بده مرا از [[حسین بن علی]]{{ع}} [[امام]] بود یا نه؟ گفت: [[امام]] بود. [[حضرت]] فرمود: پس چه کسی [[جانشین]] او شد؟ عرض کرد: [[علی بن حسین]]{{ع}}. این پرسش و پاسخ ادامه یافت تا اینکه [[ابن ابی حمزه]] گفت: برای ما [[روایت]] شده که [[امام]] در نخواهد گذشت تا اینکه [[جانشین]] و [[نسل]] خود را ببیند. [[امام رضا]]{{ع}} فرمود: آیا در این [[روایت]] بیش از چیزی برای شما گفته نشده؟. گفت: نه. [[حضرت]] فرمود: بله به [[خدا]] [[سوگند]] برایتان [[روایت]] شده مگر [[قائم]] [[ابی حمزه]] با حالتی [[شبیه ]] [[اعتراض]] گفت: این قسمت در [[حدیث]] است؟! [[امام رضا]]{{ع}} فرمود: وای بر تو چگونه جرأت کردی به چیزی که بخشی از آن را نادیده گرفته‌ای بر من [[احتجاج]] کنی"<ref> ابو الحسن علی بن حسین مسعودی رحمه اللّه، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب{{ع}}، ص ۲۰۸.</ref>. افزون بر [[مسعودی]]، [[کشی]] در [[رجال]] خود<ref> محمّد بن عمر کشی، رجال کشی، ص ۴۶۵.</ref> و [[شیخ طوسی]] در "[[اختیار]] معرفه الرجال"<ref>[[شیخ طوسی]]، اختیار معرفة الرجال، ج ۲، ص ۷۶۴.</ref> نیز این [[روایت]] را با اندک تفاوتی آورده‌اند. روشن است که این [[روایت]] نه فقط داشتن [[فرزند]] برای [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} را در [[دوران غیبت]] منتفی می‌داند، بلکه در تمامی [[عمر]] آن [[حضرت]] چنین می‌داند. | ::::#[[مسعودی]] در "[[اثبات الوصیه]]" [[نقل]] کرده در محضر [[امام رضا]]{{ع}} [[علی بن حمزه]] و [[ابن سراج]] و [[ابن ابی سعید مکاوی]] وارد شدند. [[علی بن ابی حمزه]] آغاز به سخن کرده گفت: برای ما از پدرانتان [[نقل]] شده که تمام [[وظائف]] [[امام]] پس از [[رحلت]] به امامی مانند او منتقل می‌شود. [[امام رضا]]{{ع}} به او فرمود: خبر بده مرا از [[حسین بن علی]]{{ع}} [[امام]] بود یا نه؟ گفت: [[امام]] بود. [[حضرت]] فرمود: پس چه کسی [[جانشین]] او شد؟ عرض کرد: [[علی بن حسین]]{{ع}}. این پرسش و پاسخ ادامه یافت تا اینکه [[ابن ابی حمزه]] گفت: برای ما [[روایت]] شده که [[امام]] در نخواهد گذشت تا اینکه [[جانشین]] و [[نسل]] خود را ببیند. [[امام رضا]]{{ع}} فرمود: آیا در این [[روایت]] بیش از چیزی برای شما گفته نشده؟. گفت: نه. [[حضرت]] فرمود: بله به [[خدا]] [[سوگند]] برایتان [[روایت]] شده مگر [[قائم]] [[ابی حمزه]] با حالتی [[شبیه ]] [[اعتراض]] گفت: این قسمت در [[حدیث]] است؟! [[امام رضا]]{{ع}} فرمود: وای بر تو چگونه جرأت کردی به چیزی که بخشی از آن را نادیده گرفته‌ای بر من [[احتجاج]] کنی"<ref> ابو الحسن علی بن حسین مسعودی رحمه اللّه، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب{{ع}}، ص ۲۰۸.</ref>. افزون بر [[مسعودی]]، [[کشی]] در [[رجال]] خود<ref> محمّد بن عمر کشی، رجال کشی، ص ۴۶۵.</ref> و [[شیخ طوسی]] در "[[اختیار]] معرفه الرجال"<ref>[[شیخ طوسی]]، اختیار معرفة الرجال، ج ۲، ص ۷۶۴.</ref> نیز این [[روایت]] را با اندک تفاوتی آورده‌اند. روشن است که این [[روایت]] نه فقط داشتن [[فرزند]] برای [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} را در [[دوران غیبت]] منتفی می‌داند، بلکه در تمامی [[عمر]] آن [[حضرت]] چنین می‌داند. | ||
