بازگشت از صفین

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام علی است. امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام علی در قرآن - امام علی در حدیث - امام علی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

آغاز برانگیخته شدن اعتراض‌

• امام علی(ع)‌- آن‌گاه که مردی از یارانش به او گفت: ما را از داوری نهی و سپس به آن‌ امر کردی؛ و ما ندانستیم کدام‌یک صواب است-: این [حیرتْ‌] کیفر کسی است که آنچه را بر آن پیمان بسته، ترک کند. هَلا! به خدا سوگند، اگر آن‌گاه که [به ادامه نبرد] فرمانتان دادم، شما را به کاری ناخوشایند وا می‌داشتم که خداوند، خیرتان را در آن نهاده بود- تا اگر استقامت می‌ورزیدید، شما را هدایت می‌نمودم و اگر به راه کج می‌رفتید، راستتان می‌کردم و اگر سر بر می‌تافتید، ناچارتان می‌ساختم-، و این شیوه، استوارتر بود. اما با چه کس و با اطمینان به کدام کس؟ می‌خواهم [درد را] با شما درمان کنم، اما شما، خود دردِ منید؛ همانند کسی که بخواهد با نوک خاری، خاری را بیرون کند و می‌داند که خار به خار میل دارد. بار خدایا! پزشکانِ این درد بی‌درمان از علاج ملول شده‌اند و آنان که می‌خواهند از چاهی ژرف با طناب‌ها آب برگیرند، درمانده گشته‌اند. کجایند مردمی که به اسلام، فرا خوانده شدند و آن را پذیرفتند؛ قرآن را خواندند و استوار ساختند؛ به جهاد، برانگیخته شدند و با شوق به حرکت درآمدند، همچون شوق ماده شتری که مشتاقانه به سوی فرزندانش می‌رود؛ و شمشیرها را از غلاف‌ها بر می‌کشیدند و فوج فوج و صف به صف به اطراف زمین می‌تاختند؛ برخی جان می‌دادند و برخی تن می‌رهانیدند. نه از زنده ماندنِ زندگان شاد بودند و نه در مرگ مردگان، نیازمند تسلیت. دیدگانشان از گریه به سپیدی نشسته، شکم‌هاشان از روزه‌داری لاغر گشته، لبشان از [فراوانی‌] دعا خشکیده، رنگشان از شب زنده‌داری زرد شده، و بر چهره‌هاشان گَردِ خشوع نشسته بود. آنان، برادران من بودند که رفتند. پس سزاوار است که تشنه [دیدار] ایشان باشیم و از دوری‌شان دستِ [حسرت‌] به دندان بگزیم. همانا شیطان راه‌هایش را برایتان هموار می‌کند و می‌خواهد پیاپی گره از رشته دینتان بگلسد و به جای همدلی، کارتان را به پراکندگی کشانَد و از پراکندگی‌تان آشوب و فتنه برانگیزد. پس، از وسوسه‌ها و افسون‌هایش روی گردانید و از کسی که نصیحت را به شما هدیه می‌کند، اندرز پذیرید و آن را آویزه [گوش‌] جان‌هایتان سازید.

وارد شدن به کوفه و آغاز فتنه‌ای دیگر

• تاریخ الطبری‌- به نقل از عمارة بن ربیعه، در توصیف یاران امام(ع)-: همراه علی(ع) به صِفین درآمدند، حال آنکه دوستانه به هم مهر می‌ورزیدند، و [از صِفین‌] بازگشتند، در حالی که دشمنانه بر هم خشم می‌گرفتند. هنوز درون اردوگاه خود در صِفین بودند که [ماجرای‌] داوری میانشان پراکندگی پدید آورد و سراسرِ راه را در حالی بازآمدند که به هم می‌تاختند ودشنام می‌دادند و با تازیانه به جان هم افتاده بودند. خوارج می‌گفتند: "ای دشمنان خدا! در کار خدای عز و جل سازش ورزیدید و تن به داوری دادید" و دیگران می‌گفتند: "شما از امام ما جدا شدید و جماعتمان را پراکندید".

آن‌گاه که علی(ع) به کوفه درآمد، ایشان با وی درنیآمدند و به [روستای‌] "حَروراء" رفتند. دوازده هزار تن از ایشان بدان درآمدند و منادی آنان ندا در داد: فرمانده جنگ، شَبَث بن رِبْعی تَمیمی است و امام جماعت، عبد الله بن کواء یشکری؛ و پس از پیروزی، کار به شورا برگزار می‌شود و بیعت، از آنِ خدای عز و جل است؛ و [در میان ما] امر به معروف و نهی از منکر [جریان خواهد داشت‌]... چون علی(ع) به کوفه درآمد و خوارج از وی جدا شدند، شیعیان نزد او پایدار مانده، گفتند: بر عهده ما بیعتی دیگر باره است. با هر که تو دوستی ورزی، دوستیم و با هر که دشمن باشی، دشمنیم. خوارج گفتند: شما و شامیان، همانند اسبانِ مسابقه، به سوی کفر سبقت گرفتید. شامیان بر سرِ هر کار خوشایند و ناخوشایند خود، با معاویه پیمان بستند و شما نیز با علی بیعت کردید، بر این پایه که دوستارِ دوست او و دشمن با دشمن او باشید. پس زیاد بن نضر به ایشان گفت: به خدا سوگند، علی هرگز دست خویش را به بیعت نگشود و ما با وی بیعت نکردیم، مگر بر پایه کتاب خدای عز و جل و سنت پیامبر او؛ اما آن‌گاه که شما با وی به مخالفت برخاستید، شیعیانش نزدش آمدند و گفتند: ما دوستار آن کسیم که تو با وی دوستی و دشمن آن کسیم که تو با وی دشمنی. ما نیز چنین هستیم و علی بر حق و هدایت است؛ و هر که با وی مخالفت ورزد، گم‌راه و گم‌راه‌کننده است.

جستارهای وابسته

• سران قاسطین
• سیاست‌های امام علی در برابر معاویه
• آماده شدن معاویه برای جنگ صفین
• حرکت امام علی به سوی صفین
• حکمیت
• حوادث جنگ صفین
• رویارویی دو سپاه در صفین
• سخت‌ترین روزهای جنگ صفین
• توقف جنگ صفین
• بازگشت از صفین

منابع

• محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین