شجاعت در معارف و سیره علوی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث شجاعت است. شجاعت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شجاعت در لغت - شجاعت در قرآن - شجاعت در حدیث - شجاعت در نهج البلاغه - شجاعت در اخلاق اسلامی - شجاعت در معارف و سیره نبوی - شجاعت در معارف و سیره علوی - شجاعت در معارف و سیره حسینی - شجاعت در سیره معصوم - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

شجاعت از خوی‌های نیک انسانی است و انسان را به اقدام و ایستادگی شایسته وامی‌دارد. در سایه فضیلت شجاعت می‌توان هنگام عمل، بر ترس پیروز شد و اقدام کرد و در موقع ضرورت نیز دست از اقدام برداشت و صبر کرد. امام علی (ع) بر این دو مفهوم شجاعت تأکید می‌کند و می‌فرماید: اگر از چیزی ترسیدی دل به دریا بزن و در آن وارد شو، که این همه دودلی سخت‌تر از ترسی است که احساس می‌کنی شجاعت معیاری است برای مشخص شدن ارزش انسان.

امام علی (ع) نمونه و الگوی کاملی از انسان شجاع است. هنگام اقدام و نبرد، هیچ جنگاوری را یارای استقامت در برابر شمشیرش نبود و هیچ انگیزه‌ای او را از اقدام و کوشش بازنمی‌داشت، همان‌گونه که شب هجرت در بستر پیامبر اکرم (ص) خوابید و جان خویش را در معرض بزرگ‌ترین خطر قرارداد. امّا آنجا که باید از اقدام بی‌مورد پرهیز می‌کرد، به‌خاطر مصلحتی بزرگ‌تر، از حق خویش گذشت و در برابر جریان سقیفه و برخی جریانات دیگر که در تاریخ روایت شده است، سکوت کرد.

فضیلت شجاعت نزد امام از اهمیت زیادی برخوردار بود و یکی از معیارهای اصلی او در گزینش افراد به‌شمار می‌رفت. امام در معرفی مالک اشتر به مردم مصر، او را به این خصلت می‌ستاید که به‌هنگام شتاب کندی نمی‌کند و هنگام درنگ شتاب نخواهد کرد. هم چنین یکی از معیارهای انتخاب کارگزاران و عوامل حکومت را شجاعت می داند.فضیلت شجاعت خوی‌های انسانی را فعال می‌کند. برای نمونه فرد شجاع غیرتمند است و در زندگی خود تن به ننگ و پستی نمی‌دهد. او در راه خداوند جهاد می‌کند. آدمی در سایه فضیلت شجاعت می‌تواند صادق و راست‌گو باشد.

شجاعت

دلیری و شجاعت امام علی (ع) به منزله بیان طرز فکر و به مثابه عمل ناشی از اراده است؛ زیرا محور شجاعت، دفاع از حق، و ایمان به نیکی و احسان تلقی می‌شود. مشهور است که هیچ قهرمان دلاوری در میدان جنگ در برابر علی (ع) توان مقاومت نداشت. وی چون از مرگ نمی‌هراسید، از برابری با هیچ قهرمانی واهمه و پروا نداشت، بلکه اندیشه مرگ در هیچ میدانی حتی برای یک‌بار به ذهن آن بزرگوار خطور نکرد، او به مبارزه هرقهرمانی می‌رفت نخست او را پند و اندرز می‌داد تا وی را به هدایت رهنمون شود.

امام علی (ع) با همه نیروی شگرف و شجاعت فوق‌العاده‌اش در هیچ موقعیتی به ظلم و ستم دست نیالود. تاریخ‌نگاران همه بر این امر اتفاق نظر دارند که علی (ع) تا مجبور نمی‌گشت، وارد کارزار نمی‌شد و تا می‌توانست می‌کوشید از راه‌های مسالمت‌آمیز اختلافات را با دشمنان خود برطرف سازد و از خونریزی جلوگیری به عمل آورد.

ویژگی دور بودن امام (ع) از ظلم و ستم، اصلی از اصول روح علی و خلق و خویی از اخلاق پسندیده وی به شمار می‌آمد و همین ویژگی با اندیشه کلی علی پیوندی ناگسستنی داشت، اندیشه‌ای که بر پایه مردم دوستی، وفای به عهد و نگهداری پیمان استوار بود مگر آن‌که مردم در پیمان خویش، خیانتی می‌کردند و یا بی‌رحمی پیشه می‌ساختند، که این روش در منطق امام قابل اغماض و گذشت نبود، اگر این جوشش عظیم مهر و وفای علی از دل حضرتش سرچشمه نمی‌گرفت، صداقت را بر عداوت و دشمنی ترجیح‌ نمی‌داد.

ولی دوستان سابق شخصیتی چون علی که خود، هوادار دوستی و محبت بود، حق دوستی‌اش را رعایت نکردند چه اینکه در انتظار بودند علی [در حکومتداری‌] پا بر سر وجدان خود نهد و آنان را در چپاول ثروت‌ها و سرمایه‌های مردم آزاد بگذارد و سایر مردم محروم بمانند. او می‌فرمود: به خدا سوگند! اگر اقلیم‌های هفتگانه را با آن‌چه در زیر آسمان است در اختیار من قرار دهند که خداوند را با گرفتن پوست جوی از دهان مورچه‌ای نافرمانی کنم، این کار را هرگز انجام نخواهم داد و دنیای شما از برگ جویده دهان ملخی نزد من بی‌ارزش‌تر است.

علی (ع) در این عرصه چنان نبود که نخست بگوید و سپس عمل کند بلکه گفتارش، از احساسی قابل درک برمی‌خاست... علی (ع) بیش از همه، با مردم مهربانی می‌کرد و از آزار و اذیتشان فاصله داشت و در مسیر جانبازی و از خود گذشتگی، در راه آنان از همه به آنها نزدیک‌تر بود، تا وجدانش را به ضرورت این جانفشانی و ایثار، قانع گرداند.

مگر زندگی علی (ع) سراسر جنگ و مبارزه در راه ستمدیدگان و بیچارگان و به خاطر پیروزی همیشگی ملّت و بر ضدّ فخر و مباهات‌کنندگان فامیلی که، قصد داشتند ملت را چونان ابزار تولیدی برای خود، مورد بهره‌کشی قرار دهند، نبود؟ مگر علی شمشیر برهنه‌ای بر فراز گردن‌های افراشته قریشیان نبود که جهت دست‌یابی به جاه و مقام و اندوختن مال و ثروت هنگفت، در پی خلافت بودند؟ آیا امام (ع) خلافت و زندگی مادی را به خاطر عدم سازش با مردم دنیاپرستی که در پی به بردگی کشاندن برادران ناتوان و بیچاره و ستمدیده خود بودند از دست نداد؟

شجاعت امیرالمؤمنین (ع)

تاریخ دلاوری مانند او را ندیده که زره‌اش پشت نداشته باشد و در یک شب پانصد و بیست و سه تکبیر بگوید و به هر تکبیری دشمنی را به خاک بیافکند. و همان شب هم ما بین دو صف به نماز شب بایستد و با این که تیرها از راست و چپ می‌بارید و در برابرش به زمین می‌ریخت، بدون کمترین اضطرابی، مانند اوقات دیگر از انجام وظایف بندگی غافل نشد.

شجاعت آن حضرت نام شجاعان پیش از خود را به فراموشی سپرد و نام شجاعان بعد از خود را محو نمود. شجاعت‌های آن حضرت در جنگ‌های صدر اسلام مشهور است و تا روز قیامت بر سر زبان‌ها می‌چرخد و ضرب المثل است.