::::#[[شیخ طوسی]] در [[کتاب الغیبه]] نزدیک به همین مضمون را در روایتی دیگر آورده است. [[حسن بن علی خزاز]] گفت [[علی بن ابی حمزه]] وارد بر [[امام رضا]]{{ع}} شد. پرسید آیا شما [[امام]] هستی؟ [[حضرت]] فرمود: آری. [[علی بن ابی حمزه]] گفت: از [[پدر]] بزرگ شما [[جعفر بن محمّد]] شنیدم که: امامی نیست مگر اینکه فرزندی دارد. [[امام]] فرمود: آیا فراموش کردی یا خود را به [[فراموشی]] زدی؟ اینچنین که گفتی نفرمود. بلکه ایشان فرمود: امامی نیست مگر اینکه فرزندی داشته باشد مگر امامی که [[حسین بن علی]] برای او خارج می‌شود "[[رجعت]] می‌کند" پس همانا او فرزندی نخواهد داشت. [[علی بن ابی حمزه]] گفت راست فرمودی اینچنین فرمود جد بزرگوار شما<ref>{{عربی|"يَكُونُ الْإِمَامُ إِلَّا وَ لَهُ عَقِبٌ إِلَّا الْإِمَامُ الَّذِي يَخْرُجُ عَلَيْهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍ{{ع}} فَإِنَّهُ لَا عَقِبَ لَهُ "}}؛ شیخ طوسی رحمه اللّه، کتاب الغیبة، ص ۲۲۴.</ref> | ::::#[[شیخ طوسی]] در [[کتاب الغیبه]] نزدیک به همین مضمون را در روایتی دیگر آورده است. [[حسن بن علی خزاز]] گفت [[علی بن ابی حمزه]] وارد بر [[امام رضا]]{{ع}} شد. پرسید آیا شما [[امام]] هستی؟ [[حضرت]] فرمود: آری. [[علی بن ابی حمزه]] گفت: از [[پدر]] بزرگ شما [[جعفر بن محمّد]] شنیدم که: امامی نیست مگر اینکه فرزندی دارد. [[امام]] فرمود: آیا فراموش کردی یا خود را به [[فراموشی]] زدی؟ اینچنین که گفتی نفرمود. بلکه ایشان فرمود: امامی نیست مگر اینکه فرزندی داشته باشد مگر امامی که [[حسین بن علی]] برای او خارج می‌شود "[[رجعت]] می‌کند" پس همانا او فرزندی نخواهد داشت. [[علی بن ابی حمزه]] گفت راست فرمودی اینچنین فرمود جد بزرگوار شما<ref>{{عربی|"يَكُونُ الْإِمَامُ إِلَّا وَ لَهُ عَقِبٌ إِلَّا الْإِمَامُ الَّذِي يَخْرُجُ عَلَيْهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍ{{ع}} فَإِنَّهُ لَا عَقِبَ لَهُ "}}؛ شیخ طوسی رحمه اللّه، کتاب الغیبة، ص ۲۲۴.</ref> | ||
::::#روایاتی [[حضرت خضر]] را به عنوان کسی معرفی کرده که [[وحشت]] تنهایی [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} را در [[دوران غیبت]] برطرف می‌سازد و در حالی که اگر آن [[حضرت]] [[زن]] و [[فرزند]] داشت، نیازی به ملازم و همراه نبود. [[امام رضا]]{{ع}} فرمود: "[[حضرت خضر]]{{ع}} از [[آب]] حیات نوشید و او زنده است... ، [[خداوند]] به واسطه او تنهایی [[قائم]] ما را در دوران غیبتش به انس تبدیل کند و [[غربت]] و تنهایی‌اش را با او مرتفع سازد"<ref>{{عربی|"يإِنَ الْخَضِرَ شَرِبَ مِنْ مَاءِ الْحَيَاةِ فَهُوَ حَيٌ لَا يَمُوتُ حَتَّى يُنْفَخَ فِي الصُّورِ وَ إِنَّهُ لَيَحْضُرُ الْمَوْسِمَ كُلَّ سَنَةٍ وَ يَقِفُ بِعَرَفَةَ فَيُؤَمِّنُ عَلَى دُعَاءِ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيُونِسُ اللَّهُ بِهِ وَحْشَةَ قَائِمِنَا فِي غَيْبَتِهِ وَ يَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُ "}}؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۳۸۵، ح ۱.