ایثار: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

*دیگری را بر خود مقدم داشتن، گذشتن از [[مال]] و [[جان]] در راه دیگری، یکی از [[صفات ]] [[شایسته]] و [[ارزش‌های اخلاقی]] است.

*[[قرآن]] از کسانی که دیگران را بر خود مقدم می‌دارند، هر چند خودشان نیاز دارند، به عنوان ایثارگر [[ستایش]] کرده است: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref> «و (نیز برای) کسانی است که پیش از (آمدن) مهاجران ، در خانه (های مدینه) و (پایگاه) ایمان، جای داشته‌اند؛ کسانی را که به سوی آنان هجرت کرده‌اند، دوست می‌دارند و در دل به آنچه به مهاجران داده‌اند، چشمداشتی ندارند و (آنان را) بر خویش برمی‌گزینند هر چند خود نیازمند باشند. و کسانی که از آزمندی جان خویش در امانند، رستگارند» سوره حشر، آیه ۹.</ref>.

*[[امام علی]]{{ع}} که در بستر [[پیامبر]] خوابید، [[مسلمانان]] یثرب که [[مهاجران]] [[مکه]] را در خانه‌های خود جا دادند، [[اهل بیت]] که افطاری خود را سه روز پیاپی به [[مسکین]] و [[یتیم]] و [[اسیر]] دادند و [[سوره]] "هَل اَتی" نازل شد، [[اصحاب امام حسین]]{{ع}} که [[جان]] خود را در [[کربلا]] فدای [[امام]] خود کردند، [[حضرت]] اباالفضل که وارد [[فرات]] شد و با آنکه تشنه بود، به خاطر [[تشنگی]] [[امام]] و دیگران [[آب]] ننوشید، همه نمونه‌هایی از [[ایثار]] است که در [[قرآن]] و [[تاریخ]] آمده است.

*همه کسانی که حاضر می‌شوند [[زندگی]] و [[سلامتی]] و [[آسایش]] و [[فرزند]] و [[جان]] و [[مال]] خود را در [[راه خدا]] و [[اسلام]] [[فدا]] کنند، اهل [[ایثار]] و [[شایسته]] تقدیر و احترام‌اند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۳۹-۴۰.</ref>.

==[[ایثار اهل بیت]]==

*بر پایه احادیثی که در [[منابع شیعه]] و [[سنی]] آمده است<ref>الکشاف، ج‌۴، ص‌۶۷۰‌؛ روح‌المعانی، مج‌۱۶، ج‌۲۹، ص‌۲۶۹‌، ۲۷۱.</ref>، امیر مؤمنان{{ع}} و [[فاطمه زهرا]]{{س}} به همراه فضّه با [[نذر]] سه روز [[روزه]]، شفای [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{ع}} را از خدا‌طلبیدند و پس از اندکی خواسته خود را برآورده دیدند. به شکرانه این بهبودی، هر ۵ تن لب از طعام فرو بستند و در روزگاری که گویا خشک سالی و [[قحطی]] سفره [[اهل‌بیت]] را خالی‌تر از همیشه ساخته بود<ref>بحارالانوار، ج‌۳۵، ص‌۲۴۳.</ref>، روز را به شب رساندند. در آن زمان [[فاطمه زهرا]]{{س}} برای [[همسایه]] [[یهودی]] کاری را با ریسیدن پشم به انجام می‌رساند که اجرت آن، سه پیمانه جو بود و می‌توانست به کارِ [[افطار]] آید؛ اما تقدیر و [[آزمون الهی]] [[سرنوشت]] دیگری را رقم زد. هنوز لقمه‌ای از گلویی فرونرفته بود که مسکینی آمد و طعامی‌طلبید و درگشاده دستی هر ۵ تن را با یکدیگر برابر دید. روز بعد یتیمی‌از راه رسید و روز سوم اسیری که هر کدام ۵ قرض نان را به همراه بردند و سفره [[اهل‌بیت]] را خالی و ایثارشان را پُر آوازه ساختند: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«و كسانى كه پيش از آمدن مهاجران در ديار خود بوده ‏اند و ايمان آورده ‏اند، آنهايى را كه به سويشان مهاجرت كرده ‏اند دوست مى‏ دارند. و از آنچه مهاجران را داده مى‏ شود در دل احساس حسد نمى ‏كنند، و ديگران را بر خويش ترجيح مى‏ دهند هر چند خود نيازمند باشند و آنان كه از بخل خويش در امان مانده باشند رستگارانند.» سوره حشر، آیه ۹.</ref>.<ref>بحارالانوار، ج‌۳۵، ص‌۲۴۳.</ref> سرانجام، [[جبرئیل]] از سوی [[خداوند]] چنین هدیه آورد: {{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا}}<ref>«و خوراک را با دوست داشتنش  به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند» سوره انسان، آیه ۸.</ref> و از [[انگیزه]] این [[اطعام]] و بی اعتنایی [[اهل‌بیت]] به [[پاداش]] و [[ستایش]] [[مردمان]] چنین [[خبر]] داد: {{متن قرآن|إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا}}<ref>«(با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی» سوره انسان، آیه ۹.</ref>.<ref>ر.ک. [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص ۸۵.</ref>