امیرالمؤمنین علی (ع) کسی است که در هیچ جنگی فرار نکرده و هیچ گاه نلرزیده و به مبارزه احدی نرفت مگر این که او را از پای در آورده است. ضربه ای نزد که نیاز به دومی داشته باشد. و در حدیث آمده است که آن حضرت تنها یک ضربه می‌زد و دشمن را از پای در می‌آورد.

شجاعی که لحظه ای در برابرش ایستاده همیشه به آن افتخار می‌نمود، چنان که روزی معاویه ملعون بر تخت خوابیده بود بیدار شد، دید عبدالله پسر زبیر در برابرش ایستاده، عبدالله از روی مزاح به او گفت: ای امیر! اگر می‌خواستم می‌توانستم تو را بکشم، معاویه گفت: دعوی شجاعت می‌کنی؟ عبدالله گفت: مگر انکار شجاعت من می‌توانی کرد، من در صف قتال برابر علی بن ابی طالب ایستاده‌ام! معاویه گفت: اگر راست می‌گفتی تو را و پدر تو را به دست چپ خود کشته بود، و دست راستش بیکار مانده طلب دیگری می‌نمود!. در نبرد صفین وقتی امیرالمؤمنین (ع) معاویه را به مبارزه دعوت کرد تا مردم با قتل یکی از آن دو نفر، از جنگ راحت و خلاص شوند، عمرو عاص به معاویه گفت: علی (ع) به مقتضای انصاف با تو سخن گفت. معاویه به عمروعاص گفت: هیچ گاه در خیر خواهی نسبت به من خیانت نکردی مگر امروز! آیا مرا به مبارزه با ابوالحسن امر و ترغیب می‌کنی در حالی که می‌دانی او شجاعی با هیبت است؟ گمانم این است که به امارت شام بعد از من طمع کردی!.

در جنگ خندق عمرو بن عبدود زره قیمتی اعلا در بدن داشت که بی‌نظیر بود و حضرت متعرّض آن نگردید، و شخصی عرض کرد که چرا زره او را نبردید؟ فرمود: او بزرگ قوم است، نخواستم هتک حرمتش کنم. و خواهر عمرو چون این حال را دید و فهمید که قاتل او امیرالمؤمنین (ع) است، فرحناک شد به دو جهت: یکی آنکه قاتلش بزرگوار است. دوّم این که حرمت او را ملاحظه نمود و سپس این شعر را خواند: لَوْ كَانَ قَاتِلُ عَمْرٍو غَيْرَ قَاتِلِهِ‌ بَكَيْتُهُ أَبَداً مَا دُمْتُ فِي الْأَبَدِ لَكِنَّ قَاتِلَهُ مَنْ لَا نَظِيرَ لَهُ‌ وَ كَانَ يُدْعَى أَبُوهُ بَيْضَةَ الْبَلَدِ اگر قاتل عمرو غیر از علی بود، برایش تا زنده بودم می‌گریستم. ولی قاتل او کسی است که نظیر ندارد (و یگانه‌ای است در شجاعت ممتاز و به کرامت سرافراز، و کشته او را ننگی نیست) و پدرش رئیس و یگانه مرد مکه بود.

امیرالمؤمنین (ع) در قوّت بدنی هم در همه آفاق ضرب المثل گشته است، و هیچ کس به قوّت او نبوده چنان که دروازه خیبر را به یک دست از جا کَند، و بت هُبَل را از پشت بام کعبه در آورد، و در راه صفّین صخره بزرگی را از سر چاهی بلند کرد که تمام لشکر از حرکت دادنش عاجز بودند و از زیرش آب جاری شد.