</ref> | ::::#روایاتی [[حضرت خضر]] را به عنوان کسی معرفی کرده که [[وحشت]] تنهایی [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} را در [[دوران غیبت]] برطرف می‌سازد و در حالی که اگر آن [[حضرت]] [[زن]] و [[فرزند]] داشت، نیازی به ملازم و همراه نبود. [[امام رضا]]{{ع}} فرمود: "[[حضرت خضر]]{{ع}} از [[آب]] [[حیات]] نوشید و او زنده است... ، [[خداوند]] به واسطه او تنهایی [[قائم]] ما را در دوران غیبتش به انس تبدیل کند و [[غربت]] و تنهایی‌اش را با او مرتفع سازد"<ref>{{عربی|"يإِنَ الْخَضِرَ شَرِبَ مِنْ مَاءِ الْحَيَاةِ فَهُوَ حَيٌ لَا يَمُوتُ حَتَّى يُنْفَخَ فِي الصُّورِ وَ إِنَّهُ لَيَحْضُرُ الْمَوْسِمَ كُلَّ سَنَةٍ وَ يَقِفُ بِعَرَفَةَ فَيُؤَمِّنُ عَلَى دُعَاءِ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيُونِسُ اللَّهُ بِهِ وَحْشَةَ قَائِمِنَا فِي غَيْبَتِهِ وَ يَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُ "}}؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۳۸۵، ح ۱.</ref> | ||
::::#در [[روایات]] فراوانی از آن [[حضرت]] با [[القاب]] [[فرید]] "تک" و [[وحید]] "یگانه" یاد شده است و این با [[زن]] و [[فرزند]] داشتن منافات دارد<ref> پیشین، باب ۲۶، ح ۱۳.</ref> | ::::#در [[روایات]] فراوانی از آن [[حضرت]] با [[القاب]] [[فرید]] "تک" و [[وحید]] "یگانه" یاد شده است و این با [[زن]] و [[فرزند]] داشتن منافات دارد<ref> پیشین، باب ۲۶، ح ۱۳.</ref> | ||
::::#دست‌های از [[روایات]]، ملازمان حضرتش را در [[دوران غیبت]] فقط سی تن از [[یاران]] خاصّ آن [[حضرت]] ذکر کرده است. و سخنی از [[همراهی]] [[زن]] و [[فرزند]] ایشان با وی ننموده است. | ::::#دست‌های از [[روایات]]، ملازمان حضرتش را در [[دوران غیبت]] فقط سی تن از [[یاران]] خاصّ آن [[حضرت]] ذکر کرده است. و سخنی از [[همراهی]] [[زن]] و [[فرزند]] ایشان با وی ننموده است. | ||
| خط ۱۳۳: | خط ۱۳۳: | ||
::::::در پاسخ می‌گوییم: [[امام مهدی]]{{ع}} در حال حاضر در [[غیبت]] به سر می‌برد و این یک حالت استثنایی است که ارتباط ایشان را با [[مردم]] محدود می‌کند. بنابراین، همین عذر می‌تواند [[مانع]] اجرای این [[سنت نبوی]] شود؛ زیرا به [[یقین]] گاه به [[دلیل]] شرایطی خاص، ممکن است [[حکم]] واجبی از عهده [[انسان]] برداشته شود، چه رسد به [[مستحبات]] و سنت‌ها. افزون بر این، [[ازدواج]] سنتی [[نبوی]] است که باید در طول [[زندگی]] انجام گیرد و هیچ اشکالی ندارد که [[حضرت مهدی]]{{ع}} پس از [[ظهور]] [[اقدام]] به این عمل نماید و در این صورت، ترک‌کننده [[سنت نبوی]] نیز نخواهد بود. از همین‌جا می‌توان استفاده کرد دعاهایی که در آنها به [[حضرت]] و [[خانواده]] او اشاره کرده، می‌تواند به [[دوران ظهور]] آن بزرگوار مربوط