*برخی گفته‌اند: [[سوره هل اتی]] مکی است<ref>منهاج‌السنه، ج‌۲، ص‌۱۱۷.</ref> و [[ازدواج امام علی]]{{ع}} و [[فاطمه]]{{س}} و [[تولد]] [[امام حسن]]{{ع}} و [[امام حسین]]{{ع}} در [[مدینه]] روی داده است، از این‌رو نمی‌توان انطباق [[آیات]] یاد شده را بر [[اهل‌بیت]]{{ع}} پذیرفت؛ ولی همان‌گونه که بسیاری از [[دانشمندان]] [[اهل سنت]] تأکید کرده‌اند در مکی یا [[مدنی]] بودن [[سوره هل اتی]] بین [[صاحب نظران]] [[اختلاف]] است<ref>روح المعانی، مج‌۱۶، ج‌۲۹، ص‌۲۵۸.</ref>، افزون بر اینکه شمار کسانی که همه [[سوره]] یا [[آیات]] یاد شده را [[مدنی]] می‌دانند ـ حتی در میان [[اهل سنت]] ـ بسیار بیشتر از کسانی است که مکی بودن آن را ترجیح داده‌اند<ref>تفسیرالخازن، ج‌۴، ص‌۳۳۷؛ الغدیر، ج‌۳، ص‌۱۶۹‌ـ‌۱۷۱.</ref>. از سوی دیگر، چه بسیار است سوره‌هایی که مکی نامیده می‌شود، در حالی که برخی از [[آیات]] آنها ـ به [[اتفاق]] [[مفسران]] ـ در [[مدینه]] نازل شده است و به طور کلی، سوره‌ای که اولین آیاتش در [[مکه]] فرود آمده است، هر چند [[آیات]] دیگری در [[مدینه]] به آن ضمیمه شده باشد، مکی نام می‌گیرد<ref>بحارالانوار، ج‌۳۵، ص‌۲۵۶؛ المیزان، ج‌۲۰، ص‌۱۳۱.</ref>.<ref>ر.ک. [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص ۸۵.</ref>