برای امیرالمؤمنین (ع) در جنگ‌های زمان رسول خدا (ص) و بعد از آن موقف و منزلتی است که عقول را متحیّر ساخته و صدور آن از سایرین محال است. در جنگ بدر پهلوانان مشرکین به دست یدالّلهی امیرالمؤمنین (ع) کشته شدند، و در جنگ اُحُد که مسلمانان فرار کردند، علی بن ابی طالب (ع) بود که با شجاعان مشرکین، یک تنه مقابله کرد تا ندای «لَا سَيْفَ إِلَّا ذُو الْفَقَارِ وَ لَا فَتَى إِلَّا عَلِيٌّ» در مدحش از آسمان شنیده شد. و در جنگ خندق او بود که فارِسِ یل، عمرو بن عبدَوَد را به خاک بیافکند و سپاه کفر را در هم شکست و متفرّق ساخت، و پیامبر (ص) در حقّش فرمود: «ضربه علی یوم الخندق أفضل من عباده الثقلین من الجنّ و الإنس» و در جنگ بنی نضیر و همچنین در جنگ بنی مصطلق وجود آن حضرت سبب فتح و ظفر بر کفار گشته است. و همچنین در جنگ بنی قُریظه علت پیروزی لشکر اسلام، وجود آن حضرت بود که وقتی نزدیک قلعه دشمن شد تا او را دیدند، گفتند قاتل عمرو بن عبدود آمد. هم او بود که در جنگ خیبر درِ قلعه خیبر را کَند و آن را سپَر قرار داد.

دری که بیست نفر آن را می‌بستند، و هفتاد نفر هم نتوانستند بلندش کنند. در روز فتح خیبر مَرحب، پهلوان یهود را به یک شمشیر دو نیم کرده و بعد از آن به هفتاد سوار حمله نموده و آنها را از پای در آورد که موجب تحیّر دوست و دشمن شده است.

در فتح مکّه پرچم فتح و ظفر به دست امیرالمؤمنین (ع) بود. و در جنگ حُنَین تنها او بود که چهل نفر از مشرکین را کشت، و با فرار مسلمانان، همواره و یک تنه می‌جنگید. و در جنگ ذات السلاسل هم او بود که دشمن را محاصره کرده و بر آنها مسلط گشت. و مبارزه امیرالمؤمنین (ع) در جنگ‌ها و قتل و اسارت دشمن به دست آن جناب در تاریخ مشهور و مکتوب است.

و در زمان خلافتش، جنگ عایشه و طلحه و زبیر با امیرالمؤمنین (ع) و خذلان عایشه و اصحاب جمل و کشته شدن طلحه و زبیر در تاریخ ثبت و ضبط است. و کشته شدگان از دشمنان به دست خود امیرالمؤمنین (ع) قابل شمارش نبود. و در جنگ صفّین که چند ماه طول کشید، امیرالمؤمنین (ع) افراد زیادی را کشت، و هر گاه کسی را می‌کشت تکبیر می‌گفت و برای آن حضرت پانصد و بیست یا پانصد و سی تکبیر به تعداد کشتگانش شمردند، و روز بعد کشته شدگانِ به دست آن حضرت را مشخص نمودند؛ زیرا ضربات امیرالمؤمنین به یک نحو بود. اگر از طول زده بود از طول دو نیم کرده بود. و هر گاه از عرض زده بود از عرض دو نیم کرده بود. آخرین جنگ آن حضرت، جنگ نهروان با خوارج بود که خوارج دوازده هزار نفر بودند که امیرالمؤمنین (ع) با آنها سخن گفت و مناظره کرد، هشت هزار نفر از آنها برگشتند، و چهار هزار نفر ماندند که فرمانده شان ذوالثدیه بود. آن حضرت با آنان جنگید و همه را کشت و تنها نُه نفر توانستند جان سالم به در برند.

باری، شجاعت امیرالمؤمنین (ع) از بزرگترین معجزات شمرده می‌شود و خصایص و ویژگی‌های آن حضرت در وجود کسی یافت نشده و تا ابد یافت نخواهد شد؛ زیرا با آنکه جنگ‌های او زیاد بود و پیکارهایش عظیم، کسی او را بر زمین نزد و از کسی شکست نخورد و هرگز فرار نکرد. و کسی نیست که به دست آن جناب مجروح شده باشد و از آن جراحت نجات یافته باشد. و هر سپاهی را که فرماندهی کرده، پیروزی با آن سپاه بود.