باشد، نه [[زمان غیبت]]. | ::::::در پاسخ می‌گوییم: [[امام مهدی]]{{ع}} در حال حاضر در [[غیبت]] به سر می‌برد و این یک حالت استثنایی است که ارتباط ایشان را با [[مردم]] محدود می‌کند. بنابراین، همین عذر می‌تواند [[مانع]] اجرای این [[سنت نبوی]] شود؛ زیرا به [[یقین]] گاه به [[دلیل]] شرایطی خاص، ممکن است [[حکم]] واجبی از عهده [[انسان]] برداشته شود، چه رسد به [[مستحبات]] و سنت‌ها. افزون بر این، [[ازدواج]] سنتی [[نبوی]] است که باید در طول [[زندگی]] انجام گیرد و هیچ اشکالی ندارد که [[حضرت مهدی]]{{ع}} پس از [[ظهور]] [[اقدام]] به این عمل نماید و در این صورت، ترک‌کننده [[سنت نبوی]] نیز نخواهد بود. از همین‌جا می‌توان استفاده کرد دعاهایی که در آنها به [[حضرت]] و [[خانواده]] او اشاره کرده، می‌تواند به [[دوران ظهور]] آن بزرگوار مربوط باشد، نه [[زمان غیبت]]. | ||
::::::در مقابل این نظریه، دیدگاه دیگری مطرح است که قاطعانه [[ازدواج حضرت]] را نفی می‌کند. عمده [[دلیل]] ایشان هم این است که لازمه [[ازدواج حضرت]]، یا طولانی بودن [[عمر]] [[همسر]] اوست که دلیلی بر آن نداریم، یا آنکه [[حضرت]] پس از [[رحلت]] [[همسر]]، مجبور است با دیگری [[ازدواج]] کند، یا به [[دلیل]] [[ازدواج]] باید فرزندانی داشته باشد که [[سرپرستی]] آنها موجب شناخته شدن [[حضرت]] گردد و.... | ::::::در مقابل این نظریه، دیدگاه دیگری مطرح است که قاطعانه [[ازدواج حضرت]] را نفی می‌کند. عمده [[دلیل]] ایشان هم این است که لازمه [[ازدواج حضرت]]، یا طولانی بودن [[عمر]] [[همسر]] اوست که دلیلی بر آن نداریم، یا آنکه [[حضرت]] پس از [[رحلت]] [[همسر]]، مجبور است با دیگری [[ازدواج]] کند، یا به [[دلیل]] [[ازدواج]] باید فرزندانی داشته باشد که [[سرپرستی]] آنها موجب شناخته شدن [[حضرت]] گردد و.... | ||
::::::البته این مطالب هم [[سست]] و بی‌اساس است. ممکن است [[حضرت]] در برهه‌ای از حیات خود -حتی در [[غیبت]]- همسری [[اختیار]] کند و آن [[زن]] از [[دنیا]] برود. در این صورت، ایشان هم به [[سنت نبوی]] عمل کرده و هم مشکلات و پی‌آمدهایی برای آن [[حضرت]] پیش نیاید. بنابراین، ما نه دلیلی بر [[ازدواج حضرت]] داریم و نه سندی بر [[ازدواج]] نکردن او، ضمن اینکه مبهم بودن این مسئله می‌تواند، دارای حکمتی باشد، چون در هر صورت، مشکلاتی پیش می‌آید. آنچه در [[روایات]] آمده این است که همواره سی نفر از [[بهترین]] [[انسان‌ها]] در [[خدمت]] [[امام زمان]]{{ع}} هستند و او را در حل مشکلات [[یاری]] می‌کنند و تنها آنان از [[محل زندگی]] [[امام]] باخبرند<ref>[[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]]، ج ۵۲، ص ۱۵۳، حدیث ۶؛ [[کافی (کتاب)|کافی]] "کتاب الحجه، باب فی الغیبه"، حدیث ۱۶.</ref>»<ref>[[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۵۵ و ۵۶.