ایثار یک اصل [[قرآنی]] است. ایثار یعنی گذشت؛ یعنی مقدم داشتن دیگران بر خود در آنچه [[مال]] خود [[انسان]] است و به آن کمال احتیاج را دارد و در عین کمال احتیاج، دیگری را بر خود مقدم می‌دارد. ایثار یکی از باشکوه‌ترین مظاهر [[انسانیت]] است و [[قرآن]]، عجیب ایثار را ستود. و ایثار [[مقام]] [[انسانی]] فوق‌العاده باشکوهی است و [[اسلام]] آن را ستوده و [[ستایش]] کرده است. یعنی در نهایت احتیاج خود، [[دیگران را بر خود مقدم داشتن]]<ref>انسان کامل، ص۲۹۰-۲۹۱ و ۲۹۹؛ مجموعه آثار، ج۳، ص۵۴۳ و ۵۹۱؛ فلسفه اخلاق، ص۱۳۰.</ref>. پس اگر کسی [[خلق]] و خویش بر اساس [[انسان دوستی]] بود و انسان [[دوست]] بود انسان است. به [[سرنوشت]] دیگران همان‌قدر [[اندیشیدن]] که به سرنوشت خود و بلکه به سرنوشت دیگران بیشتر از سرنوشت خود اندیشیدن. در [[منطق]] [[دین]]، اسم این را ایثار می‌گذارند<ref>گفتارهای معنوی، ص۲۲۷.</ref>. شخصی می‌گوید در یکی از جنگ‌های [[اسلامی]]، از میان مجروحین عبور می‌کردم، [[آدمی]] را دیدم که افتاده و لحظات آخرش را طی می‌کند، و مجروح چون معمولاً [[خون]] زیاد از بدنش می‌آید، بیشتر [[تشنه]] می‌شود. می‌گوید من فوراً فهمیدم که این شخص به آب احتیاج دارد. رفتم یک ظرف آب آوردم که به او بدهم، اشاره کرد که آن برادرم مثل من تشنه است آب را به او بدهید. رفتم سراغ او، او هم اشاره کرد به یک نفر دیگر که آب را به او بدهید، رفتم سراغ او (بعضی نوشته‌اند سه نفر بوده‌اند و بعضی نوشته‌اند ده نفر)، تا سراغ آخری رفتم دیدم تمام کرده است، برگشتم به ما قبل آخر دیدم او هم تمام کرده، ما قبل او هم تمام کرده، به اوّلی که رسیدم دیدم او هم تمام کرده است. بالاخره من موفّق نشدم به یک نفر از اینها آب بدهم، چون به سراغ هر کدام که رفتم گفت برو به سراغ دیگری. این را می‌گویند [[ایثار]] که یکی از باشکوه‌ترین تجلیّات [[عاطفی]] [[روح انسان]] است<ref>حماسه حسینی، جلد اول، ص۳۰۳.</ref>.

مراجعه به [[فداکاری]] و ایثار و مراجعه به [[اثرة]].<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۷۶.</ref>

==[[ایثار]] در [[فرهنگ قرآن]]==

لفظ ایثار، مصدر باب [[افعال]] است و در [[قرآن]] آیه‌ای با این لفظ نیامده، اما مشتقات آن در شش [[آیه]] از شش [[سوره]] قرآن به صورت فعل ماضی و فعل مضارع به شرح زیر آمده: با لفظ: {{متن قرآن|آثَرَكَ اللَّهُ}} در آیه ۹۱ [[سوره یوسف]]، با لفظ: {{متن قرآن|لَنْ نُؤْثِرَكَ}}، در آیه ۷۲ [[سوره طه]]، با لفظ: {{متن قرآن|يُؤْثِرُونَ}} در آیه ۹ [[سوره حشر]]، با لفظ: «ی» در آیه ۲۴ [[سوره مدثر]]، با لفظ: {{متن قرآن|آثَرَ}} در آیه ۳۸ [[سوره نازعات]]، و با لفظ: {{متن قرآن|تُؤْثِرُونَ}} در آیه ۱۶ [[سوره اعلی]].

ما در اینجا [[آیات]] شش‌گانه مذکور را که در بینشان تنها آیه سوره حشر، [[مدنی]] بوده و دیگر آیات مکی‌اند، ابتدا با ترتیب مصحفی‌شان تنظیم نموده و پس از آن، این لفظ را از لحاظ لغوی، [[تفسیری]] و [[تفسیر]] [[روایی]] از منابع [[شیعی]] و [[سنی]] مورد بررسی و تحقیق قرار می‌دهیم و سرانجام هم به [[فضل الهی]] با استناد به آن آیات، به [[تدبر]] در آن می‌پردازیم.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۲۳۹.</ref>.