ابن ابی الحدید معتزلی در قسمتی از اشعارش اعتراف به مدح و منقبت امیرالمؤمنین علی (ع) و مذمّت غاصبین خلافت کرده و می‌گوید: و ليس بنُكرٍ في حُنَيْنٍ فِرارُه و في اُحُدٍ قَدْ فَرَّ خَوْفا و خيبرا فرار ابوبکر در حُنَیْن چیز تازه و عجیبی نیست و این شیوه و عادت او بوده چنان که در جنگ اُحُد و خیبر نیز فرار کرده بود.

رُوَيْدَكَ إنَّ المجدَ حُلوٌ لطاعم عَذيب فَإنْ مارَسْتَهُ ذقْتَ مُمْقَرا به ابوبکر می‌گوید: آهسته برو و به حال خود باش (و دست نگه دار) که مجد و عظمت برای چشنده، شیرین و گوارا است، ولی اگر به آن دست یازی و در پی کسب آن باشی آن را سخت تلخ و ترش می‌یابی.

و ما كلّ مَن رام المَعالى تحمَّلَتْ مَناكِبُه منها الرَكامَ الْكَنَهْوَرا این طور نیست که هر کس سر افرازی بخواهد، شانه هایش تحمّل بار متراکم و سنگین آن را هم داشته باشد.

تنحَّ عن العَلْياء يَسْحَبْ ذُيولَها هُمام تَرَدّى بِالعُلى وتَأزّرا تو از ارجمندی و سرافرازی دور شو (و این آرزو را از سرت بیرون کن) و بگذار آن بزرگواری که علوّ و سربلندی، جامه زیر و روی اوست، با برازندگی و دامن کشان در آن گام بردارد و بخرامد.

فَتَىً لم يُعَرِّقْ فيه تَيْمُ بْنُ مُرَّةٍ و لا عَبَدَ اللاّتَ الْخبيثَةَ أعْصُرا آن جوانمردی که تیم بن مره در نسب او قرار ندارد و هرگز روزگاری طولانی، بت پلید «لات» را نپرستیده (و سابقه بت پرستی ندارد.

و لا كان معزولاً غَداةَ بَراءةٍ و لا عن صَلوةٍ اَمَّ فيها مُؤخَّرا آن جوانمردی که فردای آن روز که مأمور ابلاغ سوره برائت گردید معزول نشد، و از امامت نمازی که آغاز کرده بود کنار زده و عقب رانده نشد.

و لا كان في بعثِ ابن زيدٍ مؤمَّرا عليه فَاَضْحى لإبن زيدٍ مُؤَمِّرا و در سپاه اُسامه بن زید اوّل مأمور و تحت فرماندهی اُسامه نبود و بعد بر اُسامه امیر گردد». (یعنی: رسول خدا (ص) ابوبکر و عمر را فرمان داد که از مدینه بیرون روند و تحت فرماندهی اُسامه بن زید در جهاد شرکت کنند و لعنت فرمود کسی را که از سپاه اُسامه تخلّف کند. هنوز اُسامه از محل جُرُف حرکت نکرده بود که رسول خدا (ص) وفات کرد و ابوبکر با غصب خلافت امیر شد بر امیر خود که اُسامه بن زید بود؛ لذا اُسامه بن زید تا زنده بود با ابوبکر بیعت نکرد و می‌گفت: ای ابوبکر! پیامبرخدا (ص) مرا بر شما امیر کرد، چه کسی تو را بر من امیر کرد؟!).