</ref>. | ::::::البته این مطالب هم [[سست]] و بی‌اساس است. ممکن است [[حضرت]] در برهه‌ای از [[حیات]] خود -حتی در [[غیبت]]- همسری [[اختیار]] کند و آن [[زن]] از [[دنیا]] برود. در این صورت، ایشان هم به [[سنت نبوی]] عمل کرده و هم مشکلات و پی‌آمدهایی برای آن [[حضرت]] پیش نیاید. بنابراین، ما نه دلیلی بر [[ازدواج حضرت]] داریم و نه سندی بر [[ازدواج]] نکردن او، ضمن اینکه مبهم بودن این مسئله می‌تواند، دارای حکمتی باشد، چون در هر صورت، مشکلاتی پیش می‌آید. آنچه در [[روایات]] آمده این است که همواره سی نفر از [[بهترین]] [[انسان‌ها]] در [[خدمت]] [[امام زمان]]{{ع}} هستند و او را در حل مشکلات [[یاری]] می‌کنند و تنها آنان از [[محل زندگی]] [[امام]] باخبرند<ref>[[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]]، ج ۵۲، ص ۱۵۳، حدیث ۶؛ [[کافی (کتاب)|کافی]] "کتاب الحجه، باب فی الغیبه"، حدیث ۱۶.</ref>»<ref>[[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۵۵ و ۵۶.</ref>. | ||
{{پایان جمع شدن}} | {{پایان جمع شدن}} | ||
نسخهٔ ۱۲ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۴۴
| آیا امام مهدی فرزند دارد؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / آشنایی با امام مهدی / معرفت امام مهدی (شناخت امام مهدی) |
آیا امام مهدی(ع) فرزند دارد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
- آیت الله نجم‌الدین طبسی در «درس گفتارهای مهدویت» در اين‌باره گفته است:
- «از اشکالاتی که به مسأله اولاد داشتن امام زمان(ع) وارد است، جریان ضراب اصفهانی و صلواتی منقول از او است، وی در سال ۲۸۰ هجری یعنی دوران غیبت صغری روایت می‌کند که صلواتی را از یک زن که مدعی است خاله امام زمان(ع) است نقل می‌کند، این درحالی است که در هیچ منبعی ذکر نشده که امام زمان(ع) خاله داشته باشد.
- سند روایت صلوات ضراب اصفهانی، مشکل دارد. فرستادن یک صلوات به قصد ذکر و بهره معنوی بردن ایرادی ندارد بلکه استفاده ابزاری از آن در راستای اهداف مدعیان دروغین موضوعی است که باعث می‌شود به سندیت این حدیث و دیگر احادیث بپردازیم و اجازه ندهیم مدعیان دروغین از این موضوع سوء استفاده کنند. ادعاهای مختلف بسیار است، اما در مقام اثبات که باشد نمی‌توان آنها را ثابت کرد. ملاقات‌ها با امام زمان(ع) اکثراً اتفاقی است، در همین زمینه هم باید با دقت به مسأله نگاه کرد و فریب افراد کذاب را نخوریم. بسیاری از بزرگان ملاقات با امام زمان(ع) داشته‌اند اما هیچکدام مدعی ملاقات اختیاری نیستند.
- در جمال الاسبوع ابن طاووس دو نص نقل می‌کند منقول از امام رضا(ع) که بعد از نماز عصر جمعه برای امام زمان(ع) دعایی که نقل شده است بخوانید، در این دعا به فرزندان امام زمان(ع) و جانشین‌های امام زمان(ع) اشاره شده است. اول اینکه این حدیث از نظر نقل و راویان دچار مشکل است و برخی راویان یا وجود ندارند و شناخته شده نیستند یا ثقه نیستند. موضوع دیگر این است که این روایت پیش از ولادت حضرت ولی عصر(ع) ذکر شده است و حتی پیش از میلاد جد امام زمان(ع) بوده است، در این روایت به اولاد امام زمان(ع) دعا می‌کنیم اما این به معنای اولاد داشتن نیست بلکه به این معنا است که هروقت ایشان اولاد دار شدند رحمت و مغفرت الهی شامل آنها شود.