==در معنای ایثار==

راغب در مفردات فرموده: {{عربی|اثر الشیء}}، حصول چیزی است که دلالت بر وجود آن شیء دارد و جمع آن آثار است، نحو قوله تعالی: {{متن قرآن|ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِرُسُلِنَا}}<ref>«سپس پیامبران خود را در پی آنان آوردیم» سوره حدید، آیه ۲۷.</ref>، {{متن قرآن|وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ}}<ref>«و آیا در زمین گردش نکرده‌اند تا بنگرند که سرانجام پیشینیان آنان چگونه بوده است؟» سوره غافر، آیه ۲۱.</ref>، و به همین جهت به راهی که بدان بر پیشینیان [[استدلال]] شده، آثار گفته می‌شود، نحو قوله تعالی: {{متن قرآن|فَهُمْ عَلَى آثَارِهِمْ يُهْرَعُونَ}}<ref>«و در پی آنان شتافتند» سوره صافات، آیه ۷۰.</ref>، و مآثر، آن چیزهایی است که حکایت از مکارم [[انسان]] دارد، و اثر، برای [[فضل]]، و ایثار، برای [[تفضل]]، عاریه می‌شود، و از آن قبیل است: {{متن قرآن|آثرته}}، و قوله تعالی: {{متن قرآن|وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ}}<ref>مفردات، ص۵.</ref>.

[[فخر الدین]] در مجمع البحرین فی قوله تعالی: {{متن قرآن|تَاللَّهِ لَقَدْ آثَرَكَ اللَّهُ عَلَيْنَا}}<ref>«گفتند: سوگند به خداوند که خداوند تو را بر ما برتری داده است و بی‌گمان ما گنهکار بودیم» سوره یوسف، آیه ۹۱.</ref>، فرموده: {{عربی|فضّلکَ اللّهُ علینا}}: [[خدای متعال]] تو را بر ما [[فضیلت]] و [[برتری]] داده است. قوله: {{متن قرآن|وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ}}: آنان را بر خودشان مقدّم می‌دارند، و قوله: {{متن قرآن|بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا}}<ref>«بلکه، شما زندگی این جهان را برمی‌گزینید» سوره اعلی، آیه ۱۶.</ref>: [[زندگی دنیا]] را بر [[آخرت]] مقدّم و [[برتر]] می‌دارند، و در [[حدیث]] آمده است: {{متن حدیث|إِذَا دَخَلَ‏ شَهْرُ رَمَضَانَ‏ فَهُوَ الْمَأْثُورُ}}: «وقتی [[ماه رمضان]] وارد گردد، پس بر ماه‌های دیگر فضیلت خواهد داشت» (به آن فضیلت و برتری اعطا شده است)، و تأثیر، به معنای باقی‌ماندن اثر است<ref>مجمع البحرین، ص۲۲۷.</ref>.

در [[فرهنگ]] لغات نیز گفته: اثر: آنچه از کسی یا چیزی باقی مانده و بر او دلالت کند، و به معنای حدیث، [[سنت]] و أجل نیز آمده و جمع اثر، آثار است. اَثَرَةَ: [[برگزیدن]]، [[اختیار]] کردن و [[بهترین]] چیزها را به خود اختصاص دادن. آثَرَهُ، یؤثَرُ، ایثاراً: او را گرامی داشت، برگزید<ref>ملخّص المنجد و منتهی الأرب، ص۳.</ref>.

در فرهنگ عمید فرموده: ایثار؛ یعنی بذل‌کردن، سود دیگری را بر سود خود مقدّم‌داشتن، قُوت لازم و مایحتاج خود را به دیگری‌بخشیدن<ref>فرهنگ عمید، ص۲۱۲.</ref>.

در [[تفسیر نمونه]] فی قوله تعالی: {{متن قرآن|آثَرَكَ اللَّهُ}}، فرموده: «آثرک»، از ماده ایثار، در اصل به معنای جستجوی اثر چیزی است، و از آنجا که به [[فضل]] و [[نیکی]] اثر گفته می‌شود، این کلمه به معنای برتری‌دادن و فضیلت‌بخشیدن (هم) آمده است<ref>تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۶۳.</ref>.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۲۴۰.</ref>