و لا كان يومَ الغار يَهْفُو جَنانُهُ حِذارا و لا يوم العريش تَسَتَّرا و آن جوان مردی که در روز غار دلش از ترس دشمن در طپش و خفقان نبود و در روز (جنگ بدر که برای پیامبر (ص)) سایبان (درست کرده بودند) خود را از صحنه نبرد پنهان نکرد (که در زیر سایبان بنشیند و از ترس خود را ظاهر نکند. بلکه آن جوان مرد کسی بود که در وقتی که رسول خدا (ص) به غار تشریف برد، در جای رسول خدا (ص) خوابید و جان خود را فدای پسر عمّ خود رسول خدا (ص) نمود و شمشیرهای برهنه کفّار قریش را به جان خرید و ابوبکر با رسول خدا (ص) به غار رفت، لکن از ترس آنکه مبادا کفّار به جستجوی پیامبر (ص) در غار بیایند، چندان در حزن و غم شد که طپش قلب او را عارض شد و رسول خدا (ص) به او فرمود: ﴿لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا﴾.

و در روز بدر از ترس کفّار قریش در سایه عریش (= سایبان) نشسته بود، امیرالمؤمنین (ع) در دریای جنگ غوطه می‌خورد و پیوسته پیکر پهلوانان عرب را به خاک هلاکت می‌افکند، تا آنکه به ضرب شمشیر او رؤسای قریش کشته شدند و فتح برای رسول خدا (ص) واقع شد). إمام هُدىً بالقُرصِ آثر فَاقْتَضى لَهُ الْقُرصُ رَدَّ الْقُرصِ اَبْيَض اَزْهَرا.

یعنی آن جوان مردی که رداء و لباس مجد و بزرگواری را پوشیده، آن امام هدایت‌گری که قرص نان خود را ایثار کرد (و به فقیر و یتیم و اسیر بخشید) و آن قرص نان موجب شد که قرص نورانی و درخشان خورشید برای او برگشت.

ابن ابی الحدید معتزلی در قصیده فتح خیبر نیز می‌گوید: وما اَنْسَ لا اَنْسَ اللَّذَيْنِ تَقَدَّما وفَرَّهُما والفرُّ قَدْ عَلِما حُوبٌ ولِلرّايَةِ العُظمى وقَد ذَهَبا بها مَلابِسُ ذُلٍّ فَوْقَها وجَلابيبٌ عَذَرْتُكُما إنَّ الحِمامَ لَمُبْغَضٌ واِنَّ بَقاءَ النَّفسِ لِلنَّفْسِ محبوبٌ. هر چه را که فراموش کنم، این مطلب را فراموش نمی‌کنم که آن دو نفر (ابوبکر و عمر) تقدّم جستند به جنگ و فرار کردند از جهاد و حال آنکه می‌دانستند فرار از جهاد از گناهان هلاک کننده است، و نیز فراموش نمی‌کنم که پرچم بزرگ رسول خدا (ص) را حمل کردند و به جنگ بردند، اما - به سبب فرار از جنگ - لباس مذلّت و جلباب عار و خفّت و خواری بر آن پوشانیدند. (سپس عذرخواهی می‌کند و می‌گوید:) پس عذر می‌خواهم از شما دو نفر (بخاطر این که ترسیدن شما در جنگ را بیان کردم) چون این که شما از مرگ می‌ترسید و بخاطر زنده ماندن از جنگ فرار کردید، طبیعی است و همه این گونه هستند که مرگ را دشمن دارند و طالب حیات خویش هستند. (یعنی: این دو نفر کجا و امیرالمؤمنین (ع) کجا که فرمود: «وَ اللَّهِ لَابْنُ أَبِي طَالِبٍ آنَسُ بِالْمَوْتِ مِنَ الطِّفْلِ بِثَدْيِ أُمِّهِ‌»؛ به خدا قسم اُنس پسر ابوطالب به مرگ بیش‌تر از اُنس طفل به سینه مادر است).