- روایاتی که فرزند داشتن امام زمان(ع) را نشان میدهد همه مشکل سندی دارند، مدعیان دروغین مدعی می‌شوند که با حضور فرزندان امام زمان(ع) باعث می‌شود دیگر نیازی به مراجع معظم تقلید نباشد و رشته ارتباط مردم و مراجعات دینی به مراجع را باید پاره کرد، درحالی که توان اثبات فرزند داشتن امام زمان(ع) را هم ندارند و تنها متوسل به روایات ضعیف و فرضیه‌ها می‌شوند»[۱].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:
| ۱. آیت‌الله امینی؛ |
|---|
|
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین قرائتی؛ |
|---|
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین رضانژاد؛ |
|---|
|
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین طاهری؛ |
|---|
 حجت الاسلام و المسلمین دکتر حبیب‌الله طاهری در کتاب «سیمای آفتاب» در این‌باره گفته‌است:
|
| ۵. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
|
| ۶. حجت الاسلام و المسلمین رجالی تهرانی؛ |
|---|
|
| ۷. حجت الاسلام و المسلمین رحیمی؛ |
|---|
|
| ۸. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛ |
|---|
|
- آیا امام مهدی ازدواج کرده‌اند یا خیر؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی همسر دارد؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی فرزند دارد؟ (پرسش)
- آیا کنیه اباصالح دلالت بر ازدواج امام مهدی دارد؟ (پرسش)
- آیا قول به عدم ازدواج امام مهدی با سنت محمدی منافات دارد؟ (پرسش)
- در صورت قول به عدم ازدواج به روایت مفضل بن عمر چگونه پاسخ میدهید؟ (پرسش)
- آیا روایت احمد بن محمد بن یحیی انباری بر ازدواج امام مهدی دلالت دارد؟ (پرسش)
- در برخی از روایات بر اهل و عیال امام مهدی اشاره شده آیا این دلالت بر ازدواج دارد؟ (پرسش)
- این که امام مهدی بر طبق روایاتی دارای زن و فرزند هست از نظر سند معتبر است یا نه؟ (پرسش)
- امام مهدی چگونه می‌تواند از نظر ازدواج الگو باشد در حالیکه آن حضرت ازدواج نکرده است؟ (پرسش)
- آیا صحت دارد که اگر دختران باعفت باشند امام مهدی با دختران عفیف ازدواج می‌کند؟ (پرسش)
- دلایل ازدواج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- دلایل منکران ازدواج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ طبسی، نجم الدین، درس گفتارهای مهدویت
- ↑ مانند: "اللهم اعطه فی نفسه و اهله و ولده و ذریته و امته و جمیع رعیته ما تقربه عینه" (مفاتیح الجنان) و در صلواتی که از ناحیه مقدسه صادر شده می‌گوید: "اللهم اعطه فی نفسه و ذریته و شیعته و رعیته و خاصته و عامته و عدوه و جمیع اهل الدنیا ما تقربه عینه" (مفاتیح الجنان). لکن بر دانشمندان پوشیده نیست که دعاهای مذکور به آن مرتبه حجیت و اعتبار نیستند که بتوان به آنها استدلال نمود و چنین موضوعی را اثبات کرد. لکن درعین‌حال، داشتن فرزند هم بعید نیست. امام صادق(ع) در حدیثی فرمود: "کانی اری نزول القائم فی مسجد السهله باهله و عیاله" (بحار، ج ۵۲، ص ۳۱۷).
- ↑ امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۱۷.
- ↑ سوره کهف، آیه:۲۲.
- ↑ قرائتی، محسن، جهت‌نما، ص ۶۸ - ۷۰.
- ↑ میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۲
- ↑ میرزا علی اکبر نهاوندی، العبقری الحسان، ج ۲، ص ۱۳۴
- ↑ میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۵
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۶۱ و بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳
- ↑ میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۵
- ↑ جمال الأسبوع، ص ۵۱۲.
- ↑ الايقاظ من الهجعه، ص ۳۹۲ - ۴۰۵.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۱۷
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۴۵
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ص۱۳۴
- ↑ میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص ۲۲۶
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۱۳۷
- ↑ میر محمد میرلوحی، سیمای آفتاب، ص ۴۹۷
- ↑ میر محمد میرلوحی، سیمای آفتاب، ص ۴۹۷.
- ↑ برای آگاهی فزونتر درباره این دعاها و زیارت‌ها، به منابع ذیل مراجعه کنید: - شیخ صدوق ، کمال الدین و تمام النعمه، ص ۵۱۲. - شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص ۲۸۶ و ۴۰۹ - سید بن طاووس، جمال الأسبوع، ص۳۸ و نیز همو مصباح الزائر مخطوط)، ص۱۷۰ -بحارالانوار، ج ۱۵، ص ۳۳۲، ج ۱۰۲، ص ۲۲۸ - حسن بن سليمان حلی، مختصر بصائر الدرجات، ۱۹۲ - ابراهيم بن علی عاملی کفعمی، مصباح الكفعمي، ص۵۴۸
- ↑ خدایا! به او درباره خودش و اهل و فرزندان و امت و همه رعیتش، آنچه دیده‌اش را روشن و دلش را شادمان می‌سازد، عطا فرما....؛ بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۱۱۴
- ↑ [خدایا!] بر ولی امرت و اولیای عهدش و پیشوایانی که از فرزندانش به شمار می‌آیند، درود فرست و عمر و مدت زندگی شان را فزونی بخش؛ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۲۷۷ و بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۲۲
- ↑ رضانژاد، عزالدین، [[حیات امام مهدی (مقاله)|حیات امام مهدی]]، ص ۱۰۲ - ۱۰۶.
- ↑ نجم الثاقب، ص ۲۲۴.
- ↑ العبقری الحسان، ج ۲، ص ۱۳۴.
- ↑ نجم الثاقب، ص ۲۲۵.
- ↑ جمال الاسبوع، ص ۵۱۲.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۳، از ص ۲۱۳ تا ص ۲۲۱، حکایت ثالثه.
- ↑ الذریعه، ج ۵، ص ۱۰۶.
- ↑ دادگستر جهان، ص ۲۰۶.
- ↑ غیبت شیخ طوسی، ص ۱۰۳؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳.
- ↑ نجم الثاقب، ص ۲۲۵.
- ↑ غیبت شیخ طوسی، ص ۹۷؛ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۴۸.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۴۵ تا ص ۱۴۹.
- ↑ غیبت شیخ طوسی، ص ۱۳۴.
- ↑ نجم الثاقب، ص ۲۲۶.
- ↑ غیبت شیخ طوسی، ص ۱۳۷.
- ↑ ریاض المؤمنین.
- ↑ درود بی‌پایان خود را بر ولی امرت و اولیای عهدش و پیشوایان از اولادش نازل فرما و بر عمر و اجلشان بیفزا؛ غیبت شیخ طوسی، ص ۱۰۷؛ مصباح کفعمی، ص ۵۴۸؛ جمال الاسبوع سید بن طاوس، ص ۵۰۴؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۲.
- ↑ صلوات و سلام خود را بر ولی امرت و اولیای عهدت و پیشوایان از فرزندانش بفرست؛ بحارالانوار، ج ۱۰۲، ص ۲۲۸.
- ↑ بار خدایا! به او درباره خودش و اهلش و فرزندانش و امتش و همه رعیتش عطا فرما آنچه که دیده‌اش روشن و دلش مسرور گردد؛ بحارالانوار، ج ۹۵، ص ۳۳۲.
- ↑ ای مولای من‌ای صاحب الزمان که درود خدا بر تو و بر اهل بیت تو باد، امروز روز جمعه است... صلوات خدا بر تو و بر اهل بیت پاک تو باد؛ جمال الاسبوع، ص ۳۸؛ نجم الثاقب، ص ۲۲۴.
- ↑ تا ولی تو را به بینم- که صلوات تو بر او و آل او باد. با گفتاری روشن، برهانی آشکار، از گمراهی می‌رهاند، از جهالت و نادانی نجات می‌بخشد؛ کمال الدین، ص ۵۱۲؛ جمال الاسبوع، ص ۵۲۳.
- ↑ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص ۳۶۴ - ۳۶۸.
- ↑ میرزا حسین طبرسینوری، نجم الثاقب، ص ۴۰۲.
- ↑ سید بن طاووس، جمال الاسبوع، ص ۵۱۲.
- ↑ میرزا حسین طبرسی نوری، نجم الثاقب، ص ۴۰۲.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ۱جلد، شباب الجنه - قم (ایران)، چاپ: ۲، ۱۳۸۵ ه.ش.
- ↑ ر. ک: نجم الثاقب، ص ۴۰۲.
- ↑ محمّد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۲۲۰.