نتیجه این که شبهه ای نیست که مجاهد در راه خدا، افضل از غیر مجاهد و از کسی است که جهاد او کمتر باشد، چنان که حق تعالی در قرآن مجید به آن اشاره کرده است و فرموده: ﴿فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا﴾ و شکی نیست که شجاعت و جوانمردی هم در اصل مرتبه امامت شرط است و امام و خلیفه باید قویّ و شجاع باشد و تجربه هم نشان می‌دهد که اگر سردار لشکری بی‌جرأت باشد، اگر صد هزار مرد شجاع و پهلوان در میان لشکرش باشند، همین که سردار بترسد و یا اندکی عقب نشینی کند، لشکر متفرق می‌شوند.

شکی نیست که امیرالمؤمنین علی (ع) از همه امت و از خلفای غاصب سه گانه، شجاع‌تر بوده است و با وجود اَشجع نوبت به شجاع نمی‌رسد چه رسد به کسانی که در همه جنگ‌ها فرار را بر قرار ترجیح داده، و تاریخ نمونه‌ای از جوانمردی و شجاعت و مبارزه شان را در هیچ جنگی نشان نمی‌دهد. پس امامت منحصر در امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) است.

علامه حلی در کتاب نهج الحق می‌نویسد: همه مسلمانان اجماع دارند که امیرالمؤمنین علی (ع) بعد از پیامبر (ص) شجاع‌ترین مردم بود، چنان که فرشتگان از حملات آن حضرت (ع) به شگفت می‌آمدند. پیامبر (ص) قتل عمر بن عبدود به دست آن حضرت را از عبادت جنّ و انس برتر خوانده است. (و در روز جنگ اُحُد) جبرئیل ندا داد که: «لَا سَيْفَ إِلَّا ذُو الْفَقَارِ وَ لَا فَتَى إِلَّا عَلِيٌّ‌»؛ شمشیری جز ذوالفقار و جوانمردی غیر از امیرالمؤمنین علی نیست». جمهور عامّه روایت کرده‌اند که هرگاه مشرکان، امیرالمؤمنین علی (ع) را در جنگ‌ها می‌دیدند، با هم عهد می‌کردند که از خانواده یکدیگر سرپرستی و مراقبت کنند (یعنی: مرگ خود را حتمی می‌دیدند، به همین خاطر وصیّت می‌کردند که هر کس زنده ماند از خانواده دیگران مراقبت و سرپرستی کند).

فضل بن روزبهان که از بزرگان علمای عامّه است در ردّ این کلام از علامه حلیمی گوید: شجاعت علی[(ع)] چیزی نیست که کسی آن را انکار کند مگر کسی که آفتاب نیم روز و فروغ تابان خورشید را انکار کند، آن گاه که قهرمانان باز می‌ایستادند او پیش می‌رفت، و چون فتنه‌ها از هر سو یورش می‌آورد، او استوار می‌ماند و پایداری می‌کرد. جمهور اهل خلاف این دلاوری و شجاعت او را مسلّم می‌دانند و مورد نزاع کسی نیست که در اثبات آن، دلیل اقامه شود.

در پاسخ فضل بن روزبهان باید گفت: شجاعت از شروط امامت است. پس هرگاه شجاع‌تر بودن امیرالمؤمنین (ع) ثابت شود، آن حضرت از دیگران به امامت سزاوارتر است. این که فضل گفت: «شجاعت امیرالمؤمنین (ع) چیزی نیست که کسی آن را انکار کند.»... بدون این که شجاع‌تر بودن آن حضرت بر دیگران را بیان دارد (یعنی بدون این که افضلیّت حضرت امیرالمؤمنین (ع) را در شجاعت پذیرفته باشد) یا ناشی از غفلت است و یا از تغافل و عصبیّت و عناد او، مگر این که معتقد باشی که هیچ کس نسبت به او شجاع نبوده که در این صورت کلامی نیکوست.

جستارهای وابسته

• شجاعت امام علی

منابع

1. دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱
2. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم
3. حکیم، سید منذر، ‌پیشوایان هدایت ج۲
4. علی‌احمدی، سید قاسم، حقانیت در اوج مظلومیت ج۱