- ↑ ناجی نجار، جزیره خضراء، و تحقیقی پیرامون مثلث برمودا، ترجمه: علی اکبر مهدیپور، ص ۳۸.
- ↑ "إِنَ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَتَيْنِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّى يَقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ يَقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ يَقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّى لَا يَبْقَى عَلَى أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ يَسِيرٌ لَا يَطَّلِعُ عَلَى مَوْضِعِه "؛ شیخ طوسی رحمه اللّه، کتاب الغیبة، ص ۱۶۱.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ص ۱۷۲.
- ↑ لطف اللّه صافی گلپایگانی، پاسخ ده پرسش، ص ۵۴.
- ↑ "كَأَنِّي أَرَى نُزُولَ الْقَائِمِ فِي مَسْجِدِ السَّهْلَةِ بِأَهْلِهِ وَ عِيَالِهِ "؛ محمّد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۸۱، باب ۲۷.
- ↑ لطف اللّه صافی گلپایگانی، پاسخ ده پرسش، ص ۵۴- ۵۵.
- ↑ سید محمّد صدر، تاریخ الغیبة الکبری، مقدمه ص ۲۳.
- ↑ ابو الحسن علی بن حسین مسعودی رحمه اللّه، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب(ع)، ص ۲۰۸.
- ↑ محمّد بن عمر کشی، رجال کشی، ص ۴۶۵.
- ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج ۲، ص ۷۶۴.
- ↑ "يَكُونُ الْإِمَامُ إِلَّا وَ لَهُ عَقِبٌ إِلَّا الْإِمَامُ الَّذِي يَخْرُجُ عَلَيْهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍ(ع) فَإِنَّهُ لَا عَقِبَ لَهُ "؛ شیخ طوسی رحمه اللّه، کتاب الغیبة، ص ۲۲۴.
- ↑ "يإِنَ الْخَضِرَ شَرِبَ مِنْ مَاءِ الْحَيَاةِ فَهُوَ حَيٌ لَا يَمُوتُ حَتَّى يُنْفَخَ فِي الصُّورِ وَ إِنَّهُ لَيَحْضُرُ الْمَوْسِمَ كُلَّ سَنَةٍ وَ يَقِفُ بِعَرَفَةَ فَيُؤَمِّنُ عَلَى دُعَاءِ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيُونِسُ اللَّهُ بِهِ وَحْشَةَ قَائِمِنَا فِي غَيْبَتِهِ وَ يَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُ "؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۳۸۵، ح ۱.
- ↑ پیشین، باب ۲۶، ح ۱۳.
- ↑ "لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ غَيْبَةٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ فِي غَيْبَتِهِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَيْبَةُ وَ مَا بِثَلَاثِينَ مِنْ وَحْشَةٍ "؛ شیخ کلینی رحمه اللّه، کافی، ج ۱، ص ۳۴۰، ح ۱۶، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۲؛ محمّد بن ابراهیم نعمانی، الغیبة، ص ۱۸۸.
- ↑ جزیره خضراء افسانه یا واقعیت؟، ص ۲۲۶، به نقل از: الاخبار الدخیلة، ج ۲، ص ۷۲.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۱۹-۱۲۷.
- ↑ لا یطّلع علی موضعه احد من ولده و لا غیره، الّا المولی الّذی یلی امره. ( کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص ۱۰۲)
- ↑ کتاب الغیبه، محمد بن ابراهیم نعمانی، باب دهم، ص ۲۵۰.
- ↑ دادگستر جهان، ابراهیم امینی، ص ۲۰۷.
- ↑ جمال الاسبوغ، سید بن طاووس، ص ۵۱۲
- ↑ اثبات الوصیه، مسعودی، ترجمه نجفی، ص ۲۰۱
- ↑ کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص ۱۳۴.
- ↑ از جمله کتاب جزیره خضراء افسانه یا واقعیت علّامه سید مرتضی جعفر عاملی، ترجمه سپهری، ص ۲۲۱
- ↑ یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۴۲ تا ۱۴۴.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۳۱۶.
- ↑ رحیمی، عباس، امید فردا، ص۳۳.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳، حدیث ۶؛ کافی "کتاب الحجه، باب فی الغیبه"، حدیث ۱۶.
- ↑ مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۵۵ و ۵۶.